Lê Học Lãnh Vân

Sáu tháng trước, Nga tấn công quân sự vào Ukraine.

Người ta có thể đem quân xâm lăng một quốc gia có chủ quyền, giết người bừa bãi và tuyên bố mình là nạn nhân bị uy hiếp!

Người ta có thể xâm chiếm một phần lãnh thổ của quốc gia có chủ quyền rồi tổ chức trưng cầu dân ý sáp nhập lãnh thổ dưới mũi súng như đã làm tại Crimea!

Hà Nhật

Có lẽ nhạc sĩ Hoàng Vân đã rất ngạc nhiên khi lần đầu nhận được thư tôi. Hoá ra tên tác giả bài thơ mà anh vừa phổ nhạc, được phát trên đài Tiếng nói Việt Nam rồi được lớp trẻ hát rầm rộ trên cả Miền Bắc, là một người có bút danh Hà Nhật!

Nói thật, nếu không có tác phẩm của Hoàng Vân, chắc không mấy ai biết bài thơ này. Thơ gì mà không có vần, không có điệu, chẳng có gì là du dương như người ta vẫn biết về thơ. Nhưng có lẽ đó chính là ưu thế của bài thơ: nó có khoảng trống cho nhạc sĩ.

(Đọc Phải sống của Van B. Choat và The Best We Could Do của Thi Bui)

Nguyễn Hồng Anh

   

Tôi dành một tuần để đọc hai tác phẩm về chiến tranh Việt Nam của hai tác giả người Mỹ gốc Việt: một viết bằng tiếng Anh, The Best We Could Do của Thi Bui (Nxb Abrams ComicArts, 2017) và một đã dịch ra tiếng Việt, Phải sống của Van B. Choat (Nxb Phụ Nữ, do Phương Nam Book ấn hành 2017). Điểm chung của cả hai là đây đều là tác phẩm đầu tay của các tác giả nữ, và đều chọn đề tài và hình thức sáng tác thường thấy với các nhà văn di dân gốc Việt: hồi ký về chiến tranh.

Ký ức riêng

Phải sống kể câu chuyện đời riêng của một bé gái bốn tuổi, trải qua nhiều sóng gió cho đến khi trở thành một người vợ, người mẹ. Cô bé ấy tên khai sinh là Nguyễn Thị Hiền, sau đổi thành Bích Vân và khi viết hồi ký lấy tên là Van B. Choat theo họ chồng. Câu chuyện trải dài qua cuộc chiến tranh Việt Nam, qua hai vùng lãnh thổ Việt - Mỹ và cuộc đời với nhiều thân phận bị/ được dán nhãn: trẻ mồ côi, con nuôi, đứa trẻ vô thừa nhận, người vợ, người phụ nữ goá chồng, Việt kiều. Đoạn đời nào cũng ăm ắp sự kiện riêng - chung, nhưng dễ nhận thấy lịch sử chỉ là phông nền, là nguyên cớ để làm nổi bật số phận bất hạnh – như rất nhiều những số phận chung khác trong chiến tranh.

The Best We Could Do được trình bày theo một cách thức hơi khác. Thứ nhất, đó không chỉ là chuyện kể bằng chữ, mà câu chuyện về một gia đình thuyền nhân được kể dưới hình thức truyện tranh, rất sống động và thay thế được hiệu quả biểu đạt của ngôn từ (đáng ngạc nhiên là tác giả tự học vẽ). Thứ hai, hàm lượng sự kiện lịch sử trong tác phẩm ngang ngửa với câu chuyện gia đình riêng vốn được phân bố thành hai tuyến chính, tuyến truyện về người cha và tuyến truyện về người mẹ, cho thấy nỗ lực của tác giả trong việc tìm tòi và nhận thức về lịch sử chiến tranh Việt Nam từ thời thuộc Pháp cho đến khi Sài Gòn sụp đổ.

Một trang truyện từ The Best We Could Do

Sự khác nhau đó giữa hai tác phẩm cũng khá dễ hiểu: Vân trong Phải sống đã trải qua những năm tháng nhọc nhằn nhất cuộc đời ngay tại Việt Nam những năm 60-70: ba và mẹ chết trong một trận thảm sát tại đồn lính ba đóng quân, Vân cùng anh chị em mình bị hành hạ thể xác và tinh thần bởi những người bà con xem mấy đứa trẻ mồ côi giờ đây là gánh nặng, chứng kiến chiến tranh sát cửa nhà trong trận Mậu Thân tại Sài Gòn, bị lạm dụng, v.v. Ký ức về Việt Nam của Vân hoàn toàn là ký ức trải nghiệm trực tiếp, trước khi đến Mỹ năm 15 tuổi. Còn Thi Bui sinh ra vào đúng 1975, những gì cô kể lại là những “research” và ghi chép từ hồi ức của ba má mình – một tiếp nhận trung gian mà có lẽ bằng tranh vẽ mới đủ mang lại kinh nghiệm đầy xúc cảm: trải nghiệm thị giác đã khoả lấp được khoảng trống của ký ức gián tiếp.

