Diễn đàn Câu lạc bộ Văn đoàn Độc lập Việt Nam: Lê Trọng Nguyễn và “Bến giang đầu”

Danh ngôn

“Thế giới này, như nó đang được tạo ra, là không chịu đựng nổi. Nên tôi cần có mặt trăng, tôi cần niềm hạnh phúc hoặc cần sự bất tử, tôi cần điều gì đó có thể là điên rồ nhưng không phải của thế giới này.”

“Ce monde, tel qu’il est fait, n’est pas supportable. J’ai donc besoin de la lune, ou du bonheur, ou de l’immortalité, de quelque chose qui ne soit dement peut-etre, mais qui ne soit pas de ce monde.”

(Albert Camus, Caligula)

“Tất cả chúng ta, để có thể sống được với thực tại, đều buộc phải nuôi dưỡng trong mình đôi chút điên rồ.”

“Nous sommes tous obligés, pour rendre la realite supportable, d’entretenir en nous quelques petites folies.”

(Marcel Proust, À l’ombre des jeunes filles en fleurs)

“Nghệ thuật và không gì ngoài nghệ thuật, chúng ta có nghệ thuật để không chết vì sự thật.”

“L’art et rien que l’art, nous avons l’art pour ne point mourir de la vérité.” (Friedrich Nietzsche, Le Crépuscule des Idoles)

“Mạng xã hội đã trao quyền phát ngôn cho những đạo quân ngu dốt, những kẻ trước đây chỉ tán dóc trong các quán bar sau khi uống rượu mà không gây hại gì cho cộng đồng. Trước đây người ta bảo bọn họ im miệng ngay. Ngày nay họ có quyền phát ngôn như một người đoạt giải Nobel. Đây chính là sự xâm lăng của những kẻ ngu dốt.”

“Social media danno diritto di parola a legioni di imbecilli che prima parlavano solo al bar dopo un bicchiere di vino, senza danneggiare la collettività. Venivano subito messi a tacere, mentre ora hanno lo stesso diritto di parola di un Premio Nobel. È l’invasione degli imbecilli.”

(Umberto Eco, trích từ bài phỏng vấn thực hiện tại Đại học Turin (Ý), ngày 10 tháng 6 năm 2015, ngay sau khi U. Eco nhận học vị Tiến sĩ danh dự ngành Truyền thông và Văn hoá truyền thông đại chúng. Nguyên văn tiếng Ý đăng trên báo La Stampa 11.06.2015)

Lê Trọng Nguyễn và “Bến giang đầu”

Huỳnh Duy Lộc

“Nắng chiều” viết về một người ở Huế, còn “Nắng chiều 2”, tức “Bến giang đầu”, viết về một người ở Hội An vì có nhiều người Hội An lớn tuổi gọi đoạn sông phía dưới Chùa Cầu là “bến giang đầu” (theo lời anh Hoàng Banjo Hoiana).

Trong bộ phim “Quán Kỳ Nam” của đạo diễn Leon Lê có cảnh ông Hạo vặn máy hát dĩa cho Khang và Kỳ Nam nghe bản nhạc “Bến giang đầu” của nhạc sĩ Lê Trọng Nguyễn rồi đọc 4 câu thơ của Lương Ý Nương trong bài “Trường tương tư”:

Ngã tại Tương giang đầu,

Quân tại Tương giang vĩ.

Tương tư bất tương kiến,

Đồng ẩm Tương giang thuỷ.

