bóng và hình

 

 

ngọn cờ bay lả bay la

đêm dài lắm mộng con cà con kê

em ơi, tàn cuộc thì về

bận lòng bến lú, sông mê làm gì

 

chỉ là một chút cuồng si

bước chân dò dẫm đường đi cơ cầu

nhẩn nha như tằm ăn dâu

để cho nhân thế nỗi sầu thất kinh

 

hỡi ôi, nào bóng nào hình

cái tâm vô cảm, cái tình yêu ma

tội thì gần, nợ thì xa

múa may trong cõi ta bà u minh

Dương Ngọc Dũng

Kể từ khi Kim Định qua đời thì thị trường triết học của dân tộc Việt đã trở thành hoang mạc. Giới trí thức, nếu có mở mồm bàn chuyện triết lý, thì cũng chỉ thở dài luyến tiếc Trần Đức Thảo, Phạm Công Thiện, Bùi Giáng, Nguyễn Mạnh Côn, Nghiêm Xuân Hồng, Kim Định, Nguyễn Văn Trung, Đặng Phùng Quân, Lê Tôn Nghiêm, Nguyễn Đăng Thục, Trần Công Tiến, những tác giả lừng lẫy của một thời vang bóng. Trần Đức Thảo, một triết gia Marxist được đào tạo bài bản không thua gì Nguyễn Hữu Liêm, đã sớm kết thúc sự nghiệp triết học của mình sau khi từ bên Pháp trở về Hà Nội, và ông cũng chẳng viết lách gì bao nhiêu (những kiệt tác viết bằng tiếng Pháp của ông mãi đến gần đây mới được dịch ra). Khác hẳn Phạm Công Thiện, một tác giả cũng có rất nhiều đầu sách, nhưng họ Phạm không có một công trình tập trung nào vào một chủ đề triết học nào cả. Ông viết lan man về văn học, triết học, và làm thơ. Khác hẳn với Nguyễn Văn Trung, một tiến sĩ triết học có tư duy thiên tả được đào tạo bài bản, Nguyễn Hữu Liêm không bàn những chuyện “linh tinh” như “tiếng ca Thanh Thúy” hay “đạo Cao Đài.” Cũng khác với Nguyễn Mạnh Côn, tác giả của học thuyết Tân Trung Dung, chỉ mong muốn phá vỡ lý luận của Marx và Trần Đức Thảo. Nghiêm Xuân Hồng là học giả hơn là triết gia, na ná như Nguyễn Hiến Lê, Nguyễn Duy Cần, Hoàng Xuân Việt, Trần Thái Đỉnh, Lê Tôn Nghiêm, Lê Thành Trị. Đặng Phùng Quân cũng là một triết gia được đào tạo bài bản, nhưng ông bàn về tư tưởng của các triết gia khác (như Derrida) chứ không sáng lập một học thuyết nào cả. Kim Định là độc đáo nhất về nhiều phương diện. Chỉ riêng với phương diện xiển dương Nho Giáo (mà ông gọi là Triết Lý An Vi) không thôi ông cũng xứng đáng được so sánh với Tu Weiming (Đỗ Duy Minh, đại học Harvard) rồi. Riêng Trần Văn Đoàn, tôi vẫn chưa thấy ông có một tác phẩm triết học nào riêng cho mình để lưu danh thiên cổ, trong khi so với tất cả những người vừa được liệt kê, ông được đào tạo qui củ nhất, thông thạo nhiều ngoại ngữ nhất, có nhiều bằng cấp nhất (kể cả triết học lẫn thần học) và có nhiều điều kiện nhất trong việc tiếp xúc với các triết gia tên tuổi trên thế giới. Trần Công Tiến nổi tiếng nhất là việc phiên dịch Sein und Zeit của Heidegger. Gần đây còn có Hồng Dương Nguyễn Văn Hai, tiến sĩ toán học, thâm cứu Phật Giáo và triết học Tây Phương, nhưng vẫn tự hạn chế trong việc trình bày, giải thích, thông diễn, hơn là sáng tác. 

Phạm Nguyên Trường

Nguyên Ngọc

… Giữa 1967 tôi trở về quân khu. Lúc này đang rộn rã lắm. Bùi Minh Quốc, Vương Linh, Chu Cẩm Phong, Thế Vinh, Hà Xuân Phong, Khánh Cao, Phương Thảo, Phương Anh, Phan Huỳnh Điểu… từ Hà Nội vừa vào. Chúng tôi chuẩn bị đại hội thành lập Hội Văn nghệ Giải phóng miền Trung. Và chuẩn bị Xuân Mậu Thân.

Xuân Mậu Thân, Quảng Đà là hướng đánh trọng điểm của Khu 5. Khu ủy và bộ tư lệnh quân khu đều chuyển ra đứng ở vùng núi phía Tây Đà Nẵng để tiện chỉ huy trực tiếp.

Trần Thanh Cảnh

Ngài Kê thành Quốc sư nước Việt

1. Sau khi làm cố vấn cho hai nhiệm kỳ Nội Các thành công rực rỡ, ngài Kê về nghỉ ngơi. Lần này là nghỉ hẳn. Ngài nghỉ công cuộc kinh bang tế thế là phải bởi hai hậu duệ, Hùng Văn Hạ nghĩa tử và Giang Đình Tinh Anh đích tử kỳ này chúng đều tiến bộ vượt bậc, chiếm chân chủ chốt của nước nhà. Hạ nắm Nhà Đỏ còn Tinh Anh nắm Nhà Trắng. Không lý lẽ gì mà ông bố lại đi thưa dạ bẩm vâng với hai thằng con được.

Phạm Nguyên Trường

Hôm trước thấy một bạn hỏi: Đã có khoa học sao còn cần tôn giáo?

Đây là câu trả lời của mình.

A. Con người cần tôn giáo.

Một người có đức tin tôn giáo phải có 2 trong số 4 đặc điểm sau đây:

1. Luôn luôn trăn trở với câu hỏi: Ta là ai/Ta từ đâu tới và sẽ đi về đâu? Đây mới là câu hỏi mà tôn giáo tìm cách trả lời chứ tôn giáo không phải là để giải thích các hiện tượng tự nhiên mà người tiền sử chưa hiểu được. Giải thích hiện tượng tự nhiên là thần thoại, không phải tôn giáo.

(Nhân việc cựu Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Đặng Huỳnh Mai xin “giữ lại nhà công vụ”)

Đào Tiến Thi

Mấy ngày nay, nhân chuyện bà cựu thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Đặng Huỳnh Mai có đơn gửi Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc “xin giữ lại” căn hộ nhà công vụ mà bà được ở hồi làm thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, dư luận bùng lên những lời chê trách bà Mai, trong đó không thiếu những lời thóa mạ nặng nề. Tôi hỏi một số bạn bè làm ở Bộ Giáo dục và Đào tạo có nhiều năm làm việc với bà Mai thì anh em cho biết bà Mai không phải là người xấu, thậm chí là người giản dị, chan hòa, tình cảm. Bà cũng chẳng thiếu thốn gì. Chồng bà vốn là “tỉnh trưởng” và các con bà hôm nay đều khá giả, có vị trí xã hội cao. May là (nhờ báo chí) bà đã sớm tỉnh ngộ và xin rút đơn^[1].

Trung Trung Đỉnh

Số phận nghiệt ngã thường dành cho những người chân thật, đa cảm và cả nghĩ. Đó là nhận xét mang đậm chất chủ quan của tôi, mỗi khi nhớ tới nhà văn Nguyễn Minh Châu. Tôi cứ hình dung thấy ông ngồi ngơ ngẩn trước bàn, trước trang giấy, xung quanh ngổn ngang những vật dụng gia đình thời bao cấp, nào bếp dầu, nào lọ dưa, thùng gạo, nơi góc hẹp dành riêng cho ông để viết văn. Chiếc đèn dầu cố hữu để sát chân chiếc đèn điện có chụp bằng loại chụp hình phễu, thêm vào đó ông chủ của nó còn cẩn thận bọc kỹ một lớp giấy báo phòng khi đêm hôm làm việc vợ và các con không phải bận tâm vì ánh sáng, vì cái thói lọ mọ của mình.

