T.Vấn & Bạn Hữu thực hiện (2022)

Bóng Mát – Sáng tác: Phạm Thế Mỹ

Trình bày: Hà Thanh

Nghe thêm:

Hoài Nam – 70 Năm Tình Ca (53)- Phạm Thế Mỹ

Đọc thêm:

Phạm Thế Mỹ, nhạc vẫn ngấm trong lòng quê hương

LUÂN HOÁN (trích DỰA HƠI BẠN BÈ, xuất bản 2006, USA)

Đây xóm nghèo quê tôi khi nắng lên

hương lúa ngọt tình quê thêm trìu mến

đôi bướm vàng nhởn nhơ khi quyến luyến và

cô gái làng ngẩn ngơ một tình duyên

bên luống cày đời vui đang nở hoa

ôi ảo mộng đời tươi sao đẹp quá

chân bước về tìm vui đan mái lá và

nghe tiếng hò hát đưa duyên mặn mà

em bé thơ ơi, trên mình trâu nắng em ước mong điều gì

cô hái dâu ơi, bên dòng sông vắng cô có buồn người đi

trên đường về quê hương,

nghe dạt dào tình thương

cánh chim giang hồ vẫn trôi giữa đời

bước chân lãng du ơi chỉ mộng thôi

đây bóng dừa xanh xanh tôi mến thương

chim trắng về em vui reo ngàn hướng

kìa cổng làng hàng cau nghiêng nắng xuống

đàn em bé đùa hát ca quên sầu thương

no ấm về tình ta thêm thắm tươi

bông lúa vàng nhờ tay anh cày xới

đây nắng đẹp miền quê thêm sáng chói

bừng lên xóm nghèo ấm êm bao cuộc đời

nắng sớm lên soi tươi sáng chân trời chào niềm vui mới

xóm nghèo ơi

(Nắng Lên Xóm Nghèo, Phạm Thế Mỹ)

Tôi im lặng nghe dòng ca từ nhẹ nhàng, giàu những hình ảnh tràn chảy theo giọng hát nồng nàn, trong veo. Tuy chưa hiểu gì về nghệ thuật, nhưng tôi cũng cảm biết đôi chút nét đẹp của lời ca tiếng nhạc. Âm thanh quả có sức quyến rũ kỳ diệu. Nó chợt trải ra trong lòng tôi những nhớ nhung lạ lùng. “…Đôi bướm vàng nhởn nhơ…hàng cau nghiêng nắng xuống…” sao mà thân quen, tha thiết vô cùng.

Mặc dù đã có ấn tượng tốt về ca khúc Nắng Lên Xóm Nghèo, với tên người sáng tác Phạm Thế Mỹ, nhưng tôi vẫn chưa biết, người dành phần ngồi vào ghế hớt tóc trước mình trước đây, chính là tác giả. Một thời gian sau nữa, lúc được chúng bạn trầm trồ về ông thầy dạy nhạc ở các trường Tây Hồ, Phan Thanh Giản, tôi mới nhớ và nhận ra.

Phạm Thế Mỹ, sinh năm 1930 tại đất Đập Đá, An Nhơn, Bình Định, lưu lạc theo kháng chiến một thời gian, rồi tấp về Đà Nẵng sinh sống. Tôi khởi sự làm thơ trong im lặng, không mấy tin tài sức của mình. Nhưng cái duyên đến với thi ca mỗi ngày một ngọt ngào, giúp tôi có thêm ít nhiều bè bạn hữu danh. Nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ lúc bấy giờ chưa bước vào thế giới bằng hữu của tôi.

…..

Phạm Thế Mỹ, khi tôi quen, sống cùng gia đình trong căn nhà thuê của bà kim hoàn Tâm, thân mẫu của Hoàng Thị Hồng, trên đường Pasteur. Một đôi lần tôi ghé đến chơi, với mục đích nghe anh kể về mấy cô học trò học piano của anh. Với anh, cô nào cũng ngoan, cũng đẹp. Quả đúng vậy, như Minh Xuân đường Độc Lập chẳng hạn. Tuy khen học trò mình đẹp, nhưng Phạm Thế Mỹ là một ông thầy rất mực đứng đắn và yêu nghề. Thành phố Đà Nẵng khá rộng, nhưng thị dân như cùng nằm trong một bàn tay. Tiếng lành tiếng dữ một sớm một chiều, người người đều biết. Mấy ông rao giảng cái nghề dễ tạo cơ hội bướm hoa là âm nhạc như Phạm Thế Mỹ, Hoàng Bích Sơn đều nhận được sự tôn trọng tuyệt đối của học sinh. Giữ cho lòng được thanh thản và không vơi đi những lãng mạn cần thiết cho việc sáng tác, quả rất bản lãnh. Phạm Thế Mỹ thực hiện được điều này trong suốt thời kỳ anh đứng trên những bực giảng của các trường trung học tại Đà Nẵng.

………….

Năm 1969, tôi thủ diễn xuất sắc vai người thương binh của nhạc sĩ Phạm Duy. Mẹ đã mất, nhà không có ao vườn, nên người cha già của tôi không cần phải lần mò. Ông đứng yên lặng trước ngưỡng cửa, đôi mắt ánh lên những nét cười ngậm ngùi.