Thêm vào đó, Vân thuộc thế hệ di dân 1.5 – tức những người trải qua thời thơ ấu/ thiếu niên tại Việt Nam trước khi đến Mỹ – nên cách kể chuyện của cô là lịch sử của một cá nhân đặt trước và trong lịch sử một cuộc chiến, cho thấy cá nhân ấy đã sống sót và vượt qua số phận như thế nào. Và vì rời Việt Nam theo chế độ có thân nhân là người Mỹ, trước thời khắc 30.4.1975, nên lịch sử chiến tranh, với Vân, cũng đã dừng lại tại điểm mốc đó. Trong khi Thi Bui thuộc thế hệ thứ 2, là con cái của gia đình thuyền nhân, sống và trưởng thành hoàn toàn trong lòng nước Mỹ, nên mang tâm thế của người “tìm về”/ “tìm biết” chứ không phải “sống với”/ “sống cùng” lịch sử, vì thế câu chuyện riêng của gia đình cô đặt song song với lịch sử chung, một số chi tiết hoàn toàn tách biệt – như những trang vẽ về tướng Nguyễn Ngọc Loan bắn một người Cộng sản vào Mậu Thân 1968 và câu chuyện về người ký giả chụp bức ảnh nổi tiếng ấy. Và vì mang thân phận “thuyền nhân”, nên chiến tranh chưa bao giờ chấm dứt khi họ rời thuyền: ½ câu chuyện của Thi Bui đặt trọng tâm vào giai đoạn hậu chiến với những nỗi sợ từ người lớn phủ bóng lên thế hệ sau, những đứt gẫy văn hoá và tình người là hệ quả của chiến tranh; chiến tranh vẫn diễn ra âm thầm giữa xứ sở tự do, một cách nào đó.

Lịch sử chung

Dù trần thuật bằng cách thức nào, thì mục đích của các hồi ức chiến tranh trong dòng văn học di dân của thế hệ 1.5 và 2 vẫn quy về điểm chung: hoà giải với quá khứ. Nhưng khoan hãy nói câu chuyện “hoà giải”, vì trước mắt ta bày biện ra quá nhiều những bi thương. Có điều, tôi sẽ gọi đó là nỗi bi thương lấp lánh, vì sau cảm xúc đau xót, ám ảnh cùng với nhân vật, tôi không thấy sự căm giận, tủi hờn, mà ngược lại là hình hài của tình yêu.

Tôi hiểu rằng đó là tình yêu lưu truyền, mà khi đã hấp thụ từ huyết thống thì dù có bị tước đoạt, vẫn mãi là di sản thiêng liêng nuôi dưỡng tinh thần. Đó là tình yêu của người mẹ đến giờ phút hấp hối vẫn cố cho đứa con ba tháng tuổi bú, vẫn hỏi bé Hiền (tức Vân) thích ăn gì mẹ mua. Đó là tình yêu của bà ngoại cưu mang đàn cháu mồ côi qua hết cuộc thăng trầm này (trầm nhiều hơn thăng) đến nỗi vinh nhục khác (nhục nhiều hơn vinh), hết sức bảo vệ mấy đứa cháu trong sự bất lực của thân phận yếu hèn, ăn nhờ ở đậu, mỗi đêm chỉ biết tự đấm ngực ăn năn tội chứ không chút nào trút nỗi bực dọc lên trẻ thơ. Và cũng như Phải sống, tình mẫu tử trong The Best We Could Do cũng là thứ di sản có khả năng biến cải tâm hồn, khiến Thi trong phút giây trở thành mẹ và những ngày chăm sóc con vất vả trong bệnh viện mới hiểu sâu sắc đoạn trường “Má” đã trải qua để giữ bốn đứa con và một cuộc hôn nhân nhiều phần rách nát đi qua chiến tranh và thời hậu chiến khó khăn. Mẹ hiện về trong đêm tân hôn của Vân và sau này khi Vân mất đi người chồng tuổi đời quá trẻ do bị ung thư, cũng như giọng nói của Má với tông giọng nhẹ nhàng, âm sắc tiếng Việt như tiếng nhạc, trở lại trong phút giây Thi bồng đứa con nhỏ trong lòng, đều là di sản về tình yêu thương vọng về từ ký ức xa xăm nhưng bền vững, giúp họ đi qua nghịch cảnh, nâng đỡ họ dậy từ nỗi đau, và từ đó họ không bao giờ gục ngã nữa. Thứ tình yêu lưu truyền ấy được khắc hoạ rất rõ qua mối dây liên kết giữa những người phụ nữ. Phụ nữ thường thuộc về phe yếu thế, bị loại trừ, bị nạn nhân hoá trong diễn ngôn chiến tranh, nhưng hình ảnh của người bà, người mẹ, người chị trong hồi ký của hai tác giả nữ hiện lên đầy nội lực và giàu nghị lực sống, nói như Vân: “Con sẽ sống bởi vì con là một người con gái và là một người chị, và ngôi mộ không phải là mục đích của con” (tr.221).

