Lê Minh Phong

Tác phẩm: Khâu vết thương đêm

Nghệ thuật của Đoàn Quỳnh Như, cả hội hoạ lẫn thi ca, đều là những nỗ lực phóng chiếu thế giới nội tâm. Ở đó, ta thấy một vùng trời rộng lớn và huyền bí khó xâm nhập, đó chính là tâm thức của thi sĩ. Nhờ vào những thi/ hoạ phẩm ấy, ta có thể lần tìm và cảm nhận được phần nào thế giới tâm thức mêng mông của Như, nơi không dễ để thấu cảm.

Như vẽ thiên nhiên,  Như lấy thiên nhiên làm điểm xuất phát nhưng mục đích không chỉ là để mô tả, mà sâu xa hơn, hoạ sĩ muốn chinh phục vùng trời tâm thức vốn vô hình và vô biên. Tranh Như phối trộn, hỗn dung giữa hình thể và giải hình thể, giữa tư duy nghệ thuật trừu tượng và phảng phất cách thức thực hành của ấn tượng và biểu hiện. Rất khó để phân định một cách sáng rõ những đường biên này trong thế giới của Như. Tranh Như có một chiều sâu tâm thức khó lý giải tường minh nhưng lại đầy mê hoặc. Tôi có cảm giác Như là hoạ sỹ thiên về trực giác, điều này cũng thường thấy trong thi ca của Như. Trực giác trong Như có sự mách bảo của vô thức, nó lựa chọn và gọi tên đối tượng nhanh chóng. Cái sinh khí trong tranh hình thành một khó kiểm soát, tức thời và lan toả tới vùng trời bên trong (vùng trời tâm lý) và tới chân trời của các sự kiện, các vật thể bên ngoài thiên nhiên.

Tác phẩm: Ngân Thanh

Thế giới của Như không hình thành từ sự tính toán lựa chọn của lý tính. Cái sinh khí từ những bức tranh ấy đến từ sự mách bảo của bản năng nguyên thuỷ. Vì thế, tranh Như không phải là những họa phẩm để trang trí mà chúng lớn hơn, là nỗ lực và khát vọng phơi bày bản năng gốc đang lẩn khuất. Những tác phẩm này làm tôi nhớ tới mục đích khởi nguyên của nghệ thuật, là những cuộc rượt đuổi trong thế giới tâm linh huyền bí, nơi đó có sự hiện hữu của ma thuật, nghi lễ và những âm thanh nguyên sơ.

Thiên nhiên của Như là thiên nhiên tưởng tượng, và đúng như thế, cốt lõi của nghệ thuật là tưởng tượng, từ tưởng tượng sinh ra những khả thể mới của tồn tại. Những hình thể thiên nhiên ấy không bấu víu vào hiện thực, đó là một kiểu thiên nhiên của Như, kiểu thiên nhiên khả thể rất giàu thi tính.

 Tác phẩm: Thiên vũ

Cũng như trong thơ, nhịp điệu trong tranh Như đem tới những cảm giác mới lạ với những tiết tấu điệp trùng của những đường chân trời kéo về phía sâu thẳm, gợi nhớ tới thuở trời đất hồng hoang. Thoạt nhìn, những hình thể như núi đồi, dòng sông, đám mây… đang diễn giải về ngoại vật nhưng chúng luôn gợi mở về những chân trời khác, về nội giới, về thế giới tinh thần của họa sĩ. Ở đó có cái gì đó hun hút, xa xăm và cô độc. Ở đấy có những tiếng gọi, những bàn tay với vào điệp trùng nhưng dường như không có thanh âm nào đáp lại. Tất cả tạo nên một cá tính riêng, một cá tính làm nên không phải từ sự quan sát ngoại cảnh mà nó đến từ tâm tưởng. Khi Như vẽ thiên nhiên thì dường như vật thể chỉ là cái cớ, những khả tín của thị giác chỉ là sự gợi hứng ban đầu để người hoạ sỹ lặn lộn vào trong.  Tôi luôn quan niệm rằng những ai lắng nghe và đối thoại được với những tiếng thì thầm vọng về từ nguyên thủy thì biên giới của người ấy trở nên rộng lớn. Như vẽ về đất mẹ, đồi núi và những đường chân trời, ấy không chỉ là thiên nhiên thuần tuý mà với tôi, đó là tiếng thì thầm của khởi nguyên, nơi chứa đựng những giấc mơ miên viễn của loài thi sỹ.

