LỜI NÓI ĐẦU

Thân chào quý độc giả đến với Tạp chí Triết học và Tư tưởng số 15 Hè 2025 – tapchitriet.com

Số 15 này, tuy không quy hoạch là số chuyên đề, nhưng để kỷ niệm 800 năm sinh của Thánh Thomas Aquinas (1225-2025) – có ba bài viết về ngài của Gs Xa Quế (Mary Che Gui, Khoa Triết học, Đại học Vũ Hán, Trung Quốc), Gs Phan Tấn Thành (Học viện Đa Minh, Tph Hồ Chí Minh) và PGs Lê Cộng Sự (Đh Hà Nội). Ngoài ra, để tiếp tục phát huy tư tưởng Việt (số 14), TRIẾT công bố bài nghiên cứu về triết lý quốc phòng của Đại Tướng Võ Nguyên Giáp do Gs Nguyễn Quang Hưng (Khoa Triết, Đh KHXHNV, Đh Quốc gia Hà Nội) chấp bút.

Đầu tiên, TRIẾT tưởng niệm 800 năm Thánh Thomas Aquinas (1225-2025) – một triết gia, nhà thần học được coi là vĩ đại nhất thời Trung Cổ, và là nhà triết học hàng đầu của Triết học Tây phương, đặc biệt trong hệ thống thần học và triết học Thiên Chúa giáo (Christian philosophy, TCG).

Nếu Thánh Augustine (thế kỷ 5) mở đầu cho thần học Tây phương, dựa trên nền tảng siêu hình học Plato thì thánh Thomas là người khai mở nền đạo học TCG dựa vào thành quả triết học của Aristotle, thiên văn học của Ptolemy, toán học, khoa học, lý học của Avicenna (Ibn-Sīnā, ca. 970–1037), Averroes (Ibn Rushd, 1126–1198). Trong quá trình phát triển thần học TCG, thánh Thomas đóng một vai trò quyết định, quan trọng hơn thánh Augustine. Vì thế, nền thần học của ngài được công nhận là đạo học chính thức – the official theology – của Công giáo.

Nền thần học Aquinas hoàn chỉnh, hệ thống bao gồm mọi khía cạnh, trong đó có thần lý học – theodicy – một hệ thống lý luận chứng mình sự hiện hữu của Thiên Chúa, dựa trên luận chứng của lí trí và khoa học thời ngài. Lối nhìn của ngài tạo ra một ảnh hưởng nhất định trên nền triết học Tây phương. Đối với độc giả (ngoài Công giáo) trong nước thì Thomas Aquinas vẫn tương đối còn xa lạ, nhưng gần như vắng bóng tại các viện và khoa triết học của nhà nước. Tuy nhiên, ngược lại, đối với giới triết học, thần học Công giáo, Anh giáo, Chính thống giáo và nhiều hệ phái Tin Lành, Thomas Aquinas được tôn vinh như là một nhà “Bác học Thiên sứ” (Tiến sỹ Thiên sứ, doctor angelicus, như Giáo hội Công giáo từng vinh phong cho ngài). Hầu hết các công trình về thánh nhân được giảng dậy trong các Học viện và Đại Chủng viện của Giáo hội Công giáo Việt Nam,

Nếu ta so sánh hai truyền thống đạo học giữa TCG và Phật giáo thì Augustine là Long thọ (Nagarjuna) và Aquinas là Thế Thân (Vasubandu). Nếu không có bốn nhà tư tưởng này thì đã không có truyền thống thần học và triết học tôn giáo sâu sắc cho cả Tây và Đông phương. Nói theo ngôn từ tôn giáo thì có lẽ cái Tánh biết thường hằng hay là Trí tuệ tuyệt đối của Vũ trụ - the Cosmic Wisdom – đã chọn bốn nhân vật tôn giáo trên để trình bày những nội dung đạo học huyền bí bằng ngôn ngữ và logic thế gian.

Lành thay là nhân loại đã từ lâu có một di sản đạo học lớn và sâu. Theo đó thì con người có thể hiểu thấu điều huyền diệu của Vũ trụ qua đức tin - và chính niềm tin là nấc thang nâng trí tuệ nhân loại, qua các nhà tư tưởng hiếm hoi được chọn, lên với tầm mức của trí năng vi diệu.

Con đường đến với trí tuệ siêu việt được trang trải bởi lý tính song song với đức tin. Lý tính là linh thiêng - vì nó giúp nhân loại thấy được chân thiện mỹ qua sự tồn hữu của Vũ trụ. Điều huyền diệu mà triết học thường bàn đến là khả năng thông hiểu thế giới qua tư duy. Và một trong những câu hỏi lớn nhất cho trí thức con người là sự tồn tại của Chủ thể tối hậu cho vũ trụ. Tức là, nói như Kant, tồn tại hay hiện hữu của Thượng đế - the existence of God - không phải là một bản sắc thuộc từ - the predicative nature – mà là một chủ thể vừa tự nhiên vừa logic. Ta không thể phủ nhận Thượng đế từ phạm trù hiện hữu cũng như ta không thể chối từ sự thể rằng ta tồn tại.