– Thôi vậy được rồi, yên tâm rồi…

Câu nói của ba tôi không là thơ. Nhưng đối với tôi là một nguồn thi ca vô giá. Cùng với nguồn thi ca này, tôi còn có những đôi vai, và nhiều bàn tay của bè bạn khắp nơi. Những thăm hỏi, gởi gấm quí giá của các anh Trần Phong Giao, Phan Kim Thịnh, Xuân Hiến… cùng một nén hương đốt lên bởi nhiều người đã đỡ tôi đứng dậy. Trong nén hương này, Phạm Thế Mỹ, người bạn lớn hơn tôi 11 tuổi, thắp những lời chân tình bằng âm nhạc:

“Châu ơi / sao mày không chết / sao mày không chết/ mà lại mất một chân / mà lại mất một chân / Châu / tao nghe nói / mày ước mơ / ngày hòa bình / mày chạy bộ từ Nam ra thăm xứ Bắc / theo con đường sắt quê hương / nhưng bây giờ / chân mày đâu / chân mày đâu / hỡi Châu? / ôi tao không ngờ / tao con đủ nước mắt để khóc mày đêm nay…/rồi mai đây / và mai sau / mày sẽ nói gì / với con mày / khi nó hỏi / sao bố đi chân gỗ? / bàn chân bố đâu?/ chẳng lẽ mày im / chẳng lẽ mày nói / Châu Châu ơi / tao xin mày / đừng khóc đừng khóc nghe Châu! / Châu / ngày hòa bình ngày hòa bình / sắp đến / và đứa con đứa con mày / sắp ra đời…/ nhưng thôi…tao nghĩ…/ mày vẫn còn may / vẫn còn đủ hai tay / vẫn còn cả trái tim / thôi nghe Châu / đêm nay / tao chúc mày / ngủ thật say / ngủ thật say…”

(Bàn Chân Nối Liền Nam Bắc, nhạc và lời của Phạm Thế Mỹ)

Có lẽ chẳng cần vẽ lại cái giây phút chúng tôi ngồi bên nhau. Mỹ vịn vào tiếng guitar để cất giọng. Nhưng chẳng phải một hai lần anh hát được trọn vẹn sáng tác của anh… Tôi xin bỏ qua. Bỏ qua. Một thời gian ngắn sau, chúng tôi thực hiện đúng tinh thần mấy câu thơ của Lê Vĩnh Thọ:… “mất một chân có phải là điều bi đát / và cuộc đời đã đáng bi quan / gặp nhau vẫn bàn chuyện phải làm / vẫn bàn chuyện phải đến…” Và chúng tôi mỗi người chú tâm hoàn tất phần việc của mình. Bản thảo Hòa Bình Ơi Hãy Đến đã sẵn sàng trình làng. Phạm Thế Mỹ lúc bấy giờ đã có một số giờ dạy tại Viện Đại học Vạn Hạnh. Anh chuẩn bị dời cả gia đình vào Sài Gòn để thuận tiện mọi sinh hoạt của anh.

Tập Hòa Bình Ơi Hãy Đến với bìa thật tuyệt hảo của họa sĩ Nghiêu Đề, cùng hai phụ bản độc đáo của Đinh Cường, Nghiêu Đề là một công trình ưng ý của chúng tôi. Tuyển tập được chia làm ba phần: thơ Luân Hoán, nhạc Phạm Thế Mỹ, thơ Lê Vĩnh Thọ. Phần nhạc của Phạm Thế Mỷ gồm các ca khúc: Tiếng Hát Loài Chim Chiến Tranh (tặng Đinh Cường), Lời Nguyện Pháp Trường (thơ Luân Hoán, in lại từ CTLN), Tôi Phải Nói Với Anh Điều Này, Thầy Phù Thủy Giết Người, Nước Sông Nào Chẳng Mát Chẳng Ngon, Hỡi Hồn Mẹ Việt Nam, Rao Bán, Sài Gòn Vui Không Em, Giấc Mơ Của Mẹ (tặng má và anh Phạm Hổ), Cây Súng Ngủ Quên, Sớm Mai Hồng (cho Loan và Huệ), Hát Cho Quê Hương, Người Về Thành Phố, Hòa Bình Ơi Hãy Đến.

Nội dung phần thơ nhạc của ba chúng tôi nặng nề tính cách phản chiến. Viết về Phạm Thế Mỹ, nên tôi xin trích một bài tiêu biểu dòng nhạc này của anh:

“Năm chục đồng ai mua tôi bán / năm triệu đồng ai mua tôi bán / năm triệu đồng một triệu thanh niên / năm chục đồng một thằng sinh viên / đôi chân còn lành / đôi tay còn mạnh / ai mua tôi bán ai mua tôi bán / năm triệu đồng một vạn sinh viên / trăm triệu đồng triệu triệu thanh niên / tôi đang cần tiền / tôi đang cần rượu / ai mua tôi bán ai mua tôi bán / bán cả ruộng vườn / bán cả tình thương / bán cả bạn bè / bán cả vợ hiền / thêm một triệu đồng / bán cả luôn tôi / ai mua tôi bán ai mua tôi bán / thêm một triệu đồng bán cả luôn tôi / thêm một triệu đồng bán cả luôn tôi / tôi đang cần con dân yêu nước / ai dư dùng tôi đây mua hết / năm vạn đồng một thằng ma cô / năm triệu đồng một cụ quan to / ăn lương thật nhiều / lên lon đều đều / ai dư xin bán tôi đây mua hết / tôi đang cần nhiều bàn tay hôi / tôi đang cần nhiều thằng ăn chơi / thơm như bọ vườn / lang thang đầy đường / tôi xin mua hết / tôi xin mua hết/ đây một triệu đồng/ mua một thầy tu/ đây một triệu đồng / xây một nhà tù / thêm một triệu đồng / nhớ đừng quên tôi/ ai dư xin bán tôi đây mua hết / ai dư xin bán tôi đây mua hết / thêm một triệu đồng nhớ đừng quên tôi / thêm một triệu đồng nhớ đừng quên tôi” (trở lại đoạn đầu để hết).

Trước khi chống nạng xuống gặp anh Nguyễn Rô, giám đốc Ủy ban Kiểm duyệt Vùng 1 Chiến thuật, tôi đã dự đoán tập thơ có nhiều bài khó qua ải, nên đã có chút đỉnh “ma giáo” để qua mặt anh. Thành thật gởi lời xin lỗi muộn đến nhà thơ Thuận Xuyên (bút hiệu của anh Rô), hiện cư ngụ tại Dallas Hoa Kỳ. Sau khi được cấp phép in ngày 22 tháng 4 năm 1969 với số kiểm duyệt 41BUBKDVICT, Phạm Thế Mỹ mang bản thảo vào Sài Gòn và in xong ngày 14 tháng 5 năm 1969.