Với những thân phận đã sống qua bi kịch, đối diện với quá khứ đã là khó, huống chi là tha thứ và yêu thương. Vậy mà đoạn kết của cả hai tác phẩm đều hướng đến cái đích đó, tuy ứng xử có phần khác nhau. Vân cùng hai người con trai trở về Việt Nam, về lại Hồng Ngự nơi có đồn lính của ba, đứng bên sông Tiền nơi mẹ nằm lại và hứa rằng lịch sử của ba mẹ, của gia đình mình sẽ không bao giờ bị lãng quên, và thế hệ sau sẽ còn kể lại và ghi nhớ. Trong lúc đó, với Thi Bui, ban đầu cô nghĩ rằng bằng việc kể câu chuyện gia đình, cô có thể “thu hẹp khoảng cách giữa quá khứ và hiện tại, có thể lấp đầy khoảng trống giữa bố mẹ và mình” (tr.35), và hệ quả kéo theo là cảm giác về gánh nặng từ quá khứ của họ chuyển sang vai cô, rồi biết đâu chính cô sẽ gieo “cái gen buồn thương” cho chính đứa con của mình, dù vô thức đi nữa. Nhưng lịch sử cần kể lại để khép lại nỗi buồn, chứ không phải để tiếp tục nuôi dưỡng đau thương, nên Thi đã có thể nhìn thấy “tự do” nơi đứa con trai nay đã lên mười – tự do trong một đời sống mới, không còn vương lại chút nào của mất mát và chiến tranh.

Tôi vẫn bảo lưu suy nghĩ về việc cần kể lại ký ức chiến tranh, không phải để in hằn thêm nỗi đau buồn, mà là để đoạn tuyệt với ý niệm: chiến tranh là một định mệnh của dân tộc này – như cách hầu hết người nước ngoài nhìn về Việt Nam và lịch sử Việt Nam. Thế hệ nhà văn Mỹ gốc Việt, như Van B. Choat, như Thi Bui, nhìn về quá khứ với nhận thức mới, cùng với phương tiện Anh ngữ, đã tạo lập nên diễn ngôn khác về chiến tranh Việt Nam: chiến tranh là nỗi bi thương, nhưng là nỗi bi thương lấp lánh vẻ đẹp của tình yêu và sự xoá bỏ hận thù – như lời Van B. Choat nói trong buổi ra mắt sách ở quê nhà: “Tôi không viết hồi ký về cuộc chiến, tôi viết về nỗ lực của một con người” [1]. Bằng những trang hồi ký chân thật về đời riêng, họ đã thực sự viết lại lịch sử chung, viết lại để bước qua vĩnh viễn.

N.H.A, 9/2022

------

[1] https://tuoitre.vn/dung-noi-ve-cuoc-chien-hay-noi-ve-con-nguoi-20170909135758328.htm

CHÍ TÔN

 

tôi ngày ngày đi uống cafe

ngồi nhịp chân nhìn người qua phố

tôi bỏ tù trang

tôi đến sở làm

nhận lệnh sếp

sai phái mấy đứa nhân viên

tôi bỏ tù thức

Vũ Thư Hiên

Tôi kính trọng những nhà thơ.

Trong mắt tôi, họ là những người dũng cảm bậc nhất. Hoặc gan lì, cũng bậc nhất luôn.

Giữa thời thiên hạ tối tối dán mắt vào ti vi, sáng sáng lướt rao vặt trên báo chợ, ngốn tiểu thuyết trinh thám trên xe điện ngầm, trên máy bay... mà trong đời vẫn cứ có những người bình tĩnh làm thơ, mới lạ. Ngó vào số lượng in ở trang cuối mỗi tập thơ lại càng thêm kính phục họ.

