Winston Phan Đào Nguyên

Tạp bút Nguyễn Minh Kính

Nhớ ai đó đã cảm tác mấy câu thơ:

Xa quê hương đã mấy chục năm rồi,

Mãi trong ta nhớ miền quê yêu dấu,

Cánh diều tuổi thơ lưng trâu sáo đậu,

Nghe quê hương đất mẹ gọi ta về

Nguyên Chánh

Xin hân hạnh giới thiệu với bạn đọc số 8 tháng 6, 2022 của TRIẾT: Tập san Triết học và Tư tưởng.

Trong số mới này, có tổng cộng chín bài tiểu luận về triết học và tư tưởng. Đầu tiên là bài Từ bàn viết Chủ Nhiệm của Nguyễn Hữu Liêm. Ông viết, “Hầu hết những tác giả đóng góp bài vở cho TRIẾT thuộc về thế hệ thế kỷ trước, phần lớn xuất thân ở miền Nam Việt Nam trước 1975, đa số mang học vị ngoại quốc – nhưng vẫn yêu tiếng Việt, cảm thấy như vẫn còn mắc một món nợ tinh thần cho nền học thuật nước nhà, mang hoài bão về khả thể chuyển hóa tư duy cho truyền thống suy nghĩ của dân tộc trước những vấn đề lớn mà con người và đất nước đang đối diện.” Ông nhấn mạnh rằng, “Triết học không phải cho đám đông hời hợt vốn chỉ dừng lại ở thơ văn thuần mô tả. Triết học cũng không phải là một thể loại văn chương áo mão lập danh. Người nghiên cứu triết là những kẻ thất vọng trước sự hời hợt của đám đông, muốn tìm sâu về những vấn nạn nhân sinh và lịch sử. Họ không chấp nhận thực tại như là chuyện đã rồi, có sẵn, không nghi ngờ, không cần nghi vấn.”

Tô Văn Trường

Người ta thường nói tới “Sự thông minh của trái tim”, chính vì cái tâm đó làm nền mà Việt Nam đã đánh thắng những đế quốc mạnh nhất, vì đã tìm ra những phương án thông minh để chiến thắng, mà chính tiến sĩ Henry Kissinger (đã từng làm việc cho ba đời Tổng thống Mỹ) phải thú nhận. Trong nhiều lĩnh vực chúng ta đã làm được như vậy, nhưng phải thành thực nói rằng, gần đây, chữ tâm đó đang nhạt dần và bị bỏ quên.

Lê Học Lãnh Vân

Bài viết này không phải một bài về sử học nên không trình bày một tài liệu sử học mới mẻ hay thảo luận một tài liệu sử học được quan tâm. Bài viết dựa trên các sự kiện lịch sử được đa số công nhận để luận một số việc đời…

BÊN DÃY NÚI RĂNG CƯA

 

1.

Những đứa trẻ

 

Những đứa trẻ chưa đủ sức tự bơi trên vụng biển

Thuyền thúng thì tròn

Mái chèo thì nặng

Sóng nước cứ bủa vây

41

- Malêlết ló mốn cặp (gặp) mày! - Cố Thủ Chẩu đứng trước mặt tôi, ngúc ngắc cái đầu húi cua, nói bằng giọng khàn khàn.

- Có chuyện gì thế? - tôi nhìn đôi mắt một mí không chớp của anh ta.

- Khôông pết! - Cố Thủ Chẩu nói.

- Sao lại không biết?

- Ló bảo ngộ tến lói.

- Sao anh ta không tự đến?

Cố Thủ Chẩu nhăn nhó:

- Mà mày pằng lòng chớ, có không?

Đông Hồ

Anh Nguiễn-Ngu-Í,

Chắc rằng anh muốn hỏi tôi về Nhất-Linh; chớ không hỏi tôi về Nguyễn-Tường-Tam. Có như thế thì tôi mới trả lời anh được. Nói như vậy là tôi muốn nhận định phân minh hai lãnh vực trong một nhân-vật. Là tôi chỉ có biết về nhà văn-sĩ Nhất-Linh mà không được biết về nhà chính trị Nguyễn-Tường-Tam.

Truyện Lê Minh Hà

Buổi chiều mẹ mèo trốn con thì buổi tối chú mèo của chúng ta được bọc cẩn thận đặt vào trong làn. Mèo con đã bắt đầu cuộc di cư như thế trên một chiếc xe máy. Run rẩy trong chiếc làn bị rung thật lực, mèo con cố gắng nhận đường. Thật không thể. Chỉ có những tiếng gào rú ầm ào và cái mùi  khét lẹt ở đâu đó bên ngoài.

Jean-Jacques Roth

Bản dịch của Nguyễn Ngọc Giao

Tiểu thuyết của Giuliano da Empoli:
Le Mage du Kremlin (Gallimard 2022, 280 trang)

Phan Nam Sinh

Đã có lần Phan Khôi dịch truyện ngắn Một ông vua nước cộng hòa của Maxim Gorki qua bản tiếng Pháp, sau in trong Tuyển tập thơ, truyện Maxim Gorki, Nhà Xuất bản Văn nghệ, Hà Nội, năm 1956.

Winston Phan Đào Nguyên

Nguyễn Bảo Châu*

Tôi cưới vợ vào ngày 29-5-1971.

Sẽ chẳng có gì phải nói lại, nếu như cái ngày vui nhất của một đời người đó được diễn ra trong vui vẻ, hạnh phúc. Tôi đã không có được cái điều may mắn đơn giản ấy vì đã bị người ta phá tan đám cưới của mình, mà nguyên nhân chỉ vì miếng ăn bị dừng lại trong ít phút.

T.Vấn & Bạn Hữu thực hiện (2022)

Gió Lạnh Chiều Đông – Sáng tác: Hòang Trọng

Trình bày: Thanh Lan

40

So với mấy cuộc chuyển trại trước, cuộc chuyển trại cuối năm 1973 đến với tôi hoàn toàn không bất ngờ.

Từ mấy hôm trước tôi trong trại đã có tiếng xì xào về một sự kiện không bình thường. Trên văn phòng Ban Giám thị người ta lễ mễ khuân ra khuân vào những chồng hồ sơ cao ngất. Việc rõ ràng bí mật, cho nên công an tự làm lấy. Mấy cái máy chữ gõ rào rào không nghỉ.

C.D.