Công việc in sách thật ra chẳng dễ dàng với ba chúng tôi. Tôi đã nảy ra một sáng kiến, để có tiền in, chúng tôi cho in một số biên lai bán sách. Việc in biên lai giao cho Lê Vĩnh Thọ thực hiện, với phương tiện của tiểu đoàn 10 Chiến tranh Chính trị, hiện Thọ đang có thẩm quyền. Biên lai in xong, Phạm Thế Mỹ mang vào các trường bán trước cho học sinh của anh. Con số các em học sinh có lòng lên đến 600 người, nên chúng tôi cho in đến 600 cuốn trên giấy tốt. Dù sách in đã xong nhưng nhận ra và gởi về Đà Nẵng còn gặp sự trục trặc, Phạm Thế Mỹ phải nhờ đến uy tín của vị Viện trưởng để giải quyết.

Một cuộc chơi khá gian nan đã qua. Với số vốn là những tâm tư chân tình, chúng tôi lời được những nghi kỵ, ngờ vực. Có một số ít người lâu nay, vẫn cho Phạm Thế Mỹ là “ăn cơm quốc gia thờ ma cộng sản”. Thật ra anh chỉ là một Phật tử, yêu đạo, yêu đời và yêu nước. Nhiệt tình của anh khá mạnh trong những sinh hoạt tập thể đâm gây ra những đố kỵ. Thêm vào đó, một đôi lần trong các cuộc chuyện trò, anh có bày tỏ ít nhiều trọng vọng với miền đất ngàn năm văn vật, mà người anh trai của anh, nhà thơ Phạm Hổ, đang phục vụ, nên dễ gây ngộ nhận. Đừng nói gì Mỹ, thương phế binh chính hiệu như tôi, trong thời đó, cũng bị ông nhà giáo, TDN, tặng cho hai chữ Vi Xi, khi tôi tiếp chuyện nhà thơ Ngô Kha từ Huế vào thăm. Buổi sinh hoạt ra mắt tập Lục Bát Ca của tôi, Lê Vĩnh Thọ và Vĩnh Điện đã tưởng bất thành nếu bạn Tống Nhạn, không đứng ra mượn hộ hội trường trường Phan Châu Trinh, nơi tôi xuất thân. Tống Nhạn là sĩ quan, gốc nhà giáo, con ông Tống Quyền, một viên chức rất có uy tín tại Hội An. Nhạn cùng tôi, Hà Nguyên Thạch, Nguyễn Đắc Xuân, Nguyễn Thiếu Dũng… có mặt trong tạp chí Nhận Thức ở Huế một thời. Chính Nhạn cũng giải độc hai chữ VC hộ tôi bằng cách mời Đại tá Nguyễn Văn Thiện, Thị trưởng Đà Nẵng, ghé nhà tôi chơi, có xe quân cảnh hộ tống và gác đường đàng hoàng. Tình bè bạn không ăn nhập gì với lý tưởng của bạn bè. Chúng tôi không hại lẫn nhau khi đã là bạn, nhất là bạn sinh hoạt văn học nghệ thuật. Tội nghiệp, sau 1975 Tống Nhạn tinh thần bất ổn và đã qua đời. Dĩ nhiên, Phạm Thế Mỹ cũng có quen biết Nhạn.

Giữa năm 1969, Phạm Thế Mỹ đã chuyển hết gia đình vào Sài Gòn. Giai đoạn này tôi thật sự không nắm rõ những sinh hoạt của anh. Nghe nói anh dạy nhạc và giữ chức Trưởng phòng Văn mỹ nghệ Viện Đại học Vạn Hạnh. Gần đây, trên trang điện toán Một Thời Áo Trắng, tôi đọc được một số viết về anh, từ những cựu học sinh Mạc Đỉnh Chi Sài Gòn. Xin được hân hoan trưng ra những tình cảm chân tình này:

“Thấm thoát đã hơn ba mươi năm kể từ ngày người viết bài này được ngồi nghe tim mình đập nhanh theo từng tiếng hát uất nghẹn của thầy Phạm Thế Mỹ khi thầy dồn hết tâm tư diễn đạt một cách xuất thần nhạc phẩm “Huế Của Ta” mà thầy vừa sáng tác…

…. Còn nhớ Thầy ngồi trên chiếc bàn học trò ấy, dồn hết tâm tình, mắt rưng rưng, môi rung rung theo những lời hát trong bài “Huế Của Ta”, một bài hát như được kết tụ bởi màu xám của óc, màu trắng của xương, và màu đỏ của máu. Giọng Thầy có lúc chìm xuống, trầm hùng

“lửa Đông Ba lửa cháy Vân Lâu / lửa cửa Tây ra tới cửa Đông / lửa nội thành lan ra đường phố”

Rồi vút cao lên trong kinh hoàng đớn đau cùng cực, “Huế ơi!”. Tiếng hát khởi đi từ con tim uất nghẹn, uất nghẹn trước những gãy đổ, điêu tàn nát vụn của chiến tranh… Và tiếng hát của thầy tiếp tục cất lên qua mắt lệ long lanh:

“Cầu Trường Tiền đau thương gục xuống, hàng vạn người bơ vơ không nhà, hàng vạn người bơ vơ đường phố, Huế ơi…!”

Tiếng hát của Thầy đã dứt nhưng Thầy vẫn ngồi đó, bất động. Cả lớp cũng gần như chết lặng. Mắt Thầy vẫn đăm đăm nhìn vào một cõi mênh mông. Chừng như trước mặt Thầy vẫn lảng vảng là những núi Ngự, dòng Hương, Đại Nội, Vân Lâu, Trường Tiền, Thừa Phủ. Chừng như trong mắt Thầy vẫn còn là những màu xám xịt của đất đá vụn vỡ, màu đỏ quạch của những bãi máu khô, màu trắng của áo trắng học trò . Và màu trắng trập trùng của ngàn giải khăn sô.

