Bảo Chân

Có lẽ, tất cả những ai yêu văn chương thế giới, yêu văn học Pháp đều biết đến giải thưởng văn chương Goncourt của Pháp, vốn từ lâu đã trở thành biểu tượng của danh dự và uy tín.
Giải thưởng được sáng lập năm 1903, theo di chúc của Edmond de Goncourt (năm 1896), theo đó, hằng năm, Viện Hàn lâm Goncourt trao tặng giải thưởng cho một tác phẩm tiểu thuyết xuất sắc nhất viết bằng tiếng Pháp. Trong lịch sử, nhiều tác phẩm văn học kinh điển đã từng được vinh danh, như À l’ombre des jeunes filles en fleurs (Dưới bóng những cô gái tuổi hoa) của Marcel Proust, La Condition humaine (Thân phận con người) của André Malraux, hay Les racines du ciel (Rễ trời) của Romain Gary, v.v.  tất cả đều đã trở thành kiệt tác của văn chương đương đại.

Tuy nhiên, không chỉ dừng lại trong lãnh thổ nước Pháp, trong hơn hai mươi năm qua, Viện Hàn lâm Goncourt đã mở rộng tầm ảnh hưởng của mình ra thế giới thông qua mô hình “Le choix Goncourt” ở các quốc gia khác – tức là cho phép nhiều nước khác tham gia tuyển chọn giải thưởng Goncourt phiên bản riêng của nước đó. Điểm đặc biệt của sáng kiến này nằm ở việc trao quyền lựa chọn cho các độc giả trẻ, đặc biệt là sinh viên Pháp ngữ ở nhiều quốc gia. Các bạn trẻ ấy có nhiệm vụ đọc những tác phẩm vào danh sách chung kết của giải chính thức tại Pháp, sau đó họ phải tranh luận và bình chọn cho cuốn tiểu thuyết mà họ cho rằng xứng đáng được trao giải “Le choix Goncourt” – tác phẩm đạt giải này có thể khác với tác phẩm đã đạt giải Goncourt chính thức ở Pháp.

Với nguyên tắc vận hành như vậy, nhiều “phiên bản” Goncourt đã ra đời trên thế giới: tại Ba Lan, Serbia, Maroc, Liban, Thụy Sĩ, Canada, Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc… và từ năm 2022, tại Việt Nam. Ở thời điểm năm 2025, đã có hơn 30 nước tham gia vào giải thưởng “Le choix Goncourt”.

Một giải thưởng vừa kinh điển vừa sáng tạo

“Giải Goncourt - Sự lựa chọn Việt Nam” do Cơ quan Hợp tác và Phát triển Văn hóa Pháp, Viện Pháp tại Việt Nam và Đại sứ quán Pháp tại Việt Nam chủ trì – sau khi được Viện Hàn lâm Goncourt Paris xét duyệt – với sự phối hợp của nhiều trường đại học có đào tạo tiếng Pháp ở Hà Nội, Huế, Đà Nẵng, TP. Hồ Chí Minh…

Mùa giải Goncourt Việt Nam đầu tiên bắt đầu diễn ra vào năm 2023 và từ đó đã trở thành sự kiện văn học Pháp thường niên tại Việt Nam, thu hút nhiều sinh viên ngành Pháp ngữ (chuyên ngành văn học và dịch thuật). Mỗi trường đại học tham gia ban tuyển chọn giải sẽ cử một tiểu ban bình chọn gồm một giảng viên và bốn sinh viên chuyên ngành văn học/ngôn ngữ Pháp.

Quy trình bình chọn tái hiện bầu không khí trí thức đặc trưng của giải thưởng Goncourt: các thành viên của các tiểu ban tuyển chọn phải đọc các tiểu thuyết trong danh sách chung kết chính thức (4 tác phẩm), tham gia các buổi thảo luận, tranh luận. Một hội thảo chung kết được tổ chức để tập hợp 5 tiểu ban từ 5 trường đại học Việt Nam; tại đây sẽ có những phiên thảo luận, tranh luận sôi nổi, rồi bỏ phiếu kín để chọn ra tác phẩm xứng đáng nhất được vinh danh “Giải Goncourt - Sự lựa chọn Việt Nam”. Kết quả của giải thưởng hằng năm phản ánh góc nhìn và cảm thụ riêng của bạn đọc trẻ Việt Nam đối với văn học Pháp đương đại.

Những tác phẩm đã được vinh danh tại Việt Nam:

2023: Une somme humaine (Một phận người) của Makenzy Orcel

2024: Humus (Giun đất) của Gaspard Kœnig

2025: Jacaranda (Phượng tím) của Gaël Faye

Đây là mục giới thiệu về “Giải Goncourt - Sự lựa chọn Việt Nam” trên trang chính thức của Viện Hàn lâm Goncourt Pháp: academiegoncourt.com/le-choix-du-vietnam

“Giải Goncourt – Sự lựa chọn Việt Nam”: cầu nối văn chương Pháp - Việt

Giải thưởng này không chỉ mang đến cơ hội đọc tác phẩm văn học Pháp, mà còn mở ra một không gian học thuật và giao lưu quốc tế. Với sinh viên Việt Nam, đây là hoạt động rèn luyện năng lực đọc - phân tích - tranh biện bằng tiếng Pháp, nâng cao tư duy phản biện, đồng thời nuôi dưỡng niềm say mê văn học cho các độc giả trẻ.

Tất cả các tác phẩm đạt giải “Giải Goncourt – Sự lựa chọn Việt Nam” đều sẽ được dịch và xuất bản sang tiếng Việt. Vì vậy, với công chúng rộng rãi, “Sự lựa chọn Goncourt” khẳng định rằng văn chương Pháp đương đại vẫn đang hiện diện sống động trong đời sống văn hóa và xã hội Việt Nam.

Ở một ý nghĩa sâu xa hơn, sáng kiến này tạo nên nhịp cầu gắn kết hai nền văn hóa, đưa độc giả trẻ Việt Nam vào cuộc đối thoại toàn cầu về văn học, về nhân sinh, và về sức mạnh bất tận của ngôn từ.

Vào tháng 11 năm 2023, Việt Nam đã đón tiếp nhà văn Makenzy Orcel, tác giả của tiểu thuyết Une somme humaine – tác phẩm đạt giải “Sự lựa chọn Goncourt Việt Nam 2023”. Nhà văn đã đến Việt Nam nhận giải và có các cuộc giao lưu với bạn đọc tại Hà Nội, Huế và TP. Hồ Chí Minh.

24-08-2025