Các nhà thơ Pháp, nhà thơ Đức, những hậu duệ của Baudelaire, Verlaine, Apollinaire, của Goethe, Schiller... đều ngán ngẩm khi nói đến tình trạng thê thảm của sự đọc thơ thời bây giờ. Đời thuở nhà ai mà một tập thơ bán được một ngàn bản đã là của hiếm trên một đất nước bảy tám chục triệu dân cơ chứ. So với họ, các nhà thơ Việt ở hải ngoại dũng cảm hơn nhiều. Và cũng may mắn hơn nhiều, nếu so số lượng xuất bản trên tỷ lệ số dân.

- Dũng cảm gì đâu – Du Tử Lê cười hiền lành – Không hề. Gàn dở thì đúng hơn, ông ạ. Bọn làm thơ chúng tôi, chạy không nổi khỏi cái nghiệp, là sự chìm đắm vừa đau đớn, vừa êm đềm, một thứ thống khoái khó hiểu đối với nhiều người, không trừ chính kẻ làm thơ...

Chúng tôi ngồi ở một bàn ngoài của một quán cà phê với một loạt ghế trên hè, rất Paris, ngay trước tượng Thần Tự Do giương cánh trên đài kỷ niệm Bastille. Quán cà phê bình dân này không phải là La Rotonde ở Montparnasse, nơi những danh nhân lịch sử của nước Pháp từng lai vãng, nhưng vào buổi chiều thu ấy cũng đông nghịt, bên trong không còn bàn trống. Du Tử Lê xuề xòa, nói ngồi ở các bàn ngoài thú hơn, giống ở Sài Gòn hơn.

Vừa nhàn nhã nhâm nhi ly expresso, ngắm cảnh xe cộ bá tính tấp nập trên quảng trường ghi dấu cuộc cách mạng vĩ đại 1789, vừa bàn về văn chương thơ phú, thật là thú vị.

Hình như các nhà thơ đều hiền lành. Tôi chưa gặp một nhà thơ dữ tợn nào. Những người dữ tợn không làm thơ, tôi nghĩ vậy.

Tôi đòi Du Tử Lê hiền lành đọc một bài thơ mà anh ưng ý hơn cả.

Du Tử Lê nhìn tôi như cách người ta nhìn một thằng cha dở hơi.

- Bài nào mình cũng thích, nhưng chỉ trong lúc đang làm ra nó thôi. Bài ưng ý nhất là bài mình sắp... làm cơ, ông ạ.

Ấy là người đã có một lượng tác phẩm đồ sộ, hơn bốn chục cuốn, nếu tôi không lầm, nói thế đấy.

Chiều tôi, Du Tử Lê đọc se sẽ vài câu:

đêm về trên bánh xe qua

nhớ tôi xa lộ, nhớ nhà Hàng Xanh

nhớ em, kim chỉ khíu tình

trưa ngoan lớp học, chiều lành khóm tre

nhớ mưa buồn khắp Thị Nghè

nắng Trương Minh Giảng. Lá hè Tự Do

nhớ nghĩa trang - quê bạn bè

nhớ pho tượng lính: buồn se bụi đường.

đêm về theo vết xe lăn

tôi, trăng viễn xứ. Sầu em bến nào?...

Nhớ Sài Gòn khi Paris sống động trước mặt là trúng lắm. Chẳng có nơi nào gợi nhớ những thành phố quê hương bằng Paris.

Cách chúng tôi mấy bước là cái nắp cống bằng gang in hệt những nắp cống trên hè Hà Nội hay hè Sài Gòn, đọc những hàng chữ trên nắp cống mới biết chúng cùng một lò sản xuất. Mấy chiếc lá vàng lềnh bềnh trên dòng nước rãnh dọc hè, y như ở Hà Nội.

Người đọc biết đến Du Tử Lê không phải với tư cách nhà thơ lục bát truyền thống, hoặc thơ mới các kiểu hàng loạt.

Du Tử Lê được thiên hạ biết đến, được nhớ đến, là nhờ những bài thơ không vần với những chấm, phẩy, gạch nối, ngoặc đơn, ngoặc kép và những ký hiệu toán học.

Những cái đó là tốt, là xấu, là hay, là dở, tôi không bàn. Trong địa hạt thơ tôi là kẻ ngoại đạo. Nhưng điều tôi thấy rõ là Du Tử Lê đã và đang làm một cái gì đó chưa từng có. Anh là kẻ khai phá. Cái mà anh đang khai phá rồi đi đến đâu là chuyện về sau. Nhưng ngay bây giờ tôi đã bắt gặp đâu đó những người theo chân anh. Như thế, anh không hề đơn độc.

như / con sông / sẽ không ra biển!??

nhan sắc đi / về ngang vết thương.

thịt / da từng tấc chăm, nuông nghiệp –

mỗi ngón tay:

- thơm một nỗi niềm.

như mưa / nắng / sẽ không cư, ngụ!?!

lọn tóc xin tình mãi thiếu niên –

nuôi vai chia nhánh vào ly, biệt...

thương, nhớ nào xanh(?)

những mặt bằng!?!!!