…Người viết bài này tin rằng thầy Phạm Thế Mỹ không chỉ là một nhạc sĩ tài ba mà còn là một thi nhân với tấm lòng nhân hậu mà câu văn lời thơ là những nhịp đập thoi thóp của một con tim luôn rung theo âm điệu của tình yêu, quê hương và cuộc sống…

Khách Ly Hương (Vinh danh thầy PTM,Virginia, 7-5-2001)

“Tuy không có cơ hội học nhạc với thầy Phạm Thế Mỹ, cũng như chưa có dịp tốt như Khách Ly Hương, được nghe Thầy hát trực tiếp trong lớp, nhưng Nguyên Dung đã may mắn được làm học trò của thầy qua sinh hoạt văn nghệ dưới mái trường Mạc Đĩnh Chi lúc học Đệ Ngũ (1966-1967) và Đệ Tam ( 1968-1969). Thầy đã điều khiển hai màn vũ Trống Mê Linh và Bên Cầu Tơ Liễu (Kim Trọng, Thúy Kiều) của trường. Từ đấy, Nguyên Dung cảm thấy mình gần gũi với Thầy, với những sáng tác nổi tiếng từ trước đến nay như: Bông Hồng Cài Áo, Những Ngày Xưa Thân Ái, Bóng Mát, Tóc Mây…. Mỗi lần được nghe bạn bè văn nghệ trình bày một bản nhạc của Thầy, Nguyên Dung đều cảm thấy vui vui, hãnh diện như muốn nói với người bạn đó rằng: “Tác giả bản nhạc đó là Thầy dạy múa của Dung đấy”!

Nguyên Dung – Paris, 11-2002

…“Hình ảnh thầy Phạm Thế Mỹ trong trí nhớ tâm tưởng của những cựu học sinh Mạc Đĩnh Chi là một thầy giáo, một nhạc sĩ nổi tiếng với những bản nhạc đượm tình quê hươnng và tình người rất được nhiều người ưa thích… Phải nói học sinh Mạc Đĩnh Chi may mắn có được sự dạy dỗ của thầy. Đặc biệt thầy đã nối tiếp bước chân của thầy Nguyễn Văn A để đưa sinh hoạt văn nghệ Mạc Đĩnh Chi, với những trường ca của thầy, cho ban hợp xướng, cho ban vũ (trong thập niên 60) được nổi tiếng khắp thủ đô Sài Gòn trong giới học sinh trung học”...

Bùi Mạnh Hùng – đông bắc Hoa Kỳ 9-11-2003

“Cassette nhà ai mở / Từ phía bên kia đường / Bản nhạc đã nằm lòng / Của người thầy nhạc cũ / Tôi thầm gọi Thầy ơi! / Bài giảng Thầy đây rồi / Những “vạch nhịp cuộc đời” / Như fa thăng – mi giảm / Những Schubert, Mozart / Phát tiết ngàn tinh hoa / Cho cây đời xanh lá / Giọng Thầy còn vang mãi / Rối rắm, móc đơn đôi / Như ngõ ngách cuộc đời / Tình người nhiều hệ lụy /Trăng sắp tàn hay chưa? / Trên đường phố ngày xưa / Không trăng xưa vẫn sáng / Trắng bàng bạc giữa đời / Trong miết suốt hồn tôi / Giữa ngày xuân nắng ấm!”

Vĩnh Tân, 1977

Những bày tỏ tình cảm như trên còn khá nhiều, nhưng tôi không thể trích dẫn hết, dù đây là những chi viện, tiếp sức rất quí. Trong khi chuẩn bị viết bài này, một tin rất vui, nhà văn Song Thao vừa cho biết, không thể không ghi lại vài dòng:

………………….

Trở lại một thời đã qua. Vào ngày 20 tháng 2 năm 1975, hai tháng trước khi Việt Nam Cộng Hòa thân thương của chúng ta tan hàng, tạp chí Phổ Thông, một công trình của cố thi sĩ Nguyễn Vỹ để lại, từ địa chỉ 816 đường Phan Thanh Giản Sài Gòn, đã phát hành 3000 ấn bản Phổ Thông số 30. Trong số này có in bản công bố kết quả cuộc thăm dò dư luận do tạp chí Phổ Thông thực hiện, nhân kỷ niệm Sinh nhật 20 của Phổ Thông - 1955-1975.

Cuộc thăm dò bắt đầu từ năm 1974 qua 51 vị giáo sư, nam nữ công tư, 108 sinh viên của nhiều phân khoa, 20 nông dân, 43 công tư chức, 33 ký giả, nghệ sĩ, nhà văn, 54 quân nhân các cấp, 47 thương gia và tiểu thương, 33 bà nội trợ cùng 115 công nhân lao động các giới. Năm trăm lẻ bốn người này ở đều khắp miền nam Việt Nam, đã chọn, tôn vinh 16 nhân vật, gọi là “Người của năm 1974”, không phân biệt phe nhóm, ngành hoạt động, gồm có: Tướng Nguyễn Khoa Nam, Thượng tọa Thích Trí Quang, Linh mục Trần Hữu Thanh, Chính khách Nguyễn Văn Huyền, Giáo sư Vũ Văn Mẫu, Nhà báo Trần Tấn Quốc, Nhà báo Nam Đình, Tiến sĩ Kinh tế Châu Kim Ngân (Tổng trưởng Bộ Tài chánh Việt Nam Cộng Hòa), Tướng Ngô Quang Trưởng, Họa sĩ Nguyễn Hải Chí (Chóe), Nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ, Nhà báo Vương Hữu Bột (cũng là nhà thơ Đỗ Quý Toàn), Giáo sư Lý Chánh Trung, Tiến sĩ Công pháp Nguyễn Huy Hân (Tổng Giám đốc Thuế vụ VNCH), Nhà thơ Luân Hoán, Nhà văn kiêm Luật sư Dương Kiền. Tất cả 16 người trên đều có chân dung in kèm. Trong phần giới thiệu Phạm Thế Mỹ, Phổ Thông viết:

“Phạm Thế Mỹ mở rộng thêm đường đi của anh trong năm 1974, bằng Trái Tim Việt Nam, trái tim bốc lửa khát vọng hòa bình. Người và cảnh vật trên đất nước ta chỉ tồn tại được, vươn cao lên, và bao dung mãi nhờ ngọn lửa ấm hòa bình.

