NGUYỄN HỮU ĐANG - NGƯỜI CỘNG SẢN BẠN TÔI

Vũ Khắc Hoè

Người đảng viên Cộng sản đầu tiên mà ngẫu nhiên tôi gặp, nhưng không ngẫu nhiên kết bạn là Nguyễn Hữu Đang.
Tôi gặp anh lần đầu tiên vào cuối năm 1943, tại một cuộc họp mở rộng của Ban trị sự Hội Truyền bá Quốc ngữ. Rồi cả một năm biết nhau mà cũng chẳng rõ anh là thanh niên Cộng sản. Và có rõ thì cũng chẳng để ý đến vấn đề đảng tịch đảng tính của bạn. Đã có tham gia viết báo Thanh Nghị, thì cứ như thế, bất kể xu hướng chính trị nào, miễn là yêu nước, yêu dân chủ thì đều là bạn mình. Kết bạn để cùng dắt nhau đi “săn chó sói”. Chỉ quý nhau, tin nhau ở chỗ ham và có mánh khoé săn, theo kiểu Thanh Nghị, bằng võ khí văn, sắc nhọn (mềm, trung tính), sao cho có hiệu quả là được.
Buổi họp Truyền bá Quốc ngữ tối hôm ấy tập trung bàn về vấn đề có nên mở thêm nhiều lớp ở thành phố hay củng cố là chính. Cụ Tố, Hội trưởng và số đông uỷ viên Trị sự chủ trương củng cố. Nguyễn Hữu Đang và mấy giáo viên trẻ (của Hội) đòi mở thêm, càng nhiều càng tốt, hơn thế, còn là yêu cầu cấp thiết của phong trào. Tranh luận nảy lửa, gần như quyết liệt, phân liệt. Bỗng cụ Hội trưởng đứng lên, dang tay ra phía cột, bấm nút, tất cả đèn tắt phụt, phòng tối om. Mọi người sờ soạng, bật cười. Không khí căng thẳng biến mất. Tôi ngồi tận xa nhưng vốn quen đường, chạy đến cái cột có công tắc điện, bật đèn lại, sáng choang. Đồng thời nhanh miệng nói luôn: “Anh Đang xưa nay vẫn có nhiều sáng kiến, lại tận lực mở lớp trong các hang cùng ngõ hẻm (tôi muốn nói đến các khu phố lao động). Ta không nên làm anh cụt hứng. Vậy tôi đề nghị Ban trị sự cứ cho phép anh thảo kế hoạch kỹ càng với số liệu học viên, giáo viên, phương tiện cụ thể, rồi chúng ta cử người đến từng nơi kiểm tra lại, thấy không gì cản trở thì mở, sợ gì? Tôi tưởng thế là hợp lý, hợp tình hơn cả…”. Hội nghị gật gù tán thành. Anh Đang vội bổ sung: “Tôi đề nghị Ban trị sự sẽ cử ông Hoè đi kiểm tra, được không?” Vậy là hai chúng tôi trở thành “bạn tri âm tri kỷ”…