Hiện trong thế giới có hai thứ văn minh, là văn minh Tây phương và văn minh Đông phương. Hai cái văn minh ấy khác nhau là do tại hai đàng tư tưởng khác nhau. Tây phương gồm cả các nước châu Âu châu Mỹ mà nước Pháp là một; Đông phương gồm cả các nước châu á, mà nước ta là một. Tư tưởng của Tây phương phát nguyên từ Hy Lạp, La Mã, Hê-bơ-rơ, song bây giờ đã hỗn thành ra một nền tư tưởng Tây phương, nên ở đây gọi chung là tư tưởng Tây phương. Tư tưởng Đông phương có hai tua lớn, một là ấn Độ, một là Tàu, mà ta thuộc về tua Tàu, nên ở đây chỉ lấy Tàu làm trọng.
Người ta thấy bên Tây về đường vật chất phát đạt tinh xảo hơn bên Đông, rồi cho rằng văn minh Tây phương là vật chất văn minh, còn văn minh Đông phương là tinh thần văn minh. Nói như vậy là lầm. Những cái thuyết tự do bình đẳng, là phần hệ trọng nhứt trong văn minh Tây phương, chẳng phải tinh thần là gì? Bên nào cũng có tinh thần vật chất cả, chẳng qua vật chất tùy theo tinh thần của mỗi bên mà hiện ra hai vẻ khác nhau. Cái tinh thần ấy tức ở đây tôi gọi là tư tưởng.
Ba điều tôi sắp giải ra dưới nầy chỉ là từ trong hai cái văn minh ấy mà rút ra mỗi bên ba cái yếu điểm; ngoài ra, mỗi cái văn minh hoặc giả đều có chỗ hay chỗ dở thì tôi không kể đến. Tôi cũng không có ý so sánh bên nào hơn, bên nào kém; cốt muốn tỏ ra cho biết hai bên trái ngược nhau, không thể dung nhau mà thôi.

 

Lành

 

Trong lúc tìm...

vị Thượng Đế không tên

qua hành lang chung cư,

giữa con hẻm tối tăm...

 

Tôi chợt nhớ

một buổi chiều thấy nàng nằm trên giường,

ngắm vạch nắng soi xuyên qua

khoảng hở giữa tấm rèm...

Lưu Thủy Hương

 

Là một khái niệm hoàn toàn xa lạ đối với đa số người Việt. Thời gian này nó thường xuyên được nhắc đến qua cố gắng xin vào EU của Ukraine.

°

Vậy, nhà nước pháp quyền là gì?

Đó là tiêu chuẩn đầu tiên để trở thành một nước thành viên của EU.

Nhà nước pháp quyền có nghĩa là chính phủ và chính quyền chỉ có thể hành động trong khuôn khổ các luật hiện hành.

39

Nguyễn Xuân Cao được ra trại bất thình lình.

Một sáng, toàn trại đang ngồi ngoài sân chờ đi lao động thì phó giám thị kiêm cán bộ phụ trách giáo dục gọi tên Cao.

Truyện Nguyễn Thị Thanh Bình

Người đàn ông đó lâu lâu vẫn lai vãng trong những giấc mơ của tôi. Nơi một bãi biển hoang vắng, đôi chân trần của ông ta thường để lại trên cát ướt những câu thơ thật buồn mà hình như chỉ mình tôi đọc được. Những câu thơ ấy lắm khi bị sóng cuốn đi rất nhanh, như ông ta cũng lướt đi quá nhanh cùng với những ngày biển trở mình dông bão.

Nguyễn Đức Tùng

 

 

 

Hoàng Vũ Thuật

Dương Thắng

Những trào lưu cải cách giáo dục được thực hiện trong những năm gần đây đều nhấn mạnh tới phương pháp sư phạm kiến tạo - xã hội gắn với mô hình giáo viên chuyên nghiệp. Hình mẫu giáo viên được đề cao đó là một chuyên gia về giảng dạy và một người nắm vững các kỹ năng thực hành, trong đó trí thông minh cảm xúc được xem như một trong những kỹ năng nghề nghiệp thiết yếu để bảo đảm cho sự thành công trong công việc dạy học.

Hoàng Hưng

Những ngày xưa yêu dấu hiện về qua tấm hình khoảng 55 năm trước!

Nhà thơ Nguyễn Tùng Linh ở Úc vừa gửi qua message tấm hình từ FB Nguyen Tuyet Nhung! Chị của Linh, mở hiệu ảnh ở Hải Phòng những năm 1960. Chị đã chụp bức hình này!

Ôi làm sao quên ngôi nhà trên phố Hàng Kênh, nơi tôi thường về trú ngụ như nhà mình sau những ngày dạy học ở phố Rế! Ôi những đêm ngủ với Tùng Linh trên gác cứ nửa đêm là thức giấc vì tiếng ho hen thắt ruột của cụ Tá Vang, lão trượng râu tóc đẹp phi phàm ngày ngày phóng bút vẽ tranh truyền thần ở vườn hoa trung tâm thành phố! Căn gác có thể là một địa chỉ lưu niệm của giới văn chương đất Cảng thời chiến tranh!

Hồi ấy chúng mình "loãng mạn cách mạng" ra phết hihi.

Đăng lại bài viết về nhóm thơ Hải Phòng nhé!

Mạc Văn Trang

Năm 1957 tôi bỏ học cấp 3 về làm ruộng. Bố hướng dẫn cày, bừa, mọi việc. Bố khen sáng ý. Một năm thì thạo việc nhà nông, là lực điền nổi tiếng; xén lúa thì nhất làng, có thể cho 18-20 người cắt lúa để từng mô, thành hàng, tôi xén ra từng lượm lúa…  

 

Phan Nam Sinh

Đọc Phan Khôi, tác phẩm đăng báo, in sách 1948 - 1958 do nhà nghiên cứu phê bình Lại Nguyên Ân sưu tầm và biên soạn, Nhà xuất bản Tri thức ấn hành năm 2019, tới trang 613 thấy có bài Văn nghệ sĩ xuất phát đi mặt trận của Thao Trường, tức nhà văn Nguyễn Huy Tưởng, đăng trên tạp chí Văn nghệ năm 1949 tại Việt Bắc, trong có chi tiết Phan Khôi đọc thơ của một võ tướng người Tàu, thời Nam Tống, tên là Nhạc Phi (岳飞), trước lúc ông và các văn nghệ sĩ lên đường đi chiến dịch, mà đọc như vầy:

Cuộc sống, những dấu vết

 

Trên quả đất không rõ tên tuổi

tôi rơi và dính vào một mảnh đất có hình hài vô định    những tiếng ồn xô đẩy tôi nhập cuộc

những khuôn mặt được vẽ lên khác nhau phác lại cho tôi một khuôn mặt

để trong im lặng tôi hồi tưởng và luyến tiếc

38

Ở Hỏa Lò tôi đã được Thành kể cho nghe về người tù huyền thoại đã ở liền một mạch hai mươi hai năm trong tù. Anh nói có lần anh đã gặp những người đã ở chung với một tù nhân có thâm niên cao nhất: tù suốt từ 1946 cho tới tận bây giờ (tức năm 1968). Kỷ lục ấy chưa có ai vượt qua.

Quy Anh Duong

Hình: Luật khoa tạp chí.

Nhớ lần đọc bài báo về cậu em quán quân cuộc thi Đường bay thẳng Australia, à không, Đường lên đỉnh Olympia 2019 thấy cậu cũng quan tâm đến các thế lực “phản động” (PĐ) và yêu thích môn lịch sử. Tôi không rõ cậu hiểu từ “phản động” này ra sao nhưng tin chắc cậu em chưa bao giờ thử tìm hiểu ý nghĩa thực sự của từ này! Tôi cũng từng thắc mắc và thử tìm hiểu lịch sử biến hóa ngữ nghĩa của từ “phản động” (PĐ), thấy cũng khá thú vị nhưng rồi bận việc lại quên khuấy đi. Nhân ngày Báo chí Cách mạng 21/06 lại nhớ đến một bài viết cũ chưa được post lên FB này.