Nhạc Phạm Thế Mỹ phản ảnh tiếng thì thầm, lời kêu gọi chân tình những người Việt hãy tỉnh dậy, sau cơn mê dài chiến tranh – cuộc tang tóc của chúng ta nằm mãi trong toan tính khôn khéo của ngoại bang trục lợi? Riêng Phạm Thế Mỹ, anh trả lời bằng cách cất cao tiếng hát, ca tụng tình người và tình quê hương Việt Nam muôn đời.

Phạm Thế Mỹ sinh năm 1932 (2) tại Bình Định. Tham gia kháng chiến chống Pháp thời kỳ 1945-1954. Học Quốc gia Âm nhạc Sàigòn: 1954-1959 . Dạy Việt Văn tại trường Trung Học Bồ Đề, Đà Nẵng từ 1959 – 1970. Giữ chức Trưởng Phòng Văn Mỹ Nghệ Viện Đại Học Vạn Hạnh từ 1970 – 1975.

Những tác phẩm đã xuất bản:

Nhạc bản rời: Bản đầu tay: Nắng Lên Xóm Nghèo. Bản mới nhất (cuối năm 1974): Nhớ Chứ Em Ơi Tổ Quốc Mình.

Tập Nhạc: Hòa Bình Ơi, Hãy Đến (in chung thơ Lê Vĩnh Thọ, Luân Hoán), Trái Tim Việt Nam (Đối Diện xuất bản), Việt Nam Trong Lòng Thế Giới (thơ Quốc tế bản dịch Lê Vĩnh Thọ, Phạm Thế Mỹ phổ nhạc)

Trường Ca: Lửa Thiêng 1963, phổ biến hạn chế, Con Đường Trước Mặt (Phật Tử Âu Châu xb 1971), Trang Sử Mới (Sinh Viên Phật Tử Pháp xb), Thêm Một Lần Hoa Nở (Viện Đại học Vạn Hạnh xb), Những Dòng Sông Anh Em (phổ biến hạn chế)

Nhạc Kịch: Sắc Lụa Trữ La, Tiếng Hát Dậy Từ Lòng Đất, Miếu Âm Hồn”

(trang 13, Phổ Thông 30)

Có lẽ sẽ hơi dư thừa nếu đưa thêm vài nét nhận định về nhạc Phạm Thế Mỹ qua bất cứ chủ đề nào. Xin hãy đọc một ít ca từ. Tôi tin nguồn âm nhạc sẽ sống lại tức thời trong trí nhớ bạn:

“Những ngày xưa thân ái anh gởi lại cho ai/Gió mùa xuân êm đưa rung hàng cây lưa thưa/ Anh cùng tôi bước nhỏ, áo quần nhăn giấc ngủ/ Đi tìm chim sáo nở, ôi bây giờ anh còn nhớ?

Những ngày xưa thân ái xin gởi lại cho ai/ Trăng mùa thu lên cao, khóm dừa xanh lao xao/ Anh cùng tôi trốn ngủ, ra ngồi hiên lá đổ/ Trông bầy chim trắng hiện mơ một nàng tiên dịu hiền

Đêm đêm nằm nghe súng nổ giữa rừng khuya thác đổ,/ anh còn nhắc tên tôi?/ Đêm đêm nhìn trăng sáng tỏ bên đồi hoa trắng nở, cuộc đời anh có vui?

Thời gian qua mau tìm anh nơi đâu/ Tôi về qua xóm nhỏ con đò nay đã già/ Nghe tin anh gục ngã/ Dừng chân quán năm xưa/ Uống nước dừa hay nước mắt quê hương

Những đường xưa phố cũ thôi nỡ đành quên sao/ Xin gọi lại tên anh giữa trời sao long lanh/ Anh giờ yên giấc ngủ tôi nằm nghe súng nổ/ Như lời anh nhắc nhở, ôi căm hờn dâng ngập lối

Những ngày xưa thân ái xin buộc vào tương lai/ Anh còn gì cho tôi, tôi còn gì cho em/ Chỉ còn tay súng nhỏ giữa rừng sâu giết thù/ Những ngày xưa thân ái xin gởi lại cho em”

(Phạm Thế Mỹ – Những Ngày Xưa Thân Ái)

Trang trọng mời tìm đọc thêm những Bến Duyên Lành, Bên Gối Mộng, Đan Áo Mùa Xuân, Đưa Em Về Quê Hương, Rừng Cây Trút Lá, Tàu Về Quê Ngoại, Thư Về Em Gái Thành Đô, Thương Quá Việt Nam, Thuyền Hoa… để thấy chân tình của một nhạc sĩ đã dành cho quê hương. Có lẽ quá nổi tiếng về nhạc quê hương, về ca khúc thắm thiết tình người như Bóng Mát, Bông Hồng Cài Áo…mà nhiều người không biết tên tác giả những tình khúc nồng nàn như Tóc Mây, Áo Lụa Vàng, tôi không ngại chép lại lời các bài hát ấy như để nhắc nhớ:

“Theo gió heo may đến đêm gọi tình/ Một trời áo tím trong mắt trên môi/ Như chiếc nôi êm ru cơn mộng lành/ Gọi vầng trăng cũ sáng cho hồn vui

Như cánh hoa đêm đong đưa nụ tình/ Gọi mời cơn gió hôn lá trên cao/ Như cánh chim đêm bơ vơ một mình/ Trời bao nhiêu gió tóc bao nhiêu buồn

Mùa hè vui đôi chân chấp cánh/ Tóc mây hồng cho mắt long lanh/ Trời mùa đông môi em thắp nắng/ Tóc mây dài, chân vui đường vắng/ Rồi mùa xuân cây thay áo mới/ Tóc mây vàng cho nắng thêm tươi/ Rồi mùa thu xôn xao lá úa/ Tóc mây buồn phủ kín tim tôi

Ôi tóc mây bay ru lên điệu buồn/ Sợi tình theo gió vỗ cánh bay xa/ Ôi tóc mây thơm men say lạ thường/ Tình ta xanh lá tóc mây không vàng”.