Lê Tuyết Hạnh

Hơn 30 năm xa giảng đường, 20 năm không được thụ giáo những bài học văn chương của thầy, không gặp thầy vì công việc và cuộc sống đã phân công hướng khác, nhưng chưa bao giờ tôi có cảm giác cách xa. Tôi vẫn được đọc và học thầy qua những cuốn sách mà thầy xuất bản, nhiều cuốn đã trở thành “kinh điển” từ thuở sinh viên và ấn tượng đến bây giờ: Thi pháp thơ Tố Hữu, Thi pháp Truyện Kiều, Những thế giới nghệ thuật thơ… Chẳng vì lợi ích gì, chẳng để làm gì cả. Chỉ là cái đầu đòi hỏi, tâm hồn mang những trang phân tích bước chân phi phỏng của nàng Kiều, nỗi cô đơn đau đớn của Tiểu Thanh mà thầy chỉ ra một cách xác đáng bằng thi pháp học. Và cùng với thời gian, những trang sách lại dày thêm, cuốn sau ra đời cập nhật hơn cuốn trước, đồng hành với sự phát triển của khoa học thế giới, thúc đẩy học thuật nước nhà: Dẫn luận thi pháp học (2004-2008), Những vấn đề thi pháp văn học trung đại (1998 – tái bản hai lần), Trên đường biên của lí luận văn học (2014), Tự sự học (2017), Kí hiệu học và văn hóa (2014), Đọc văn học văn (2018), Việt Nam – một thế kỉ tiếp nhận văn học nước ngoài (viết chung, 2020)… Gần 40 đầu sách nghiên cứu được viết và dịch thuật trong nửa thế kỉ liên tục từ 1968 đến nay, và vẫn còn tiếp nối, chưa kể những bộ sách giáo khoa thầy làm Tổng chủ biên theo tinh thần đổi mới từ góc nhìn tiếp nhận văn bản. Thật là sức làm việc và sáng tạo khổng lồ.

NGƯỜI ĐI TRÊN MÂY (Kỳ 75, 76 & 77)

Kỳ 75

Ngó theo hướng mắt Tâm, tôi thấy từ một chiếc ô tô đậu sát lề đường bên cạnh gốc me, một cô gái bước xuống. Cánh cửa xe đã đóng lại, nhưng cô vẫn đứng yên một chỗ nhìn ngó xung quanh, trước khi đi thẳng về phía bàn chúng tôi.

Tôi nhận ra là Uyên ngay khi cô cất bước. Cô đi thẳng đến chỗ tôi ngồi, ngó quanh bàn và nói:

-Xin lỗi các anh, tôi có chút chuyện muốn nói riêng với anh Thăng!

-Mời cô tự nhiên! Cô cứ như bọn tôi không có mặt ở đây là được rồi! Nhật nói đùa không ác ý.

-Cám ơn anh! Tôi cũng đang nghĩ vậy! Uyên đáp lại nhanh không để hở một phút.

Tôi kéo ghế đứng dậy. Tôi biết là mình phải về. Tôi chợt nhớ tối nay là sinh nhật của Uyên và tối nay cũng là buổi gặp gỡ chót với Quỳnh.

-Đi đâu vậy bạn? Tâm hỏi chận.

-Tao có chút chuyện. Tôi nói.

-Chưa giới thiệu mà! Nhật kêu lên.

-Xin lỗi. Đây là Uyên, con gái cụ Phan. Và đây là anh Nhật, nhà báo-nhà binh, anh Tâm, nhà văn khét tiếng Khô Khốc Thiền Sư, và đây là anh Phùng, “godautre” của trường Văn Khoa.

-Còn một người chưa được giới thiệu! Nhật nhắc.

-Ai? Tôi ngạc nhiên.

-Ông chứ còn ai?

-Thôi, giỡn hoài!

-Để tao giới thiệu giùm với cô Uyên. Nhật đứng dậy đưa tay về phía tôi, nói với Uyên:

-Và đây là Thăng, người đi trên mây.

-Sao lại người đi trên mây? Uyên hỏi.

-Nghĩa là người này chỉ biết có trời trăng chứ không biết thổ thần thổ địa.

-Đủ chưa? Tao lên đường?

-Mày tên là Thăng, nhưng chưa thể thăng sớm dễ dàng như vậy đâu! Nhật không tha tôi.

-Làm sao bây giờ! Thủ tục xong rồi mà! Uyên nôn nóng làm tôi tức cười.

-Thủ tục đã xong đâu! Nhật trả lời.

-Vậy còn gì nào? Uyên hơi xẵng giọng.

-Còn mục chót. Nhưng hơi gay! Tâm chen vô. Tôi biết Tâm muốn để tôi đi.

-Xin anh cứ nói! Uyên vẫn nôn nóng.

-Chuyện như vầy. Bữa nay cả bọn tôi đồng ý đi uống rượu. “Người-đi-trên-mây” là cái ông này - Tâm chỉ tôi - ổng kêu một két bia. Một két bia là hai mươi bốn chai. Chia cho bốn đứa, một đứa sáu chai. Nãy giờ trung bình mỗi đứa ba chai.

Ông-trên-mây thì chỉ mới chai rưỡi. Ổng muốn đi cũng dễ thôi. Cạn hết sáu chai phần ổng thì ổng có quyền dzọt.

Tâm khề khà như một ông già.

-Nghĩa là anh Thăng còn phải uống bốn chai rưỡi nữa? Uyên hỏi.

-Đúng!

-Nếu anh Thăng uống không hết thì sao?

-Thì chưa đi Nhật chêm vào.

Uyên cúi thấp xuống vai tôi, nói khẽ.

-Anh uống hết không?

-Chắc không hết! Tôi thành thật.

Tâm quay sang nói nhỏ gì đó với Nhật và Phùng, xong hắn tuyên bố:

-Cho phép cô Uyên giúp sức!

-Cám ơn anh! Sao anh không nói sớm? Uyên cười.

-Cứ coi như anh Thăng uống ba chai. Tôi uống ba chai.

Uyên lấy bia đổ vào ly tôi và chúng tôi chia nhau hết ly này đến ly khác. Cả đám trố mắt nhìn Uyên uống bia như uống nước ngọt.

Khi tôi theo Uyên ngồi hẳn vào trong xe, nhìn qua cửa kính, tôi thấy người chủ quán vừa mang ra cây đèn dầu. Cả đám bạn tôi như những bóng đen bất động. Ánh sáng của ngọn đèn hắt lên từ phía cổ chiếu rõ những mảng cằm phản với bóng đen của cả khuôn mặt.

Xe chạy vòng theo đường Lê Văn Duyệt trở về nhà ông Phan. Tôi nghe trong hơi thở của Uyên còn đọng mùi bia rượu.

Kỳ 76

Khách đến đã khá đông. Phần lớn là sinh viên Văn khoa và Luật khoa, những trường Uyên có ghi danh lấy chứng chỉ. Mặc dù thời buổi này (mà chắc là thời buổi nào cũng thế thôi!) “phi bác sĩ bất thành phu phụ,” sinh viên y khoa không thấy có trong phần khách mời của Uyên.

Tôi không hiểu sự giao du của Uyên, và thật tình mà nói, tôi có bao giờ tìm hiểu chuyện riêng của Uyên. Nhưng sở dĩ tôi biết điều này là vì trên đường từ Chợ Đũi về, sau khi đã uống giùm tôi một “loáng” ba chai bia, Uyên hỏi đố là tôi có thể đoán được khách mời sinh nhật của cô tối nay là ai không. Tôi nói tôi không biết. (Mà làm sao tôi biết được?) Uyên cho hay có ba cái đặc biệt của sinh nhật cô. Trước hết là cô mừng tôi “chặt được sợi dây cuối cùng của một ràng buộc đã là vô ích.” Thứ nữa là cô có một người bạn mới, một cô bạn gái tên Quỳnh. Và sau cùng, cái đặc biệt của sinh nhật Uyên chính là cô sẽ từ chối lời cầu hôn của một sinh viên y khoa duy nhất trong buổi tiệc này.