PĐ hiển nhiên là một từ Hán Việt. Văn bản cổ xưa đầu tiên sử dụng đến 2 chữ PĐ được các nhà nghiên cứu ghi nhận chính là Đạo đức kinh của Lão Tử. Trong chương 40 - Thiên hạ 反者道之動 弱者道之用 (Phản giả Đạo chi động. Nhược giả Đạo chi dụng), nghĩa là “luật vận hành của Đạo là quay trở về lúc ban đầu, chỗ dụng của Đạo là ở sự mềm dẻo”.

Winston Phan Đào Nguyên

Nhân Hội nghị Những người viết văn trẻ toàn quốc lần X diễn ra tại Đà Nẵng, và hai cuộc Hội thảo văn xuôi và thơ: “Vì sao chúng ta viết”.

Mai An Nguyễn Anh Tuấn

I. Mấy câu hỏi, đúng hơn là những ý tưởng như bâng quơ, có gì hơi cổ lỗ, song vốn nằm sâu trong tiềm thức và có khả năng đánh thức sự lười biếng của tư duy giữa bao lo toan bề bộn đời thường lắm khi thấm máu và nước mắt: “Vì sao tôi viết“, “Văn học có ích gì cho xã hội?”, “Ngày hôm nay, văn học có cần thiết lắm không? Cần cho ai?”, “Văn học với thực tại xã hội?”, “Điện ảnh cần gì ở văn học”, v.v.

Chúng đến, đúng lúc ở trên bàn tôi là cuốn sách đang đọc dở: “Proust có thể thay đổi cuộc đời bạn thế nào” (How Proust Can Change Your Life) của Alain de Botton, trong đó ngay ở chương II tác giả đã đưa ra mấy cuốn sách cùng nhiều tranh minh họa giới thiệu các phương pháp tự chăm sóc và thay đổi sức khỏe cho mọi người của bác sĩ Proust - người cha, để làm một cuộc “so sánh ngầm” với văn chương của người con - nhà văn Proust. Tác giả cho biết: từ những năm đầu thế kỷ XX, nhà văn Proust trước khi bắt tay viết bộ sách đồ sộ bảy tập “Đi tìm thời gian đã mất” cũng đã từng băn khoăn về ý nghĩa của công việc mình sẽ làm, qua lời tâm sự với người hầu gái: “Giá mà tôi có thể chắc chắn về việc mình làm với những cuốn sách như cha tôi đã làm với người bệnh nhỉ?”. Rồi Alain de Botton đã trích nguyên lời Proust như làm “tuyên ngôn” chính, tóm tắt nội dung chính cho cả cuốn sách, và có thể cũng là lý do sự ra đời cuốn sách của mình: “Đọc kiệt tác mới của một thiên tài, chúng ta mừng rỡ phát hiện trong nó các suy tưởng của chính ta mà ta từng khinh bỉ, những niềm vui và nỗi khổ mà ta đã kìm nén, cả một thế giới cảm xúc mà ta đã khinh miệt và giá trị của chúng do chính cuốn sách nơi ta khám phá ra bất ngờ dạy cho chúng ta”[1].

Tâm sự trên của Proust ra đời trong buổi bình minh của thế kỷ trước song cũng là thời “hoàng hôn của những thần tượng” (F. Nietzche), ở đó tràn ngập sự thất vọng và phẫn nộ trước cái “Tháp Babel” tri thức chứa đầy sự hỗn độn, mông lung về ý nghĩa cuộc đời, về các giá trị đảo lộn. Thế nhưng, giữa “thời kỳ ngự trị bởi những quan niệm văn học suy đồi và một khuynh hướng khoái cảm bệnh hoạn”, nói như R.M. Albérès trong cuốn “L’ Aventure Intellectuelle du XXe Siècle” (Cuộc phiêu lưu tri thức thế kỷ XX), vẫn có nhiều nghệ sĩ ngôn từ thầm lặng đi tìm những cuộc “thí nghiệm” mới, qua những cuộc “khám phá” văn chương và “nổi lên những bức tranh xã hội huy hoàng của Joyce, Proust, Huxley, Thomas Mann…”. Như thế, tâm sự của Proust cũng là tâm sự chung của nhiều nhà văn trên con đường phá bỏ đường mòn lý trí, đi tìm “lạc thú của văn chương trong những mảnh đất trinh nguyên”, trong thế giới tâm hồn con người mênh mông và bí ẩn – như sứ mệnh đã đặt trên vai họ [2]. Và cuộc tìm kiếm gian khổ và vinh quang ấy, sức mạnh của “lạc thú” sáng tạo ấy kéo dài qua hai cuộc đại chiến thế giới, qua nhiều biến động lịch sử, cho tới tận hôm nay, giữa mưa bom bão đạn của tên Sa hoàng mới tàn phá các thành phố làng mạc Ukraine; vẫn tiếp tục nguồn cảm hứng vĩ đại của Dostoyeski và các nhà văn Nga thế kỷ XIX: “Cái đẹp sẽ cứu rỗi thế giới”. Đó là nguồn cảm hứng văn học đã/ sẽ được nuôi dưỡng bằng cái chết dũng cảm của nữ văn sĩ Iryna Tsvila người Ukraine khi đang ghi chép về những người bảo vệ thủ đô Kyiv và cầm súng cùng họ; bằng máu trên người cô gái Miến Điện bị xích trói như một con vật nhưng vẫn ngẩng đầu thách thức kiêu hãnh làm chấn động lương tri nhân loại và giúp các nhà văn – dĩ nhiên là nhà văn thật sự – giải mã được câu “châm ngôn” thấm máu và nguồn cảm hứng “Cái đẹp sẽ cứu rỗi thế giới” kia theo quy luật thẩm mỹ của “thế kỷ bạo tàn” mới: chính Khát vọng TỰ DO - QUYỀN SỐNG mới là nội dung cơ bản, là động lực của CÁI ĐẸP, chính nó mới cứu rỗi được thế giới! Nội dung cơ bản và động lực của CÁI ĐẸP đó xuất hiện trong các tác phẩm nghệ thuật không ngừng được sản sinh ở bất kỳ mảnh đất nào của hành tinh nóng bỏng này – trong đó là văn học, nghệ thuật của ngôn từ mà M.Gorki đã từng cảm thán, suy ngẫm: “Sách khiến cho khắp thế gian, khắp trái đất tràn ngập nỗi buồn nhớ cái tốt đẹp hơn…”