(Tóc Mây – Phạm Thế Mỹ)

“ Ngày xưa em đến, em mặc áo lụa vàng/ Em đi trong nắng, chân chim xinh xắn,/ Chưa hề lấm bụi trần, chưa hề vướng cỏ sầu./ Em đi vào mộng mơ.

Ngày mai em đến, xin mặc áo lụa vàng, nghe em hãy nhớ./ Quê hương anh đó, đang cần đến tình người, đang cần đến nụ cười./ Cho tâm hồn nghỉ ngơi.

Ôi  nắng lụa vàng, nắng lụa vàng nắng ướt môi em./ Ôi! nắng lụa vàng, nắng lụa vàng quấn quít chân em./ Trên con đường nầy, ngày xưa, ngày xưa/ Trên con đường nầy, chiều nay, chiều nay …..

Chiều nay em đến, vẫn màu áo lụa vàng,/ Như xưa trong trắng, mang theo ánh nắng./ Cho đời bớt lệ sầu, cho lòng bớt hận thù./Anh đi vào tuổi thơ.

Mùa thu đã đến, trên đường lá rụng vàng./ Anh đi trong nắng, mang theo ánh sáng./ Với màu áo tuyệt vời, với màu nắng rạng ngời,/ Anh đi vào niềm vui.

(Áo Lụa Vàng – Phạm Thế Mỹ)

Phạm Thế Mỹ không chỉ thành danh bởi nhạc bản, trường ca, nhạc cảnh, mà còn rất tài hoa trong việc điều khiển những dàn hợp xướng, kịch đoàn, vũ công. Ra đời trong một gia đình gồm 11 người con. Với vai vế người sau cùng, anh có phần được người mẹ hiền ban thưởng tình thương yêu, sự chiều chuộng nhiều hơn. Tôi rất thường ghé thăm lúc anh cư ngụ trong một con hẻm trên đường Hoàng Diệu, Đà Nẵng. Thân mẫu anh có hình dạng nhẹ nhàng hơn bà Năm Sa Đéc, kịch sĩ, một chút. Vui vẻ, thương bạn của con là bản tính hầu hết của những người mẹ Việt Nam chúng ta. Nhành hoa Huệ bên anh thì quá đỗi hiền hòa. Và Điểm, trưởng nữ của Mỹ, có lẽ nhờ ăn ngủ cùng âm thanh nên rất xinh đẹp. (Điểm hiện đang ở California, theo tin của nhạc sĩ Vĩnh Điện).

Có nghe Phạm Thế Mỹ hát mới thấy sự say nhạc của anh. Những hình ảnh đẹp nhất trong khi hát được anh gởi vào nơi bàn tay, chợt mở ra, chợt thu về, như trao gởi như gìn giữ trang trọng

– Sao, sao, Hoán nghe ra sao. Dễ sợ thật…

Câu hỏi thân quen này vẫn còn ấm tai tôi. Nụ cười sung sướng rất trẻ thơ của anh được nở ra mãn nguyện. Là một nhạc sĩ giàu tình cảm nhưng Phạm Thế Mỹ sống khá mực thước. Vì là một ông thầy của những học sinh sẵn sàng yêu, nên anh đứng đắn trong lịch sự. Hơi chải chuốt một tí. Quần áo, đầu tóc bao giờ cũng tươm tất, gọn gàng. Có một điều chắc ít ai biết, Phạm Thế Mỹ không bao giờ ngồi xe thồ, xe ôm. Nếu không có phương tiện cá nhân, bắt buộc phải đi đâu cần thiết, anh đều nhờ vào xích lô. Không hút thuốc, không uống rượu, bia. Không la cà, bát phố. Anh chân tình với bạn bè, nghe lọt tai những góp ý hữu lý. Tôi nhớ một lần, anh viết: “Đường Việt Nam thênh thang một lối…” Tôi và Lê Vĩnh Thọ đề nghị anh thay từ “một” có vẻ “độc đảng” quá, anh thay ngay bằng từ “ngàn” một cách vui vẻ.

Tôi xem anh như một huynh trưởng. Anh quen gọi nửa sau bút danh của tôi: Hoán và xưng “mình” trong mọi dịp gặp mặt, chuyện trò. Không phách lối, kẻ cả. Anh thường hay xài một vài chữ khá ngộ. Để tán thưởng khen ngợi ai, hay một cái gì, điều gì, anh thường dùng ba chữ “dễ sợ thật”. Ví dụ, sau khi kể thành tích tuyệt vời về những hoạt động của linh mục Nguyễn Ngọc Lan, anh nối liền vào… “dễ sợ thật!” một cách ngon lành.

Trong khi lúng túng khi muốn viết những dòng đóng lại bài này cho thật chân tình. Tôi chợt nhớ đến một số bằng hữu và nảy ra ý, gởi e-mail xin vài nhận xét, với câu hỏi chung:

– Anh (chị) có biết nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ? Đã từng nghe qua nhạc Phạm Thế Mỹ? Anh (chị) nghĩ thế nào về tác giả, tác phẩm?

Những câu trả lời, bắt buộc không quá 10 dòng, như một món quà thân mến gởi về người bạn cũ. Tôi tin anh Phạm Thế Mỹ sẽ vui vẻ khi nhận được, dù trong món quà có thể có ngọt ngào lẫn chua chát, tùy quan niệm thưởng ngoạn nghệ thuật cùng cái tâm của mỗi người. Câu trả lời, chỉ nhận qua e-mail trong vòng 72 giờ, xếp theo thứ tự nhận được. Cảm ơn quí bạn đã tham dự.

Nhà thơ, nhạc sĩ Phan Ni Tấn ND:

date: Sun, 19 Mar 2006 20: 40: 09-0500 (EST)

From: phannitan@yahoo.com

“Biết. Đã từng nghe. Nhạc PTM rấy hay, đặt trọng tâm về quê hương và thân phận con người”.