Khác với buổi dạ tiệc lần đầu tôi đến nhà ông Phan, không khí hôm nay ồn ào náo nhiệt và rôm rả hơn. Những người trẻ tuổi của thành phố, trong đó có một số người từ quân trường trở về phép đặc biệt, đang quây quanh Uyên và bà Phan. Hai mẹ con đứng bên cạnh nhau, giữa những người trẻ tuổi trông giống như hai chị em. Bà Phan nhỏ nhắn dịu dàng, xinh đẹp nhờ cách trang điểm đơn sơ và ăn mặc giản dị. Còn Uyên như lớn hẳn lên do cách phấn son có phần hơi thái quá một chút, mắt bôi đen, má tô hồng, môi đỏ son. Hôm nay cô mặc chiếc áo dài nhung màu tím than, điểm hoa trắng nhỏ. Áo hở cổ rất rộng, để lộ làn da trắng muốt nổi lên trên sợi dây màu đen tuyền với một thập tự giá bằng gỗ mun. Cao hơn bà Phan gần nửa đầu, Uyên giống như một người mẫu. Trước mặt tôi hôm nay là một cô Uyên lạ hẳn: sắc sảo và cương quyết. Có phải vì đây là lần đầu tiên Uyên có một khuôn mặt trang nghiêm của một người sắp quyết định một điều gì lớn lao trong đời mình?

Phòng khách đèn sáng trưng. Tất cả bạn Uyên ở ngoài vườn cây đã tụ tập hẳn vào trong. Không khí chật chội ấm cúng. Giữa phòng là một chiếc bàn hình bầu dục, mặt đá có vân. Một chiếc bánh sinh nhật lớn trong hộp kiếng đặt giữa bàn, quanh bánh là những bông hồng vàng và nhung thẫm. Quà tặng đủ cỡ nằm la liệt dưới sàn nhà.

Tôi bước về chỗ bà Phan.

“Joyeux anniversaire!”

Rất nhiều tiếng chúc mừng của những người trẻ tuổi. Như một con công, một con công “chúa,” đang khiêu vũ giữa bầy, cô tươi cười, hân hoan, đáp lễ. Bà Phan thấy tôi tới gần, lên tiếng gọi.

-Thăng đến đây!

-Mừng sinh nhật Uyên!

-Cám ơn anh. Uyên nghiêng mặt về phía tôi. Và tôi hôn cô.

-Sinh nhật vui vẻ! Tôi chúc một lần nữa.

Bà Phan đặt tay lên vai tôi ra dấu. Tôi theo bà bước ra khỏi đám đông. Khi đến chỗ vách có treo thanh kiếm Nhật, bà Phan dừng lại hỏi tôi, giọng trách móc dịu dàng:

-Cháu đi đâu suốt cả tuần?

-Thưa bác... Tôi ấp úng.

-Nghe nói cháu đã có Bản Đại Tự?

-Thưa bác, cháu đã nhận.

-Cháu thấy sao?

Thấy sao? Hình như có người đã hỏi tôi một câu tương tự. Thấy sao là sao? Dửng dưng! Hình như người ta nóng lòng chờ đợi một điều gì đó, nếu không có nó người ta sẽ khổ sở đến không chịu nổi, vậy mà khi điều ấy đến người ta lại thấy dửng dưng. Nhưng với bà Phan, tôi biết phải trả lời sao.

-Thưa bác... Tôi luôn luôn ngọng trước những câu hỏi của bà Phan.

-Tôi muốn nói là cháu thấy việc xử ấy có công bằng không?

-Thưa bác, cháu không để ý đến khía cạnh công bằng pháp lý của bản án. Chính cháu là nguyên đơn và cháu hiểu rằng tờ giấy phán quyết ấy chẳng qua cũng chỉ là một tờ giấy. Nó không thay đổi được gì đời cháu.

-Nghĩa là sao?

-Thưa bác, cháu nghĩ là cháu đã làm một điều ngu xuẩn. Cháu đã cố gắng một cách vô ích.

-Chào anh! Bà Phan đang nghiêm bỗng nở nụ cười hướng về phía một ông khách tiến về phía chúng tôi.

-Không dám, chào chị. Chị hồi này khỏe luôn chứ ạ! Khách trả lời khi đứng trước mặt bà.

Kỳ 77

Đó là một người đàn ông tròn và lùn. Ông đeo chiếc kính lão nhỏ, để râu mép. Bộ quần áo ông mặc là một loại vải đắt tiền được cắt rất khéo.

-Chào bác Phan đi con!

Người đàn ông nói với người thanh niên đứng bên mà tôi không để ý. Anh rất trẻ, trắng trẻo, gầy và hơi xanh. Mắt anh nhìn thẳng, nụ cười tự tin.

-Cháu Ngạc đang là sinh viên năm thứ ba trường đại học y khoa.

Người đàn ông giới thiệu con trai một cách trang trọng và kiêu hãnh.

-Tôi cũng xin được giới thiệu với anh đây là cháu Thăng, con trai của một người bạn thân của gia đình tôi.

-Chào cậu!

Người đàn ông ngó tôi không mấy thiện cảm. Ông đưa tay cho tôi bắt. Những ngón tay ông rất lơi trong tay tôi.

-Uyên, lại đây con!

Bà Phan gọi Uyên ra khỏi đám bạn cô. Bà giới thiệu người đàn ông với chúng tôi.

-Bác Đại đây là tổng giám đốc công ty thương thuyền Vihaco, có tàu chạy đường Singapore và Hong Kong. Và đây là cháu Uyên!

-Kính bác!

Uyên nghiêng mình lễ phép.

-Cháu Thăng tiếp khách hộ Uyên nhé!

Bà Phan nói với tôi và đưa tay mời hai cha con ông Đại.

Còn lại một mình, tôi đi dọc theo vách tường, đến thềm cửa lớn. Tôi đứng lặng nhìn ra sân. Những ngọn đèn xanh đỏ bắt quanh các cành cây đã tắt. Đêm đang xuống. Tôi có ý trông chờ Quỳnh. Liệu cô có đến không? Tôi nhớ câu chuyện với Quỳnh sáng nay. Dường như chúng tôi đã ngầm đồng ý với nhau rằng đã đến lúc mỗi người phải sống một đời riêng. Tôi nhớ đến ông Phan, người đã vắng mặt trong ngôi nhà này, và quyền thế có vẻ như cũng đã theo ông mà ra đi. Tôi chợt nhận ra, chính ngay chỗ tôi đứng bây giờ là nơi tôi đã bắt tay ông Phan lần đầu. Cái vẻ u ám trầm mặc của vườn cây giờ đây khác hẳn với cái vẻ rực rỡ quyền quí của nó trước kia, gợi lại trong tôi biết bao điều cần suy nghĩ. Phải chăng quyền thế cũng như ánh sáng và bóng tối? Phải chăng đời sống cũng như nước thủy triều, nó tấp lên rồi rút xuống? Ông Phan đã ra đi, và đó hình như là một chuyến đi không có đường trở lại. Quỳnh và Uyên cũng sẽ ra đi, và cả hai như cũng sắp nói với tôi lời vĩnh biệt.

-Tại sao Thăng đứng đây? Vào trong này với Uyên!

Uyên nắm cánh tay tôi thật chặt. Trong bóng tối, tôi thấy mắt cô sáng long lanh.

-Ông tổng giám đốc công ty về rồi à?

-Vâng. Bác Đại và anh Ngạc vừa về xong. Bác ấy không vui!

Có vẻ như Uyên muốn cho tôi biết rằng cô vừa nói lời từ hôn với người thanh niên tên Ngạc.

-Mấy giờ rồi anh?

Tôi nhìn đồng hồ tay.

-Tám rưỡi.

Tôi thấy Uyên bồn chồn nôn nóng.

-Sao Uyên chưa cắt bánh sinh nhật?

-Uyên muốn chờ chị Quỳnh.

-Tôi sợ là sẽ quá trễ. Sắp đến giờ giới nghiêm rồi!

-Vâng. Uyên biết. Nhưng me đã có giấy phép đặc biệt.

-Thôi, mình vào đi. Sinh nhật của cô thì cô phải có mặt với bạn bè chớ!

-Bây giờ thì Uyên không muốn vào nữa. Uyên có chuyện muốn nói với anh. Trong đó đông người Uyên sẽ khó nói.

-Cô có biết là hôm nay cô lạ lắm không?

Tôi gạt ngang.

-Uyên hiểu. Nhưng anh có biết anh là người không thực tế không? Tại sao anh không xin học bổng?

-Học bổng gì? Tôi ngạc nhiên.

-Me đã nói với anh rồi mà! Uyên trố mắt nhìn tôi.

-Tôi không nhớ. Thật tình là tôi không nhớ.

-Me nói bố sẽ lo cho anh cái học bổng nếu anh muốn. Anh vẫn chưa trả lời đề nghị của bố?