Sách – mà chủ yếu là văn học – đã trở thành một “nhân vật” rất độc đáo trong cuốn tiểu thuyết "The Reader” (Người đọc) của nhà văn Đức Bernhard Schlink xuất bản năm 1995, được dịch ra 39 thứ tiếng, được chuyển thể thành tác phẩm điện ảnh cùng tên rất thành công! Tiểu thuyết kể lại mối tình giữa cậu thiếu niên Michael Berg mười lăm tuổi và cô lính canh Hanna Schmitz ba mươi sáu tuổi. Michael đã là một trong những "người đọc sách" chung thủy, cần mẫn cho Hannah – người không biết chữ trong thời gian cô ta làm ở một trại tập trung dành cho phụ nữ; và khi thành luật sư, sau mấy năm phiên tòa xử tội phạm chiến tranh, Michael một lần nữa lại bắt đầu đọc cho Hannah nghe – bằng cách ghi âm toàn bộ những cuốn sách theo anh là cần vào những băng cát-xét rồi gửi đến nhà tù; nhờ những cuốn băng ấy mà Hannah đã tự học đọc và học viết được. Trong suốt mười tám năm bị giam giữ của cô, Michel chỉ đến thăm cô một lần, vào một tuần trước khi cô được thả. Rồi Hannah đã nhảy qua cửa sổ tự tử đúng vào ngày được trả tự do, nhưng cả tiểu thuyết và phim đã không lý giải nguyên nhân, để độc giả và khán giả tự đoán nhận ra – bằng chính “nhân chứng im lặng” là Sách. Sự vô học của Hannah khiến cô đã trở thành “cái máy” thực hành tội ác của bọn phát xít, cũng là một nạn nhân đáng thương; nhưng rồi chính là Sách đã giúp cô hiểu ra tội ác vô tình của mình thời trẻ, và sự đổ vỡ của “người đọc” trong cô lại là sự chiến thắng của cái Thiện – nhờ sự thật và những gì tốt lành do Sách mang lại… Ở đây, triết lý chua xót thông qua số phận bi thảm của người tội phạm cũ và “thân phận” của Sách có thể giúp người đọc khắp thế giới có dịp hiểu thêm giá trị của Sách, của Văn học đối với ý nghĩa của sự Tồn tại, của Tình yêu, sự Thức tỉnh, lòng Hận thù, sự Tha thứ… Đó cũng là cơ sở để cuốn tiểu thuyết được đưa vào chương trình văn học phổ thông trung học ở Đức nhiều năm qua. Ai dám bảo rằng: văn học đã hết thời, không còn ý nghĩa gì nữa trong đời sống Công nghiệp - Điện tử?

Nếu ai có chút nghi ngờ về sự cần thiết của văn học, xin hãy đọc lại cuốn tiểu thuyết “Dịch hạch” (La Peste) của nhà văn Pháp Albert Camus: Những điều Camus viết về những gì đã diễn ra một thành phố Pháp trên bờ biển Angiêri, trong một nạn dịch hạch hoành hành khủng khiếp vào những năm chủ nghĩa phát-xít đang thống trị toàn châu Âu kia, cũng là những điều tiên báo cho tương lai của nhân loại, buộc con người trong các thời đại, các chính thể xã hội phải suy ngẫm một cách thực sự nghiêm túc về lương tâm, trách nhiệm của mình đối với đồng loại. Với sự lan tràn của đại dịch mới, người ta chợt nhận ra rằng: sự hủy hoại môi trường sinh thái đã trở nên nguy hại và cấp bách đến thế nào; người ta đã từng dửng dưng cười cợt trước sự đau khổ của người khác và tình đồng bào đã từng bị dày xéo lăng nhục rồi bị giết chết thê thảm ra sao... Những lò thiêu người bị bệnh dịch hạch ở châu Âu, châu Á, châu Phi trong các thế kỷ trước được nhớ lại khiến người ta rùng mình liên tưởng tới những lò thiêu người Do Thái của bọn Na-zi… Nhưng điều chủ yếu khiến cuốn tiểu thuyết này còn được đọc lại ngày hôm nay và còn được đọc lâu dài nữa, theo tôi chính là bởi suy nghĩ trĩu nặng tình xót thương con người của nhân vật Taru, người mà ngay giữa cao trào của dịch hạch đã nói tới nguyên nhân sâu xa của bệnh dịch, đó là cái ác của con người. Luật sư Taru, sau khi nghe lời buộc tội độc ác của cha mình và chứng kiến tòa kết tội tử hình một bị cáo, đã rời bỏ cuộc sống nhung lụa và lao vào cuộc chiến đấu chống lại sự giết người. Albert Camus đã nói rõ tư tưởng của các nhân vật tích cực đang chống lại dịch hạch nói riêng và cái ác nói chung: “Cái ác trên đời này hầu như bao giờ cũng bắt nguồn từ sự dốt nát, và thiện chí cũng có thể gây tổn thất như tà dâm nếu không được soi đường… và tính xấu tồi tệ nhất là của những kẻ dốt nát nhưng lại cho là mình biết hết thảy và lúc đó tự cho mình chém giết. Tâm hồn đứa giết người là một tâm hồn mù quáng, và sẽ không có lòng tốt chân chính và tình yêu cao đẹp nếu không có toàn bộ sáng suốt cần thiết.” "Dịch hạch" thực ra là ngụ ngôn ám chỉ "bệnh dịch" của chủ nghĩa phát-xít, con đẻ của tên đồ tể Hitler, kẻ đã tự coi mình có sứ mạng thánh thần sắp xếp lại trật tự thế giới – kết quả của sự ngu xuẩn – để lý giải hành động tàn ác của mình và đồng bọn. Đến hôm nay, những lời cảnh báo của nhà văn vẫn còn nguyên giá trị, cái nhìn tiên tri của ông vào thế giới phi lý của con người dường đã ứng nghiệm, khi toàn cầu hôm nay cũng đang đương đầu với một đại dịch thế kỷ!

Nhưng văn học trong thời hiện đại – cũng như trong quá khứ hàng ngàn năm trước – đã từng là một phương tiện đắc lực của những thế lực thù địch với chủ nghĩa nhân văn, được sử dụng để phục vụ cho cho lợi ích của một nhóm người, một giai tầng luôn tìm cách đứng trên đầu trên cổ lớp dân nghèo lương thiện. Trong sách “Những huyền thoại”, Roland Barthes có kể lại câu chuyện về một vụ án trong đó giới quan tòa quý tộc với "tất cả phép tu từ bóng bẩy, bay bướm trong nhà trường được tung ra ở đây để buộc tội một ông lão chăn cừu... Công lý đã khoác cái mặt nạ của văn chương hiện thực, của truyện dân dã... " Và dưới góc độ mỹ học, với thái độ đả kích sâu cay, ông vạch ra bản chất xã hội nhơ bẩn của vụ án đó: "Nhân danh chính ngôn ngữ để đánh cắp ngôn ngữ của một người, mọi vụ sát nhân hợp pháp đều bắt đầu từ đấy" [3].

II. Tôi xin dừng lại ở lĩnh vực mà tôi tương đối quen thuộc, ở trong nước – lĩnh vực Điện ảnh và Truyền hình, tức là một lĩnh vực nghệ thuật hiện đại và Nghe - Nhìn thời Kỹ thuật số, cái thời hơn bao giờ hết chúng cần phải gắn bó với văn học, và cũng chưa bao giờ chúng xa cách đối với văn học và trống rỗng về văn học đến thế, ở nước ta!