Trong số này, TRIẾT xin hân hạnh gởi đến độc giả ba bài viết về cuộc đời, thần học và triết học Aquinas của các Gs Lê Cộng Sự, Gs Xa Quế (Mary Gui Che) và Gs Lm Phan Tấn Thành. Ba tác giả về thánh Thomas Aquinas đến từ nhiều bối cảnh nền tảng triết học khác nhau: Gs Phan Tấn Thành là một linh mục dòng Đa Minh, từng là giáo sư và Khoa trưởng nhiều năm tại Đh Thánh Thomas (Angelicum), một đại học nổi tiếng tại Roma. Ông là một nhà thần học với rất nhiều tác phẩm về thần học được giới Công giáo Việt trân trọng. Gs Xa Quế là một tín hữu Tin Lành, nhưng rất hâm mộ thánh Thomas. Bà là giáo sư kỳ cựu nổi tiếng về chủ thuyết Thomas (Thomism/Neo-Thomism) tại Đh Vũ Hán, một đại học hàng đầu của Trung quốc mà Mao Trạch Đông từng dự thính. Đáng nói là Khoa Tôn giáo và Khoa Triết Đh Vũ Hán đồng cộng tác dịch toàn bộ Summa Theologica sang tiếng Trung. PGs Lê Công Sự từng tốt nghiệp Khoa Vô thần tại Đh Leningrad, và đậu Tiến sỹ năm 2004, là chủ nhiệm bộ môn Mác-Lênin, chuyên giảng dạy môn này tại Đh Hà Nội.

Chúng tôi ý thức rằng, tuy có nhiều lối nhìn khác nhau về triết học, tôn giáo, nhưng nếu được tranh luận đứng đắn, đều có thể đóng góp vào nền tư tưởng nước nhà. Là một Forum mở rộng cho mọi đối thoại và hiểu biết, TRIẾT luôn hoanh nghinh mọi nhà tư tưởng thiện chí, thiện tâm đóng góp ý tưởng riêng của họ. Ban Biên Tập chân thành cảm tạ vai trò cố vấn và hỗ trợ của Gs Trần Văn Đoàn trong công việc xúc tiến bài vở cho đề tài Thánh Thomas Aquinas.

Đồng thời cũng trong số này, Gs Nguyễn Quang Hưng nghiên cứu tầm nhìn triết học trong triết lý quân sự của Đại tướng Võ Nguyên Giáp từ bình diện triết học. Bài của Gs Hưng khai mở và giải lý có hệ thống triết lý quốc phòng đặc thù của tướng Giáp chứ không phải là chỉ theo học thuyết của Tôn Tử. Điều chính yếu mà Gs Hưng muốn tập trung ở đây, rằng tướng Giáp là một nhà tư tưởng quân sự tài ba, có đóng góp lớn trong việc xây dựng triết lý/học thuyết quân sự Việt Nam. Đây là một biên khảo công phu từ bình diện lý luận triết học đối với một nhân vật lịch sử của Việt Nam mà không ai có thể phủ nhận vai trò lãnh đạo quân sự tối quan yếu của tướng Giáp. Gs Hưng nhấn mạnh đến góc độ nhân cách của tướng Giáp như là một phần quan trọng trong vai trò lãnh đạo quân sự và kết quả chiến thắng từ nhân cách đó. Gs Hưng viết,

“Điều chúng ta muốn nhấn mạnh một lần nữa rằng tướng Giáp là một nhà tư tưởng quân sự, ông tiếp nối, phát triển cả một chủ thuyết quân sự đã được các bậc tiền nhân, từ Trần Quốc Tuấn, được Nguyễn Trãi cách đây 600 năm từng khái quát “đem đại nghĩa để thắng hung tàn, lấy chí nhân mà thay cường bạo”, phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam từ khi dựng nước đến nay luôn phải đương đầu với các kẻ thù mạnh, lấy sức mạnh của toàn dân tộc với ý chí sắt đá làm vũ khí chính, đương đầu với các thế lực ngoại bang, tinh thần tự lập, tự cường.”

Hy vọng là độc giả sẽ thưởng thức bài viết của Gs Hưng.

Ngoài ra Giáo sư Như Hạnh Nguyễn Tự Cường có bài phân tích và phê phán triết học Tây Phương ở Việt Nam từ Heidegger đến Wittgenstein. Cho những ai thần tượng hai triết gia lớn này xin hãy đọc bài này.

***

Xin thông báo với độc giả về nội dung chủ đề cho số 16 về Thông diễn học – Hermeneutics – nhấn mạnh đến  triết học của triết gia Pháp quốc Paul Ricoeur, dự định lên mạng vào tháng 12 năm nay. Hai vị Gs Lưu Hồng Khanh và Trần Văn Đoàn sẽ đảm trách vai trò nội dung. Chúng tôi kỳ vọng số cuối năm nầy sẽ rất dồi dào bài vở đặc sắc về một đề tài tương đối ít phổ thông trong giới triết học trong nước. Xin quý độc giả đón đọc.

Tham dự vào cộng đồng triết học tự nó là một hành động Tự do. Xin trích lời của Gs Phan Tấn Thành trong số này rằng Tự do là “một yêu sách của phẩm giá con người.” Cả Thomas Aquinas và Võ Nguyên Giáp đều đi tìm chân lý Tự do qua phẩm giá làm người. Mong rằng những bài viết trong số nầy sẽ được quý vị đón nhận như là một món quà tự do tư tưởng khiêm tốn hướng về giá trị nhân phẩm cho con người Việt Nam chúng ta.

Ban Biên Tập