(Thiếp ở đầu sông Tương

Chàng ở cuối sông Tương

Nhớ nhau không gặp mặt

Cùng uống nước sông Tương)

Lê Trọng Nguyễn sinh ngày 1 tháng 5 năm 1926 tại Điện Bàn, Quảng Nam trong một gia đình khá giả. Nhà ông ngày ấy là Trường tư thục Hoàng Hồ ở Hội An. Thân phụ ông qua đời sớm, thân mẫu ông đã một tay quán xuyến gia đình nuôi hai con ăn học cho tới tuổi trưởng thành. Vì yêu âm nhạc và chịu ảnh hưởng của văn hóa Pháp, Lê Trọng Nguyễn đã tự học nhạc và ghi danh theo học hàm thụ Trường Âm nhạc École Universelle tại Pháp và sau đó trở thành hội viên của tổ chức S.A.C.E.M. Ông khởi sự viết nhạc từ năm 1946 với những tác phẩm đầu tay như “Đừng quên nhau”, “Trăng lại sáng, thuyền lãng tử”, “Lời Việt nữ”, “Ngày mai trời lại sáng”.

Ông từng là một thầy giáo dạy nhạc ở Trường trung học Nguyễn Duy Hiệu (huyện Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam) có tâm hồn lãng mạn, khi ra đường luôn luôn có mấy tờ giấy kẻ sẵn dòng nhạc và cây bút máy trong túi áo. Khi có cảm hứng bất chợt, ông thường đứng lại hoặc ngồi xuống bên vệ đường viết nhạc. Nhạc phẩm “Chiều bên giáo đường” ra đời trong sân nhà thờ Hội An; nhạc phẩm “Bến giang đầu” ra đời ở vùng Cồn Dâu, Gò Nổi (Điện Bàn) và nhạc phẩm “Lá rơi bên thềm” ra đời trong khuôn viên chùa Bà Mụ ở Hội An...

Sau khi lập gia đình với một thiếu nữ làm việc cho hãng hàng không Air Việt Nam, ông rời Đà Nẵng về sống ở Saigon. Sau năm 1975, ông mở lớp dạy nhạc tại nhà và tự chế tạo các loại đàn để mưu sinh. Ông sang Mỹ định cư vào tháng 3 năm 1983 cùng vợ và 4 người con. Ông mất ngày 9 tháng 1 năm 2004 tại bệnh viện City of Hope, Rosemead (Mỹ) vì bệnh ung thư phổi.

“Nắng chiều” (1953) là ca khúc của Lê Trọng Nguyễn không chỉ nổi tiếng ở Việt Nam mà còn được biết đến nhiều ở Nhật Bản, Đài Loan và Hồng Kông với tên “Bản tình ca Việt Nam”. “Nắng chiều” cũng là ca khúc trong bộ phim cùng tên năm 1971 của đạo diễn Lê Mộng Hoàng với sự tham gia diễn xuất của nữ nghệ sĩ Thanh Nga và nam nghệ sĩ Hùng Cường.

Trong một cuộc phỏng vấn, Lê Trọng Nguyễn đã kể về hoàn cảnh sáng tác ca khúc này: "Tôi viết bản đó ở Huế vào năm 1953, sau khi bỏ vùng kháng chiến về thành... Tâm sự của tôi trong bài ‘Nắng chiều' nó như thế này: sau cuộc đảo chánh của Nhật vào đêm 9 tháng 3 năm 1945, có một gia đình công chức Nam triều từ Qui Nhơn chạy ra tạm trú ở Hội An, mà tôi cũng ở Hội An lúc đó. Gia đình đó có một người con gái. Tôi yêu người con gái ấy”.

NẮNG CHIỀU

Qua bến nước xưa lá hoa về chiều
Lạnh lùng mềm đưa trong nắng lưa thưa
Khi đến cuối thôn chân bước không hồn
Nhớ sao là nhớ đến người ngày thơ.
Anh nhớ trước đây dáng em gầy gầy
Dịu dàng nhìn anh đôi mắt long lanh
Anh nhớ bước em khi nắng vương thềm
Má em màu ngà tóc thề nhẹ vương.
[ĐK:]
Nay anh về qua sân nắng chạnh nhớ câu thề tim tái tê
Chẳng biết bây giờ người em gái duyên ghé về đâu
Nay anh về nương dâu úa, giọng hát câu hò thôi hết đưa
Hình bóng yêu kiều kề hoa tím biết đâu mà tìm.
Anh nhớ xót xa dưới tre là ngà
Gợn buồn nhìn anh, em nói mến anh
Mây lướt thướt trôi khi nắng vương đồi
Nhớ em dịu hiền nắng chiều ngừng trôi.