Văn học ở đây là muốn nói chung về nền kiến thức văn hóa – trong đó, văn học nhiều khi giữ vai trò chủ chốt, mang tính quyết định đối với giá trị và thành công của tác phẩm điện ảnh, đặc biệt với các thành phần sáng tạo cao nhất trong phim như biên kịch, đạo diễn. Người biên kịch, lao động của họ tuy tạo ra sản phẩm scénario chỉ là hạng thứ so với tác phẩm văn học như tiểu thuyết, kịch, trường ca, song lại có vai trò quyết định sống còn đối với bộ phim tương lai – không chỉ vì “rốt cục, có nhiều sự kiện và chi tiết trong tác phẩm nghệ thuật (ở đây là kịch bản điện ảnh) còn thật hơn những cuốn sách lịch sử” (Charlie Chaplin), mà vì nó còn là “bản thiết kế tổng thể ban đầu” dành cho kịch bản kỹ thuật phân cảnh (Découpage tecnique) sau đó sẽ chứa toàn bộ nội dung - hình thức bộ phim cùng các phương thức và kỹ thuật thực hiện cho tất cả các thành phần đoàn làm phim. Các Festival Film quốc tế bao giờ cũng coi kịch bản văn học là thành phần cần được tôn vinh đầu tiên. Trong một tiểu luận viết về việc chuyển thể Truyện Kiều lên màn ảnh, người viết bài này có nhấn mạnh: mức độ thành công của tác phẩm điện ảnh nhiều hay ít – tùy thuộc phần lớn vào tài năng giải mã tác phẩm văn học của nhà biên kịch và đạo diễn – đều có ý nghĩa nhất định nào đó trong việc phổ biến giá trị văn học và các giá trị nhân văn nằm trong tác phẩm gốc tới đông đảo công chúng. Ngay từ thời thơ ấu của mình, Điện ảnh thế giới đã mau chóng tìm đến văn học và kịch mục sân khấu, các nhà sản xuất phim đã đặt hàng các nhà văn lớn nhất của Pháp viết kịch bản phim hoặc mua bản quyền tác phẩm của họ. Điện ảnh kể từ khi xuất hiện phim nói tới nay đã để lại biết bao kinh nghiệm xương máu trong việc chuyển thể tác phẩm văn học; và một Giải thưởng danh giá cho những người làm phim nhiều quốc gia như của Viện Hàn lâm Khoa học Điện ảnh Hoa Kỳ đã dành riêng một giải Oscar cho phim chuyển thể từ tác phẩm văn học gốc! (“Truyện Kiều: Từ văn học tới điện ảnh - một phương thức diễn dịch nghệ thuật đầy thử thách” - vanviet.info ngày 5.11.2021).

Thế nhưng, ở nước ta, sau một thời dài xa lánh những vấn đề về số phận con người, “dị ứng” với những gì gọi là “Thao thức” – tên một cuốn tiểu thuyết của A. Kron – thì điện ảnh do phim thương mại áp đảo thống trị đã tạo ra những sản phẩm ngày càng xa lạ với những vấn đề nhân văn mà điện ảnh thế giới đã tạo ra con đường lớn cho nó, để chạy theo thứ thị hiếu tầm thường đã bắt đầu tràn ngập xã hội và ngấm sâu vào tâm hồn đông đảo giới trẻ. Chất liệu đời sống - lịch sử ngồn ngộn và kho tàng văn học dân gian, văn học viết từ thời trung đại tới hiện đại đủ cung cấp cho hàng trăm tác phẩm điện ảnh thực sự, đã bị đẩy lùi thật xa để nhường bước cho những “váy ngắn váy dài, chân ngắn chân dài”, những cuộc tình tay ba sướt mướt, những mối tình đồng giới, cuộc sống vương giả nhà lầu, xe hơi, thời trang, trang điểm quý tộc… Không ít nhà biên kịch và đạo diễn từng mơ ước làm phim nghệ thuật đã bị “ngã gục” trước cuộc tấn công dữ dằn kèm mua chuộc ngọt ngào đó, đành gạt lệ chia tay “văn học thứ thiệt” để phục vụ – đúng hơn là làm nô lệ cho những nhà sản xuất và phát hành phim bất chấp “con nghệ thuật” như họ vẫn mỉa mai, những người tôn thờ kim tiền hơn cả mụ Tú Bà tôn thờ thần Mày Trắng!

Từ đó tất yếu nảy sinh ra cái hiện tượng ngày càng phổ biến, là copy kịch bản nước ngoài – gọi một cách lịch sự là phim “remake”, “phim Việt hoá từ kịch bản nước ngoài”. Thí dụ tiêu biểu nhất là phim ăn khách gần đây: “Tiệc trăng máu” (2020), đã “thuổng” hết ý tưởng và nội dung cơ bản của phim Italya: “Perfect Strangers” của đạo diễn Paolo Genovese, sản xuất năm 2016 với doanh thu hơn 16 triệu Euro ở quê nhà, còn trên toàn cầu phim thu hơn 31 triệu USD, thắng hai giải Phim hay nhất và Kịch bản xuất sắc nhất tại giải David di Donatello – một "Oscar” nước Ý – (sau đó được chiếu tại Liên hoan phim Châu Âu tại Việt Nam năm 2020, với tên “Người lạ hoàn hảo”)… Không chỉ dùng lại kịch bản ngoại, không ít đạo diễn trẻ đã làm phim hoàn toàn bắt chước phong cách Tây, như bộ phim có doanh thu khá cao "Em chưa 18" đã được xưng tụng một cách đầy tự hào mà không biết nhục nhã là: "phim Mỹ nói tiếng Việt"! Phim truyện truyền hình cũng vậy, giờ vàng của các Đài Truyền hình, nhất là Đài Truyền hình Trung ương tràn ngập những phim “remake” như vậy – như phim “Người phán xử” chuyển thể của phim Israel, rồi sau đó là cả một série phim “Việt hoá” ra đời: “Cả một đời ân oán” (từ phim Đài Loan), “Sống chung với mẹ chồng” (từ tiểu thuyết “Phù thuỷ dưới đáy biển” của Giả Hiển, Trung Quốc)… Rồi một loạt các kịch bản Hàn Quốc như “Gạo nếp gạo tẻ” (từ phim “Wang Family”), “Mối tình đầu của tôi” (từ “She Was Pretty”); rồi “Hướng dương ngược nắng”, “Hương vị tình thân” đã được “Việt hoá” từ phim Hàn Quốc; cả série phim sit-com của Hàn Quốc cũng được “Việt hoá” thành “Gia đình là số 1”, v.v. Chúng là sự tiếp nối của thảm họa “phim mỳ ăn liền“ xuất hiện từ những năm 80 thế kỷ trước kéo dai dẳng tới hôm nay. Nhiều trí thức đã than phiền, lắc đầu về hiện tượng quái dị, quái thai này của điện ảnh - truyền hình, tiêu biểu như nhà văn Nguyễn Hiếu: “Nghiện biện pháp dễ dãi trong nghệ thuật, làm phim bằng cách Việt hoá kịch bản nước ngoài là một trong những nguyên nhân sâu sa làm lệch lạc, méo mó tâm lý, nhân cách người Việt, chưa nói đến trong lâu dài sẽ làm người Việt rơi vào tình trạng vong quốc nô văn hoá” (“Mối họa tiềm ẩn từ dòng phim Việt hóa kịch bản nước ngoài” - lethieunhon.vn).

