Hà Vũ Trọng dịch

Nguyên văn: The Notebooks of Leonardo da Vinci do Irma A. Richter biên tuyển, Ấn quán Đại học Oxford, 1991.

CHƯƠNG V  CHUYỆN KỂ VÀ NGỤ NGÔN

Bút kí của Leonardo bao gồm nhiều chuyện kể, ngụ ngôn, châm ngôn, mê ngữ, và những ghi chép khác giàu trí tưởng tượng, một số trong đó có lẽ sáng tác để diễn xướng trong những buổi tụ họp xã giao. Ngôn ngữ của ông giản dị và trong sáng, tính hài hước súc tích và sắc bén.     

Dưới đây chọn lọc các chuyện kể về đời sống thú vật có nguồn gốc từ những sách cổ mà ông sở hữu. Những chuyện kể này được tiếp theo bằng những ngụ ngôn và châm ngôn do chính ông sáng tác, dựa trên những quan sát về tự nhiên và được viết phù hợp với tập quán xưa, dùng như những gương mẫu luân lí để vạch trần sự vô ơn bạc nghĩa, thói hư tật xấu, sự ngu muội, và tán dương tính khiêm cung, đức hạnh và sự thành thật. Sau đó, là chọn lọc “những dự ngôn”(prophecies) của ông và một vài chuyện kể nhan đề “những chuyện khôi hài”. 

Phần cuối chương dành cho những miêu tả giàu trí tưởng tượng về thế giới tự nhiên.

I. NGỤ NGÔN THÚ VẬT

13 chuyện kể dưới đây là những bản chép lại từ một tập ngụ ngôn về thú vật nhan đề Fior di Virtù (Đoá hoa đức hạnh) thời trung cổ, vốn rất nổi tiếng từ thế kỉ 13 trở về sau.

Tình yêu đoan chính

Người ta nói rằng, loài chim chiền chiện khi nó bay tới trước mặt một bệnh nhân, nếu người  ấy sắp lìa đời, thì chim quay đầu đi và không nhìn lại người ấy nữa. Còn nếu bệnh nhân sắp hồi phục thì chim nhìn vào người ấy không dứt và đó là nguyên nhân chữa khỏi bệnh.

Cũng tương tự với tình yêu đoan chính. Nó không nhìn vào bất cứ thói xấu hoặc điều ti tiện nào, mà luôn chăm chú vào những điều thiện lương và đoan chính và chọn trú ngụ trong một tâm hồn cao thượng, giống như loài chim chọn những khu rừng xanh trên cành trổ hoa. Và tình yêu này tự nó chứng minh trong ngịch cảnh hơn là trong vinh hoa, như ánh quang minh chói ngời nhất ở đâu nó thấy hắc ám nhất.

Nỗi buồn

Nỗi buồn giống như con quạ khi nó phát hiện thấy đàn con sơ sinh của nó có màu trắng, nó ra đi với nỗi đau thương cực độ và bỏ rơi chúng bằng những tiếng kêu bi thảm. Quạ mẹ không nuôi con cho tới khi thấy một số lông vũ màu đen mọc trên thân chúng.

Bình an

Chúng ta đọc thấy rằng con hải li khi bị săn đuổi, nó biết là vì do cặp tinh hoàn của chúng có công dụng dược tính, và khi không có khả năng trốn thoát, nó đứng lại; và để được bình an với những kẻ săn đuổi, nó bèn tự cắn đứt cặp tinh hoàn của mình bằng hàm răng sắc, rồi để lại cho kẻ thù.

Giận dữ

Người ta nói về con gấu rằng, khi nó tới tổ ong để lấy mật, đàn ong bèn chích nó để nó phải bỏ lại mật và vội vã trả thù; vì mong muốn ra tay trả thù với tất cả bọn chích nó, nhưng nó không thể báo thù được gì; rồi cơn giận của nó biến thành cơn điên, nó vừa vật mình trên mặt đất vừa cáu tiết một cách vô hiệu, cố gắng tự vệ bằng tứ chi.

Tham lam

Con cóc sống nhờ vào mặt đất và luôn chống xuống đất, bởi nó chẳng bao giờ thoả mãn – nên nó rất sợ sẽ không còn mặt đất nữa.

Nịnh hót

Nữ thần Siren hát ngọt đến nỗi nàng ru đám thuỷ thủ ngủ thiếp đi; rồi leo lên tàu và giết những thuỷ thủ đang ngủ.

Cẩn thận

Con kiến, do tính biết lo xa bẩm sinh, vào mùa hè nó dự trữ cho mùa đông, làm chết các loại hạt nó thu hoạch được để chúng không thể nảy mầm, dùng làm thức ăn khi cần đến.

Xuẩn ngốc

Con bò rừng căm ghét màu đỏ, đám thợ săn phủ màu đỏ lên thân cây để con bò chạy tới và với cơn điên tiết dữ dội nó húc cặp sừng vào đó, và lập tức, đám thợ săn giết chết nó.

Công chính

Chúng ta co thể sánh đức hạnh công chính với con ong chúa, nó ra lệnh và sắp xếp mọi việc bằng sự phán đoán. Một đám ong được lệnh đi tìm hoa, đám khác được lệnh lao động, đám khác phải chiến đấu với lũ ong bắp cày, đám khác phải dọn vệ sinh, đám khác phải tháp tùng và hộ vệ ong chúa; khi nó già nua và không còn đôi cánh nữa thì chúng chở nó đi. Và nếu có con nào không làm xong bổn phận thì bị trừng phạt ngay.

Giả dối

Con cáo, khi nó thấy bầy quạ xám hoặc bầy ác là hoặc những loại chim tương tự, đột nhiên nó lăn đùng trên mặt đất, há hốc mồm trông như thể chết rồi; khi những loài chim này muốn mổ vào lưỡi của nó, nó liền ngoạm đứt đầu chúng.

Dối trá

Con chuột chũi có đôi mắt rất nhỏ và luôn sống dưới lòng đất; và nó còn sống chừng nào còn trong bóng tối, nhưng khi ló ra ánh sáng, nó chết ngay lập tức bởi nó bị nhận ra. Cũng thế với những dối trá.

Sợ hãi hay sự hèn nhát

Con thỏ rừng luôn luôn hoảng sợ; khi lá cây rơi xuống vào mùa thu, luôn làm nó kinh hãi và thường làm nó chạy trốn.

Kiên trinh

Kiên trinh biểu tượng bằng chim phượng hoàng nhờ tính chất tái sinh của nó, nó có tính kiên trinh chịu đựng lửa cháy thiêu huỷ, và sau đó nó lại tái sinh.

Những chuyện kể dưới đây là những bản chép lại từ tác phẩm Acerba của Cecco d’Ascoli. Tác giả là một chiêm tinh gia, người cùng thời với Dante.

Con cá sấu – giả đạo đức

Con vật này bắt được một người rồi giết ngay; sau khi kẻ ấy chết, nó khóc bằng một giọng thảm thương và nước mắt chảy đầy mặt. Sau khi than khóc xong, nó ăn tươi nuốt sống người ấy một cách tàn bạo. Cũng vậy với kẻ giả đạo đức, đối với chuyện nhỏ nhoi thì mặt đầm đìa nước mắt, nhưng bên trong mang quả tim loài hổ lang, mừng thầm trước đau khổ của người khác trong khi khoác bộ mặt thương xót.

Con trai – bội tín

Vào ngày trăng tròn, con trai há miệng ra hết cỡ; con cua nhìn thấy bèn ném một viên đá hoặc miếng tảo biển vào trong nó, con trai không thể khép lại vì thế nó thành bữa ăn cho cua. Cũng vậy với kẻ hớ miệng nói ra điều bí mật, vì thế, nó đặt mình dưới quyền của kẻ nghe bất cẩn.