Tác phẩm: Mấy rặng quan san

Như vẽ thiên nhiên nhưng đó không phải là một thiên nhiên hoa lá khoe sắc với những điệu nhạc huê tình làm vui lòng những tâm hồn dễ dãi. Thiên nhiên của Như là một kiểu dạng thiên nhiên rắn đặc, u trầm và biến động, nơi trú ẩn của cô đơn, nơi sự cô độc đã trở nên đặc quánh, nơi khởi đi của những suy nghiệm về tồn tại, về không - thời gian và về cả những hữu hạn của thân phận người. Thiên nhiên ở Như được tinh giản để chỉ còn lại là những hình khối mang tính biểu nghĩa thay cho sự biểu hình, vì thế thiên nhiên ở đây mang nhiều ý niệm.

Như vẽ nhanh và mạnh, không truyền đạt chi tiết, giảm thiểu tối đa sự kể tả, thay vào đó là cách khai thác sự vật dựa trên cái nhìn tổng thể, đặt các hình thể một cách hợp lý để nhằm đưa tới một kích động thị giác mạnh mẽ. Vì thế thiên nhiên của Như hiện lên khỏe khoắn, mang tính mô hình gợi dẫn, để lại ấn tượng về những ngẫu tượng có sức mạnh biểu nghĩa lớn hơn cách vẽ thiên nhiên theo lối kể tả thường thấy. Trong tranh Như, thoạt nhìn, núi vẫn là núi, sông vẫn là sông, ghềnh đá vẫn là ghềnh đá nhưng ẩn sau những họa tiết ấy có cái gì đó sâu xa hơn, va chấn hơn và gợi dẫn về chiều sâu của huyền bí nội tâm. Thiên nhiên trong tranh Như không mượt mà, không hướng tới sự hài hoà về hình thức, không an ủi chở che mà là một thứ thiên nhiên mang những vết thương, những vết thương đến từ chính con người, buộc con người phải tự vấn về hành vi của mình nếu không muốn đối diện với sự tận diệt. Tôi có cảm giác thiên nhiên đi vào Như không phải thông qua thị giác, không đi từ ngoài vào mà là một thứ thiên nhiên đi từ bên trong ra. Là một thi sĩ nên trực giác cộng thông với thứ bản năng mạnh mẽ là nguồn khởi sinh cho kiểu dạng thiên nhiên ấy. Một kiểu thiên nhiên của Như, không trộn lẫn. Kiểu thiên nhiên không phải để ngắm mà là để nghĩ, để truy vấn. Một kiểu thiên nhiên làm khó cho mọi diễn giải, nơi để cảm nhận và rồi để bặt âm.

Tác phẩm: Miên hạ

Từ cách thực hành nghệ thuật của Như, rất khó đặt Như vào một địa hạt nào đó để gọi tên. Như vừa có cái mênh mông ma mị của lãng mạn, vừa có sự quằn quại thô ráp của hiện thực, vừa giàu tính trực giác của ấn tượng, lại phối trộn với những khát vọng bày tỏ nội tâm của biểu hiện. Đó có lẽ là thế giới của một thi sĩ phản tư, khó gọi tên nhưng mê hoặc.

Đoàn Quỳnh Như lớn lên bên dòng Thạch Hãn, thị xã Quảng Trị. Quê ngoại Bao Vinh, Tp Huế. Từng học ngành Văn Hoá Du Lịch tại trường Cao đẳng Văn hoá Nghệ thuật - Huế. Đến nay cô đã có những triển lãm đáng chú ý như: “Khiêu vũ tới trập trùng”, tại Sài Gòn - Việt Nam 2022,  “Mộng cảnh”, tại Hamburg - Đức 2024. Cô cũng là tác giả của những thi phẩm như: “Như là” - nxb Maya 2005, “Vọng” - nxb Hội Nhà văn 2009. Như còn viết kịch bản phim cho bộ phim  “Thiên thai”, 2008 (Hãng Chánh Phương Film giữ bản quyền).  Từ 2010 cô sinh sống tại Đức quốc.

Việc đi vào thế giới nội tâm của thi sỹ rồi gọi ra những ẩn mật bên trong họ là điều không dễ, thậm chí có thể là bất khả. Khi chúng ta đọc thơ của Như rồi đặt nó bên cạnh những họa phẩm của chính cô, chúng ta nhận thấy có một sự nối kết và lan toả giữa hai địa hạt này. Ngầm ẩn bên dưới thơ và tranh của Như là một dòng sông biến động, sâu kín. Dòng sông ấy chứa những tàn tích xưa cũ, những phản tư đương thời và cả những dự phóng cho ngày mai.