Tôi không hỏi Du Tử Lê vì sao những dấu chéo (/) đặt giữa những chữ như / con sông / sẽ không ra biển!??; vì sao giữa từ kép ly biệt lại phải có một dấu phẩy ngăn cách để thành ly, biệt; cũng như tôi không hỏi vì sao sau câu như / con sông / sẽ không ra biển!?? lại có một dấu than với hai dấu hỏi, mà ở câu thương, nhớ nào xanh(?) (xuống dòng) những mặt bằng!?!!! sau một dấu than, một dấu hỏi, lại có đến ba dấu than nữa?

Tôi không hỏi vì không muốn Du Tử Lê phải dằn lòng cắt nghĩa cho tôi rằng thơ là cái để mà cảm, chứ không phải cái để mà lý giải. Trong sự cảm ấy, tôi thấy, hoặc lơ mơ hiểu dường như Du Tử Lê muốn dùng những ký hiệu toán học, những dấu biểu cảm ngữ nghĩa như một cách chơi nhạc, để ngắt chữ ngắt câu, để nhấn mạnh, để khêu gợi, để bắt người đọc đi tiếp con đường suy tưởng của/cùng anh (tôi dùng một dấu chéo theo cách Du Tử Lê rồi đấy).

Cái thi tại ngôn ngoại của Du Tử Lê phong phú. Nó gọi ta bước qua những chữ cụ thể để lướt đi xa trong liên tưởng, như từ một nốt nhạc nẩy lên ta nghe vang vọng một toàn hài. Cái mà người đọc cảm được, thấy được trong thơ Du Tử Lê là những cảm giác Du Tử Lê cũng là cảm giác của mình, dù đó là những suy tưởng về ý nghĩa thời gian, về tình nhân loại, về những niềm vui hồn nhiên, những phút buồn vô cớ.

rất nhiều khi tôi khóc một mình

những hạt lệ không giúp ai no

những hạt lệ không làm ai đỡ đói,

nhưng nó vẫn là những giọt lệ

chính nó,

một mình –

không có tôi đứng cạnh.

thay vì cloning cho tôi con cừu

hãy tạo sinh vô tính cho tôi buổi chiều,

‘quê cũ.

một lần trong đời nhau

đêm, nghìn sâu tiếng gọi

ngọt ngào gối, chăn đau

thịt, da gào kiếp, mới

soi mặt gương đời, sau

giọt máu còn chói lọi.

một lần thân thể nhau

tôi rạng ngời: địa ngục!?!

nuốt trộng chính mình, như ngọn lửa

cháy một tôi: kẻ tự lột da

nhìn em: chảy máu trong yên, ắng

nghe giữa bọng cây: rộ đóa hoa.

Tôi viết: Du Tử Lê không đơn độc trong sáng tạo, trong khai phá một lối đi mới cho chính anh, độc đáo trước hết cũng cho chính anh, không cần ai chấp nhận.

Cũng cái cung cách như thế ở trong nước có Dương Tường, một hồn thơ gần gụi với Du Tử Lê. Dương Tường cũng khai thác âm hưởng của những con chữ trong thơ, với những hàm ý không dễ hiểu, và chẳng cần ai hiểu. Dương Tường có những câu thơ thế này:

Có trời hiểu những chữ chéo in đậm nọ mang nghĩa gì. Trong tập Thơ Dương Tường (xuất bản năm 2005) có một câu “chẳng thể nào xuất” với hai gạch chéo hình chữ V nằm ngang (<) đi tiếp chỉ vào hai chữ “tinh” và “thần” để ta có thể đọc theo hai dị bản “xuất tinh” và “xuất thần”, hoặc gộp cả hai lại: “xuất tinh thần”; trông cứ như một công thức cấu tạo phân tử.

Có khác gì Du Tử Lê với những ký hiệu toán học đâu.

Trong tình hình nhiều năm mọi kênh thông tin trong ngoài bị đóng kín, hai người không đọc thơ của nhau, nhưng Dương Tường và Du Tử Lê đều có những hoài bão khai phá như nhau và lối khai phá khá giống nhau. Về sự sử dụng nhạc tính trong thơ hai người hơi khác nhau chút ít. Có thể nói nếu thơ Du Tử Lê còn là euphonic thì thơ Dương Tường thiên về cấu trúc dodecaphonic. Dù sao thì ở đây ta thấy có cái mà người ta thường gọi là những chí lớn gặp nhau.

Ở đây vấn đề muôn thuở đặt ra: ở đâu, cái cảm giác chừng mực của sự biểu cảm? Chưa tới thì không được. Một chút quá là hỏng. Nhưng với chủ thể của sự sáng tạo Du Tử Lê vấn đề trên bất thành vấn đề.

Tôi quen Du Tử Lê chưa đủ lâu để có thể nói rằng tôi hiểu anh thật nhiều. Nhưng tôi dám nói như thế từ những quan sát của mình qua những lần gặp gỡ bao giờ cũng ngẫu nhiên và hồn nhiên.

Khi tôi hỏi Du Tử Lê:

- Khi viết ông có nghĩ tới người sẽ đọc thơ ông không?

- Hoàn toàn không.

- Vậy ông nghĩ gì khi làm thơ?

- Tôi chẳng nghĩ gì cả. Một tứ thơ chợt đến, và tôi cầm lấy bút.

Thế đấy. Du Tử Lê không làm thơ, có thể hiểu như thế. Thơ tự đến với Du Tử Lê, như cái duyên số phận, có đi tìm cũng không thấy, muốn chế tạo cũng không được. Trong Du Tử Lê mọi điều kiện cần cho thơ trở thành mảnh đất phì nhiêu cho thơ nẩy nở. Cái sự khai phá mà tôi nói đến ở trên cũng nằm trong cái duyên ấy, không phải do một cố ý nào. Chính vì vậy mà Du Tử Lê làm thơ không quan tâm đến đối tượng sáng tạo, không cần biết họ hiểu được hay không hiểu được, cảm được hay không cảm được. Kệ.

Du Tử Lê làm thơ như Du Tử Lê thở, như Du Tử Lê cười, Du Tử Lê khóc.

Nói tóm lại, Du Tử Lê làm thơ như Du Tử Lê sống.

Trong cõi riêng của mình.

Nguyễn Hoàng Văn

Ông Bùi Đức Mỹ, nguyên là đại tá không đoàn trưởng của Không lực Việt Nam Cộng Hòa (VNCH), kể lại một trải nghiệm thú vị khi tham dự khóa chỉ huy tham mưu cao cấp tại Maxwell Air University của nước Mỹ.

Khóa học này quy tụ nhiều sĩ quan không quân Mỹ và các nước đồng minh, trong đó có nhiều người đã có bằng cao học, tiến sĩ. Khóa học có bốn môn chính là chính trị, kinh tế, tâm lý học và quân sự, nhà trường cũng mời các giáo sư, học giả danh tiếng đến thuyết trình, trong đó bất cứ đề tài nào cũng được ba giáo sư trình bày với ba hướng khác nhau. Thí dụ đề tài về “Kinh tế Nga Sô”: ngày đầu một giáo sư thiên tả ca ngợi nó tận mây xanh; ngày hôm sau thì một giáo sư khác quay ngược 180 độ, đả kích nó thậm tệ; đến hôm thứ ba lại một giáo sư “trung dung” hơn, chê một ít, khen một ít.

Hà Nhật

Không nhớ rõ năm ấy là năm nào, chỉ nhớ lúc ấy trường tôi đã từ Cồn Chùa về Cộn. Bên kia cầu Phú Vinh là Hội Văn Nghệ Quảng Bình. Lúc rảnh tôi hay sang đó chơi, tán gẫu với Xuân Hoàng, Trần Công Tấn…

Đinh Thanh Huyền

Tôi gặp Vạn sắc hư vô của Nguyễn Khắc Ngân Vi một cách tình cờ. Nhưng trước đó đã xảy ra một chuyện liên quan đến tác giả này. Trên trang của nhà thơ Nguyễn Đức Tùng có giới thiệu truyện ngắn Đầu hàng của Nguyễn Khắc Ngân Vi. Một số nhà văn gạo cội lên tiếng khá nặng nề. Họ nói “kinh” thứ văn chương “chỉ quanh quẩn mấy phòng trà, cà phê, phòng ngủ… để bàn chuyện ngoại tình với… kinh nguyệt”. Có người gọi truyện ngắn đó là “rác” (có lẽ mượn chính ý của Ngân Vi “Tác phẩm hoặc là kiệt tác hoặc là rác”).

Hà Nhật

Không nhớ rõ năm ấy là năm nào, chỉ nhớ lúc ấy trường tôi đã từ Cồn Chùa về Cộn. Bên kia cầu Phú Vinh là Hội Văn nghệ Quảng Bình. Lúc rảnh tôi hay sang đó chơi, tán gẫu với Xuân Hoàng, Trần Công Tấn…

Hôm đó, tại trụ sở Hội, tự nhiên có vị khách đặc biệt: nhà thơ Xuân Quỳnh. Anh Xuân Hoàng cho biết là Xuân Quỳnh được báo Văn nghệ giới thiệu vào Quảng Bình, muốn về Bảo Ninh để viết về miền biển, nhất là viết về anh hùng Nguyễn Thị Khíu.

Chuyện này tôi biết rồi.

Mùa hạ

 

cúi xuống trời chiều

thấy vạt nắng xuyên qua kẽ lá

mùa hạ lao xao những ngày cháy da

sự lười biếng làm cạn kiệt ngôn ngữ

con chuồn chuồn đậu trên lá xanh thật lâu

bàn tay vươn ra bắt hoài niệm tưởng nhiệm mầu

Thái Hạo

Vũ Nương bị chồng nghi oan, trầm mình xuống sông mà chết, sách giáo khoa dạy rằng phải lên án “chế độ phong kiến nam quyền”. Thúy Kiều trong cơn bĩ cực đã nhảy xuống sông Tiền Đường để chết, sách giáo khoa dạy rằng phải phê phán chế độ phong kiến thối nát đẩy người phụ nữ vào bước đường cùng. Chí Phèo bi phẫn mà tự đâm dao vào người mình, nằm giãy trên vũng máu tươi, sách giáo khoa dạy rằng chế độ thực dân-phong kiến tàn bạo làm bần cùng hóa và tha hóa con người. Lão Hạc ăn bả chó mà chết, sách giáo cũng khoa lên án chế độ thực dân-phong kiến giết người...

Lê Học Lãnh Vân

Dù trong tựa có hai chữ “phiếm luận”, bài viết vẫn phản ánh chuyện thật. Chỉ là được trình bày dưới dạng phiếm cho bớt nghiêm trang mà thôi!

Sau khi đọc “Trọc phú kiến thức” của anh Đinh Đức Hoàng, đọc “Suy nghĩ về trọc phú kiến thức” của tôi cùng các bài thảo luận khác, một cô cháu gái hỏi:

- Chú ơi có phải môi trường “copy & paste” tạo ra “trọc phú kiến thức” không?

- Chú nghĩ “trọc phú kiến thức” tạo ra môi trường “copy & paste”. Rồi môi trường “copy & paste” ảnh hưởng ngược lại tạo ra nhiều “trọc phú kiến thức” hơn…

- Chú ơi, người “trọc phú kiến thức” phải là người học vẹt không?

- Theo bài viết của anh Hoàng, chú nghĩ không. “Trọc phú kiến thức” là người học thiệt, có thể thích học nữa, nhưng học chưa chín, chưa “chiêm nghiệm, trải nghiệm, hấp thụ, tự phản biện, tự luận” đủ nên kiến thức họ có vẫn còn là ngoại lai, chưa là “của mình”, vẫn còn là phấn hoa chứ chưa là mật! Dù kiến thức chưa là của mình, họ vẫn đăng đàn thuyết giảng, cốt ý cho người ta biết cái khối lượng tựa sách mình đã đọc. Còn người học vẹt chưa chắc thấy điều mình học là hay, chỉ biết nhắm mắt học thuộc lòng nhằm đậu môn thi, có bằng cấp…

- À, vậy con hiểu rồi! Như vậy học vẹt là học mà hầu như không có tư duy gì hết luôn! À, mà con nghe nói lâu lâu có phong trào học tập gì gì đó, mấy người theo học thuộc loại nào? “Trọc phú kiến thức” hay “học vẹt” vậy chú?

- À, cái đó thì chú không rành lắm, có học theo phong trào đâu mà biết! Cà phê cà pháo với mấy bạn có học như vậy, chú thấy dạng người học này khác hai dạng người học trên. Giống như học vẹt, họ học thuộc làu làu từng câu, chữ. Giống như “trọc phú kiến thức” họ cũng đăng đàn thuyết giảng. Họ khác với hai dạng trên ở chỗ họ có tư duy, nhưng là tư duy ngược chiều với những gì họ học qua phong trào. Họ tư duy rằng cái tui học là để tui nói thôi, còn cái tui làm thì ngược một trăm tám mươi độ! Họ rất thực dụng đó cháu…

- Cho nên có đâu ít trường hợp hôm sau họ bị lộ tung ra vì tham nhũng mà hôm trước họ đăng đàn dạy dỗ thiên hạ cần kiệm liêm chính xịn sò luôn. Cũng như học thì phải ghét đế quốc Mỹ mà làm thì đưa cả gia đình qua đó học tập, định cư trước, xuống tiền mua nhà dân Mỹ lé mắt luôn! Phải không chú?

- Cháu nói nhiều quá! Chú chỉ nói lý thuyết, còn liên hệ thực tế chú không rành…

- Con chỉ nói cái cùng trời thiên hạ thấy, thiên hạ biết. Còn chú, chú giả bộ không biết thì có. Coi chừng người ta nói chú là mũ ni che tai, là trí ngủ, hi hi hi…

- Con ơi, phải nhớ câu ngoạ hổ tàng long, người biết trong thiên hạ nhiều lắm. Ngay cả trong những người đi học theo phong trào cũng vậy nữa, ngoài số đông là những người cam chịu, ngoài những người chỉ tham danh lợi còn những người vì hoàn cảnh họ học theo chiều này nhưng lòng ôm hoài bão phụng sự cộng đồng, quốc gia theo chiều khác. Họ chưa nói lên chưa hẳn vì hèn nhát mà vì nghĩ chưa tới thời, nhưng họ âm thầm lan truyền “kiến thức tự thân” của họ ra xã hội. Khi vận trời đã chuyển động thì mau lắm, sau một đêm “sấm vang chớp giật” (*) sáng ra sẽ thấy “núi sông đổi mới, trời đất tốt lên” (*). Sấm vang chớp giật không phải là sự gãy đổ gì lớn đâu con, chỉ một thời gian rất ngắn là núi sông đổi mới trong yên hoà bởi vì trình độ và lòng dân đã sẵn sàng đổi mới…

Ngày 24 tháng 9 năm 2022

=====================

(*): Bình Ngô Đại Cáo, bản dịch Ngô Tất Tố

Nguyễn Phú Yên

 

CHƯƠNG XII

PHONG TRÀO NHẠC TRẺ

Chiến tranh Việt Nam kéo dài ngày mỗi tàn khốc và bi thương khiến một bộ phận thanh niên mệt mỏi, chán chường. Thời đạn lửa tạo cho một bộ phận lớp trẻ ở các đô thị cảm giác như đời sống bế tắc và phần nào họ nhuốm tinh thần bi quan. Dù đời sống ở phần lớn các các thành thị miền Nam có phần yên bình, không nguy hiểm như vùng thôn quê và rừng núi xa xôi, nhưng tuổi trẻ vẫn mong ước có được một thứ gì bồi đắp để giữ được hy vọng dù mong manh. Nhạc trẻ được ưa thích, có thể phản ảnh một phần về tâm trạng này.

Trương Huy San

Rất muốn làm một công dân lười biếng, tin tưởng vào “nguyên nhân cúp điện” trong quyết định hủy đêm diễn của ca sĩ Khánh Ly. Nhưng rồi, không thể không tự hỏi, dù những người ra quyết định có bất chấp pháp lý và đạo lý tới đâu, không lẽ họ không nghĩ đến những tổn thất của nhà tổ chức.

Lưu Trọng Văn

1.

Đất nước Iran rúng động bởi cái chết của cô gái trẻ 22 tuổi Mahsa Amini, tạo nên làn sóng biểu tình dữ dội của phụ nữ Iran chống lại luật lệ hà khắc tại nước này.

Trang Châu

 

Văn Bút Quốc Tế trang trọng

Đặt một chiếc ghế trống dành cho chị

Chị không có đó mà như có đó

Trong lòng mọi người

Làm một nhà văn bất đồng chính kiến

Làm một nhà hoạt động nhân quyền

Chị đâu mong ước gì hơn

Giúp người dân thấp cổ bé miệng của đất nước mình

Biết hơn một chút

Quyền hạn tối thiểu của con người

Biết hơn một chút

Để không phải suốt đời dưới áp bức

 Phải lặng thầm, nhắm mắt, che tai cùng câm tiếng

“Buông tay, chị vội choàng dậy, mở cửa chạy té ra sân. Trời tối như mực và như cái tiền đồ của chị”.
(Trích TẮT ĐÈN của Ngô Tất Tố, tác phẩm tố cáo thời kỳ không có điện của dân tộc, trong sự cai trị của bọn bị coi là ác với dân mình)

Văn Việt: Ngày 24-9, thi thể cô giáo V.T.H.P (33 tuổi, dạy học tại TP Quy Nhơn) được tìm thấy sau 4 ngày mất tích, xác minh ban đầu cho biết, cô giáo chết vì uống thuốc tự tử. Lá thư tuyệt mệnh mà cô để lại đã gây rúng động dư luận vì nội dung giúp vén màn một bức tranh giáo dục vô cùng u ám, nó trở thành hồi chuông dài, riết róng gióng lên, và đòi hỏi những thay đổi quyết liệt, nhằm cứu vãn tình hình. Dưới đây, Văn Việt tổng hợp ý kiến của một số nhà giáo, xin giới thiệu đến đông đảo bạn đọc.