Phan Thanh Tâm

Cuốn Đỗ Ngọc Yến giữa bạn bè 58 tác giả do Người Việt xuất bản lần đầu tiên năm 2006. Thiết kế bìa Uyên Nguyên và do Châu Hữu Hiền trình bày.

Tờ Người Việt (NV) dựa vào đâu để tự quảng cáo “Hãy đến với Nhật Báo Người Việt tờ báo Việt Ngữ lớn nhất được cộng đồng tín nhiệm trên 40 năm”? Đọc cuốn Đỗ Ngọc Yến giữa bạn bè, dày 500 trang, “một tác phẩm để đời”, tập họp năm muơi tám (58) bài viết thì sẽ rõ cội nguồn tại sao báo này đã có thể đăng ra như vậy và sẽ biết thêm tờ NV đã được gầy dựng ra sao từ năm 1978 cho đến nay. Sách nói về hình ảnh “một người không quen biết thì có lẽ cũng muốn được biết” – trích Lời Nói Đầu của cuốn sách – về vị sáng lập nhật báo NV.

Tác giả 58 bài là nhà văn, nhà thơ, nhà báo, nhà giáo, nhà binh thuộc mọi khuynh hướng chính trị, tôn giáo, thời Việt Nam Cộng Hoà (VNCH). Họ là bạn trong trường đời, trường học với người khởi xướng báo NV. Đỗ Ngọc Yến linh hồn tờ NV có tên thánh Reni sinh năm 1941 tại Sài Gòn, qua đời ngày 24/07/2006 vì bệnh tiểu đường và thận. Nhà báo họ Đỗ chính kiến thế nào, thuộc đảng Cộng Hoà, Dân Chủ, độc lập, trung dung, hay cộng sản Nam kỳ, Bắc kỳ, Trung kỳ, nằm vùng, gián điệp cho Tây, cho xịa, cho Nga?
Tuyển tập cho người đọc thấy được cung cách, chân dung anh chàng họ Đỗ, được mô tả dưới nhiều góc cạnh, từ học sinh, sinh viên cho đến những năm làm báo ở Việt Nam và hải ngoại. Ngoài ra, qua 58 bài viết, người đọc sẽ thấy thêm về phong cách và ý hướng của các tác giả – hay của thế hệ VNCH – trước năm 1975. Trong bài “Đỗ Ngoc Yến là ai?”, báo Sài Gòn Giải phóng đã tố cáo Đỗ Ngọc Yến là sản phẩm của tình báo Mỹ. Y đã có nhiều thành tích chống phá cách mạng. Sau 1975, an ninh thành phố lục tìm khắp nơi, kẻ đã núp ẩn dưới chiêu bài hoạt động thanh niên sinh viên ngăn cản bước tiến của đảng và nhân dân Việt Nam.
Trong khi đó ở hải ngoại, một số người quốc gia đổ riết Đỗ Ngọc Yến là cộng sản nằm vùng. Nhiều cuộc biểu tình quấy phá diễn ra trước toà báo ở đường Moran. Bản thân anh bị hăm dọa nhiều lần. Tuyển tập còn cho biết Đỗ Ngọc Yến đi qua Mỹ nhờ ai? Mỹ đưa đi? Xia không có xiá vô chuyện này như lời đồn đãi mà chỉ là sự tình cờ. Số là Đỗ Quí Toàn có người bạn cũ trong Tân Sơn Nhứt cho biết có thể ghi tên thêm một gia đình đi Mỹ vô danh sách vì còn chỗ trống. Đỗ Quí Toàn mới nhờ Đỗ Việt Anh chở đến nhà Đỗ Ngọc Yến rủ đi Mỹ.