-A! Tôi nhớ ra rồi. Nhưng tôi vẫn chưa tìm ra câu trả lời. Tôi bị xâu xé giữa sự ở và sự ra đi. Đi Mỹ có nghĩa là đi theo Uyên, là chạy theo một mối tình mà cà hai đều biết rằng chỉ là một thách đố, là mãi mãi chia tay với Quỳnh, là trốn lánh những móng vuốt của người đàn bà, là tự bứt mình ra khòi Đăng và Mai mà tôi thương yêu nhất. Còn ở lại, có nghĩa là chịu đựng sức ép của một quyền lực vô hình, là chấp nhận nỗi khốn khổ của một trái tim dẫy dụa vì bị ruồng bỏ...

(còn tiếp)

Nguồn: https://ngo-quyen.org/p3623a5068/nguyen-xuan-hoang-nguoi-di-tren-may-ky-75-76-77

Tập truyện song ngữ Việt Anh

Ngô Thế Vinh

Vẫn liên tiếp xuất hiện những cuốn sách viết về Chiến Tranh Việt Nam, tuy nhiên có rất ít sách đề cập tới quan điểm từ miền Nam, từ góc cạnh của những người thất trận nhưng họ đã từng chiến đấu và tin tưởng ở một nền Cộng Hòa miền Nam mới khai sinh. Ngô Thế Vinh qua kinh nghiệm của một y sĩ trong một đơn vị Biệt Cách thiện chiến đã đem tới cho chúng ta những lý giải và soi sáng về những tình huống lưỡng nan ngoài trận địa. Rồi ông cũng đề cập tới cuộc sống hỗn mang ban đầu của một người tỵ nạn tạo dựng lại cuộc đời trong sự xa lạ của một miền Nam California, với phấn đấu để trở lại nghiệp cũ giữa một cộng đồng di dân gồm cả nửa triệu thuyền nhân với những khuynh hướng chánh trị phân hóa đa dạng. Một bối cảnh như vậy hầu như hoàn toàn bị lãng quên trong văn học. Người đọc sẽ thấy mình bị lôi cuốn vào tâm thức của một y sĩ tiền tuyến, của một tù nhân trong các trại tù gulag và rồi đến một người tỵ nạn bị bật ra khỏi gốc rễ được giải thoát để hội nhập vào một tầng lớp trung lưu Mỹ mới vừa hình thành. Đọc Mặt Trận Ở Sài Gòn để cảm nhận lắng nghe nỗi bâng khuâng của một con người vẫn gắn bó với những cội rễ tinh thần của một quê hương Việt Nam không thể tách rời. TIM PAGE, Time - Life, UPI free lance reporter

Trước tháng 11 năm 2011, người ta biết đến Trương Đăng Dung là nhà nghiên cứu lý luận văn học với những công trình nghiên cứu và dịch thuật nghiêm cẩn, có giá trị khoa học như Những vấn đề của khoa học văn học (1990), Từ văn bản đến tác phẩm văn học (1998), Tác phẩm văn học như là quá trình (2004), Trên đường đến với ngôn ngữ (M. Heidegger), Nghệ thuật và chân lí khách quan (G. Lukacs).

Nếu như, có chút gì liên quan đến thơ, thì đó là bản dịch Truyện Kiều sang tiếng Hungari khi ông gần tròn 30 tuổi.

Với sự “định vị” như vậy, việc tập thơ Những kỷ niệm tưởng tượng của ông ra mắt bạn đọc vào tháng 11 năm 2011 là một sự lạ, một bất ngờ. Nhưng rồi, sự lạ, sự bất ngờ đã sớm được giải mã. Chỉ trong vòng ba năm, vào kỳ tái bản (NXB Văn học/2014), Những kỷ niệm tưởng tượng đã nhận được trên 30 bài viết của các nhà phê bình, các nhà nghiên cứu, các nhà thơ. Mỗi người, ở góc nhìn của mình, đều nhận ra chân giá trị của Thi phẩm. Sự phát hiện đáng giá nhất của họ nằm ở chỗ tìm ra được mối liên hệ tự nhiên, nhất quán giữa nhà lý luận Trương Đăng Dung và nhà thơ Trương Đăng Dung. Nói cách khác, đây là mối liên hệ cật ruột giữa những công trình khoa học mang đậm tinh thần triết học và Thơ - suy nghiệm, thơ - tư tưởng.

Ngay trong năm xuất bản, Những kỷ niệm tưởng tượng đã nhận được giải thưởng của Hội Nhà văn Hà Nội và vào năm 2018, Những kỷ niệm tưởng tượng được đón nhận tại Hội chợ sách quốc tế Budapest với bản song ngữ Việt-Hung.

Gần 10 năm sau, Trương Đăng Dung mới giới thiệu tập thơ thứ hai của mình: Em là nơi anh tị nạn (NXB Văn học/2020), khi “thế giới này không còn chỗ bình yên”.

Văn Việt xin giới thiệu cùng bạn đọc tiểu luận Cô đơn, khát vọng và khoảnh khắc trong thơ hiện đại và chùm thơ rút từ Em là nơi anh tị nạn.

Văn Việt

20

Năm Cà Dom đang nằm im bỗng bất thần gọi tôi: 
- Ê này, nhà “răng”!
- Gì đó nữa?

T.Vấn & Bạn Hữu thực hiện (2020)

 

Mấy Dặm Sơn Khê – Sáng tác: Nguyễn Văn Đông

Trình bày: Thái Thanh (Pre 75)

Phạm Nguyên Trường

134. Dominant party – Đảng giữ thế thượng phong. Đảng giữ thế thượng phong là thuật ngữ để nói về đảng chính trị giữ thế thượng phong trong chính phủ của một nước trong nhiều thập kỷ, tự mình điều hành hoặc là đối tác hàng đầu trong các chính phủ liên minh. Ví dụ, Đảng Dân chủ Kitô giáo ở Italy, Đảng Dân chủ Tự do ở Nhật Bản và Đảng Quốc Đại ở Ấn Độ. Một trong những đặc điểm của đảng giữ thế thượng phong là trong đảng này thường có đường lối chính trị đối lập với lãnh đạo đương quyền, chứ không phải thông qua phe đối lập chính thức. Các đảng giữ thế thượng phong có xu hướng rất dễ chia thành các phe phái, việc lựa chọn các nhà lãnh đạo đảng trở thành cuộc cạnh tranh giữa các phe phái mạnh nhất.

Nguyên Ngọc

Nhà văn Nguyên Ngọc ở căn cứ Quân khu 5, năm 1963

Cuối tháng 4-1965 tôi rời Bình Định, trở về quân khu lúc này vẫn đóng ở vùng núi Nam Quảng Nam. Vùng giải phóng đã mở rộng thênh thang, địch cụm lại ở các thành phố, thị xã và từng đoạn trên quốc lộ 1. Nông thôn đã về ta. Đường giao liên không phải leo mãi Trường Sơn cao tít nữa, nay men dọc theo triền đồng bằng ven núi, xơ xác nhưng vẫn vui.

Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe đang cúi đầu trước đài tưởng niệm sau khi đọc bài diễn văn nhân kỷ niệm lần thứ 75 tưởng nhớ các nạn nhân của vụ ném bom nguyên tử tại công viên tưởng niệm Hoà Bình ở thành phố Hiroshima hôm thứ Năm 6-8-2020

(Ảnh: Philip Fong/Agence France-Presse — Getty Images)