Họa sĩ La Toàn Vinh:

date: Sun, 19 Mar 2006 21: 41: 26 EST

From: LATOANVINH@aol.com

“Trong những năm cuối của thập niên 60 tôi đã từng nghe nhạc Phạm-Thế-Mỹ trên đài phát thanh, truyền hình v.v Nhạc của ông lồng lộng một vùng trời quê hương , man mác như bao cánh diều thăng trầm bên cạnh những biến động thời cuộc; đó là sự hiện diện của CHIẾN TRANH… như trong nhạc phẩm “Trăng Tàn Trên Hè Phố…”

Âm điệu trong nhạc Phạm Thế Mỹ đượm chất dân gian, rất dễ dàng chuyên chở đến từng con người, rất dễ hát , dễ cảm , để chia xẻ với nhau thêm, trong từng con người trẻ thời bấy giờ đang đối diện , nhận diện về sự đổ vỡ đã gần như tận cùng… Ðể cùng ước ao cho một ngày mai đoàn viên trong Thanh Bình…”

Nhà văn Song Thao

date: Mon, 20 Mar 2006 09:47:07-0500

From: tatrungson@hotmail.com

“Anh hỏi về nhạc với tôi thì cũng như… bù trất. Tôi nghe nhạc chỉ bằng một tai, nghĩa là nghe vậy thôi, còn hỏi tác giả của bản nhạc thì tôi phải thú nhận rất dở. Có khi tình cờ nghe thấy một bài nhạc quen quen, khi họ nói tên tác giả thì mới… “A! ra đó là nhạc của ông ấy”. Nhạc Phạm Thế Mỹ cũng vậy. Bữa trước tình cờ nghe thấy một bài nhạc quen quen, người giới thiệu nói đó là nhạc của Phạm Thế Mỹ lúc đó mới biết ông Phạm Thế Mỹ cũng khá… quen với mình mà không biết. Phải chi anh hỏi về ca sĩ, nhất là nữ ca sĩ thì tôi rành sáu câu hơn nhiều!”

Nhà viết biên khảo Nguyễn Vy Khanh

date: Mon, 20 mar 2006 11:01:31 – 0800 (PST)

From: nguyenvykhanh@yahoo.com

“Tôi không quen biết nhạc sĩ PTM nhưng thời học trò rất yêu thích một số bài hát như Ðan Áo Mùa Xuân, Trăng Tàn Trên Hè Phố, Thư Về Em Gái Thành Ðô, Những Ngày Xưa Thân Ái, … Tuy nhiên khoảng đầu thập niên 1970, dấn thân trong một số hoạt động sinh viên ở Sài-gòn, tôi tình cờ biết được một số hoạt động trí thức và sinh viên vận của phía bên kia, cá nhân tôi bớt và rồi hết thích các sáng tác của những người lúc nào cũng có mặt bên các sinh viên học sinh hoặc viết báo chống chính quyền. Những năm gần đây, ở ngoài rồi, có những lúc (khá hiếm) nghe được các nhạc phẩm của các nhạc sĩ ấy thì nhạc của PTM được đón nhận lại, như một tiếc nuối, như nỗi buồn phiền đã nguội nhưng vẫn chưa nguôi!”

Nhà thơ Hoàng Xuân Sơn (còn là một giọng ca trong nhiều sinh hoạt công cộng)

date: Mon, 20 Mar 2006 11: 24: 06-0800 (PST)

From: son_hoang42@yahoo.com

“Tôi không biết nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ có sáng tác nhiều hay không, nhưng chỉ nghe chừng vài bài cũng đã thấm thía. Theo tôi nhạc PTM có giá trị thẩm định với thời gian. Nét nhạc của ông dạt dào hồn quê và thắm đượm tình người. Tôi có diễn ca nhạc PTM và có được sự đáp ứng khá nồng nhiệt phía người nghe. Ca khúc Bông Hồng Cài Áo há chẳng phải là một trong những tuyệt tác viết về Mẹ hay sao? ”

Nhà thơ Triều Hoa Đại

date: Mon, 20 Mar 2006 11:36 : 02-0800 (PST)

From: thdai1@yahoo.com

“Theo tôi, bất kỳ ai đã từng ở Đà Nẵng và miền Trung thì cũng đều biết đến nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ, bởi vì ông là một người có một tâm hồn rất nghệ sĩ, tính tình hòa nhã. Lời nhạc của Phạm Thế Mỹ là tiếng nói từ trái tim ông bộc phát, một trái tim yêu người, yêu cuộc đời. Và hơn thế nữa, theo tôi, hình như ông rất yêu những người “chân lấm tay bùn”, “Đây xóm nghèo quê tôi khi nắng lên, hương lúa đẹp tình quê thêm trìu mến…”. Tôi rất thích bài này khi còn đi học, và chắc sẽ còn thích mãi đến cuối đời”

Nhà thơ Song Vinh

date: Mon, 20 Mar 2006 21: 55: 46-0800 (PST)

From: songvinh@yahoo.com

“Sài Gòn của những năm 1973 là thời điểm để nhạc của Phạm Thế Mỹ đi sâu vào lòng người. Có lẽ trong chúng ta ai cũng một lần đã nghe Những Ngày Xưa Thân Ái. Bài ca gắn liền tuổi trẻ với loạn ly, để hôm nay trở thành tiêu mục cho nhiều trang học sinh hải ngoại. Nhạc Phạm Thế Mỹ không ngừng ở đó. Hãy nghe thêm Bông Hồng Cài Áo, Đường Về Hai Thôn, Thư Về Em Gái Thành Đô, Tóc Mây…để biết trên dòng nhạc của Phạm Thế Mỹ gắn bó với nhiều thứ tình: quê hương, con người, lứa đôi.. Khi bước chân xa xứ hôm nay, chúng ta vẫn còn Bóng Mát của Phạm Thế Mỹ như một chúy gì nhớ nhung nhắn gởi”

Nữ sĩ Nguyên Thảo

date: 21 Mar 2006 05 : 44: 44 -0800(PST)

From: chantam1@yahoo.com

“Cho dù ở độ tuổi nào trong thời chinh chiến tại quê nhà, chỉ cần có nghe nhạc, thích nghe nhạc một chút xíu thôi, có lẽ hầu hết mọi người đều biết đến dòng nhạc êm đềm của người nhạc sĩ mang tên Phạm Thế Mỹ. Tình bạn, tình quê hương và trên tất cả là tình Mẹ, phải nói rằng nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ đã chinh phục hàng triệu con tim Việt Nam qua ba nhạc phẩm tiêu biểu Những Ngày Xưa Thân Ái, Trăng Tàn Trên Hè Phố và Bông Hồng Cài Áo.

