Thái Kế Toại

Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục ở phía Đông Bắc phường Hoàn Kiếm, Hà Nội. Khu vực này trước đây vốn là một bãi đất hoang trồng dừa ven hồ Hoàn Kiếm nên người dân xung quanh thường gọi là Vườn dừa. Sau khi thực dân Pháp sang Việt Nam, quảng trường này được đổi tên thành Place Négrier, tên một sĩ quan Pháp, dùng làm nơi chém đầu, xử tử những người yêu nước chống Pháp.

Để kỉ niệm và tôn vinh Trường Đông Kinh Nghĩa Thục, vào năm 1945 thị trưởng Trần Văn Lai đã cho đổi tên quảng trường thành Đông Kinh Nghĩa Thục.

Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục còn từng có cột đồng hồ trước khi trở thành đài phun nước như hiện nay.

Tháng 5 năm 2010, trước khi Đại Lễ kỉ niệm 1000 năm Thăng Long - Hà Nội được diễn ra, nhà sử học Đinh Xuân Lâm từng đề xuất với lãnh đạo thành phố Hà Nội cho xây dựng tượng đài tưởng niệm Lương Văn Can, người đứng đầu trong phong trào cách mạng Đông Kinh Nghĩa Thục tại chính giữa quảng trường.

Năm 2013, một cuộc thi về ý tưởng kiến trúc đã được tổ chức với mục tiêu nhằm đưa ra phương án cho việc khôi phục Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục và phố Hàng Đào. Theo đó cuộc thi này được mở ra nhằm thu thập các ý tưởng kiến trúc đáp ứng được việc khôi phục cảnh quan đô thị, kiến trúc, giao thông nhưng tiêu chí bắt cuộc là vẫn giữ được yếu tố kinh doanh và thủ công một cách chặt chẽ với việc sử dụng không gian công cộng. Sau cùng, có 1 phương án đã đạt giải Nhất, còn lại là 1 giải Nhì, 1 giải Ba và 3 giải khuyến khích.

Tạp chí Kiến trúc của Hội Kiến trúc sư Việt Nam đã đưa ra nhận định những quảng trường quan trọng tại Hà Nội như Quảng trường Cách mạng tháng Tám, Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục hay Quảng trường 1-5 đều gặp phải hạn chế "thiếu sự đa dạng về hình thái không gian và sự đơn điệu trong chức năng của quảng trường", qua đó đã làm giảm đi đáng kể sức hút của các không gian công cộng.

Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục cũng là nơi điều tiết giao thông của những con đường Hàng Ngang, Hàng Đào, Lương Văn Can, Hàng Gai, Lê Thái Tổ, Đinh Tiên Hoàng.

Đài phun nước tại Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục được thiết kế đơn giản. Rào chắn cũ được dỡ bỏ, thay vào đó được trang bị các thiết bị phun nước hiện đại cùng hệ thống đèn LED chiếu sáng. Trong các sự kiện lớn của Việt Nam hay các ngày lễ, tết, đài phun nước này còn được trang trí bằng hoa tươi hoặc gắn thêm những hệ thống trang trí.

Tết Nguyên đán năm 2016, đài hoa trang trí tại Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục bị trang trí những cột sắt gắn hoa giả và hệ thống đèn LED nhấp nháy được cho là "kỳ quặc", gây nên sự bức xúc từ cộng đồng và bị buộc phải tháo dỡ.

Trung tâm thông tin văn hóa Hồ Gươm số 2 Lê Thái Tổ, Hoàn Kiếm, Hà Nội có diện tích xây dựng 157m2, gồm 1 tầng hầm và 3 tầng nổi: tầng 1 và tầng 2 là nơi trưng bày hiện vật và thông tin về Hồ Gươm; tầng 3 là nơi tổ chức các cuộc họp, hội thảo. Bất chấp sự không đồng thuận vì ảnh hưởng đến cảnh quan Hồ Gươm và Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục trung tâm này vẫn được khởi công 2015 và đã khánh thành 2024.

Cho đến hôm nay Quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục và các di tích liên quan phong trào yêu nước này vẫn chưa được thành phố Hà Nội xếp hạng là di tích lịch sử văn hóa.

Tháng 9-2025