Trong phim tài liệu – một thể loại của điện ảnh –, tình hình cũng vậy. Khi người làm phim về chân dung danh nhân văn hóa mà thiếu hụt kiến thức văn học – cụ thể ở đây là kiến thức văn học sử về tác giả, tác phẩm, trên cái nền văn hóa tổng hợp, thì sẽ tạo ra những “hạt sạn” khủng tra tấn khán giả. Ví dụ tiêu biểu hơn cả là bộ phim “Đại thi hào Nguyễn Du” dài 180 phút gần đây nhất được thực hiện với kinh phí khổng lồ: Trong đoạn nói về mẹ thân sinh của Nguyễn Du, với những lời bình so sánh thân phận của bà với nàng Kiều trong tình cảnh bị danh gia họ Hoạn đánh ghen bằng cách bắt hầu rượu, hầu đàn cho hai vợ chồng một cách tủi nhục. Đó là sự so sánh khiên cưỡng, sai sự thật lịch sử! Hơn nữa, cũng trong phim, có nhiều cảnh miêu tả sự gần gũi thân mật của Xuân Quận công Nguyễn Nghiễm với hai mẹ con Nguyễn Du, sự quan tâm chu đáo chân tình của bà chính thất Nguyễn Thị Dương với Nguyễn Du, và với bà trắc thất Trần Thị Tần – như thế là ý tưởng phim với hình tượng cụ thể phim đã “đánh nhau” kịch liệt! Hay là, tác giả đã miêu tả kỹ sự thân tình của chúa Trịnh Sâm với quan thượng thư Nguyễn Khản – người thay cha dưỡng dục cậu Chiêu Bảy – qua đoạn y hệt “phim truyện”: Nguyễn Khản đưa Chiêu Bảy tới gặp Trịnh Sâm. Đây là một trong những đoạn phim gây phản cảm nhất, không chỉ vì nó hoàn toàn không cần thiết cho phim, mà chính vì đã hạ thấp nhân vật Nguyễn Du khi cho Chúa xoa đầu khen ngợi, động viên và dạy dỗ Nguyễn Du cứ như một nhà văn hóa lớn, một bậc chăn dân mẫu mực!… Trong đoạn phim viên tướng Hoàng Ngũ Phúc trao tặng thanh bảo kiếm cho chú bé Chiêu Bảy được dựng khá công phu, song lại không đưa ra một thông điệp có ý nghĩa gắn với chủ đề tư tưởng phim (vốn rất mờ nhạt). Và khi Tể tướng Nguyễn Nghiễm thay mặt con trai cung kính cảm ơn viên tướng, thì người xem hoàn toàn thất vọng: Người cha vĩ đại đáng kính đó đâu mong muốn con trai mình đi vào con đường của một võ tướng thời loạn mà chính Cụ đã phải thực thi một cách khiên cưỡng, đã phải gác bút cầm gươm để bảo vệ cái chính thể mạt triều Lê - Trịnh thời mục ruỗng!

Rõ ràng là, khi văn học bị buộc rời xa điện ảnh, điện ảnh chỉ còn là sản phẩm thương mại thuần túy nhằm “móc túi” loại khán giả vốn sùng bái nghệ thuật Pop Art và không thể thưởng thức nổi âm nhạc không lời của Chopin, Mozart, Schubert… Một nền điện ảnh dân tộc xứng đáng để có thể xuất hiện trên bản đồ điện ảnh thế giới, bắt buộc phải lấy Giá trị - Thước đo của văn học làm cơ sở gốc, làm trọng tài chính cho mình. Có thế, tác phẩm điện ảnh mới đạt được cái tiêu chuẩn Triết - Mỹ mà nhà Ký hiệu học người Nga I.M. Lotman đã từng nêu ra từ giữa thế kỷ trước: “Con người có kết cấu trên màn ảnh phức tạp sẽ làm cho con người ngồi trong rạp về mặt trí tuệ và xúc cảm cũng phức tạp hơn (ngược lại, một kết cấu nguyên thủy thì tạo ra một khán giả nguyên thủy). Chỗ đó là sức mạnh của nghệ thuật điện ảnh, cũng chính là trách nhiệm của nó” [3].

____________

1. Alain de Botton. Proust có thể thay đổi cuộc đời bạn như thế nào - Trần Quốc Tân dịch, NXB Thế Giới, Hà Nội 2019, tr. 20, tr. 39.

2. R.M. Albérès. Cuộc phiêu lưu tư tưởng văn học Âu Châu thế kỷ XX (1900-1959). (Vũ Đình Lưu dịch). NXB Văn học, Hà Nội 2017, tr. 27-28.

3. Roland Barthes. Những huyền thoại (Phùng Văn Tửu dịch), NXB Tri thức, Hà Nội 2008, tr. 81.

4. I.M. Lotman: Ký hiệu học và mỹ học Điện ảnh (Bạch Bích dịch). Viện Nghệ thuật & Lưu trữ Điện ảnh Việt Nam xuất bản, Hà Nội 1997, tr. 674.

Phan Tấn Hải

Chúng ta đều biết rằng Belarus là một nhà nước toàn trị, tuy mức độ cai trị không khắc nghiệt như ở Nga nhưng vẫn là độc tài hơn hầu hết các nước ở Châu Âu. Tuy nhiên văn học Belarus lại là một lĩnh vực không liên hệ bao nhiêu tới những cam kết chính trị của nhà nước Belarus trong nỗ lực hỗ trợ cuộc chiến của Putin tại Ukraine. Những bài thơ được dịch từ tiếng Belarus sang tiếng Anh đang phổ biến trên nhiều mạng trong học giới Hoa Kỳ cho thấy một khuôn mặt văn học Belarus rất mực thơ mộng của một dân tộc đang tìm tới chân, thiện, mỹ.

Hà Nhật

Từ đầu cuộc kháng chiến chống Pháp, xuất hiện bút danh của một nhà thơ, độc đáo là chỉ có một từ: HỮU. Bút danh này xuất hiện với những bài thơ hay, chẳng hạn như bài Đèo Cả, với những câu mà Xuân Diệu khen nức nở trong một bài của mục Tiếng thơ:

Đèo Cả

Đèo Cả

Mây Ai Lao

Sầu đại dương

Đá bia mù sương

Dặm về heo hút

Mà thương ai lên đường

Chầy ngày lạc giữa núi

Sau chân

Lối vàng

xanh tuôn

Hồi ấy nhà thơ đã nổi tiếng.

Tuy nhiên, Hữu chỉ thực nổi tiếng, đến vang dội, sau khi khắp nơi truyền đi một bài thơ: MÀU TÍM HOA SIM.

Có một điều rất lạ: bài thơ của một người lính Việt Minh lại nổi tiếng trong vùng Pháp chiếm hơn là trong vùng mà nó được sinh ra. Từ Hà Nội, đến Huế, Sài Gòn, ở đâu cũng có nhiều người chuyền tay nhau chép rồi ngâm ngợi bài thơ. Chính tôi được một người bạn đưa cho chép rồi thuộc lòng bài thơ này khi đang học ở trường Khải Định – Huế.

Đến sau này, khi anh Nguyễn Bính bảo đưa in bài Màu tím hoa sim lên báo Trăm hoa, tôi cũng từ trí nhớ mà chép lại rồi đưa đến nhà in.

Mãi đến khi Hà Nội giải phóng, ra Hà Nội, tôi mới biết Hữu, không ai khác, chính là Hữu Loan. Còn hay hơn, tôi gặp chính nhà thơ Hữu Loan ở nhà của nhà thơ Nguyễn Bính. Tôi còn nhớ dáng anh trong lần gặp đầu tiên: cao gầy, rắn rỏi, hơi có chút khắc khổ. Có lẽ nhờ cái dáng này mà anh đứng vững trong những năm gay go nhất của cuộc đời.

