Lý Đợi

Uyên Mai (họa sĩ Mai Thị Kim Uyên) có ít nhất hai trạng thái cảm xúc, khác nhau một cách rõ rệt.

Thứ nhất là một phụ nữ xứ Quảng sống ở Gia Lai, tuy có chút xíu cãi cọ đặc trưng, nhưng căn bản hiền lành, chân tình, đôi khi ngu ngơ, ít nói, biết chịu thiệt thòi, nên khá dễ mến.

Thứ hai là khi nói chuyện vẽ tranh, Uyên Mai rất hào hứng, có chút cực đoan, ý nghĩ còn nhanh hơn cả lời nói, nên cứ thao thao bất tuyệt, khó mà dứt ra khỏi câu chuyện. Uyên Mai bảo vệ quan niệm và việc vẽ của mình tới tận cùng, người ngoài khó can thiệp vào.

Ở trạng thái đầu tiên, ngồi trong quán cà phê chẳng hạn, nếu người đi cùng phải về trước, thì Uyên Mai vẫn khá thoải mái ngồi một mình để nhâm nhi không gian. Ở trạng thái thứ hai, nếu người nghe phải về trước, khi đang dang dở ý tưởng, thì Uyên Mai lập tức mất hứng, lạc lõng thấy rõ.

Tuy sống ở thành phố Pleiku, nhưng để tìm được người thường xuyên nghe Uyên Mai nói về sáng tạo, chắc không nhiều và cũng khó thường xuyên, quanh quẩn cũng chỉ có vài ba văn nghệ sĩ thân tình chia sẻ và “chịu đựng” được.

Nỗi cô đơn cần thiết này đã giúp Uyên Mai gửi hết vào tác phẩm, nơi quá trình tạo tác còn cảm hứng và quan trọng hơn cả lúc hoàn tất.

Có thể nhận diện trạng thái phiêu, thậm chí phiêu hốt này qua triển lãm cá nhân lần thứ 2 “Những vì sao trong đêm” của Uyên Mai, khai mạc lúc 17g30 ngày 9/9, diễn ra đến hết ngày 16/9/2025, tại Bảo tàng Mỹ thuật TP.HCM. Vào cửa tự do.

Tác phẩm sơn mài của Uyên Mai là sự kết hợp giữa bút pháp của sơn dầu hiện đại và kỹ thuật sơn ta truyền thống, rất tinh tế. Nói nôm na, trong mỗi tác phẩm, chỗ nào cần biểu đạt kiểu sơn dầu thì sẽ dùng sơn ta để vẽ, chỗ nào cần biểu đạt kiểu sơn mài thì sẽ mài rất lớp lang, bài bản. Kỹ thuật kết hợp này rất ít họa sĩ áp dụng, còn đạt đến mức nhuần nhuyễn, giàu biểu cảm và có sức hút như Uyên Mai thì càng hiếm thấy.

Đến với triển lãm sơn mài “Những vì sao trong đêm”, vẫn là nữ chủ thể số nhiều (những) như triển lãm cá nhân lần trước, với ba cách tiếp cận điển hình. Đầu tiên, đó là bắt nguồn từ những mạch nguồn cảm xúc riêng tư, tinh tế và các suy tư, triết lý được nhen nhóm, kết tập dần dà, để nuôi lớn thành nữ chủ thể chính của tác phẩm. Nếu xem các tranh như “Thinh không”, “Cô gái và chiếc thang”, “Về nhà”, “Bức tường đỏ”, “Phố đêm”, “Nắng về”, “Hạnh phúc là gì”…, sẽ thấy ở giai đoạn tư duy này thì những nữ chủ thể còn nhỏ nhắn trước thiên nhiên, trước cuộc đời, cũng như trước suy nghĩ của chính họ.

Thứ hai, khi nữ chủ thể đã định hình, đã khẳng định, thì trở nên bao trùm bức tranh, lấn lướt cả bố cục và câu chuyện xung quanh. Xem những tranh như “Tôi đi tìm tôi”, “Đêm tĩnh mịch”, “Lộng gió”, “Mũi tên tự do”, “Giấc mơ màu hồng”, “Ngoài kia thế giới bao la rộng lớn - bay đi”, “Life storys”, “Ánh sáng nơi cuối đường”, “Mặt trời đỏ”, “Giấc mơ yên bình”, “Vân Khánh”, “Time for Me”, “Đánh thức bình minh”, “Who I am?”, “Thanh xuân rực rõ”..., có thể dễ dàng nhận ra điều này.

Thứ ba, là giai đoạn dần xóa nhòa giữa ngoài và trong, giữa nữ chủ thể và hiện thực, giữa tác phẩm và họa sĩ. Điều này có thể nhận thấy qua các bức như “Con đường chuyển hóa”, “Đi về phía mặt trời”, “Tự do”, “Tái sinh”, “Lặng”, “Chuyển mình”, “Hồ thu - Autumn Lake”, “Tiếng hát của người đi trồng rừng”, “Giao thời”, “Lại nồm”, “Lao xao xuân thì”, “Miền nắng gió”, “Bên nhau thì thầm”…

Điều độc đáo là cả ba cách tiếp cận này không phải diễn ra tuần tự trước sau, mà cùng diễn tiến, nghĩa là họa sĩ thấy tương hợp với cách thức nào thì vẽ với cách thức đó. Nói như họa sĩ Hồ Thị Xuân Thu, người gần gũi với Uyên Mai nhất: “Khi tất cả các tác phẩm của họa sĩ Mai Thị Kim Uyên được hiện hữu xếp đồng loạt tại xưởng vẽ, cả phòng tranh mang lại cho tôi một ấn tượng như một dòng chảy của năng lượng sáng tạo”.

Còn nói như TS Lưu Hồng Sơn, thì: “Ngắm “Những vì trong sao đêm” còn thấy lấp lánh vẻ đẹp của một thế giới chất chồng những đối cực: ánh sáng - bóng tối, trật tự - hỗn độn, nóng - lạnh, cao - sâu, rộng - hẹp, thô ráp - tinh tế, cứng - mềm, ẩn - hiện, thực - ảo, động - tĩnh… Thật riêng tư. Thật sâu kín. Thật dữ dội. Thật đàn bà”