Có nhiều biệt danh
Vốn là kẻ thích đi xa tìm chốn lạ, Đỗ NgọcYến mới ừ “Đi thì đi.” Chàng ta mới hối vợ con thu xếp khăn gói lên đường. Chạy đôn chạy đáo đổi được 80 đô. Nếu đến nhà Yến trễ năm ba phút thì Yến đã ra đường đi uống cà phê với bạn rồi, vì có hẹn trước, thì ngày nay chẳng có tờ NV. Sinh ra trong một gia đình tương đối khá giả buôn bán hoa cườm cho các đám tang tại đường Bùi Thị Xuân Sài Gòn, Đỗ Ngọc Yến thường chi cho các bạn trong các dịp cùng đi đây đi đó. Anh có nhiều biệt danh.
Qua các biệt danh người đọc có thể hình dung được Đỗ Ngọc Yến: một người bí ẩn, một người biết quá nhiều, người của phố Little Saigon, một từ điển sống, con mọt sách, ông vua không ngôi, hiệp sĩ mù, người tròn như hòn bi, người phóng lao, người sinh hoạt học đường, ông chủ báo, my hero, biệt kích cầm bút, người đáng nể, một ngưòi tranh đấu, Đỗ Chưởng Môn. Sở dĩ Đỗ Ngọc Yến có nhiều tên gọi như vậy là vì anh đã thấm nhuần tinh thần hướng đạo từ hồi trẻ. Hễ thấy ai cần điều gì hay đang gặp khó khăn mà có thể phụ được thì anh nhào vô hỗ trợ ngay.
Tinh thần này nằm trong 10 điều luật, ba lời hứa của tổ chức nói trên. Chẳng hạn như trọng danh dự, giữ lòng trung tín, chu toàn trách nhiệm. Nơi nào có ba người thì thế nào cũng có anh ta. Đỗ Ngọc Yến thích giao du, đàn đúm. Anh không ngần ngại chia sẻ vật chất mình có với thân hữu. Quần áo vợ con mua cho, anh cũng đem tặng luôn cho bạn. Cái nghiệp làm báo đến với Đỗ Ngọc Yến rất sớm. Vì sao? Có lẽ vì bẩm sinh anh ta đã có ý hướng làm báo từ thuở nhỏ. Đỗ Ngọc Yến rất tò mò. Cái gì cũng muốn nghe, muốn biết, muốn đọc, nhất là những sách về triết và lịch sử; thích giang hồ vặt, lang thang đây đó, có bộ nhớ rất tốt và là người có tầm nhìn về tương lai của báo NV hơn hẳn anh em làm việc trong tòa báo.
Mớí 16,17 tuổi ở trường Trung học Petrus Ký vào dịp sắp nghỉ hè, Đỗ Ngọc Yến đã gợi ý mỗi bạn viết một bài rồi đóng thành một tập gọi là báo Chuyền để làm kỷ niệm. Năm đệ nhị trường ra tờ báo xuân. Đỗ Ngọc Yến được cử làm trưởng ban báo chí. Báo vừa xong thì anh bị kêu ra toà vì năm trước anh có tham gia một cuộc biểu tình chống Bộ Giáo Dục. Bộ buộc học sinh muốn lên lớp đệ nhị cấp phải có bằng Trung học đệ nhất Cấp. Tòa không kêu án nhưng anh bị đuổi khỏi trường. Điều này cho thấy anh chàng họ Đỗ hồi trẻ thời Trung học ngoài cái máu báo bổ còn hay dính vào các sinh hoạt xã hội nữa.

Làng báo trước năm 1978
Ngoài ra, tuyển tập còn giúp độc giả biết NV đã hình thành ra sao? Tòa soạn nằm trong garage. Số đầu tiên ngày 15/10/78. Xuất bản hàng tuần với số in chi có một ngàn. Lúc bấy giờ ở Cali làng báo loạn cào cào. Có cả hơn 100 tờ. Báo nào sống báo nào chết nào ai hay biết. Để vươn lên các báo đánh nhau chí choé. Báo nhiều như các vì sao trên trời. Tờ này chết thì tờ khác nhào ra thế chỗ. Có tờ chỉ mới ra một số rồi tịch luôn. Hàng trăm cuộc bút chiến đã xảy ra giữa ký giả và ký thiệt. Nguyên nhân phần lớn chỉ vì hiềm kích cá nhân và đường lối chống cộng khác nhau.
Tờ NV dù bị tấn công nhiều lần vẫn lặng lẽ đứng ngoài vòng. Theo nhà báo Đỗ Ngọc Yên tờ báo chỉ để thông tin dù tin tốt hay xấu. Nếu tin đáng nghe, đáng biết thì phải loan tải. Tất cả chỉ để phục vụ cộng đồng chớ không phải để khích tướng, khoe mẽ, theo bè, theo cánh. NV không theo con nào hết, con voi hay con lừa, màu đỏ hay xanh, đạo này, đạo kia; hoặc bênh ông này, bỏ bà nọ. Tin tức đưa ra phải khách quan, trung thực, đầy đủ và công bằng. Bình luận phải xác đáng, không thiên vị. Nếu có sai trật hay sơ sót thì phải đính chánh ngay. Ký giả Đỗ Ngọc Yến ngại nhất là mất đi sự tín nhiệm của độc giả.
Chính nhờ được tín nhiệm mà đến năm 2018 theo số “Kỷ niệm 40 năm hành trình với cộng đồng 1978 - 2018”, tờ NV – sau khi đã trải qua những cơn sóng gió vì sơ suất – “đã thành một diễn đàn với mấy trăm ngàn độc giả khắp thế giới. Số người vào Người Việt online đã lên trên 60.000 trong một ngày”. Số độc giả đông nhất sống ở Mỹ, sau đó là độc giả ở Việt Nam dù chánh quyền trong nước tìm cách ngăn cặn bằng tường lửa. Nhân sự ban nội dung đông đảo trên 50 người, chuyên lo cung cấp món ăn tinh thần cho cộng đồng. Nhờ vậy NV tồn tại và phát triển cho tới ngày nay.
Sự tín nhiệm của độc giả đã khiến NV trở thành một “chợ nổi”. Mỗi ngày có 1.800 tới 2.000 mục mua bán đăng trên Rao Vặt, từ mua bán xe, cho thuê nhà, nhận sửa điện, sửa ống nườc, cho tới tìm việc làm, tuyển người chuyên môn. NV đã là nơi quần tụ của người Việt nhập cư. Vừa là diễn đàn thông tin vừa là nơi trao đổi tâm tình. Nhà báo Nguyễn Tuyển, qua bài “Vậy mà đã 40 năm” trong số kỷ niệm năm 2018 đã viết, “ Nhìn tờ Người Việt ban đầu và những số báo Người Việt bây giờ, từ nội dung đến hình thức đã có sự khác biệt một trời một vực. Bốn mươi năm trôi qua. Tôi cứ như người nằm mơ”.