Ca khúc “Nắng chiều” (1953) thể hiện sự lưu luyến một mối tình chưa nảy nở đã chóng tàn phai để ông phải nhớ bước chân của người phụ nữ ông yêu “những khi nắng vương thềm”. Năm 1959, 6 năm sau khi viết ca khúc “Nắng chiều”, mối tình không thành với một người đẹp đã mang lại cảm xúc cho ông viết nhạc phẩm “Bến giang đầu”, còn gọi là “Nắng chiều 2”.

BẾN GIANG ĐẦU

Anh trở lại chốn cũ trong tâm trạng buồn bã, chân bước nặng nề, trên thềm ngôi nhà vắng vẻ vương rất nhiều xác hoa rụng. Nắng chiều còn loang ở nơi ngày xưa khi còn nhỏ, em và anh vẫn thường chơi đùa. Có một lần anh mỉm cười ngắt một đoá hoa trên giàn hoa tím, nhưng em lại rơi nước mắt vì linh cảm sẽ có một ngày em và anh vĩnh viễn xa cách nhau:

“Bước nặng nề qua thềm nhà vắng vương xác hoa

Khi nắng chiều nghiêng ghé bên vai ướp vào má

Lách cỏ vườn xưa tìm lại chỗ ta vẫn đùa

Ngắt hoa anh cười, nhưng em trách rồi lệ ứa”.

Gió dào dạt thổi qua khu vườn và ngôi nhà vắng gợi anh nhớ lại một buổi sớm mai lộng gió, em bước xuống thuyền hoa về nhà chồng, xác pháo bay ngược theo gió rơi xuống dòng sông. Từ ngày ấy, giấc mộng tình yêu của anh đã tan vỡ, những ngày xuân tươi thắm cũng nhạt màu và bến sông cũ đã trở thành nơi chôn giấu nỗi đau của đời anh:

“Em xuống thuyền hoa, pháo vang đưa lướt ngược sóng

Ước nguyện chìm sâu từ ngày ấy, xuân úa màu

Bến duyên giang đầu nơi chôn kín một niềm đau”

Chiều tàn nhạt nắng làm anh nhớ lại lời của em ngày ấy: “Ngày mai giàn hoa tím này sẽ khô héo, em và anh sẽ vĩnh viễn xa cách nhau như cuộc đời vỡ tan làm đôi”, “chỉ còn vầng trăng chứng kiến tình yêu của em và anh đã lỡ làng”:

“Chiều nhạt nắng, nhắc anh lời em

Nói khi lời trăng, dưới khung trời êm:

"Nếu mà ngày mai giàn hoa tím kia héo gầy

Rồi đời ta vỡ tan làm đôi

Mắt ta càng xa cách nhau ngàn đời

Thì cứ nhìn vừng trăng mà thôi trách duyên lỡ làng"

Anh cứ mãi có cuộc sống phiêu bồng, rày đây mai đó, còn em phải giam hãm đời mình ở nhà chồng với nỗi buồn không dứt. Bến sông này mãi mãi chôn giấu nỗi đau của em và anh:

“Có phải vì anh bềnh bồng mãi trong gió sương

Trong lúc đời em dưới mái hiên tranh khói lạc hướng

Rã rời chờ anh, tình rạn nứt, xuân nát nhàu

Bến duyên giang đầu nay che kín một niềm đau”.

Ca khúc “Nắng chiều” với giọng ca Hùng Cường & Quỳnh Giao hát bè trong phim "Nắng chiều”: