(Kỷ niệm 130 năm ngày Cụ hy sinh vì nước)

Hoàng Văn Sơn

(Hậu duệ đời thứ Tư cụ Hoàng Văn Hòe)

Những năm giữa và cuối thế kỷ XIX, khi Pháp bắt đầu xâm chiếm nước ta, trong khi triều đình nhà Nguyễn phải ký các hòa ước cắt đất nhượng bộ, thì nhân dân ta ở khắp ba miền Bắc, Trung, Nam, dưới sự lãnh đạo của các sĩ phu yêu nước nổi lên khắp nơi, liên tục chống quân xâm lược. Ở Bắc kỳ, trong số các nhà Nho nổi dậy, tiến sĩ Hoàng Văn Hòe đã chiêu mộ nghĩa quân, phối hợp với một số sĩ phu khác đánh Pháp trong hơn mười năm.

Hoàng Văn Hòe người làng Phù Lưu, huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh, sinh năm Mậu Thân, niên hiệu Tự Đức thứ 2 (1848), mất năm Ất Dậu 1885 hoặc Đinh Sửu 1887 (?). Cụ là con thứ 11 của Ngự sử Hoàng Huy Định (Hoàng Văn Định) và cụ bà Trần Thị Năm. Hoàng Huy Định là Giám sát Ngự sử Hà Ninh, đã từ quan về làng dạy học năm 1835, vì cáo buộc kẻ quyền thần là Hà Duy Phiên không thành. Hoàng Văn Hòe tự là Vương Trực, hiệu Cổ Lâm, biệt hiệu Hạc Nhân, đỗ cử nhân khoa Canh Ngọ, niên hiệu Tự Đức thứ 23 (1870), đậu đệ tam giáp đồng tiến sĩ xuất thân khoa Canh Thìn (1880) năm 33 tuổi, được khắc tên trên bia Tiến sĩ ở Văn Miếu. Năm Tân Tỵ, niên hiệu Tự Đức thứ 34 (1881) cụ đỗ thứ hai khoa “Văn học yêm Bác” (khoa thi đặc biệt về văn chương dành cho người trước đó đã đỗ tiến sĩ loại xuất sắc). Cụ được bổ làm Hàn lâm viện Tu soạn. Tháng Chạp năm 1882, thăng hàm Thị độc (chức quan trong Hàn lâm viện giữ việc đọc sách cho vua), được bổ làm tri phủ Kiến Xương, tỉnh Thái Bình. Tháng 6 năm Ất Dậu (1885), được vua Hàm Nghi triệu vào kinh, bổ làm Tập hiền viện thị độc (Học viện cao cấp chuyên nghiên cứu, giảng dạy cho nhà vua, hoàng tử, và quan lại cao cấp trong triều), sung Kinh diên khởi cư chú (thư ký ghi lời nói, hành động của vua), Phụng nghị đại phu.