Hôm nay, 6 tháng 8 năm 2020, thế giới kỷ niệm lần thứ 75 ngày hai quả bom nguyên tử được ném xuống hai thành phố lớn của Nhật Bản: Hiroshima và Nagasaki. Tưởng không cần phải nhắc lại những thiệt hại về người, của và tinh thần người dân Nhật Bản và những hệ quả tai hại khôn lường từ 75 năm qua. Điều cần nói đến là sự quên lãng của nhân loại về một tai hoạ nhãn tiền, một tai hoạ đã xẩy ra cách đây 75 năm, nhưng cũng có thể xẩy ra lần nữa vào bất cứ lúc nào và ở bất cứ nơi đâu. Sự quên lãng vốn là điều không thể tránh khỏi của con người. Nhưng quên lãng đi những nguyên nhân gây nên những cái chết tập thể, chết lần chết mòn vì nhiễm thể, vì môi trường sống chung quanh bị hủy hoại, lại là một thái độ vô trách nhiệm với chính mình, với đồng loại, với các thế hệ mai sau. Một cuộc khảo sát mới đây của hãng truyền thông quốc gia Nhật Bản NHK (Nippon Hoso Kyokai – Japan Broadcasting Corporation) cho biết chỉ có 30 phần trăm dân số Nhật Bản nhớ được chính xác ngày, tháng và năm quả bom nguyên tử được ném xuống thành phố Hiroshima. Đó là một báo động đỏ cho những người còn quan tâm đến sự sinh tồn chung của nhân loại. Đã đành, 75 năm là một quãng thời gian không phải ngắn nhưng mỗi năm, cứ đến ngày đầu tháng 8 là những nạn nhân còn sống sót của vụ nổ hai quả bom nguyên tử lại rủ nhau về tụ họp ở thành phố Hiroshima, nơi toạ lạc của viện bảo tàng tưởng niệm hoà bình Hiroshima để cùng nhau nhớ đến hơn 200 ngàn nạn nhân đã thiệt mạng vì cuộc ném bom và nỗi thống khổ của những người còn sống sót dù đã nhiều năm trôi qua. 75 năm qua là 75 lần người ta được nhắc nhở. Và nhớ đến những thảm kịch quá khứ không phải chỉ để ngồi khóc thương những người, những gì đã mất mà quan trọng hơn, nhớ để mỗi người tự nỗ lực bằng cách riêng của mình không để cho thảm kịch xẩy ra thêm một lần nữa. Đó là lý do chính cho con người chúng ta cần đến trí nhớ. Nhưng, buồn thay, như đã nói, quên lãng là một thuộc tính của con người.

Vậy, làm cách nào để bù đắp cho những quên lãng không thể tránh khỏi ấy?

Nhà văn Nhật Bản Yoko Ogawa, một tiếng nói nổi bật và mạnh mẽ trong văn đàn Nhật Bản đương đại, tác giả nhiều tác phẩm được quan tâm không chỉ ở Nhật Bản, còn ở Pháp, Mỹ và nhiều nước trên thế giới, đã đưa ra đề nghị của mình trong một bài viết được đăng tải trên tạp chí The New York Times số đặc biệt tưởng niệm Hiroshima và Nagasaki.

Yoko Ogawa tin rằng, bằng văn chương, chúng ta sẽ lưu giữ được những ký ức cần thiết về hai quả bom nguyên tử đã được ném xuống Nhật Bản tháng 8 năm 1945.

Liệu Yoko Ogawa có thuyết phục được người đọc hay không, xin để mỗi người tự trả lời. Riêng người Việt Nam chúng ta, sinh sống trong nước hay hải ngoại, rất cần tìm ra một phương cách phù hợp để làm sao gìn giữ được trí nhớ, cho mình và cho các thế hệ tương lai, về những gì đã xẩy ra cho dân tộc, cho đất nước Việt Nam trong thời đoạn lịch sử độc nhất vô nhị của hơn 45 năm qua.

Xin mời quý độc giả cùng theo dõi.

T.Vấn

6-8-2020

Bằng văn chương, chúng ta sẽ lưu giữ những ký ức về hai quả bom nguyên tử đã được ném xuống Nhật Bản

Tác giả: Yoko Ogawa

Dịch giả: T.Vấn

Thành phố Hiroshima (sau vụ ném bom khoảng chừng một hay hai tháng) nhìn từ phía Higi-Yama, một ngọn đồi toạ lạc ở phía đông thành phố.

(Ảnh: Collection Japanese/Magnum Photos)

Chúng ta tìm đến văn chương như là một nơi chốn ẩn náu mỗi khi phải đương đầu với những nghịch lý vượt quá tầm kiến giải của lý trí con người.

Ngày 6 tháng 8 năm 1945, một quả bom nguyên tử được ném xuống thành phố Hiroshima, Nhật Bản. Ba ngày sau, 9 tháng 8, một quả bom nguyên tử nữa được ném xuống thành phố Nagasaki. Ngày 15 tháng 8, 1945, Nhật Bản tuyên bố đầu hàng.

Từ đó, ở Nhật Bản, tháng 8 hàng năm được coi là tháng để tưởng nhớ người chết.

Năm nay, 2020, kỷ niệm lần thứ 75 ngày ném hai hai quả bom nguyên tử, lẽ ra sẽ được tưởng niệm vào dịp khai mạc Thế Vận Hội Tokyo 2020. Nhưng vì dịch bệnh Covid-19 hiện đang hoành hành khắp nơi nên Thế Vận Hội Tokyo đã bị hõan lại. Và chúng ta sẽ âm thầm lặng lẽ cầu nguyện cho những người chết trong một không khí tĩnh lặng ít có ai mong đợi.

Tại Thế Vận Hội Tokyo 1964, người cầm đuốc thế vận chặng cuối cùng là một thanh niên vô danh 19 tuổi, một vận động viên điền kinh tên Yoshirori Sakai. Anh sinh ra tại Hiroshima đúng vào ngày thành phố bị ném bom. Hình ảnh người thanh niên, đơn giản trong trang phục áo trắng, quần đùi trắng chạy từng bước trên bực thang dẫn tới chỗ toạ lạc của đài lửa thế vận mang một nét rất khác thường. Trong anh, người ta thấy toát lên một vẻ thuần khiết, sự vững chãi và tính cách mạnh mẽ của tuổi trẻ. Những người hiện diện trong buổi lễ hẳn sẽ phải mang một cảm giác khó tả khi nhận ra rằng, cả thế giới đang tụ họp về Nhật Bản để tham dự ngày lễ hội thể thao trọng đại chỉ mới 19 năm sau ngày đệ nhị thế chiến chấm dứt. Vậy mà giờ đây, ngay trước mặt họ, một thanh niên sinh ra từ đổ nát hủy hoại khủng khiếp chưa từng có tiền lệ trong lịch sử, một sinh vật người ôm trong mình ngọn lửa của sự sống đang từng bước một tiến lên đỉnh đài thế vận. Không một ai bận tâm than phiền đến ý đồ chính trị trong việc lựa chọn người cuối cùng mang lửa thế vận, nhưng cũng không một ai không nhận ra sức sống mãnh liệt tiềm ẩn trong hình ảnh chàng thanh niên đến từ thành phố Hiroshima.

Đáng buồn thay, với thời gian qua đi từ bấy đến nay, chúng ta đã thất bại trong việc hoàn thành giấc mơ về một thế giới không còn bóng dáng vũ khí hạt nhân. Ngay đến ở Nhật Bản, những hồi ức năm xưa nay cũng đã ngày một phai mờ. Trong một cuộc khảo sát của hãng truyền thông Nhật Bản NHK, chỉ có 69 phần trăm cư dân Hiroshima và 50 phần trăm cư dân Nagasaki có thể nhớ được chính xác ngày, tháng, năm quả bom nguyên tử được ném xuống thành phố Hiroshima. Trong khi đó, ở mức độ toàn quốc, con số phần trăm cũng chỉ đạt tới 30. Những đám mây quên lãng ngày một dầy đặc hơn. Và sẽ đến lúc, chúng ta sẽ không còn được nghe trực tiếp từ những chứng nhân lịch sử còn sống sót kể về những gì họ đã trải qua.

Tâm điểm của quả bom nguyên tử ném xuống trung tâm thành phố. Nơi đây, trước đó là nơi toạ lạc một trại lính

(Ảnh: Wayne Miller/Magnum Photos)

Chúng ta, - những người may mắn không được chứng kiến tận mắt những gì đã xẩy ra – phải làm gì để gìn giữ ký ức của những người đã từng sống qua thời đoạn lịch sử ấy?

Sau tất cả những kinh hoàng khủng khiếp, thách đố khả năng của trí tưởng tượng con người đã xẩy ra – Những cuộc chiến tranh lê thê, cuộc diệt chủng Do Thái, vụ nổ nhà máy nguyên tử ở Chernobyl, ở Fukushima… không kể tới Hiroshima và Nagasaki – nhân loại đã thường xuyên đối đầu với việc bảo tồn kho tàng ký ức để nhắc nhở người đời về những gì đã xẩy ra.

Làm cách nào chúng ta có thể khắc sâu vào trong lòng những gì đã xẩy ra từ một quá khứ xa xăm, ở một nơi cũng xa xăm không kém, mà chúng lại không có một mối quan hệ trực tiếp đến sự sống hàng ngày của chúng ta? Quan trọng hơn, nhớ đến chúng không chỉ như một mảnh kiến thức thông thường, mà phải mang cảm giác như chính mình là một phần trong biến cố ấy?