Sâu bướm – đức hạnh thông thường

Con sâu bướm, bằng việc chế tác cẩn thận để dệt quanh thân nó cái kén mới với thiết kế đáng phục và tài khéo léo tuyệt vời, sau đó nó chui ra ngoài với đôi cánh màu rực rỡ, rồi bay vào bầu trời.

Con nhện

Con nhện tự nhả tơ dệt thành mạng lưới tinh vi khéo léo, và con mồi bắt được trở thành sự báo đáp cho nó.

Văn miêu tả dưới đây là một cải biên từ tác phẩm Lịch sử tự nhiên của Pliny, triết gia tự nhiên người La-mã. 

Con voi

Loài voi to lớn có những phẩm tính tự nhiên hiếm thấy nơi con người, đó là tính thành thật, cẩn trọng, một cảm quan về sự công chính, và giữ nghi thức tín ngưỡng. Bởi thế, lúc trăng thượng tuần, chúng đi xuống sông rồi trang trọng tắm rửa, sau đó chúng kính lễ hành tinh rồi trở về rừng. Khi lâm bệnh, chúng nằm xuống và vung thảo mộc hướng lên trời như thể chúng muốn cúng tế. Chúng chôn cặp ngà khi tuổi già làm rơi rụng. Trong cặp ngà này, chúng sử dụng một cái để đào lấy rễ cây làm lương thực, còn cái ngà sắc nhọn kia dành khi chiến đấu; khi chúng bị đám thợ săn bắt được, bị kiệt sức, chúng đập cặp ngà và rút ra để chuộc thân. Chúng có lòng thương xót và biết những hiểm nguy, nếu có con nào thấy có người bị lạc một mình, nó tử tế chở trên lưng và đem trở lại con đường mà y bị nhỡ. Nếu nó phát hiện thấy dấu chân của người nó thấy y trước đây, nó sợ sự phản bội, vì vậy nó đứng lại thổi gió, khi chỉ cho những con voi khác thấy dấu chân ấy, và rồi chúng hình thành một đoàn rồi đi một cách cảnh giác.

Những con vật này luôn đi thành đoàn, con lão nhất mở đường, con lão nhì đoạn hậu; và như vậy chúng kết thành đoàn. Chúng sợ bị hổ thẹn và chỉ bắt cặp vào ban đêm một cách kín đáo, sau đó chúng cũng không nhập lại bầy mà trước tiên đi tắm sông. Chúng không bao giờ chiến đấu với những con giống cái như những loại động vật khác. Chúng yêu hoà bình tới nỗi bản tính không bao giờ muốn đả thương những con vật yếu ớt hơn mình; còn nếu nó gặp một bầy cừu, nó tránh sang một bên sao cho thân mình không dẫm đạp chúng dưới chân; và nó chẳng bao giờ gây thương tích những con vật khác trừ phi bị khiêu khích. Khi một con trong bầy bị ngã xuống hố, những con khác trút đầy cái hố bằng cành cây, đất, và đá, như vậy nâng đáy lên để nó dễ dàng lên khỏi. Chúng hết sức khiếp sợ tiếng lợn kêu ủn ỉn và vội rút lui làm gây tổn hại không ít cho bàn chân của chúng so với kẻ địch. Chúng thích thú ở những dòng sông và luôn lang thang quanh những nơi đó; nhưng do thể trọng quá lớn cho nên chúng không thể bơi. Chúng liếm đá và những thân cây là lương thực khoái khẩu của chúng. Chúng ghét chuột. Lũ ruồi ưa thích mùi voi, khi chúng đậu trên lưng voi, những nếp nhăn của da gấp lại sâu và khít làm chết lũ ruồi. Khi băng qua sông, chúng cử những voi con đi về phía dòng dưới, còn chúng đứng chận ở dòng trên làm suy yếu lực chảy của thuỷ lưu để không cuốn chúng đi xa. Chuồn chuồn thường lao mình lên mình voi và đuôi của nó ràng vào chân voi; đôi cánh và móng siết vào cạnh sườn voi, và răng cắn vào cổ họng voi; voi bèn đổ lên nó làm cho chuồn chuồn bẹp nát. Vì vậy cái chết của nó là sự phục thù đối với kẻ địch.

II. NGỤ NGÔN

Những ngụ ngôn của Leonardo đưa ra bức tranh về miền quê nước Ý. Những rặng liễu trồng thẳng hàng, và xén ngọn. Những dàn nho được uốn trên những rặng cây này và tạo dàn bóng mát giữa chúng. Những cành liễu non dùng để buộc dàn nho vào cây. Những cây quả nặng trĩu với quả hồ đào, hạt dẻ, đào, vả, và quả thanh yên giống như chanh lớn. những quả bầu khổng lồ nằm trong nắng mặt trời với lá rợp mặt đất. Phương thức nông nghiệp ở Tuscany và Lombardy không đặc biệt kể từ thời đại của Leonardo.

Cây thuỷ lạp và chim sáo

Trong ngụ ngôn này, Leonardo chế diễu những kẻ cho rằng mọi người và mọi thứ thứ tồn tại chỉ để phục vụ họ.

Cây thuỷ lạp cảm thấy những cành mềm của nó trĩu quả non bị nhói đau do móng vuốt và mỏ sắc của con chim sáo bướng bỉnh, nó than với chim sáo với lời can gián và khẩn khoản đáng thương vì chim sáo ăn cắp những quả ngon, ít ra nó nên chừa lại lá để gìn giữ chúng khỏi ánh nắng cháy, và xin đừng cào xước lớp vỏ mềm bằng vuốt sắc nữa. Nghe thế, chim sáo đáp lại bằng mắng nhiếc giận dữ: “Ồ, im đi bụi cây vô văn hoá! Ngươi không biết thiên nhiên làm cho ngươi sinh ra quả này để bồi dưỡng ta sao; ngươi không biết rằng ngươi ở trên trần gian này để cung cấp lương thực cho ta sao; ngươi không biết rằng, hỡi loài thấp hèn, mùa đông tới ngươi sẽ làm lương thực và làm mồi cho lửa hay sao? Cây thuỷ lạp nhẫn nhục nghe những lời này, không thể cầm được nước mắt. Chẳng bao lâu sau, con sáo bị người ta giăng lưới bắt được, còn những cành cây bị cắt để làm thành cái lồng nhốt con sáo. Những nhánh cây mềm dẻo bị cắt lìa khỏi cây thuỷ lạp dùng để đan lồng chim; nhìn thấy nó chính là nguyên nhân mất tự do của chim sáo, thuỷ lạp cao hứng nói: “Hỡi chim sáo, tôi còn đây và chưa bị đốt như bạn nói. Tôi nhìn thấy bạn trong ngục tù trước khi bạn thấy tôi bị đốt cháy”.

Nguyệt quế, sim, và cây lê

Cây lê tự hào, nó khinh và tội nghiệp nguyệt quế và sim, bởi gỗ của nó là chất liệu ưa thích của thợ điêu khắc và thích ứng với những mục đích nghệ thuật – trong khi nguyệt quế và sim dùng làm những vòng hoa, và mục đích thực dụng không lâu dài. 

Nguyệt quế và sim nhìn thấy cây lê bị đốn ngã, chúng la lớn: “Hỡi cây lê, bạn đi đâu thế? Niềm kiêu hãnh của bạn đâu rồi khi bạn phủ đầy quả chín? Giờ đây bạn không còn che bóng chúng tôi nữa bằng tàn cây sum suê”. Cây lê đáp: “Tôi sắp đi với người nông phu, y đã đốn tôi ngã và sẽ đem tôi tới xưởng của một nhà điêu khắc giỏi, bằng tài nghệ của mình, ông sẽ ban cho tôi hình dáng của thần Jove (Zeus); và tôi sẽ được dâng hiến vào đền thờ, được người ta sùng kính thay vì thần Jove, trong khi đó các bạn không ngừng bị cắt xén, bị tước bỏ cành, và sẽ được đặt quanh tôi để vinh danh tôi”.

Cây dẻ và cây vả

Kẻ tự mãn và xem thường kẻ khác sẽ bị đặt vào vị trí của họ.

Cây dẻ nhìn thấy một người trên cây vả đang bẻ cong cành hái quả chín bỏ vào miệng nhai nghiến với hàm răng cứng, nó bèn tung cành cây dài lên xào xạc rồi la lên: “Hỡi cây vả, sức tự vệ bẩm sinh của ngươi so với ta kém biết bao. Hãy nhìn xem ta, những quả của ta được bố trí ra sao trong những mảng bọc kín: đầu tiên được bao phủ bằng những lớp bọc mềm bên ngoài lớp vỏ nhưng nhăn nheo một cách mềm mại; như thể còn chưa đủ, thiên nhiên còn cho quả một chỗ trú ẩn vững chắc, và phủ lên đó những gai sắc sít lại để tay con người không thể đả thương ta”. Khi ấy, cây sung và quả của nó ồ cười và sau trận cười, nó nói: “Bạn không biết con người khéo tới mức y sẽ lấy quả của bạn xuống bằng gậy, bằng đá và cọc; sau khi quả rơi xuống, y sẽ dùng chân đạp hoặc dùng đá đập để lấy quả ra khỏi lớp áo giáp bị giập hoặc bị xén bớt; trong khi tôi được bàn tay của y chạm vào cẩn thận, chứ không như bạn bằng gậy, đá và...

Cây liễu và dây bầu

Kẻ yếu bị kẻ mạnh lợi dụng; và khi cố gắng thoát thân thì có khả  năng trở thành con mồi cho những kí sinh tệ hại hơn.

Cây liễu rủi ro, thấy rằng nó không thể hưởng được khoái lạc nhìn thấy những cành mảnh mai của nó sinh trưởng và đạt được chiều cao mong muốn, hướng thẳng lên trời, bởi nó luôn bị cắt xén, bị chặt bớt và bị tổn hại vì lợi ích của dàn nho và bất kì cây nào mọc gần. Nó lấy lại phấn chấn, mở cửa trí tưởng tượng; không ngừng trầm ngâm, nó tìm trong thế giới thực vật một loại cây có liên kết với nó mà không cần trợ giúp của những cành liễu. Một lúc nào đó, trong trí tưởng tượng phong phú, hình tượng dây bầu chợt nảy ra trong ý tưởng của nó, nó lắc lư mọi cành với niềm vui sướng cực độ, nó nghĩ đã tìm ra đồng bạn thích hợp cho mục đích, bởi dây bầu có xu hướng bám vào những cây khác hơn là cần được bám vào. Sau khi tới kết luận này, cây liễu duỗi cành lên trời chờ đợi vài loài chim thân thiện làm kẻ trung gian cho ước vọng của nó. Nhìn thấy chích choè trong số những chim khác gần nó, bèn nói: “Hỡi loài chim dịu dàng! Vì đi tìm nơi ẩn trú mà bạn tìm ra cành cây của tôi trong những ngày này vào buổi sáng, khi con chim ưng đói, tàn bạo, và tham lam muốn ngấu ngiến bạn, và lúc ngừng lại, bạn luôn tìm thấy tôi khi đôi cánh của bạn thèm muốn nghỉ ngơi, và vì lạc thú bạn tận hưởng trên cành của tôi khi đùa chơi với đồng bạn và khi tình ái hoan lạc, tôi thỉnh cầu bạn hãy đi tìm dây bầu xin ít hạt, và nói với nó rằng những dây bầu sinh ra sẽ được đối đãi như con cháu tôi; và theo cung cách này, hãy dùng hết mọi lời như thế cho cùng mục đích thuyết phục; tuy bạn quả là bậc thầy về ngôn ngữ, mà tôi không cần nói nhiều. Nếu bạn làm việc này cho tôi, tôi sẽ vui lòng cho bạn làm tổ trên chạc cây và cả gia đình bạn được miễn phí”. Và rồi chích choè sau khi thương lượng một số điều kiện nhất định với cây liễu – chủ yếu nó không cho phép dung nạp bất cứ con rắn hoặc chồn nâu nào, rồi nó vểnh đuôi, cúi đầu, lao mình xuống khỏi cành và phó trọng lượng cho đôi cánh; nó đập cánh lướt nhanh và đảo quanh để thăm dò đây đó, trong khi dùng đuôi như bánh lái, rồi bay đi tìm dây bầu. Ở đó, với vài lời lịch sự và cúi đầu cung kính, chích choè có được một số hạt yêu cầu rồi mang tới cho cây liễu và được hớn hở đón nhận. Và chích choè dùng móng cào đất gần cây liễu, bằng cái mỏ, nó gieo hạt thành một vòng tròn quanh cây.

Chẳng bao lâu, những hạt này bắt đầu nảy mầm, và những nhánh sinh trưởng lan ra và bắt đầu chiếm hết mọi cành liễu, trong khi lá to che hết vẻ đẹp của ánh nắng và bầu trời. Tuy thế, vẫn chưa đủ tai hại; những quả bầu bắt đầu thòng xuống mặt đất trọng lượng nặng nề của chúng làm cho những cuống chồi non phải chịu sự méo mó và khó chịu.

Và rồi, cây liễu, trong vô hiệu, nó rung thân mình hết sức vì muốn dứt bỏ dây bầu. Sau cơn điên tiết suốt những ngày vô hiệu quả bởi độ bám chắc và bền của dây bầu như thể ngăn cản những dự định như thế, nó thấy cơn gió bay qua bèn phó mặc bản thân cho gió. Cơn gió thổi mãnh liệt làm cho những thân liễu già rỗng toác ra làm đôi xuống tận tới rễ rồi đổ xuống; cây liễu than vãn, và nhận ra rằng nó sinh ra với một số phận hẩm hiu.

Truyền thuyết về rượu nho và Muhammad

Leonardo mô tả ngạo khí của rượu vang và hậu quả của nó đối với người nghiện rượu và ông tán thành việc cấm rượu như Muhammad đã cưỡng chế.

Rượu, nước quả bồ đào ngọt thiêng, thấy mình trong kim bôi trạm trổ tinh xảo ở trên bàn của Muhammad, nó khà khà với ngạo khí vì được quá nhiều vinh dự; đột nhiên, nó bị choáng vì một ngịch khí nói với tự thân: “Ta là gì ư, khi ta cao hứng, chẳng còn nhận ra mình đang tới gần cái chết và sẽ rời bỏ chỗ ở từ chén vàng này để đi vào những hang hốc hôi thối và tan rữa trong cơ thể con người, từ một dịch thể thơm tho ngọt ngào biến thành lưu thể hôi thối hạ tiện. Và như thể bao nhiêu thứ xú uế còn chưa đủ, ta sẽ phải trường kì nằm trong những chỗ chứa gớm ghiếc và hỗn hợp vào với những biến chất thối nát từ đại tràng thải ra của con người”. Và rồi, nó cầu cứu lên tới thiên đình đòi phục thù vì bị thiệt hại quá lớn, và từ đó trở đi một sự chấm dứt đối với sự lăng mạ, và chính vì xứ sở này đã sản xuất ra những loại nho tuyệt vời nhất thế giới, ít ra sẽ không được chế tạo thành rượu. Tiếp theo, thần Jove khiến cho rượu mà Muhammad uống vào thành tửu quỷ bốc lên não ngài; làm ô uế nó và khiến ngài phát điên và sinh ra nhiều hành động điên rồ tới nỗi khi ngài phục hồi, ngài đã ra điều luật không người châu Á nào được uống rượu; từ đó cây nho để mặc với trái của nó.

Vừa khi rượu đi vào bao tử, nó bắt đầu lên men và phình ra, sau đó, linh hồn của kẻ ấy bắt đầu bỏ rơi thân thể, trỗi lên trời và não thấy nó li khai thân thể. Và rồi nó bắt đầu giáng cấp y, và làm cho y cáu tiết như kẻ điên, thậm chí phạm phải những sai lầm bất khả vãn hồi, giết chết bạn mình.

Con kiến và hạt kê

Những tranh luận dài dòng là thừa, khi lí trí sai khiến hành động.

Con kiến tìm thấy một hạt kê, hạt kê thấy nó bị bắt được, khóc xin: “Nếu bạn tử tế cho phép tôi hoàn tất nhiệm vụ sinh sản, tôi sẽ cho bạn một trăm hạt giống như tôi đây”. Và sự việc quả thực như thế.

Con nhện và chùm nho

Kẻ vô sỉ và lợi kỉ lấy oán báo đức, tất bị trừng phạt.

Con nhện thấy một chùm nho thơm ngọt hấp dẫn đàn ong và các loại côn trùng bay tìm tới. Gần như nó tìm ra một địa điểm thuận tiện nhất để giăng lưới và bố trí tấm mạng tinh xảo của nó vào nơi cư trú mới. Từng ngày, núp trong những khoảng giữa những quả nho, nó như tên trộm trước những sinh vật bất hạnh vốn không ý thức về mối nguy hiểm. Nhưng sau ít ngày, người hái nho đến rồi cắt chùm nho và đặt nó vào những chùm khác để bị giẫm đạp chung, và như vậy những quả nho là cái bẫy và hầm bẫy vừa cho con nhện lừa đảo vừa cho lũ ruồi bị lừa.

Hạt đào và tháp chuông

Sự xảo quyệt và vô ơn bạc nghĩa của những kẻ luồn lọt và lợi dụng vì tư lợi.

Hạt đào thấy nó bị con quạ tha lên chóp tháp chuông cao, và vì bị đánh rơi xuống vào kẽ tường cho nên nó thoát khỏi cái mỏ trí mạng của quạ; và nó cầu khẩn bức tường vì ân điển của Thượng đế đã ban cho nó được phép lớn lên thật cao và to lớn, và quý biết bao với những quả chuông đẹp đẽ với thanh âm cao quý nhường ấy, hẳn sẽ cứu giúp nó; rằng vì nó không thể rơi được xuống dưới những cành lá xanh của cha già nó và nằm trong luống đất bao phủ những lá khô, và bức tường hẳn không bỏ rơi nó, vì khi nó nằm trong cái mỏ con quạ tàn bạo nó đã thề nếu thoát được, từ đó nó sẽ kết thúc cuộc đời trong một cái lỗ nhỏ. Nghe những lời này, bức tường động lòng thương xót và bằng lòng che chở nó ở chỗ nó rơi xuống; và trong thời gian ngắn, hạt đào bắt đầy nảy mầm và bắt rễ vào giữa kẽ hở của những viên đá, và đẩy chúng tách ra, rồi đâm chồi lên từ chỗ hổng; và những chồi này chẳng bao lâu trỗi lên trên toà nhà, và khi những rễ cuộn xoắn lại càng lúc càng rậm hơn, chúng bắt đầu xô những bức tường tách ra và đẩy những viên đá cổ ra khỏi vị trí cũ. Thế rồi, quá trễ và vô hiệu, bức tường khóc than cho nguyên nhân bị tàn phá của nó, và trong một thời gian ngắn, nó rã ra từng mảnh, một phần lớn đổ xuống thành phế tích.

Con bướm đêm và ánh nến

Một cảnh giác đối với những ai bỏ rơi ánh sáng chân chính để theo đuổi những vinh quang nhất thời.

Con bướm đêm tự phụ và lang thang, không thoả mãn với năng lực bay du nhàn tự tại trong không trung, và bị khuất phục bởi ngọn lửa hấp dẫn của cây nến, nó quyết định bay vào; nhưng động tác khoan khoái của nó là nguyên nhân của tai hoạ tức thời; vì trong ngọn lửa, đôi cánh mỏng manh của nó bị thiêu rụi. Và con bướm đêm bất hạnh buông rơi tất cả đôi cánh hoả thiêu dưới chân giá nến. Sau nhiều than van và ân hận, nó lau nước mắt ròng ròng, ngẩng mặt lên kêu lên: “Hỡi ánh sáng giả dối! Bao nhiêu người như ta hẳn đã bị ngươi lừa gạt tội nghiệp trong quá khứ; và nếu ta muốn nhìn thấy ánh sáng, hẳn là ta không thể nào phân biệt được ánh mặt trời với lại ánh chập chờn của miếng mỡ?

Cây thanh yên

Hậu quả của tự mãn và và kiêu ngạo

Cây thanh yên (citron) kênh kiệu về vẻ đẹp của nó, tự tách mình nó ra khỏi những cây cối xung quanh nó, vì vậy nó quay sang hướng gió; nó không bị gãy vì trận cuồng phong, mà bị hất bật rễ lên mặt đất.

Hậu quả của tự phụ và xuẩn ngốc.

Cây thanh yên, muốn sinh ra một quả tuyệt ngon và cao quý ở chồi cao nhất, nó dồn hết sức nhựa vào đó. Nhưng khi quả này đã tăng trưởng, khiến cho ngọn thẳng và cao nhất của cây bị oằn xuống đất.

Cây đào, ganh tị với số lượng quả trên cây hồ đào (walnut) mọc gần đó, quyết chí làm giống như thế, nó kết trĩu quả lên bản thân tới nỗi trọng lượng của nó kéo nó xuống đất, bật rễ và bị gãy thân.

Cây hồ đào đứng bên đường phô bày quả mọc xum xuê, nó bị chọi đá hễ cứ có người ngang qua.

Khi cây vả không quả thì không ai thèm nhìn nó; và khi nó muốn được người ta trầm trồ khen vì sai quả, nó bị họ bẻ cong và bị làm gãy cành.

Cây vả đứng cạnh cây du và nhìn thấy những cành không quả của cây du trơ trẽn che ánh mặt trời với những quả chưa chín của mình, nó mắng mỏ: “Du à, bạn không biết xấu hổ khi đứng che trước mặt tôi sao? Chờ cho tới khi quả của tôi chín, bạn sẽ thấy chỗ của bạn mà!” Nhưng khi quả của nó chín thì đoàn binh lính ngang qua, họ ngả lưng lên cây vả rồi hái quả, cắt và bẻ gãy cành. Nhìn thấy cây vả đứng trơ với mọi chi thể bị cắt xén như vậy, cây du nói: “Vả à, thật tốt biết bao nếu không có quả hơn là vì chúng mà gây nên cảnh ngộ thê thảm đến thế”.

Cây huệ bên bờ nước chảy xiết

Những sự vật kiêu hãnh về vẻ đẹp có thể thấy địa điểm chúng thiết lập đang xói lở dần dưới chân.

Cây huệ bên bờ sông Ticino, và rồi dòng nước cuốn đất bờ sông trôi cùng với cây huệ.

Giàn nho và cây liễu

Số phận của một cá thể được quyết định bởi số phận của những đồng bạn và đồng liêu

Dàn nho lâu năm leo trên một thân cây già cỗi, nó ngã xuống theo thân cây bị đổ sụp rồi lụi tàn với một tình bạn xấu.

Cây liễu khi nó sinh trưởng nó hi vọng vượt qua mọi cây khác bằng những chồi cây dài của nó, nhưng nó bị xén què quặt cứ mỗi năm vì nó phải nó phải kết hợp với dàn nho.

Viên đá bên đường

Yêu đời sống cô đơn và đồng quê

Một viên đá lớn vừa lộ ra bên những dòng nước, nó nằm trên một địa điểm rìa một lùm cây duyên dáng, trên một con đường đầy đá, cây cối bao quanh và các loại hoa đủ màu sắc, nhìn lên một khối lượng rất lớn đá tập hợp với nhau ở lòng đường đi bên dưới. Nó mong ước được thả mình xuống dưới đó, nó tự nhủ: “Tôi làm gì với những loại thảo mộc này đây? Tôi muốn sống chung với những chị em tôi”. Rồi nó thả mình rơi nhanh xuống để đậu ngay giữa những đồng bọn mà nó muốn. Qua một thời gian, nó thấy liên tục khốn khổ vì những bánh xe vận chuyển, vì móng sắt của lũ ngựa, và bàn chân của khách qua đường. Kẻ thì đá nó lăn lóc, kẻ đạp lên nó; có khi nó tự nhô lên một chút trong khi bị bùn lấp hoặc  phân của một số động vật, và nó vô vọng khi nhìn lên địa điểm từ đó nó đã đến, là một nơi cô đơn và thanh tĩnh.

Cũng thế đối với những người rời bỏ đời sống trầm mặc cô đơn để chọn tới ở đô thị giữa những con người vô vàn những tính xấu.

Lưỡi dao cạo

Lưỡi dao rỉ sét sánh với đầu óc biếng nhác

Một ngày kia, lưỡi dao cạo ló ra khỏi cán vốn dùng như một vỏ bọc, nó nằm dưới mặt trời, nhìn thấy ánh mặt trời phản chiếu lên thân mình khiến cho nó hết sức kiêu hãnh, và suy nghĩ đắn đo, nó bắt đầu tự nhủ: “Ta có nên quay lại cửa hiệu mà ta vừa tới hay không? Chắc chắn không! Không thể nào thần linh vui sướng khi cái đẹp rực rỡ như vầy lại bị sử dụng hèn hạ đến thế! Thật là ngu ngốc nếu ta phải đi cạo những bộ râu sùi bọt của những gã nông dân cục mịch và làm cái công việc đầy tớ như thế? Phải chăng thân thể này tiền định cho loại việc như thế? Chắc chắn không! Ta sẽ ẩn mình ở những nơi kín đáo và ở đó sống cuộc đời thảnh thơi yên tĩnh”. Vì thế, nó tự ẩn mình mấy tháng, cho tới một ngày ra ngoài và ló ra khỏi vỏ, nó thấy rằng vẻ ngoài của nó bị sần sùi rỉ sét, bề mặt dao không còn phản chiếu lóng lánh ánh mặt trời nữa. Với sự hối hận vô dụng, nó xót xa cho trò tinh quái không thể đền bù, và thầm nói: “Ôi, tốt hơn biết bao nếu được dùng trong tay người thợ cạo để khỏi mất đi lưỡi sắc bén của ta ! Đâu rồi bề mặt sáng loáng thanh nhã ấy? Đúng là sự phiền toái và rỉ sét khó coi này đã tiêu huỷ nó!

Cũng giống như thế xảy ra với những đầu óc thay vì rèn luyện lại buông thả cho sự lười biếng; những đầu óc này như lưỡi dao đánh mất đi độ sắc bén, và để cho rỉ sét làm hư hỏng.

Khi con bướm rực rỡ nhởn nhơ lượn qua bóng tối thì nhìn thấy một ánh lửa, nó lập tức bay hướng tới đó, và bay quanh thành những vòng tròn và lấy làm kinh ngạc vô cùng trước vẻ đẹp chói lọi như thế. Và không chỉ nhìn ngắm, nó coi ánh lửa, theo thói quen, như những đoá hoa thơm, rồi mạnh dạn bay tới tìm cách tới gần ánh lửa, ngay sau đó nó bị lửa cháy xém đầu cánh, chân và những bộ vị khác; rồi rơi xuống chân ngọn đèn, nó bắt đầu thắc mắc tai hoạ này làm sao gây ra được; vì nó không thể nào ngờ bất kì bất hạnh nào hoặc gây tổn hại nào khả dĩ xảy đến với nó lại từ một vật đẹp đẽ đến thế; và rồi khi lấy lại một phần sức lực bị mất, nó cất cánh lần nữa bay qua chính giữa thân ngọn lửa, trong một khoảnh khắc nó bị thiêu cháy rồi rớt vào trong dầu đèn, nó cố chút hơi tàn chỉ đủ để phản ánh về nguyên nhân huỷ diệt nó, rằng: “Hỡi ánh sáng đáng nguyền rủa: ta nghĩ rằng ở ngươi, ta tìm thấy hạnh phúc! Vô ích, ta thật tiếc thương cho khao khát điên rồ của ta, và bằng sự tàn lụi của mình, ta mới biết được bản chất tham tàn và huỷ diệt của nhà ngươi”.

Ngọn lửa đáp: “Ta đối xử như thế với ai không biết sử dụng ta đúng cách”.

Điều này áp dụng cho những ai, khi họ thấy trước mắt họ những thú vui xác thịt và trần tục, họ vội vã như con bướm mà không hề suy xét tới tính chất của chúng, rồi họ sẽ học biết được nỗi ô nhục và thất bại.

Viên đá lửa, bị cây que đánh vào, nó hết sức ngạc nhiên rồi nói với cây que bằng một giọng nghiêm nghị: “Sao bạn làm tôi bực tức với lối ngạo mạn như thế? Đừng làm phiền tôi, vì bạn đã chọn lầm tôi; tôi chẳng bao giờ làm hại ai”. Cây que trả lời: “Nếu kiên nhẫn bạn sẽ thấy một kết quả phi thường phát sinh ra từ bạn”. Nghe những lời này, viên đá lửa dịu lại và kiên nhẫn chịu đựng sự khổ hình; và nó thấy từ bản thân phát sinh ra Nguyên tố Lửa tuyệt diệu mà nhờ thần lực ấy, nó thành nhân tố trong vô số sự vật.

Điều này áp dụng cho những ai nản chí khi bắt đầu việc học tập và rồi họ khởi sự đạt được sự làm chủ đối với bản thân họ và dâng hiến mình trong kiên nhẫn đối với những nghiên cứu bằng những kết quả phi thường.

III. NHỮNG DỰ NGÔN

Những cách ngôn nhan đề Profetie không luận về những biến cố tương lai. Để giải đáp cho những tuyên bố bí ẩn, những biến cố nổi tiếng và những diễn biến trong đời sống hàng ngày đều được trích dẫn; và những thông giải này đều thấm nhuần kịch tính.    

Văn bản đầu tiên gồm một dự định nhằm phân loại và những bản cải biên sau đó được sắp xếp sao cho hết sức đi theo chuỗi miêu tả.

Phân loại dự ngôn

Loại nhứ nhất gồm những sự vật liên hệ tới động vật lí tính. Loại thứ hai gồm sự vật không có năng lực lí tính, loại thứ ba gồm thảo mộc, loại thứ tư gồm những lễ nghi, loại thứ năm gồm phong tục tập quán, loại thứ sáu gồm những mệnh đề, sắc luật và tranh luận, loại thứ bảy gồm những mệnh đề trái với tự nhiên – nói về một vật chất càng được thủ đắc nó càng tăng trưởng, thứ tám gồm những sự việc triết lí. Và dành những sự vụ có trọng lượng cho tới kết cục và mở đầu với những sự vụ ít quan trọng hơn. Đầu tiên cho thấy tội ác, sau cho thấy sự trừng phạt.

Có nhiều kẻ sẽ lóc da mẹ mình rồi cuộn bộ da đó lại; – những kẻ canh tác đất đai.

Người ta sẽ đánh đòn ác liệt đối với nguyên nhân sống của mình: họ đập lúa.

Những thợ xẻ

Sẽ có nhiều người di chuyển chống lại nhau, trong tay nắm thanh thép cắt. Những kẻ này sẽ không làm tổn thương nhau ngoài việc gây mệt mỏi; vì khi kẻ này đẩy tới thì kẻ kia rút ra sau. Nhưng khốn cho kẻ nào đi vào giữa họ, vì rút cuộc y sẽ bị cắt ra từng mảnh.

Bóng theo người

Những dáng và hình của người và động vật sẽ thấy đuổi theo nhau, bất kể khi người và động vật này di dời tới đâu. Đúng như khi hình thể này di động thì hình thể kia cũng di động; nhưng điều thật diệu kì là sự đa dạng về chiều cao mà chúng mang lấy.

Cái bóng của ta do mặt trời đổ xuống và bóng phản chiếu của ta trên mặt nước thì đồng thời xuất hiện.

Nhiều khi một người trông thành ba người và cả ba cùng nhau di động, và thường cái bóng giống kẻ ấy nhất bỏ rơi hắn.

Ở mức độ lớn, con bò là nguyên nhân huỷ diệt thành thị, ngựa và trâu cũng như thế.

Bằng việc kéo những khẩu đại pháo.

Những con lừa bị đánh đập

Hỡi Thiên nhiên lãnh đạm, sao ngài thiên vị đến thế, với một số đứa con ngài là bà mẹ dịu dàng nhân từ, còn với những đứa con khác ngài là bà mẹ ghẻ tàn bạo và nhẫn tâm? Tôi thấy lũ con của bà bị đem làm nô lệ cho những kẻ khác, chẳng có chút thuận lợi nào, thay cho được trả công vì những phục dịch mà chúng đã làm, chúng lại được trả bằng sự đau đớn khắc nghiệt nhất, và chúng trải qua cả cuộc đời để làm lợi cho kẻ áp bức chúng.

Bầy ong

Và nhiều con ong sẽ bị đánh cắp kho tồn trữ và lương thực của chúng, và sẽ bị nhận chìm xuống nước một cách tàn bạo bởi những gã thiếu lí trí. Hỡi công lí của Thượng đế! Sao ngài không thức tỉnh để nhìn thấy những tạo vật của ngài bị hành hung như thế?

Cừu, bò, dê, và vân vân

Vô số chúng sẽ bị lấy ra khỏi bầy con nhỏ, cổ họng chúng sẽ bị cắt, và chúng sẽ bị phanh thây một cách man rợ nhất.

Lương thực sống

Một bộ phận lớn những thân thể vốn đã từng sống sẽ đi vào những thân thể của những động vật khác, đó là những ngôi nhà không còn cư trú, sẽ từng mảnh thông qua những ngôi nhà có cư trú, chăm sóc cho nhu cầu của chúng và mang theo những phế thải; tức là, sự sống con người làm bằng những thứ mà y ăn vào, và những thứ này mang theo chúng một số bộ phận của người chết.

Con chuột bị con chồn bao vây trong cái hang nhỏ của nó, với cảnh giác liên tục trông chừng bị tiêu diệt, xuyên qua một khe hở nhỏ xíu để xem xét mối nguy hiểm lớn. Giữa lúc đó, con mèo đi đến bất ngờ vồ lấy con chồn rồi lập tức ngấu ngiến nó. Thế rồi, chuột hết sức đội ơn vị thần của nó, và dâng cúng một số hạt dẻ  lên thần Jove, rồi ra ngoài hang để lấy lại sự tự do vừa bị đánh mất, nhưng tức khắc nó bị tước đoạt đi tự do này và mạng sống của nó bởi, những móng vuốt tàn bạo và hàm răng của con mèo.

Lũ chim hoạ mi hết sức mừng khi nhìn thấy một người bắt được con cú mèo và tước đoạt tự do của nó, và trói chặt chân nó. Nhưng con cú này sau đó bằng phương tiện nhựa bẫy chim là nguyên nhân mà lũ hoạ mi không chỉ mất đi tự do mà cả mạng sống của chúng. Điều này khuyến cáo cho những quốc gia vui mừng khi thấy những nhà cầm quyền bị mất tự do, hậu quả là từ đó chính họ bị mất đi tất cả sự trợ giúp và bị khuất phục dưới quyền lực của kẻ thù, mất cả tự do và thường là cả sinh mạng.

Loài kiến

Loài này sẽ họp thành nhiều cộng đồng, chúng tự ẩn náu với ấu trùng cùng với lương thực dự trữ trong những hang tối, chúng sẽ nuôi bản thân và gia đình chúng trong nơi tăm tối suốt nhiều tháng không ánh sáng, dù là ánh sáng nhân tạo hay tự nhiên.

Nước chảy thành một dòng đục ngầu hỗn hợp với đất và sương mù; sương mù hỗn hợp với không khí, còn lửa hỗn hợp bằng nhiệt của nó với mỗi nguyên tố.

Tất cả những Nguyên tố hoà chung với nhau trào lên thành khối khổng lồ, khi thì hướng về trọng tâm thế giới, khi thì hướng lên bầu trời, có khi thành cuồng lưu từ những vùng phương nam chảy lên phương bắc băng giá, khi khác, từ đông chảy sang tây, và sau đó lại từ bán cầu này sang bán cầu khác.

Những quả núi cao lớn nhất, dù ở xa bờ biển, từ chỗ của nó vẫn có thể suy động được biển.

Chính bởi những dòng sông mang theo đất mà chúng cuốn trôi từ những núi rồi thả lên bờ biển; và ở đâu đất tới thì biển lùi.

Những kẻ ngủ trên ván gỗ

Có những người sẽ ngủ, ăn, và làm việc ở chỗ giữa cây rừng và những cánh đồng.

Những hạt hồ đào, ôliu, sồi, dẻ, vân vân

Nhiều đứa con sẽ bị vỡ vì những cú đánh tàn nhẫn từ chính những cánh tay của mẹ chúng, bị quăng xuống đất và rồi bị tàn phế.

Quả ôliu từ cây rơi xuống, cho chúng ta dầu cho ánh sáng

Những thứ rớt xuống mãnh liệt từ bên trên, sẽ cho chúng ta dưỡng chất và ánh sáng.

Tàu buồm

Cây cối từ rừng lớn của những rặng Taurus, Sinai, Apennines và Atlas sẽ nhìn thấy tốc độ nhanh chóng bằng phương tiện không khí chạy từ đông sang tây và từ bắc sang nam; và việc chuyên chở rất đông người bằng phương tiện không khí. Ôi, bao thề nguyền! Ôi, bao cái chết! Ôi, bao chia li của thân bằng quyến thuộc! Bao người sẽ chẳng còn thấy lại quê hương hoặc tổ quốc! Và họ sẽ chết không nơi chôn cất, xương trắng của họ rải rác khắp những vùng thế giới.

Những than vãn vào ngày thứ Sáu tuần Thánh

Các dân tộc lớn trên khắp mọi vùng đất châu Âu sẽ than vãn cho cái chết của một người ở phương Đông.

Tín đồ Ki-tô

Nhiều kẻ giữ đức tin về người con nhưng chỉ xây đền thờ dưới danh nghĩa người mẹ.

Lễ mai táng, đám rước, đèn nến, chuông, và tín đồ

Những vinh danh và những lễ nghi long trọng nhất sẽ dành cho những người không biết đến.

Giáo đường và những nơi cư trú của giáo sĩ

Nhiều kẻ sẽ từ bỏ công việc, lao động, đời sống nghèo khó và tài sản, rồi vào sống giữa sự giàu có trong những kiến trúc lộng lẫy, để tạo cho họ được Thượng đế đón nhận.

Những giáo sĩ chỉ tốn ngôn từ, lại được những lễ vật quý giá và ban cho thiên đường

Đồng tiền vô hình sẽ thu được thắng lợi cho nhiều kẻ tiêu xài nó.

Những tu sĩ là những người giải tội

Những phụ nữ bất hạnh sẽ tự nguyện tiết lộ với những đàn ông mọi tội lỗi và những việc làm ô nhục và thầm kín nhất của họ.

Điêu khắc

Than ôi, Tôi thấy ai? Đấng cứu tinh lại bị đóng đinh.

Những thập tự giá bị đem bán

Tôi thấy đấng Ki-tô bị bán và lại lần nữa bị đóng đinh, còn các thánh đang chịu tuẫn đạo.

Thờ phượng hình ảnh các thánh

Người ta sẽ nói với những người không nghe; đôi mắt họ mở nhưng không thấy; người ta nói với họ nhưng họ không đáp; người ta sẽ xin tha thứ từ người có tai nhưng không nghe, người ta sẽ dâng đèn nến cho những người mù, và với người điếc họ sẽ lôi cuốn bằng tiếng huyên náo.

Về việc bán thiên đàng

Nhiều người sẽ bán, công khai và không bị ngăn cản, những thứ có giá cao nhất, mà không được phép của Chủ mình, dù những thứ này chẳng thuộc về họ cũng không trong phạm vi quyền lực của họ; và công lí con người sẽ không ngăn cản nó.

Đạo của những giáo sĩ sống bám vào các thánh vốn đã chết từ lâu

Những người đã chết cả ngàn năm sẽ thanh toán phí sinh hoạt của nhiều người đang sống.

Những thầy thuốc sống bằng con bệnh

Con người tới lúc khốn cùng đến nỗi họ mang ơn những kẻ lợi lạc bằng đau khổ của họ, hoặc do mất đi tài sản chân thực của họ là sức khoẻ.

Của hồi môn của những thiếu nữ

Trong khi, ngay từ đầu, những thiếu nữ không thể được bảo vệ khỏi dục vọng và bạo lực của đàn ông, cũng như bởi sự bảo vệ của cha mẹ hoặc bởi sức kiên cố của bốn vách tường, thời điểm sẽ đến khi nó những người cha và thân quyến của những thiếu nữ này phải trả một giá cao cho bất cứ ai muốn kết hôn với họ, ngay cả họ giàu, cao quý, và rất xinh đẹp. Chắc chắn, gần như thiên nhiên muốn tận diệt loài người, như một vật vô dụng, và là kẻ huỷ diệt của mọi tạo vật.

Về lũ trẻ con bọc tã

Hỡi những đô thị của biển! Trong ngươi, ta nhìn thấy những công dân vừa nữ vừa nam, bị trói chặt tay và chân, bằng những dải băng kiên cố bởi những gã không hiểu ngôn ngữ của ngươi. Và ngươi sẽ chỉ có thể làm khuây nỗi buồn và mất tự do bởi những oán trách đẫm lệ và thở dài và than vãn giữa các ngươi; vì những ai trói buộc ngươi sẽ không hiểu được ngươi, ngươi cũng không hiểu họ.

Nước trút xuống từ những đám mây sẽ thay đổi tính chất của nó khi duy trì một thời gian dài trên những sườn núi mà không tạo ra bất cứ chuyển động nào. Và điều này sẽ xảy ra trên nhiều vùng đất khác nhau.

Hoa tuyết rơi xuống vốn là nước.

Có nhiều thứ sẽ to dần theo sự huỷ hoại của chúng:

Tuyết cầu lăn trên tuyết.

Một bộ phận lớn của biển sẽ bay hướng lên không trung và suốt một thời gian dài nó sẽ không quay lại:

Những áng mây.

Những tảng đá núi lớn sẽ loé ra lửa, thí dụ như sẽ thiêu rụi gỗ của nhiều khi rừng bao la và nhiều dã thú vừa hoang dã vừa thuần hoá:

Viên đá lửa trong hộp mồi lửa tạo ra một ngọn lửa đốt cháy hàng đống bó củi làm quang những khu rừng, và với ngọn lửa này thịt dã thú bị nướng chín.

Bùi nhùi

Với đá và đồ vật sắt sẽ làm hiển hiện cái trước đó không thấy được.

Kim loại

Thứ này sẽ xuất lộ từ hang tối; và sẽ khiến cho cả loài người chịu nhiều bất an, hiểm hoạ, và cái chết. Nhiều kẻ thuận theo nó, sau nhiều ưu sầu nó sẽ đem lại nguồn vui, nhưng với kẻ nào ngịch lại nó sẽ chết trong bần cùng và bất hạnh. Nó sẽ dẫn tới can phạm vào vô số những tội ác; nó sẽ tăng thêm kẻ xấu và khuyến khích họ gây việc ám sát, cướp bóc, và nô lệ; nó sẽ làm cho những kẻ thuận theo nó trong hồ nghi; nó sẽ tước đoạt đi điều kiện hạnh phúc của những thành phố tự do; nó sẽ khiến cho con người hành hạ lẫn nhau với nhiều âm mưu, lừa dối, và phản bội. Hỡi quái vật! Tốt biết bao cho loài người nếu ngươi trở về với hang động của ngươi! Chính vì nó mà cây cối của những khu rừng mênh mông bị chặt phá, vì nó mà vô số thú vật bị mất mạng.

Lửa

Nó sẽ nảy sinh từ những nhen nhúm ban đầu rồi nhanh chóng lớn dần; nó có được sự tôn trọng vì không phải là một tạo vật; nhưng do quyền lực của nó, nó sẽ chuyển hoá hầu hết mọi thứ từ điều kiện tự nhiên sang thành điều kiện khác.

Nỗi sợ nghèo đói

Một thứ tai ách và kinh hãi lan rộng sẽ khiến cho con người hết sức sợ hãi, trong nỗi khao khát hoảng hốt của họ muốn thoát khỏi nó, họ sẽ càng chóng tăng cường năng lực vô tận của nó.

Cuộc tranh đấu vì của cải và tham lam tiền bạc cho thấy là một cái ác cơ bản của xã hội.

Tiền và vàng

Từ những hố sâu, một thứ ló dạng, sẽ khiến cho mọi dân tộc trên thế giới phải vất vả cực nhọc với những dằn vặt cực kì, khao khát và lao lực để có thể có được sự trợ giúp của nó.

Những khẩu đại pháo ra khỏi hầm và khuôn đúc

Từ dưới lòng đất sẽ xuất hiện một vật với tiếng ầm ầm kinh động làm giật mình mọi kẻ lân cận và bằng hơi thở của nó, nó sẽ giết chết con người và huỷ diệt những thành phố và lâu đài.

Gươm giáo tự bản thân chúng không làm hại ai

Một thứ mà tự bản thân ôn hoà và không thể tấn công sẽ trở nên đáng sợ và hung bạo do đồng bọn ác độc, và sẽ lấy đi sinh mạng nhiều người một cách cực kì tàn nhẫn, và nó sẽ giết nhiều hơn nếu thân thể những người này không được hộ vệ – đó là bằng những áo giáp sắt, vốn bản thân chúng không có sự sống và xuất lộ từ những hầm mỏ.

Sự chết sẽ đến từ lòng đất và những chuyển động ác liệt của chúng sẽ khiến vô số người lìa trần.

Sắt, vốn xuất thân từ lòng đất, là sự chết, nhưng những khí giới làm từ nó thì giết nhiều người.

Ôi, biết bao kiến trúc lớn sẽ bị đổ nát vì Lửa: lửa từ những khẩu đại pháo.

Xương kẻ chết sẽ được nhìn thấy qua những di động nhanh chóng chi phối vận mệnh của kẻ phát động: hột súc sắc.

Những chiếc lông vũ sẽ đưa con người lên tới trời: bằng chữ viết bằng bút lông ngỗng.

Sự chết sẽ mang chở người sống đi các nơi khác nhau: xe và tàu.

Chiêm bao

Người ta sẽ bước đi mà không chuyển động, họ nói với kẻ không hiện diện, họ lắng nghe kẻ không lên tiếng.

Gần như đối với con người khi họ nhìn thấy những huỷ diệt trên trời, và lửa từ trời giáng xuống gần như bay đi trong kinh hoàng; họ nghe được mọi loài sinh vật nói tiếng người; họ sẽ chạy trong thoáng chốc tới những vùng khác nhau trên thế giới, mà họ không chuyển động; họ sẽ nhìn thấy những ánh huy hoàng chiếu toả trong bóng tối.

Hỡi điều kì diệu của loài người! Điều gì khiến các người mê cuồng đến thế! Các người sẽ nói chuyện với mọi loài và chúng nói chuyện với bạn bằng tiếng người. Bạn sẽ tự chứng kiến mình rơi xuống từ những đỉnh cao mà không bị bất cứ thương tích nào; những cuồng lưu sẽ đem bạn theo, và bạn sẽ hoà vào dòng nước chảy xiết.

Giấy được làm thành từ giẻ rách

Thứ ấy sẽ được tôn kính và xưng tụng, những giáo huấn của nó sẽ được lắng nghe với lòng sùng kính và yêu quý, thoạt đầu nó vốn bị khinh miệt, bị cán và bị giày vò qua nhiều lối đả kích.

Sự tàn bạo của con người

Những loài thụ tạo trên thế gian sẽ luôn đánh nhau, với những mất mát vô cùng, mặt khác, đưa tới cái chết thường xuyên. Độc ác của chúng sẽ không có giới hạn; bằng những chi thể mạnh mẽ, một bộ phận lớn cây cối trong rừng bị đốn hạ; sau khi chúng đã no nê, để thoả dục vọng chúng sẽ phân phát cái chết, đau đớn, sợ hãi, và xua đuổi mọi sinh vật; và với sự kiêu ngạo vô độ, chúng sẽ muốn lên tới trời, nhưng trọng lượng chi thể quá nặng của chúng sẽ níu chúng xuống. Không gì sẽ còn lại trên mặt đất, hoặc dưới mặt đất, hoặc trong nước mà không bị truy đuổi, quấy phá, hoặc bị cướp đoạt, chính là khi một quốc gia này xoá bỏ một quốc gia khác. Và những thân thể sẽ chất thành nấm mồ và thành đường đi làm bằng mọi thân thể sống mà họ đã giết chết.

Hỡi mặt Đất, tại sao ngươi không không mở ra và hất nhào chúng xuống kẽ nứt sâu từ những vực thẳm và hang động bao la của ngươi, và không còn phô bày dưới thanh thiên bạch nhật một quái thú tàn bạo và kinh khiếp đến thế.

Ham muốn giàu có

Con người vì sợ hãi lại sẽ đuổi theo cái mà họ sợ hãi nhất: có nghĩa là, họ sẽ khốn cùng vì sợ rằng họ sẽ sa vào cảnh khốn cùng.

IV. CHUYỆN KHÔI HÀI

Một chuyện hài

Một linh mục đi quanh xứ đạo vào ngày thứ Bảy trước ngày lễ Phục sinh để rảy nước thánh trong những ngôi nhà theo tục lệ, rồi ông đi tới một căn phòng của một hoạ sĩ, rồi rảy nước lên một số bức tranh. Người hoạ sĩ bực mình quay sang hỏi ông sao lại rảy nước lên tranh, vị linh mục đáp đây là tục lệ, bổn phận của ông phải làm vậy, và ông đang làm việc tốt, rằng ai làm việc tốt có thể mong được báo đáp thậm chí tốt hơn; vì Chúa có hứa rằng mỗi việc tốt làm được dưới đất sẽ được trên trời thưởng gấp trăm lần. Và rồi, người hoạ sĩ chờ cho vị linh mục bước ra ngoài, từ trên cửa sổ liền hắt một thùng nước lớn lên lưng vị linh mục rồi nói: Đây là phần thưởng gấp trăm lần từ trên cao xuống như ngài nói từ việc tốt mà ngài đã làm cho tôi, vì nước thánh của ngài đã làm hư phân nửa số tranh của tôi.     

Những khất sĩ dòng Franciscan có thói quen giữ  chay định kì khi họ không ăn thịt trong tu viện, nhưng trong những chuyến đi ra ngoài, họ sống nhờ từ thiện và được phép ăn bất cứ lương thực nào bố thí trước mặt. Bấy giờ, có hai khất sĩ du hành trong hoàn cảnh ấy, họ dừng chân trước một quán trọ và đồng bọn với một gã lái buôn, họ ngồi chung bàn với y, quán trọ ở đây nghèo không có gì khác ngoài một con gà nhỏ nướng. Gã lái buôn thấy trong hoàn cảnh này đồ ăn dành cho hắn sẽ ít ỏi, y bèn quay sang các khất sĩ và nói: “Nếu tôi nhớ không lầm, vào mùa này, các thầy không ăn bất cứ loại thịt nào trong tu viện”. Nghe thế, các khất sĩ vì giữ giới luật nên nhịn không cãi vã trong trường hợp này; vì thế gã lái buôn đắc ý ăn hết cả con gà, còn các khất sĩ thì ăn ráng những gì có thể.

Sau bữa ăn tối, ba người người cùng bàn ra đi, sau khi đi được một quãng thì tới một con sông rộng và sâu đáng kể, và vì cả ba đều đi bộ – các khất sĩ vì lí do khó nghèo, còn gã kia thì bủn xỉn – thiết yếu, theo phong tục đồng hành, một trong những khất sĩ đi chân không sẽ cõng gã lái buôn; vì thế người khất sĩ, đưa cho y giữ đôi guốc rồi cõng hắn lên.  Thế nhưng, việc xảy ra với vị khất sĩ khi ra tới giữa dòng sông, ông nhớ lại một giới luật khác, rồi dừng lại một chút giống như Thánh Christopher, ngẩng đầu hướng lên gã đang nặng trĩu trên lưng ông rồi hỏi: “Cho tôi biết, ông có tiền trong người không?” “Thầy biết rõ là tôi có mà”, gã trả lời. “Làm sao một lái buôn như tôi ra ngoài mà không mang tiền nong sao đặng?” “Chao ôi!” khất sĩ nói, “giới luật của chúng tôi cấm mang theo bất cứ đồng tiền nào trên mình” và tức thì, ông thả gã kia xuống dòng nước. Khi gã lái buôn nhận ra rằng sự việc này là một trò đùa để trả đũa sự xúc phạm mà gã đã gây ra cho họ, gã mỉm cười và đỏ mặt, có phần xấu hổ chịu đựng một sự báo thù một cách hoà bình. 

Có kẻ muốn chứng minh quyền uy của Pythagoras [với thuyết về linh hồn chuyển kiếp], cho rằng hắn ta đã từng hiện hữu trên trần gian vào kiếp trước, và một người khác nữa không cho phép y kết thúc tranh luận, kẻ đầu tiên nói với kẻ thứ hai: “Đây là chứng cớ tôi đã ở đây thuở xưa, tôi còn nhớ anh từng là một thợ xay”. Kẻ kia cảm thấy bị châm chích vì những lời này nên đồng ý là đúng vì anh vẫn còn nhớ như một bằng chứng rằng kẻ lên tiếng đầu tiên đã từng là con lừa chở bột cho anh.     

Một người đoạn giao với một người trong nhóm bạn bởi vì y có tật hay nói xấu về những người bạn khác của mình. Một ngày kia, người bạn bị đoạn giao này trách anh ta rồi than phiền và năn nỉ cho biết lí do tại sao anh bỏ rơi một tình bạn lớn của họ; anh ta đáp: Tôi không muốn bị thấy trong đám bạn của anh chút nào nữa bởi vì tôi thích bạn, và nếu anh nói xấu tôi, là bạn anh, với những người bạn khác, anh có thể tạo cho họ có một ấn tượng xấu về anh, như tôi làm khi anh nói xấu họ với tôi. Nếu chúng ta không còn dính líu gì tới nữa như thì như thể là chúng ta đã trở thành kẻ thù, và việc anh nói xấu về tôi, như thói quen của anh, sẽ không bị trách móc nhiều nếu chúng ta không thường xuyên giao du với nhau.