Tín nhiệm của độc giả
Để có giấc mơ trên, NV đã phải trải qua nhiều năm tích lũy lòng tín nhiệm của độc giả. Đó là nguồn nuôi dưỡng tờ báo. Gầy dựng lại sự tín nhiệm rất khó. Đỗ Ngọc Yến mong NV phải vì công ích, độc lập trong ngành truyền thông. Nó là của tất cả mọi người. Không phải của chủ nhân. Cũng không phải chỉ của người viết báo. Theo nhà báo họ Đỗ những người có quyền viết, quyền in báo phải nhớ họ không nên đem ý kiến riêng của mình nhằm định hướng người đọc. NV tốt hay xấu, mang tiếng đậm màu sắc này hay màu sắc kia hoặc ngả về đảng này hay đảng nọ, phe này, phe kia, đều tùy theo người làm việc trong tòa soạn.
Tuyển tập còn cho biết, mối quan tâm của Đỗ Ngọc Yến và Lê Đình Điểu là sau khi thế hệ thời VNCH qua đời, NV có tiếp nối được tính độc lập với mọi khuynh hướng chính trị, với mọi tôn giáo, với mọi bè đảng và vượt lên trên các cá nhân đã chung sức gầy dựng tờ báo hay không? Cũng theo Đỗ Ngọc Yến “tờ báo phải sống mãi như một định chế chung. Nó phục vụ cả cộng đồng người Việt ở nước ngoài chớ không phải của một phe nhóm nào, bây giờ cũng như mai sau.” Phản ảnh đời sống của cộng đồng người Việt khắp nơi là chức năng và trách nhiệm của NV.
Ai có thể trả lời mối quan tâm này? Tờ NV có tiếp tục được con đường do người sáng lập, nhà báo Đỗ Ngọc Yến và bạn bè vạch ra từ thế kỷ trước hay không? Tất cả tùy vào những người đang làm và sẽ làm cho tờ này. Chỉ có chính họ mới trả lời mà thôi. Thời hoàng kim của NV ở thế kỷ trước đã qua. Thế sự đã khác. Nhân viên trong ban biên tập NV thuộc thế hệ VNCH giờ đây hầu như không còn ai. Làm báo tiếng Việt ngày nay gần như là một sứ mệnh.
Trang bìa sau cuốn sách Đỗ Ngọc Yến giữa bạn bè cho biết “ tờ báo không phải của Đỗ Ngọc Yến, cũng không phải của anh chị em có các cổ đông công ty NV. Làm báo là làm việc cho tất cả những người sẽ đọc, sẽ nuôi tờ báo, tờ báo là của công chúng”. Nhìn lại số báo đầu tiên do anh xuất bản năm 1978 là có thể nhận ra anh muốn linh hồn tờ báo và công ty NV phải như thế nào. Làm báo là đáp ứng nhu cầu tin tức của người đọc. Trước hết phải tạo được lòng tin, phải được đồng bào tin tưởng vào tinh thần khách quan, trung thực.

Khác biệt chánh kiến
Công đồng người Việt tuy có cùng gốc từ 1975 nhưng sau 50 năm hội nhập, cộng đồng không còn đồng nhất như cuối thế kỷ 20. Vì khác biệt trong nhận thức về thời sự đã tạo ra chia rẽ, mâu thuẫn giữa cấp tiến và bảo thủ, giữa già và trẻ, giữa phe con voi và con lừa. Khó cho NV đưa tin tới độc giả. Được lòng bên này thì mất lòng bên kia. Thư Chủ nhiệm của Tổng Giám Đốc, Chủ Nhiệm bà Hoàng Vĩnh viết trong Giai Phẩm Xuân Saigon Nhỏ Ất Tỵ năm 2025 có đoạn: “Tâm tình sâu thẳm không thể nói hết của những người làm báo, trước bối cảnh báo viết báo điện tử của người Việt mỗi lúc càng khó khăn, tương lai ngắn và vô định có thể dự đoán trước”.
Để minh chứng cho sự thành công của “thế hệ đi trước, ra đi trong tâm thức mất nước nhưng không mất gốc”, trong thư Chủ Nhiệm Giai Phẩm Xuân Người Việt Ất Tỵ năm 2025 bà Hoàng Vĩnh còn viết: “Cái gốc bứng đi nhưng không chết mà nó lại đâm rễ nơi xứ lạ. Những người đi sau đã may mắn thừa hưởng di sản mà những người đi trước dày công xây dựng. Sự góp mặt của tờ NV trong cộng đồng là một dấu ấn đáng kể. Khó có thể kể hết sự hy sinh khai phá của những bậc tiền bối”. Thư Chủ Nhiệm đã trích thư của chủ bút Lê Đình Điểu viết trong Giai Phẩm Xuân Mậu Thìn 1988 “Những điều mà NV cảm thấy đáng tự hào nhất là ý hướng phục vụ cộng đồng và dân tộc trong tinh thần tự do, nhân bản”.
Chủ bút Lê Đình Điểu (1939-1999) trong thư trên còn cho biết “với một máy chữ IBM Selectric đi mượn và 4,000 tiền vốn, người ký giả say mê làm báo 36 tuổi từ bỏ công việc có đồng hương cố định ở sở Xã hội đã lao vào một cuộc kinh doanh và cũng là một nghĩa vụ cộng đồng. Tờ NV Cali số 1 khổ lớn (standard) bốn trang chứa đựng những quảng cáo thương mại khơi nguồn cho sự vươn lên của công cuộc làm ăn buôn bán và những bài vở tin tức địa phương quốc tế Việt Nam làm nhịp cầu cho nhóm dân tị nạn Việt lúc đó còn thưa thớt và rải rác”.
“Tiếc rằng ông ấy đi xa quá sớm chưa hưởng được gì từ thành quả do ông đã tạo ra”, bà Lã Phương Loan, người nữ đằng sau của Đỗ Ngọc Yến nói với người viết bài này khi bà tặng cuốn sách nói trên, trong một dịp trò chuyện. Nhà báo họ Đỗ đã để lại một di sản tinh thấn quá quí. Thật ra, tờ NV không hẳn chỉ do ký giả họ Đỗ tạo dựng mà có sự hiệp sức của cả gia đình ông cùng với bạn bè thuộc thế hệ VNCH. Ông là người đứng đầu tàu. Ngoài ra, cũng phải nói nhờ có cộng đồng người Việt ở Little Saigon và sự tự do ngôn luận của xứ Cờ Hoa này nên tờ Người Việt mới có cơ phát triển.

Chỉ có làm báo
Bà Lã Phương Loan còn cho biết, “tờ báo là đời sống, là hơi thở của nhà tôi”. Bà nói “Đời sống đối với chính ông vẫn là “anh em”, vẫn là tờ báo NV”. Tuy đã có công ăn việc làm ổn định đầu tiên là ở Sacramento và sau đó ở Dallas, Texas, Đỗ Ngọc Yến rời bỏ tất cả quyết quay về Cali làm báo. Mộng của anh là có một tờ báo chuyên nghiệp, có năng chức thông tin giống như ở Sài Gòn để phục vụ cộng đồng người Việt đang lớn mạnh. Kỹ thuật làm báo lúc bấy giờ không như ngày nay. Chữ tiếng Việt chưa có phải đánh dấu, phải cắt dán rất ư là thủ công nghệ.
Đỗ Ngọc Yến, chạy đôn chạy đáo, gặp bạn xưa là rủ làm báo. Hồi thời sinh viên ở Sài Gòn Đỗ Ngọc Yến hầu như là đầu đàng trong các phong trào sinh viên học sinh. Bản tánh hiền lành, Đỗ Nhọc Yến được lòng mọi người. Anh là vua ăn cơm nhà vác ngà voi. Anh không lo chuyện cơm áo vì nhà vốn khá giả và có một bà vợ đảm đang. Bà dạy Anh văn, tốt nghiệp Đại học Sư phạm. Anh còn lấy của hồi môn đem đi cầm để lo cho anh em đi trại khi làm Tổng Thư Ký Chương Trình Công Tác Hè. Trước 1975 anh làm cho báo chống cộng Sóng Thần và tờ Đại Dân Tộc có khuynh hướng ba phải. Ngoài ra, anh còn cùng với một số đồng ngiệp lập ra một tổ hợp cung cấp tin tức kinh tế cho báo chí đương thời.
Tờ NV đã có cả chục lần kiệt quệ tài chính đến độ gần phải đóng cửa. Anh em bạn bè gần xa quen biết khi trước tiếp sức nên tờ báo mới tồn tại. Bà Yến phải thốt: “Lúc đó khổ lắm. Khó khăn lắm”. Nguồn nhân lực thời gian đầu đem báo phát hành là vợ, là con và bạn bè. Cái garage nhà ở thuê trở thành trung tâm tờ báo. Bạn tới phụ chẳng ai được xu ten nào mà còn bỏ tiền ra nữa. Cả gia đình vợ chồng con cái hì hụp xếp báo, đóng thùng, lè lưỡi dán tem đem đi gởi. Nhờ vậy và nhờ cộng đồng, tờ báo vững dần. Nó còn là cái nôi giúp cho vài tờ báo khác ra đời và cưu mang cho bạn bè khi vừa thoát khỏi Việt Nam. Sau đó, Anh Yến dù còn bệnh nhưng hễ hơi khỏe là mò ra tờ báo để thấy cái mộng của mình đã thành sự thật.
Sự thật này là NV, tờ báo tư nhân có đời sống lâu nhất, lớn nhất ở hải ngoại, xuất bản năm 1978 với cả 100 nhân sự. Cơ sở tòa báo nằm ngay trong thủ đô của người tị nạn ở Little Saigon. “Ai là chủ báo NV? Câu trả lời đơn giản là nhân viên báo Người Việt”. Báo NV đã đăng lên như vậy. Ngoài ra, tờ báo còn nói rõ “Công ty là tài sản chung của một tập thể”. Cũng theo tờ này, hiện nay NV có 35.000 người vô đọc mỗi ngày và 380.000 pageviews. Tòa soạn có khoảng 20 người.
Tác giả 58 bài đóng góp trong cuốn Đỗ Ngọc Yến giữa bạn bè bây giờ ở đâu? Ai còn, ai mất, lưu lạc phương nao? Đó là Âu Dương Thệ, Jeffrey Brody, Bùi Bích Hà, Bùi Duy Thuyết, Đào Quí Châu, Chu Tất Tiến, Đinh Quang Anh Thái, Đinh Xuân Quân, Đoàn Thanh Liêm, Đỗ Quí Toàn, Đỗ Tăng Bí, Đỗ Bảo Anh, Du Tử Lê, Hà Quốc Bảo, Công Tử Hà Đông, Hoàng Khởi Phong, Hoàng Mai Đạt, Hoàng Ngọc Tuệ, Kiều Chinh, Lê Tường Vũ, Lê Thiệp, Minh-An La-Phạm, Lý Kiến Trúc, Ngô Nhân Dụng, Nguyễn Thị Ngọc Oanh, Nguyễn Đình Toàn, Nguyễn Khắc Nhân, Nguyễn Khoa Thái Anh, Nguyễn Xuân Hoàng, Nguyễn Xuân Nghĩa, Nhã Ca, Phạm Cao Dương, Ngô Nhân Dụng, Phạm Phú Minh, Phạm Quốc Bảo, Phan Huy Đạt, Phan Nhật Nam, Phan Thanh Tâm, June Pulcini, Quỳnh Giao, John Sommer, Charlie Sweet, Ruthh Talovich, Tân Văn Hồng, Thảo Trường, Thụy Khuê, Tiểu Quyên, Trần Mộng Tú, Trần Thị Thức, Trần Văn Khởi, Trần Văn Ngô, Vann Phan, Việt Nguyên, Võ Long Triều, Võ Phiến, Vũ Ánh, Vũ Mạnh Hùng.

Cali 8, 2025