Phạm Xuân Nguyên: Hôm nay tròn 4 năm ngày mất nhà giáo Phạm Toàn (1/7/1932 – 26/6/2019). Ngày giỗ ông vào 24/5al. Nhớ ông tôi đưa lại bài giới thiệu thơ ông trên báo “Thể thao & Văn hoá” năm 2013.

Châu Diên

Đoàn Lê đã ra đi hôm qua hồi 3 giờ chiều. Một bạn trẻ rất ngưỡng mộ Đoàn Lê nhắn tin cho tôi. Trước đó vài bốn ngày, một nhà văn năm nay 84 tuổi cũng mấy lần hồi hộp gọi điện cho tôi. Mấy người gọi muốn tôi viết chút gì đó về người đàn bà ra đi lúc gần tám mươi tuổi.

Xin có vài hàng tản mạn về Đoàn Lê, gọi là một chút thoang thoảng hoa nhài… Chỉ có thể là những tản mạn không đầu không cuối. Dở dương như cuộc sống nhiều nghệ sĩ một thời đáng yêu và đáng ghét, một thời không nghệ sĩ nào không thể nhập cuộc và cũng không thể không tiếc rẻ.

Ý nghĩ đầu tiên chợt tới lại là thế này: người khóc hết nước mắt lần này không thể là ai khác ngoài nhà thơ Đoàn Thị Tảo. Thế là chị ơi, rụng bông gạo đỏ… Như thể Đoàn Thị Tảo đã hốt hoảng lo sợ tự bao giờ, có một ngày như hôm qua, mồng 6 tháng 11 năm 2017, hồi 3 giờ chiều… Ngày chị sinh, Trời cho làm thơ …

Châu Diên

Tôi phục anh Lê Kim qua bài anh viết đầu năm 1948 về đêm chiếu phim ở Bắc Cạn sau chiến thắng Thu Đông 1947. Anh “tường thuật” bằng con mắt của người đau mắt, chỉ còn đôi tai để ghi những âm vang trong khán giả. Tôi sẽ học cách viết đó và bắt đầu với việc kể chuyện đi Paris của ba con người thực sự yêu Paris… nhưng chưa bao giờ đến Paris.

Bảo tàng Rodin

Người thứ nhất là thầy Trần Văn Khang, người đã làm cho tôi như đang đứng trước bức tượng Người suy tưởng của Rodin. “Chú phải đứng trước tượng, nhìn cho rõ những múi thịt hằn lên ở lưng con người đó khi đang suy tưởng. Tư duy là thế đó. Rodin là thế đó”.

Người thứ hai, bạn vong niên 87 tuổi mới qua đời, từng làm công cho nhà in Xuân Thu và mắc hạn Xuân Thu. Vì hạn mà anh chỉ có thể tưởng tượng những chuyến đi. Có đi Pháp, rồi quay về với Rodin, hai chúng tôi trước sau cùng là học trò thầy Khang mà!

Truyện Châu Diên

Hai người theo vết chân nhau đi ngược lên quả núi đá vôi có những hỏm đất tơi xốp mọc đủ loại cây, cả cây rừng chưa bị chặt phá hết xen lẫn cây ăn quả mới trồng đang chờ ra quả, đúng là một vùng sơn địa đang khai thác. Hai người một già một trẻ đang say sưa giữa câu chuyện nửa tục nửa thanh. Có gì đâu, quan hệ giữa hai người là về công việc bài vở báo chí viết lách, nhưng ngoài ra họ còn có quan hệ nơi bể bơi. Cô gái đã vặn hỏi ông già, “Khi đi bơi với chúng cháu, có khi nào bác có những ý nghĩ vớ vẩn không?”. Bác già đang vịn vào một nhánh cây mềm oặt để leo lên một bậc dốc, vừa ngập ngừng tìm lời diễn đạt một ý tưởng sao cho thanh và thoát. Cô gái quay lại, tay như chìa ra đón người bạn già lên theo, giọng khuyến khích:

-Bác yên tâm đi, bác chưa biết rõ trích ngang của lũ chúng cháu đâu, thế hệ tuổi mười bốn phẩy hai đấy ạ…(*)

-Là tuổi gì vậy?

Cô gái ngoẹo cổ cười:

-Hoá ra bác chưa đọc báo cáo khảo sát mới nhất của Uỷ ban bảo vệ Bà mẹ và Trẻ em…

Phạm Toàn

Đã từ lâu rồi, việc dạy Văn cho trẻ em ở trường phổ thông gặp khó khăn. Nhiều người đã nói tới hiện tượng trẻ em ngại học văn, có khi chán hoặc ghét học văn.