Làm cách nào chúng ta có thể đóng được chiếc thuyền con, tuy mong manh, nhưng đủ sức chuyên chở những mảnh ký ức ấy vượt trùng khơi đến những bến bờ xa xăm cho những thế hệ nối tiếp?

Có một điều chắc chắn: Đây là nhiệm vụ không một chút nào phù hợp với những tổ chức chính trị, những cơ chế hàn lâm. Đơn giản chỉ vì với họ, việc chia sẻ những hồi ức của con người, về cơ bản, là một công việc hoàn toàn bất hợp lý.

Vì vậy, chúng ta sẽ viện dẫn đến văn chương, xem văn chương như là một nơi chốn ẩn náu mỗi khi phải đương đầu với những nghịch lý vượt quá tầm kiến giải của lý trí con người. Qua ngôn ngữ của văn chương, chúng ta cuối cùng sẽ cảm thông được với những đau khổ của những người vô danh chưa hề quen biết. Hoặc, ít nhất, chúng ta sẽ đủ can đảm buộc mình nhìn thẳng vào sự ngu xuẩn của những kẻ gây nên những lỗi lầm không thể tha thứ và tự hỏi chính mình, liệu mầm mống của những điều điên rồ ấy có đang ẩn nấp trong chính con người mình hay không.

Tôi đã từng chăm chú lắng nghe tiếng kêu của những người đã từng sống qua kỷ nguyên cai trị của Đức Quốc Xã, bằng cách đọc đi đọc lại “Nhật ký của một cô gái trẻ” của Anne Frank, “Đi tìm ý nghĩa con người” của Victor Frankl, “Nếu đây là một con người” của Primo Levi. Chẳng hạn như, từ Anne Frank, tôi học được một chân lý vô giá về con người, rằng con người có thể trưởng thành và phát triển kể cả trong lúc sống trốn chui trốn nhũi như một con thú. Từ những tiết lộ trong ghi chép của Victor Frankl “những con người ưu tú nhất đã không trở về” từ những trại tập trung, tôi nhận ra được nỗi thống khổ vô bờ của những người sống sót khi bị buộc phải kéo lê sự sống. Và khi mà, qua những trang sách vừa đọc, tôi cảm thấy một sợi dây nối kết giữa sự tồn tại hôm nay, ở đây của tôi với một khoảnh khắc nào đó xa xăm trong quá khứ lúc tôi chưa được sinh ra, cũng có nghĩa là chân trời của tôi đã được mở rộng và một thế giới mới đang mở ra trong tôi.

Cũng tương tự như vậy, văn học Nhật Bản vẫn tiếp tục đề tài về bom nguyên tử. Đề tài này chiếm một vị trí đặc biệt trong mỗi thể loại văn học – tiểu thuyết, thi ca, kịch, khảo cứu. Thí dụ, những ai sinh năm 1962, như tôi, hẳn phải quen thuộc với tác phẩm “Hai cô gái nhỏ có tên là Iida” của Miyoko Matsutani, câu chuyện về chiếc ghế biết nói kỳ diệu đã nối kết hai bé gái nhỏ sống ở hai thời đại khác nhau trong một căn nhà nơi tờ lịch đã bị đóng băng vào ngày 6 tháng 8, 1945. Hoặc, với một trong những tác phẩm không thể không biết đến của văn học Nhật Bản đương đại, “Mưa đen” của Masuji Ibuse kể lể hết sức tỉ mỉ về những hậu quả của vụ ném bom nguyên tử xuống hai thành phố Nhật Bản. Nhà văn lừng danh Kenzaburo Oe, lúc còn ở tuổi hai mươi vừa mới bước chân vào thế giới văn chương đã đến thăm Hiroshima và cho chúng ta tập “những ghi chép ở Hiroshima” nói đến tính cách khác thường về phẩm giá con người nơi những nạn nhân còn sống sót của vụ ném bom đang trải qua những thống khổ vượt quá sức con người. Và còn rất nhiều những thí dụ tương tự khác.

Nhưng có một tác phẩm khác từ lâu được ngưỡng mộ và say sưa tìm đọc, kể cả hiện tại, và thường được trích dẫn trong các sách giáo khoa: đó là tiểu thuyết “Những đoá hoa mùa hè” của Tamiki Hara. Tác giả là một nạn nhân trực tiếp của vụ ném bom nguyên tử, ghi lại trong tác phẩm những điều tai nghe mắt thấy chính xác đến từng chi tiết nhỏ.

Sinh ra ở Hiroshima năm 1905, Hara đang sống ở Tokyo, viết tiểu thuyết và làm thơ gởi đăng ở các tạp chí văn học, thì vợ ông đột ngột qua đời năm 1944. Tháng 2 năm 1945, ông quay về nơi chôn nhau cắt rốn, như thể ông “có hẹn với tấn thảm kịch sắp xẩy đến cho thành phố Hiroshima” như sau này ông đã viết. Buổi sáng ngày 6 tháng 8 năm 1945, Hara ngồi ở nhà, – trong căn phòng tắm kín mít không có đến một cửa sổ – chi tiết này có lẽ đã giúp ông thoát chết. Một cách may mắn, ông chỉ bị xây xát nhẹ, và sau đó lang thang khắp thành phố đổ nát để ghi nhận những chi tiết có thật trong tập bản thảo, sau đó trở thành tác phẩm lừng danh “Những đoá hoa mùa hè”.

Hình ấn bản bằng Nhật ngữ của tác phẩm “Những đoá hoa mùa hè” của Tamiki Hara, một nạn nhân của vụ ném bom.

(Ảnh: Shinchosha)

Quyển truyện bắt đầu với sự kiện diễn ra hai ngày trước khi thành phố bị ném bom, nhân vật chính đến thăm mộ vợ mình. Anh ta lau chùi sạch sẽ tấm bia và đặt ở đó những đoá hoa mùa hè rực rỡ giữa một khung cảnh êm dịu và tươi mát. Nhưng dù vậy, một nỗi buồn tràn ngập hồn anh về sự mất mát trước cái chết của người vợ yêu quý, như một linh cảm về những xác người nằm la liệt đến độ không thể đếm được, mà chỉ một thời gian ngắn sau này anh sẽ chứng kiến.

Đoạn mô tả nhân vật chính chạy đến dòng sông để tìm nơi trú ẩn có những chi tiết rất nhỏ bằng một giọng văn lạnh đến rợn người. Ngôn ngữ được dùng thật ngắn gọn, không có chỗ cho những từ dùng mô tả cảm xúc. Sự khủng khiếp mà nhân loại chưa từng bao giờ chứng kiến lần lượt được mở ra trước mắt người kể, khủng khiếp đến độ anh ta không thể nào thốt ra được một lời nào mơ hồ dù chỉ để diễn tả cảm xúc của mình.

Những mặt người sưng vù khiến không thể nói xác nằm đó là đàn ông hay đàn bà. Đầu người cháy đen thành than với những chỗ lồi lên trông như hạt đậu đen. Tiếng người kêu gào liên tục xin được uống ngụm nước. Trẻ con nắm chặt tay nhau, miệng thì thầm yếu ớt, “Mẹ ơi… Bố ơi,”. Người đi ngang qua, xăm soi từng móng tay người chết, hay rút lấy sợ dây lưng trên thi hài như muốn lưu giữ làm kỷ vật từ người chết. Thành phố được mô tả như chìm trong một không khí sặc mùi tử khí: “Trong cái hư không mênh mông lóng lánh sắc bạc, ẩn hiện những con đường, những dòng sông và những cây cầu bắc ngang; rải rác đây đó là những xác người đã sưng phù hay thối rữa. Một địa ngục thật mới mẻ, được tạo nên bởi một thứ kỹ thuật hết sức tinh vi và phức tạp.”

Khi quả bom nguyên tử tước đi khỏi mặt đất tất cả những gì gọi là thuộc về con người, dường như cùng lúc, nó đã hoả thiêu luôn cả ngôn ngữ của nhân loại. Tuy nhiên, có lẽ do bởi ý trời định, Hara đã mang theo trong người không chỉ thực phẩm, thuốc men mà còn có một quyển sổ và một cây viết chì. Thế nên, những gì ông ghi lại trong quyển sổ của mình không chỉ đơn thuần là những con chữ. Ông đã tạo nên một biểu trưng cho những gì ông nghe được từ người chết, từ những người đang hấp hối, những điều mà không thể chỉ đơn giản được biểu lộ bằng chữ viết. Những dấu tích, những vật chứng mà những người đã lặng lẽ biến mất khỏi đời này từng sở hữu, chúng thực sự vẫn còn tồn tại.

Trong lúc sống cô đơn vì bệnh tật đã cướp đi của Hara người vợ thân yêu, ông còn đối mặt với thảm kịch bom nguyên tử. Thế nên, các sáng tác của Hara đều có gốc rễ từ nỗi im lặng khủng khiếp của sự chết. Là một nhà văn, một nhà thơ, Hara đứng giữa thanh thiên bạch nhật, không phải để phát biểu với đồng loại mà để lặng lẽ cam chịu sự giằng xé của nghịch lý: Tìm lời cho những tiếng kêu không thành tiếng của những người đã bị tước đoạt mất khả năng nói thành lời của mình.

Hara còn là tác giả một bài thơ ngắn nhan đề “Đây là con người nhân loại”, một tác phẩm vượt lên trên mọi đắng cay, giận dữ, để tìm cách vừa dịu dàng, vừa tinh tế làm sống lại tiếng nói đã bị hủy diệt của những con người đã không còn mang hình dạng con người:

Đây là một con người nhân loại

Hãy xem họ đã bị bom nguyên tử làm biến dạng như thế nào

Thân xác họ đã sưng phù hư hại

Đàn ông đàn bà nhìn cũng giống như nhau

Này đây những lời kêu cứu

Tiếng nói câm lặng đang tìm cách vượt thoát

Khỏi những đôi môi sưng vù trên khuôn mặt thối rữa

Đây là một con người nhân loại

Đây là một con người nhân loại

Đọc bài thơ, chúng ta không thể không liên tưởng đến tác phẩm “Nếu đây là một con người” của Primo Levi, một nhà hoá học và cũng là một người sống sót từ trại tập trung. Ngay từ đoạn mở đầu, Levi đã đặt câu hỏi:

Hãy xem coi liệu đây có phải là một con người

Khi anh ta đầm mình lao động trong đám bùn lầy

Người chưa hề biết thế nào an lạc hoà bình

Người đã phải giành giật đến từng mẩu bánh nhỏ

Người chết chỉ bởi một câu trả lời có hay không

Tôi không biết hai nhà văn, Hara và Levi, có từng quen biết nhau không, nhưng chúng ta có thể nhận ra mối đồng cảm trong ngôn ngữ của họ. Một người hỏi liệu đây có phải là một con người hay không; người kia trả lời rằng đúng vậy, đây là một con người nhân loại. Trong tác phẩm của họ, chúng ta chứng kiến cuộc gặp gỡ giữa một người luôn phấn đấu để bảo tồn phẩm chất nhân loại và người kia lúc nào cũng dõi mắt canh chừng không để cho phẩm chất ấy bị hư mất – một cuộc hội ngộ tư tưởng mang tầm mức ảnh hưởng sâu rộng đến các thế hệ tương lai. Trong thế giới văn chương, một chân lý quan trọng nhất có thể được tìm thấy ở những trùng hợp ngẫu nhiên, đơn giản và đôi khi, vô nghĩa. Với sự tiếp tay của văn chương, lời của người khuất vãng sẽ được gom lại và cẩn trọng đặt vào trong lòng những chiếc thuyền nhỏ bé để chúng tiếp tục hoà nhập vào với dòng sống của thực tại.

Hiroshima on Sept. 8, 1945, một tháng sau vụ ném bom.

(Ảnh: Wayne Miller/Magnum Photos)

Thêm một trùng hợp ngẫu nhiên khác nữa: Có lẽ với cảm thức cho rằng mình đã hoàn thành nhiệm vụ với tư cách kẻ sống sót sau một tấn thảm kịch; hoặc cũng có lẽ do bởi gánh nặng trên vai về một quá khứ quá khủng khiếp, vượt sức chịu đựng con người, cả hai nhà văn đã tự kết liễu đời mình; Hara năm 1951 và Levi năm 1987 (có người cho rằng cái chết của Levi không phải do tự sát)*.

Trong lúc ngồi viết những dòng này, trước mặt tôi là bộ sưu tập những bức ảnh của Hiromi Tsuchida, chụp những phiên bản được tái tạo từ những tàn tích của vụ ném bom do viện bảo tàng hoà bình Hiroshima thực hiện. Tôi đặc biệt bị ấn tượng bởi một bức ảnh chụp hộp đựng thức ăn và bình đựng nước mang theo đến trường của một học sinh trung học đệ nhất cấp tên là Shigeru Orimen. Lớp học của cậu được trưng dụng làm nhiệm vụ quốc phòng và có mặt trong thành phố vào buổi sáng ngày 6 tháng 8 năm 1945. Lúc quả bom được ném xuống, Shigeru cách tâm điểm nơi quả bom tiếp xúc mặt đất khoảng 500 mét. Mẹ cậu tìm được con nằm lẫn trong đống xác chất đống dọc theo bờ sông và lục lại được hộp thức ăn và bình nước trong túi xách của Shigeru. Bà còn nhớ buổi sáng hôm đó, cậu rời nhà với niềm mong ước sao cho chóng đến giờ ăn trưa vì hôm đó bà nấu món cơm chiên đậu là món khoái khẩu của Shigeru. Cái hộp đựng thức ăn đã bị móp méo thảm hại, nắp bật ra và thức ăn bên trong chỉ còn là vài cục nhỏ cháy thành than.

 

Hộp đựng bữa ăn trưa của Shigeru (bên trái) và bình nước (bên phải)

(Ảnh: Chugoku Shimbun)

Thực ra, cái hộp đựng thức ăn trưa nhỏ bé đã chứa đựng một điều gì đó quan trọng hơn: đó là sự ngây thơ vô tội của một bé trai chỉ háo hức mong được thưởng thức món ăn ưa thích của mình, và tấm lòng người mẹ dành cho con. Ngay cả khi nạn nhân cuối cùng của vụ ném bom đã biến mất khỏi trần gian, và cả khi bộ đồ đựng thức ăn trưa này chỉ còn là một tàn tích trơ trơ như gỗ đá, nhưng bao lâu vẫn còn có một ai đó sẵn lòng lắng nghe tiếng nói ẩn giấu trong cái hộp cơm móp méo của Shigeru, thì những ký ức này sẽ vẫn còn sống sót.

Tiếng nói của người chết luôn luôn là vĩnh cửu, bởi vì nhân loại lúc nào cũng sở hữu một chiếc thuyền nhỏ – ngôn ngữ của văn học – để đưa tiếng nói ấy vào với các thế hệ tương lai.

Yoko Ogawa

(T.Vấn chuyển ngữ)

Nguồn: The New York Times Magazine

How We Retain the Memory of Japan’s Atomic Bombings: Books

Về tác giả:

Yoko Ogawa là một nhà văn Nhật Bản đương đại. Bà sinh năm 1962, tác giả nhiều tác phẩm đã được dịch sang nhiều thứ tiếng. Các tác phẩm tiêu biểu: Viên quản gia và vị giáo sư (The housekeeper and the professor – 2003); Tập truyện Báo thù (Revenge – 1998); Khách sạn Iris (Hotel Iris – 1996); Cảnh sát ký ức (The Memory Police – 1994), v.v. Trong số đó, quyển “The Memory Police” được coi là tác phẩm mang ý nghĩa và tầm vóc của những tác phẩm nói về các chế độ chuyên chế độc tài của George Orwell. Bà đã từng vào đến chung kết giải thưởng văn chương cao quý của Mỹ National Book Foundation 2019; nằm trong danh sách chung kết giải Man Booker International Prize 2020. Ngoài ra, bà đã đoạt nhiều giải thưởng quan trọng của văn học nhật Bản. Hiện Yoko Ogawa đang cộng tác với nhiều tạp chí quốc tế, phải kể đến: The New York Times Magazine, A Public Space . . .