Phạm Thế Mỹ người nhạc sĩ đã 77 tuổi hiện đang sống quãng đời còn lại trên một căn gác nhỏ nghèo khó ở Khánh Hội, Sài Gòn, sau khi bị chấn thương sọ não hơn một năm trước”

Nhà phê bình Đặng Tiến (nhà thơ Nam Chi)

date: Wed 22 Mar 2006 12:55:41 + 0100

From: dangtien@wanadoo.fr

“Tôi có quen Phạm Thế Mỹ, ông ấy là hàng xóm ở Đà Nẵng. Những năm 60 tôi có nghe nhạc Phạm Thế Mỹ. Nhạc trong sáng, dịu dzàng, lời ca thường gợi cảnh nông thôn, êm đềm, thi vị. Ông ấy còn làm thơ, thường là thơ mới, hiện đại. PTM là người nặng lòng với dzân tộc và đất nước, nên đã tham gia những phong trào đấu tranh cho dzân chủ, tự dzo và hòa bình vào những năm 1963-1975. Thơ nhạc của ông phản ánh tâm tình dzân tộc thiết tha của ông ấy. Tôi cũng biết hai người anh là nhà thơ Phạm Hổ (Hà Nội), nhà văn Phạm Văn Ký (Paris, đoạt giải thưởng lớn về tiểu thuyết của Hàn Lâm Viện Pháp quốc với truyện dzài Perdre La Dameure – Mất Nơi Trú Ẩn- 1962. Phạm Văn Ký là người đã viết tựa cho tập Gái Quê của Hàn Mặc Tử năm 1932. Thời ấy ông đã có tập thơ tiếng Pháp Une Voix Sur La voie – Tiếng Nói Trên Đường- ông ấy đã qua đời). Tôi vẫn nhớ bà mẹ PTM mà tôi quí mến, sinh thời bà ấy quan tâm và rất thương tôi”

Nhạc sĩ Phạm Anh Dũng

date: Wed, 22 Mar 18 : 26: 35-0800 (PST)

From: phamanhdung1@yahoo.com

“Phạm Thế Mỹ là một nhạc sĩ có tài. Anh viết nhiều loại nhạc, kể cả trường ca, nhạc kịch. Nhưng Phạm Thế Mỹ nổi tiếng về những ca khúc hay nhạc âm hưởng dân tộc, ngũ cung, tiêu biểu như Bong Hồng Cài Áo. Ngoại trừ bài Tóc Mây có âm điệu trữ tình của nhạc tiền chiến”.

Nhà văn Phan Nhật Nam

Thu 23 Mar 2006 12:22:19 EST

From: Pnn943@aol.com

“Khi ở Đà Nẵng (50-60), có giai đoạn (57-59), tôi ở sau lưng nhà Phạm Thế Mỹ (đường Nguyễn Thị Giang, bên cạnh trụ sở Lao động và nghĩa trang người Pháp) Vì là người dị ứng với giới ca nhạc từ nhỏ (lúc chưa đủ trí khôn để hiểu tại sao), khi lớn lên tôi hiểu ra (và tin là mình hiểu đúng). Những người đến với âm nhạc vì nhu cầu nghề nghiệp và thành công nhờ kỹ thuật hơn là một tấm lòng, Văn Cao, Phạm Duy hay Trịnh Công Sơn cũng thế. Tuy nhiên khi ở tù ngoài Bắc, nghe anh em đàn hát (trong giá lạnh, đem đen, cảnh khổ, sự chết) bài Trăng Tàn Trên Hè Phố làm tôi rất xúc động, vì đây là của miền Nam chứ không chỉ của Phạm Thế Mỹ”

Ca sĩ Quỳnh Giao

Thu 23 Mar 2006 19: 15 : 05-0500

From: quynhgiaomusic@aol.com

“Tôi thích bài Tóc Mây khi nghe Thái Hiền hát bài này. Nhưng bản thân tôi thì chưa hát bài nào của anh Phạm Thế Mỹ. Tôi nghĩ phải biết một số tác phẩm về một người mới có ý kiến chính xác được… Nếu có ý kiến nho nhỏ, thì nhạc anh Phạm Thế Mỹ, theo tôi, có nét đặc thù của quê hương, từ lời đến âm điệu, điển hình nhất là bài Bóng Mát”.

Nhà thơ Phan Xuân Sinh. PXsinh@comcast.net . 25 Mar

“Tôi không những biết nhạc sĩ Phạm Thế Mỹ, mà là học trò của thầy PTM thời trung học đệ 1 cấp. Tôi đã nghe nhiều nhạc PTM. Nhạc của ông là một trong những loại nhạc hiếm hoi thời đó. Nói lên được tâm trạng của một thế hệ không may mắn vì ngụp lặn trong một cuộc chiến tồi tệ. Riêng cá nhân tôi rất kính trọng phong cách của ông và nhạc của ông là tấm gương soi cho thế hệ chúng tôi, cất tiếng gìum chúng tôi trong những hoàn cảnh bi thiết nhất”.

Trong số những bạn tôi xin câu trả lời, có ba người từ chối. Trò chơi kết thúc như trên kể cũng đẹp quá rồi………………

(Nguồn: www.luanhoan.net)