Không phải là chúng ta thiếu những thầy giáo dạy văn với tất cả tấm lòng và tài năng, trí tuệ của mình. Nhưng tình hình vẫn chẳng sáng sủa bao nhiêu, năm này qua năm khác. Tình hình học văn của trẻ em chỉ càng ngày càng xấu đi.

Chúng tôi cho rằng phải đi tìm trách nhiệm từ gốc của tổ chức dạy văn. Đó là tình trạng chính các nhà sư phạm bậc thầy lúng túng triền miên trong việc xác định phương thức dạy văn cho trẻ em ở nhà trường phổ thông dựa trên một cơ sở tâm lí học chắc chắn, lại được thực nghiệm chu đáo và được kiểm chứng nghiêm ngặt trong thực tiễn.

Phạm Toàn

Tôi không thể viết lời giới thiệu cuốn sách này một cách “cổ điển”. Chắc chắn tôi biết làm và cũng hơi thạo cách giới thiệu sách “nhà nghề”. Nhưng tác giả cuốn sách này lại là một người mà thế hệ chúng tôi được phép gọi bằng Anh và vô cùng sung sướng gọi Người ấy là Anh.

Tôi cũng còn được gọi nhiều người khác nữa bằng Anh như vậy.

Năm 1941, gia đình tôi (cũng như nhiều gia đình khác) đã “chạy loạn” khỏi Hà Nội về quê để tránh bom quân Đồng Minh ném xuống quân Nhật. Tôi rời cái ngõ Đức Khánh nhỏ bé ở phố Hàm Long để về quê ngoại mênh mông ở làng Cự Lộc (nay thuộc khu Trung Hòa – Nhân Chính) – nơi mà sau này khi đọc “Hồng Lâu Mộng” tôi vẫn thường nghĩ đến.

Truyện ngắn Châu Diên

Chú thích – Truyện ngắn này tôi viết năm 1973. Viết xong, chẳng biết đăng ở đâu, chỉ đưa bạn bè đọc chơi. Nhiều bạn, trong đó có bạn vong niên Ngô Nhật Quang và Phạm Ngọc Khuê, đã thành người thiên cổ. Rồi từ một truyện thành một tập truyện, vẫn chẳng biết gửi đăng ở đâu. Bản viết tay cả tập truyện bị Hoàng Hưng “đánh mất” (cùng 3 bản thảo khác nữa). Nhưng lại có một bản chép tay khác của bạn tôi, nhà giáo Nguyễn Viết Hùng, hiện sống ở Gò Vấp, Sài Gòn. Bản này lang thang tới tay bạn Trí Dũng trước ở phố Hàng Trống- Hà Nội, nay cũng ở Sài Gòn. Bạn Trí Dũng vừa mới đưa Hoàng Hưng chuyển về cho tôi. Nhân tiện chị Minh Thư hỏi có truyện gì không, tôi gõ lại y nguyên bài thơ xinh xinh đó gửi đăng, để tỏ lòng biết ơn những người bạn kẻ còn người mất của mình. – Ch.D

Hình như là các nhà giáo, nếu có chút lòng yêu nghề, thường cũng thích viết văn, làm thơ. Trường hợp của tôi có là ngoại lệ chăng?

Châu Diên

Tôi mới đọc xong hai tập nhật ký bất hủ, một của nữ bác sĩ liệt sĩ Đặng Thuỳ Trâm, một của liệt sĩ Nguyễn Văn Thạc[1]. Trải những ngày đọc nhẩn nha, tôi đã nhiều lần lau nước mắt. Tôi đã mua mấy bộ tặng những đứa cháu nội và ngoại nào đã qua tuổi 17. Và một bộ riêng tặng con gái năm nay 45 tuổi.

Vì sao lại dài dòng những điều đó trước khi giới thiệu tác phẩm của tác giả Hồ Quý Ly[2] có cái tên ngồ ngộ Trư cuồng? Vì bản thảo Trư cuồng đã ở trong ngăn bàn của tác giả từ năm 1982 và đã bị các nhà xuất bản từ chối, những nhà xuất bản tiến bộ và sắp tiến bộ, đổi mới và chưa đổi mới hẳn.

Thưa quý vị,

Được báo cáo trước Ủy ban Văn hóa Giáo dục Thanh niên Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc Hội về công việc của mình sau 5 năm ra đời và hoạt động quả thật là một vinh dự đối với trách nhiệm của nhóm biên soạn sách giáo khoa chúng tôi.

Nhóm Cánh Buồm chào đời vào nửa cuối năm 2009 với năm thành viên đầu tiên, được Nhà xuất bản Tri thức đỡ đầu trong cuộc hội thảo ra mắt mang tên Hiểu trẻ em – Dạy trẻ em tại Trung tâm Văn hóa Pháp ở Hà Nội.

