Hoàng Hôn

Trước đây, anh bạn chiến hữu Phạm Quang Khải có gửi cho tôi một tập thơ của Bảo Sinh. Hôm nay, lại nhận được trích một số bài thơ khác của ông do người bạn ở quê lúa gửi, tôi thấy như gãi đúng chỗ ngứa, nên dù rất bận cũng phải ngồi đọc và bật cười. Cười xong, lại thấy cái duyên và cái đời trong những câu chữ tưởng chừng tếu táo, vô tư kia.

Thơ của Bảo Sinh không chau chuốt, không tìm cách “làm dáng”. Ông viết bộc trực, nhả chữ ra như nói, nhưng lại khiến người đọc bất ngờ vì sau tiếng cười là một lớp nghĩa khác. Nghe ông bông đùa:

“Cơm ngon thì nhớ nhà bếp

Phở ngon thì nhớ quán quen”

Ta bật cười, nhưng rồi chợt nghĩ: hóa ra, đời người nhiều lúc cũng chỉ xoay quanh mấy điều giản dị như thế.

Đọc thơ Bảo Sinh, người ta thấy ông có duyên với những nghịch lý: tình – dâm, cơm – phở, vợ – bồ, cửa cái – cửa sổ. Ông từng viết:

“Vợ là cơm nguội ở nhà

Bồ là phở tái người ta mới mời”

Nghe qua tưởng chỉ là chuyện “dưới thắt lưng”, nhưng thực ra là lời nhắc nhở rất tỉnh táo về cái cách con người vẫn thường so đo, chạy theo cái lạ, cái mới, để rồi tự tạo rắc rối cho mình.

Cũng với cái giọng “nửa đùa nửa thật”, ông có những câu khiến người đọc đỏ mặt mà vẫn phải gật gù:

“Chân lý ở giữa hai chân

Tâm hồn dưới rốn khoảng gần một gang”

Đó chính là chỗ tài của Bảo Sinh: nói chuyện bản năng mà lại lồng được triết lý. Nghe thì nghịch ngợm, nhưng nghĩ kỹ thì hóa ra bao nhiêu hành động của con người, từ yêu thương đến tranh giành, từ cao cả đến thấp hèn, đều bắt nguồn từ những thôi thúc rất bản năng ấy.

Có người ví thơ Bảo Sinh với “ca dao thời hiện đại”. Thật đúng. Bởi như ca dao, thơ ông không phải để “ngâm” trong đêm trăng, mà để nói giữa chợ, để bạn bè nhâm nhi bên chén rượu. Ông từng có câu:

“Ở đời có vợ có bồ

Như xe hai bánh khỏi lo lật nhào”

Tiếng cười có thể ngả nghiêng, nhưng đằng sau lại là một triết lý bình dân: đời sống vốn đầy mâu thuẫn, và con người luôn tìm cách cân bằng nó theo cách riêng mình.

Nếu đem so với các bậc tiền nhân như Tú Xương – một trong những nhà thơ nổi tiếng với lối thơ trào phúng đầu thế kỷ XX – thì thấy rõ sự khác biệt. Tú Xương thường nhắm vào thời thế, vào thói hư tật xấu của quan trường và xã hội, để tạo ra tiếng cười phê phán. Còn Bảo Sinh, ông chọn cách nhìn nhỏ bé, cụ thể hơn: từ bữa cơm, giấc ngủ, chuyện vợ chồng, đến những dục vọng rất đời thường. Tú Xương châm biếm cái sai của người khác; Bảo Sinh thì châm chọc luôn cả chính ta, để mỗi người soi thấy mình trong đó. Vì thế, tiếng cười của Bảo Sinh có phần hồn nhiên, “tếu mà không ác”, như một thứ gia vị làm đời thêm dễ chịu.

Nhưng thơ Bảo Sinh không chỉ có cười. Lúc đằm lại, ông cũng để lộ cái nhìn thấm thía về thân phận:

“Con người như hạt bụi

Gió thổi là bay đi”

Một sự tỉnh táo trước kiếp người mong manh, gợi nhớ câu ca dao xưa: “Người trăm năm cũng về đâu, khác chi cánh bèo trôi dạt.”

Hay ông viết:

“Giàu sang cũng một nấm mồ

Nghèo hèn cũng một nấm mồ mà thôi”

Câu chữ bình dân nhưng là lời nhắc mạnh mẽ: cuối cùng, tất cả đều trở về cát bụi, vậy sống sao cho thảnh thơi, bao dung mới là điều đáng quý.

Thơ ca vốn không chỉ để ngợi ca, mà còn để soi chiếu. Nếu thơ trữ tình giúp ta mơ mộng, thì thơ châm biếm giúp ta tỉnh táo. Ở Bảo Sinh, cả hai hòa quyện tiếng cười vừa làm nhẹ lòng, vừa khiến ta giật mình. Đó chính là giá trị độc đáo mà ông đem lại cho đời sống văn chương hôm nay.

Suy cho cùng, thơ Bảo Sinh là một cách nhắc khéo: đừng quá nghiêm trọng hóa mọi thứ. Đời sống vốn phức tạp, con người vốn nhiều mặt, vậy thì hãy biết tự cười với mình, cười với người, để nhẹ nhõm hơn, bao dung hơn. Cái hóm hỉnh của ông khiến ta hiểu rằng: đằng sau nụ cười là một thái độ sống dám đối diện với sự thật, nhưng không cay độc; dám bộc lộ bản năng, nhưng không hạ thấp nhân phẩm. Đó là thứ “tục mà thanh”, triết lý mà bình dân, giản dị mà thấm thía như một lời răn đời được gói ghém trong nụ cười.