Nhà văn Nhật Bản Yoko Ogawa(1962- )

(Ảnh: goodreads.com)

Chú thích:

* Ngày 11 tháng 4 năm 1987, người gác cửa của một căn chung cư ở thành phố Turin, nước Ý, nơi Primo Levi đã sống hầu như cả trước lẫn sau chiến tranh đã tìm thấy nhà văn nằm chết dưới chân cầu thang. Chuyên viên giảo nghiệm xác định ông chết do tự sát. Những người quen biết ông đều đồng ý với giả định đó, sau những đau khổ ông đã chịu đựng trong chiến tranh và sống với chúng trong suốt quãng đời còn lại. Tuy nhiên, cũng có người cho rằng cái chết của nhà văn là một tai nạn, vì ông mắc phải chứng bệnh hay bị choáng váng, đi đứng không vững. Cho đến nay, sự tranh cãi vẫn còn và chưa có thêm chứng cớ để xác định chính thức rằng Primo Levi chết vì tai nạn hay do tự sát.

Nhà văn Primo Levi ở New York (1919-1987)

(Ảnh: primolevicenter.org)

** Shigeru Orimen, một học sinh lớp 6 (ngày xưa thời VNCH gọi là lớp đệ Thất), vào buổi sáng ngày 6 tháng 8 năm 1945, đang làm công việc dọn dẹp một toà nhà vừa bị đập phá theo sự trưng dụng của chính phủ ở Hiroshima thì quả bom nguyên tử ném xuống cách chỗ của cậu khoảng 500 mét. Mãi đến ngày 9 tháng 8, tức ba ngày sau, mẹ cậu mới tìm được xác con nằm trong một đống đổ nát dọc theo bờ sông, cùng với hộp đựng thức ăn trưa và bình nước trong túi cặp. Cha và anh Shigeru đã đi phục vụ ở tiền tuyến. Ở nhà, cậu phải thay cha anh làm công việc cày bừa, gieo hạt, tưới tắm giúp mẹ. Bữa ăn hôm đó là sản phẩm thu hoạch từ công khó của Shigeru sau nhiều ngày miệt mài đồng áng. Nỗi đau của bà mẹ còn nặng nề hơn nữa khi biết con mình không bao giờ còn có dịp thụ hưởng thành quả lao động do chính tay mình làm ra, do chính tay mẹ nấu cho mình. Hai di tích của Shigeru Orimen do gia đình lưu giữ và hiến tặng cho viện bảo tàng Hoà Bình của thành phố Hiroshima.

Di ảnh cậu học trò lớp 6 Shigeru Orimen

(Ảnh: Chugoku Shimbun)

Đỗ Quyên

"Thuở trời đất nổi cơn gió bụi

Khách má hồng nhiều nỗi truân chuyên."

(Chinh Phụ Ngâm)

Cảm nghĩ đón thu về (6/8/2020)

Đào Tiến Thi

Cái nắng nóng năm nay gần như kéo dài suốt tháng 6 và tháng 7, mà là nắng nóng khủng khiếp, nắng nóng triền miên không có mưa, tưởng như ngày nào cũng là ngày Hạ chí (22/6). Ấy thế mà đùng cái mấy hôm nay có lúc có gió lạnh. Sáng sớm hôm nay tôi còn phải đắp chăn! Cứ tưởng dính virus Vũ Hán hóa ra không phải. Nhìn đồng hồ, nhiệt kế chỉ 27 độ C, thấp hơn cả nhiệt độ khi tôi ngủ trong phòng máy lạnh (tôi thường để 28 độ C trong những ngày nóng vừa rồi). Thời tiết mấy hôm nay giống như thời tiết những ngày cuối thu sắp sang đông. Thật lạ quá! Nghĩa là năm nay có lẽ sẽ không có những ngày giữa thu với nắng vàng đầy ắp và trời trong vắt nữa. Càng không có những ngày chớm thu để reo vui như chàng thi sỹ nọ: “Đây mùa thu tới mùa thu tới/ Với lá mơ phải dệt lá vàng”.

Lê Học Lãnh Vân

1.
Nào có khác chi một gánh tuồng
Họp hành hội nghị cứ y uông (*)
Tưởng che được mắt người thiên hạ
Trước mặt bàng dân tự cởi truồng!

Nguyễn Hồng Lam

GIANG HỒ TRÀ ĐÁ MẠC CAN

Mấy ông thần bạn đọc ưa tò mò thường hỏi tôi: trên giang hồ, ông nể tay nào nhất? Thật tình, sợ thì không nhưng nể thì nhiều. Giang hồ không có vua, làm gì có ai là nhất. Nhưng đọng lại, cả trên trang viết lẫn ngoài đời thật, dân chơi thứ thiệt mà tôi quý hơn cả chắc chắn sẽ là Mạc Can, một nghệ sĩ lận đận đa tài.

Trần Thanh Cảnh

Ngài Kê đi làm cố vấn

1. Bây giờ ở nước ta gia đình ngài Giáo sư Kê rất nổi tiếng.

Có thể gọi là nổi như cồn, nổi nhất nước, bởi là do hai tay hậu duệ: nghĩa tử Hùng Văn Hạ thì chấp chính Bộ Dục - Văn - Giao còn nam tử Giang Đình Tinh Anh thì nắm Bộ Công, hai bộ trọng yếu của nước nhà. Rất hăng hái phát tài. Mà đều còn trẻ, đang đà thăng tiến hứa hẹn chủ chốt nước nhà nay mai.

NGƯỜI ĐI TRÊN MÂY (Kỳ 72, 73 & 74)

Kỳ 72

“Nhưng mấy thầy uống đâu cũng vậy, uống em em biết ơn!”

“Trời! Uống chị? Uống chị là uống làm sao?” Nhật lại tấn công.
“Ông nội này làm luật sư chắc! Bắt bẻ quá “chời” qua đất “dzậy!” Chị chủ quán trả lời, giọng đã hơi giận.

Phạm Nguyên Trường

130. Divine right - Quyền lực thần thánh. Quyền thiêng liêng của các ông vua trong việc cai trị vương quốc của mình là học thuyết thần học và chính trị quan trọng ở châu Âu thời trung cổ, và các lí thuyết gia chính trị sau này như Bodin (1530 - 1596) và Hooker (1554 -1600), không nhiều thì ít, đều gắn bó với học thuyết này. Nó chống lưng cho quan điểm bảo hoàng trong giai đoạn nội chiến ở Anh (1642-1651), và cuối cùng đã bị những lực lượng của Nghị viện trong cuộc chiến tranh này hủy bỏ. Học thuyết này – có ích cho cả Giáo hội lẫn chế độ quân chủ - được người ta phát triển nhằm đáp ứng nhu cầu của giáo hội và các vương triều châu Âu để họ có thể kí kết giao ước về địa của mỗi bên trong quan hệ với nhau. Trong khi ý thức hệ của vương triều được Giáo hội bảo vệ, thì các ông vua cũng phải dùng lực lượng vật chất để bảo vệ và ủng hộ Giáo hội Công giáo La Mã và giáo lý, và để cho Giáo hoàng và các giám mục của Ngài toàn quyền cai quản lĩnh vực tôn giáo và đạo đức.

Tô Văn Trường

Tiền nhân cũng như các bậc tinh hoa của nhân loại đã có những ngôn từ thật sâu sắc “Hiền tài là nguyên khí Quốc gia”; “Cán bộ quyết định hết thảy!”; “Con ngưòi là vốn quý nhất!”. Rõ ràng việc chọn hiền tài, chọn cán bộ, chọn con người mà lại là hiền tài, cán bộ và con người cấp chiến lược, cấp cao nhất là việc vô cùng hệ trọng, có thể nói là quan trọng nhất liên quan đến sự hưng thịnh hoặc suy vong của Quốc gia.

Nguyễn Văn Nghệ

    Mũi Đại Lãnh được người dân địa phương gọi là Mũi Nạy (Đầu ghềnh Mũi Nạy gie ra/ Qua hai mũi ấy đó là Ô Rô), Mũi Chùa, Mũi Diều, Mũi Kê Gà. Sau khi ngọn hải đăng được xây dựng ở mũi Đại Lãnh thì mũi Đại Lãnh có thêm tên gọi mới, đó là Mũi Điện. Trên bản đồ phương Tây ghi là Cap Varella hoặc Varela hoặc Avarella.   Một vài bản đồ phân biệt mũi Đại Lãnh và Mũi Nạy là hai mũi khác nhau. Mũi Nạy và mũi Đại Lãnh cách nhau bởi Bãi Môn và Mũi Nạy nằm phía bắc của mũi Đại Lãnh.