Cánh Buồm mơ ước ấy có một mục tiêu là soạn lại bộ sách giáo khoa bậc tiểu học.

Ảnh: Các đại diện Cánh Buồm với lãnh đạo UBVHGDTTN của Quốc hội

Phạm Toàn

Ngày thứ nhất

Ngày 9 tháng 7 năm 2014 – Hồi 2 giờ sáng: chợt nhớ ra là chưa gửi cho Cu Cậu số điện thoại của mình.

Nói qua vì sao tôi gọi André Cương Quyết là Cu Cậu. Chỉ vì cu cậu kêu tôi là “anh”, và tôi cũng hay kêu cu cậu là “thằng em”.

Mấy năm liền, tôi chỉ gặp André Cương Quyết qua mạng Internet. Anh Cu gửi bài, nhờ tôi dịch, và chuyển cho một trang blog thích hợp chịu đăng. Thường là trang Bauxite đăng luôn, sau đó Ba Sàm đăng lại. Bây giờ có Văn Việt nữa.

Hình như lần đầu tiên hai anh em “mày tao chi tớ” với nhau là lần Cu Cậu viết nhại câu đầu quốc ca Pháp: Allons, marchands de la patrie… để giễu tổ quốc 1 của anh vì những lý do lợi lộc kinh tế đã quay lưng lại với cái Đẹp Pháp để làm vài chuyện xấu xí Pháp-Việt, đụng chạm đến tư cách và tình cảm công dân Pháp-Việt của André. Bữa đó, tôi cao hứng nhại Tố Hữu dịch Hỡi những con buôn của giống nòi – có lẽ vì thỏa mãn sự phục thù Pháp-Việt của André Cương Quyết, nên anh đã tặng tôi danh hiệu “võ sĩ nhào lộn ngôn ngữ”.

Truyện ngắn của Châu Diên

                                                                                    “Nhớ ai, ai nhớ, bây giờ nhớ ai”…

Khúc Nhập đề

Bạn nói: “Anh có biết giờ phút sung sướng nhất đời của một nhà văn viết truyện ngắn là lúc nào không? … Không, chứ gì? … Tôi sẽ kể anh nghe… Đó là một thời khắc rất lạ … Nó chỉ xảy đến vào cái lúc hết sức mong manh khi nhà văn chợt nảy ra một ý, và anh ta đang dùng mấy ngón tay vê vê cái cục đất sét mơ hồ cho thành những hình thù những mảnh đời …”. “Có vậy thôi ư?”. “Có vậy thôi… nhưng bên trong là cả một mênh mông bí mật … anh ta cười một mình khi nghĩ đến những người bạn sẽ đọc truyện của mình, ha ha ha … họ sẽ cười tít vì những ý nghĩ hồn nhiên rồ dại của mình … ha ha ha …ta phải viết đây …”.

“Có thế thôi ư? Nhà văn chỉ có vậy thôi ư?”.

“Gì nhỉ ?… Mình muốn viết về cái cô gái mặc áo trắng ngực thắt đai hồng cô sao quá trẻ quá đẹp quá trong trắng đang đi trong đoàn người kia… Mình muốn bạn mình là thằng cu Xuân biệt hiệu Xuân Lêu Têu trong câu chuyện mình sắp viết ra sẽ trở thành người yêu của cô gái ấy và gì gì nữa nhỉ và hôm chúng nó nắm tay nhau đến trước mặt mình để báo tin chúng sẽ thành đôi thì… ôi, mình sắp òa lên khóc mất …”.

“Ôi, anh không thể hiểu nổi một nhà văn nếu anh không trông thấy tôi vào cái lúc ấy … tôi nén lại tôi nén lại tôi nén lại nhưng rồi tôi khóc tôi khóc tôi khóc tôi nức nở vô cớ mà khóc khóc khóc như con trẻ ấy…  không bị đòn không bị mắng không bị oan mà khóc chỉ vì nghĩ đến việc hai đứa ấy, cô gái áo trắng kia và bạn tôi thằng Xuân Lêu Têu hai đứa nắm tay nhau đứng trước tôi như con chiên đứng trước một bức tượng… và bức tượng bỗng cử động, tượng bỗng giơ bàn tay bằng đá ra, bàn tay đá đã trở nên mềm mại, bàn tay đá nắm lấy bàn tay thằng Xuân Lêu Têu bắt nó xòe ra và dẫn đường cho bàn tay thằng Xuân Lêu Têu nắm lấy bàn tay cô gái …”.

“Chỉ có thế mà nó khóc …?”.

“Vâng, vì nó là nhà văn …”.