Bị kỷ luật, bị khai trừ khỏi Hội Nhà văn, anh không thèm chờ đợi bất cứ sự ban ơn nào, mà dứt áo rời khỏi Hà Nội, trở về quê hương Thanh Hoá, bắt đầu một cái nghề kiếm sống cực kỳ vất vả: đẩy xe chở đá. (Cũng nên biết rằng, trong những năm kháng chiến, anh từng là cán bộ chỉ huy, từng là người điều khiển một tờ báo của quân đội: báo Vệ quốc quân).

Hữu Loan phải làm như thế, bởi anh từng viết bài thơ chống những kẻ nịnh hót, với những câu thơ viết về những kẻ ấy:

Hít thượng cấp cứ thơm như múi mít!

Hữu Loan không thể “hít thượng cấp”!

Hữu là thế! Hữu Loan là thế!

Sau này, khi nhận bình thơ cho  Đài truyền hình HTV ở Sài Gòn, tôi cố gắng tìm cách đưa lên bài thơ đặc biệt không thể quên của Hữu Loan: Màu tím hoa sim.

Những câu thơ dung dị đến tận cùng, cũng yêu thương đến tận cùng, và cũng đau đến tận cùng. Mở đầu cứ thủ thỉ như lời chuyện trò. Mà đúng hơn, là lời tự mình trò chuyện với mình:

Nàng có ba người anh

Đi bộ đội

Những em nàng

Có em chưa biết nói

.

Tôi

Người Vệ quốc quân

Xa gia đình

Yêu nàng

Như tình yêu em gái…

.

Ngày hợp hôn

Nàng

không đòi may áo cưới

Tôi mặc đồ quân nhân

Đôi giày đinh

Bết bùn đất hành quân

Nàng cười xinh xinh

Bên anh chồng

độc đáo

Đúng là độc đáo: một đám cưới độc đáo, một chú rể độc đáo, một cô dâu độc đáo.

Tôi ở đơn vị về

Cưới nhau xong là đi

Thật giản dị, thật hồn nhiên. Thế mà trong cái vui đã ẩn chứa cái buồn:

Từ chiến khu xa

Nhớ về ái ngại

Lấy chồng đời chiến chinh

Mấy người đi

Trở lại

.

Lỡ khi mình

Không về

Thì thương

Người vợ

Chờ

Bé bỏng

Chiều quê

Đẹp quá, tình yêu của người chồng. Nhưng sao mà buồn thế! Cứ như một dự cảm đau đớn:

Nhưng

Không chết

Người trai

Khói lửa

.

Mà chết

Người

Gái nhỏ

Hậu phương 

Rồi dự cảm thành sự thật hiện ra ngay trước mắt:

Tôi về

không

gặp nàng

.

Má tôi ngồi

bên mộ con

Đầy bóng tối

.

Chiếc bình hoa ngày cưới

Thành

bình hương

Tàn lạnh

vây quanh

Khi tóc nàng xanh xanh

Ngắn chưa đầy búi

.

Em ơi

Giây phút cuối

Không được

nghe nhau nói

Không được trông nhau

Một lần 

Kỷ niệm cũ ùa về:

Ngày xưa

Nàng yêu hoa sim tím

Áo nàng

màu tím hoa sim

.

Ngày xưa

Đèn khuya bóng nhỏ

Nàng vá cho chồng tấm áo

Ngày xưa…

Đúng là những nỗi đau chỉ thời chiến tranh mới có:

Một chiều rừng mưa

Ba người anh

Trên chiến trường Đông Bắc

Được tin

Em gái

Mất

Trước tin em lấy chồng

.

Một sớm thu về

Dờn dợn

Nước sông

Đứa em nhỏ

Lớn lên

Ngỡ ngàng

Trông

Ảnh chị

.

Những sớm thu về

Cỏ vàng

Chân mộ chí

Chao ôi, một đoạn thơ cuối cùng, đọc là không thể quên, bởi nó đi đến tận cùng nỗi buồn, tận cùng nỗi đau:

Những chiều hành quân

Qua những đồi hoa sim

Những đồi hoa sim

.

Những đồi hoa sim

Dài trong chiều

Không hết

Màu tím hoa sim

Tím chiều hoang biền biệt

.

Nhìn áo rách vai

Tôi hát trong màu hoa

Áo anh đứt chỉ đường tà

Vợ anh mất sớm mẹ già xa lâu…

.

Thật như một sự tình cờ cho thơ Việt Nam: cái chết bất ngờ của cô gái trẻ tên Ninh ở một làng quê Thanh Hoá, đã đưa đến cho thơ Việt Nam một bài thơ tình giản dị mà hay vô cùng. Đây là bài thơ tình hay nhất thời chiến, bài thơ tình hay nhất của thơ Việt Nam!

Tấm lòng một người chồng. Tấm lòng một người lính. Tấm lòng một nhà thơ..

Một màu tím cứ day dứt mãi lòng người!

37

Tù chính trị ở trại Tân Lập khá đông. Tại nơi tôi được đưa tới, sau mới biết tên là Trại A Tân Lập, có tới trên hai trăm người “số lẻ”. Sáng hôm sau, khi theo mọi người ra sân trại để nhập vào cái khối xám xịt lúp xúp nón mê đang ngồi xổm úp mặt vào lưng nhau chờ bị gọi đi lao động. Nhìn diện mạo những bạn tù này tôi sửng sốt: "Thế này mà là những người làm chính trị ư?!!".

 

truyền thuyết đô thị

 

phân thân  ̶ ̶ ̶  bạn nói phân thân

nhẹ nhàng tách rời khỏi xác

lênh đênh trên dòng chảy vô hạn

bềnh bồng trong bầu sinh quyển phi trọng lượng

như lạc vào một bức tranh chagall

Nguyễn Hoàng Văn

Nắng Đông ở Nam bán cầu thường tắt sớm, từ khoảng 5 giờ chiều nên, những lúc thảnh thơi, từ bàn viết bên cửa sổ nhìn ra khu vườn sau nhà, tôi thường ngồi trầm ngâm ngắm cái quầng sáng đặc quánh quằn quặn đỏ!

Tương Lai

Từ lâu, chính xác hơn là từ cách đây ba năm, khi cụ Nguyễn Đình Đầu mừng sinh nhật thứ 100 tôi đã ấp ủ một cuộc đến thăm Cụ – người mà theo tôi – là một trí thức tiêu biểu nhất của Sài Gòn, vì thế tôi rất mực kính trọng. Càng thiết tha hơn khi vị sử gia lão thành đáng kính ấy lại dành cho tôi một tình cảm đặc biệt, không chỉ gửi tặng sách cụ vừa viết, mà còn chia sẻ những ý tưởng thân tình với tư cách là một người bạn vong niên (cụ hơn tôi trên một giáp), như có lần cụ báo cho tôi biết là cuốn sách tâm huyết cụ dành cho học giả Trương Vĩnh Ký bị thu hồi với giọng trầm buồn pha vị đắng cay về thế sự.

Từ lâu, chính xác hơn là từ cách đây ba năm, khi cụ Nguyễn Đình Đầu mừng sinh nhật thứ 100 tôi đã ấp ủ một cuộc đến thăm Cụ – người mà theo tôi – là một trí thức tiêu biểu nhất của Sài Gòn, vì thế tôi rất mực kính trọng. Càng thiết tha hơn khi vị sử gia lão thành đáng kính ấy lại dành cho tôi một tình cảm đặc biệt, không chỉ gửi tặng sách cụ vừa viết, mà còn chia sẻ những ý tưởng thân tình với tư cách là một người bạn vong niên (cụ hơn tôi trên một giáp), như có lần cụ báo cho tôi biết là cuốn sách tâm huyết cụ dành cho học giả Trương Vĩnh Ký bị thu hồi với giọng trầm buồn pha vị đắng cay về thế sự.

Thế mà hôm rồi lại chính cụ nhắn tôi đến chơi. Tuy đang bệnh, đi lại khó khăn, tôi cũng quyết đến thăm vị sử gia hiếm có ấy ngay. May mắn là Tô Lê Sơn, ông bạn quý của tôi vui vẻ nhận lời đem xe đưa tôi đến nhà cụ. Loay hoay mãi hai chúng tôi không mở được cửa mặc dầu đã đứng ngay ở cầu thang gác. Tôi lại phải gọi cho anh Nguyễn Quốc Thái nhờ hướng dẫn cách mở khoá.

Thái Hạo

Hội nghị những người viết văn trẻ: “Vì sao chúng ta viết”. Một câu hỏi hay, và súc tích. Nhưng khiến tôi sợ hãi.

Hai chữ “chúng ta” là nỗi sợ hãi. Tại sao không phải là “Vì sao TÔI viết”, mà lại là “chúng ta”?

Có những điều tưởng như đã chết cách nay một thế kỷ, nhưng không, nó đội mồ sống dậy. Hay là nó chưa bao giờ chết?

Winston Phan Đào Nguyên

 

Lại Nguyên Ân

sưu tầm và biên soạn

36

Sau cuộc nói chuyện với Hán Còi trong khu kỷ luật, tôi không thiết làm việc gì nữa. Trong việc bắt tôi, chính quyền có thể sai lầm, hãy độ lượng thêm một lần để cho rằng như thế. Nhưng trong việc tước bỏ quyền được luật pháp bảo hộ của công dân, chính quyền chứng tỏ nó không phải chính quyền của dân nữa. Nó không vì dân, nó không hề bảo vệ dân. Nó chỉ vì nó, nó chỉ bảo vệ chính nó.

Truyện Hoàng Thu Phố

1.

“Khi ánh sáng một lần nữa soi chiếu, ta bỏ lại tàn lụi thế giới này” (*)

Hiên nghỉ việc hai năm, dùng số tiền tiết kiệm để sống, chẳng làm gì, đơn giản chỉ là sống, lang thang và sống.
Điện thoại nhấp nháy sáng, Hiên để chế độ như vậy để bớt bị làm phiền, bớt những thứ quấy nhiễu mình từ đời sống xập xình chạy nhảy ngoài kia. Hiên thích khi nghĩ đến việc, một lúc nào đó từ bỏ những tiện nghi của thế giới này, không iPhone, không facebook, không gmail, không báo mạng, không ti vi, nói không với những giá trị mà ai ai ồn ã theo đuổi (trong số đó có mặt cả Hiên lúc này). Hiên sẽ tự do theo đúng nghĩa – trong suy nghĩ, có thể đi bất cứ đâu mà không cần đoái hoài điều gì cả (và không bận tâm xem có ai đó nhắc nhở, có ai đó có thể đang kiếm tìm, hay dõi theo mình ở bất kỳ nơi đâu trên những không gian ảo vô nghĩa hoàn toàn đó). Như có lần Hiên xem một bộ phim, kẻ đao khách lang bạt nửa đời chọn cách dừng lại ở lưng chừng thanh xuân, trú chân trên một ốc đảo mở một tửu điếm giữa bạt ngàn mênh mông mặt trời với cát bỏng, sống lẳng lặng giữa lay lắt muộn phiền, vài thứ chờ đợi trong vô vọng, ngày tháng như đang dần vứt đi. Và mỗi năm khi cơn gió Đông đầu tiên táp vào cái chuông gió cũ kỹ xỉn màu như thể tất cả đã lãng quên kẻ giang hồ tự quên mình đó, một người bạn không tên, không rõ tung tích, không biết quê hương, lại xuất hiện. Hiên không nhớ họ đã đối đáp trong câu chuyện bằng những gì, chỉ biết sau ba ngày ngồi với nhau và rượu, kẻ không quê hương đó lại bỏ đi, để lại những lửng lơ không giải thích nổi, và lời hẹn tái ngộ khi gió Đông thổi một lần nữa vào năm sau, không có tiệc chia tay, không những câu nói hay cái bắt tay của cuộc đưa tiễn vẫn thường thấy, kẻ ra đi thì biết ra đi, kẻ ở lại biết mình ở lại. Hiên có bao giờ đến đoạn phiêu du như vậy, có một nơi bơ vơ như một địa chỉ để đi và đến, một thứ biết sẽ không phải kiếm tìm, – và cứ như lịch đã hẹn, Hiên sẽ giã biệt những bùng nhùng đang vây lấy mình trong mỏi mệt rời rã này, lang thang bất chợt như bất cứ kẻ si tình ăn phải bùa mê nào, như cọng cỏ nảy những màu chồi xanh trên năm tháng đìu hiu mà không cần trông ngóng hay hy vọng quá nhiều vào điều gì, vào thứ gì mà thực ra chỉ là ảo vọng bên rìa đời sống.
Cuộc gọi nhỡ lần thứ ba, màn hình lưu lại thứ ánh sáng trong nhờ nhờ xanh hắt lên trước khi vụt tắt. Ngày đang tắt.
Tháng bảy, vàng óng. Mùa hè, buổi chiều đang gió. Hiên cởi trần nằm như con cá ươn bị quăng lên bờ cỏ, chung quanh nào cơ man là nắng, mắt lim dim.

UỐNG RƯỢU VỚI TƯỜNG

                    Tặng H. P. Ngọc Tường

 

Cạn li đi Tường ơi

Không uống được vào môi

Thì nhấp bằng mắt vậy

Để ta nhớ một thời sôi nổi

Ngang dọc hai ta

Một dải đất gió Lào

35

- Sắp xếp đồ đoàn! - viên quản giáo nói.

Y đứng đuồn đuỗn trong khung cửa vừa được mở ra, thân hình lỏng khỏng in những nét sắc lên nền trời trắng bệch.

T.Vấn & Bạn Hữu thực hiện (2022)

Ngang Trái – Sáng tác: Lê Dinh

Trình bày: Lưu Hồng

Truyện Đặng Mai Lan

Trong số 48 truyện ngắn, Mưa ngày cũ là bài thứ nhất tác giả chọn đăng vào tuyển tập "Văn Tuyển 30" vừa mới phát hành. Vì đó là truyện ngắn đầu tiên được viết ở hải ngoại mà Đặng Mai Lan ví như "tình đầu". Mối tình non dại với văn chương.

Mưa quá khứ, mưa đìu hiu nơi đất lạ, quê người...

Mời bạn bước vào không khí lan man những giọt mưa của Đặng Mai Lan từ 30 năm trước.

Văn Việt