Thái Hạo

Đứng trước những bức tranh của Nguyễn Ngọc Phương, tôi thường tự hỏi một câu rất ngớ ngẩn: “Anh ta vẽ gì?”. Tôi biết, câu hỏi ấy không dành cho giới chuyên môn, nhưng là một người ngoại đạo chỉ thích hội họa bằng bản năng, tôi tự cho mình cái quyền chất vấn anh những câu như thế; may thay, dù là kẻ ngang tàng, anh đã luôn chiếu cố cho tôi mà không nổi giận.

Tất nhiên, không phải vô cớ mà tôi hỏi, bởi tranh Phương là những bức vẽ “không có hình”. Không ai lướt qua tranh của anh mà có thể thấy ở đó bất kỳ hình thể nào như ta vẫn thường va phải hàng ngày, như phong cảnh, vật thể, nhân dạng... Anh thú nhận: “Tôi vẽ lại sự hoang mang của mình”.

Đứng trước tranh Phương, tôi cứ hình dung rằng, anh vẽ bằng cách...xóa. Anh không có một đồ án nào trước, hay đúng hơn là Phương bắt đầu những bức tranh hàng chục mét vuông của mình bằng cách “delete” những ý tưởng, những trù tính, những ý nghĩa, những biểu tượng, những ẩn dụ. Anh phải đánh gục chúng, không cho các “ý niệm” được quyền thống trị mình, anh phải đẩy lùi chúng ra khỏi cây cọ của mình khi nét sơn đầu tiên được phết lên gỗ.

Thực hành nghệ thuật của Phương, như tôi tưởng tượng: là một sự phản bội; vì thế, hội họa của anh là một thứ “hiện tại tiếp diễn”. Bức tranh được khai sinh đồng thời với “dòng ý thức” và cả vô thức ngay trong từng khoảnh khắc của hiện tại. Phương vẽ lại từng hình ảnh, từng tâm trạng, từng sự phá phách, đau buồn, tuyệt vọng khi chúng đang lưu chuyển lúc cây cọ đang “lăm lăm” trên tay anh. Và cứ thế, những dòng ý thức này nối tiếp, chồng lấp, xâm thực vào nhau; chúng được “ghi lại” trên tranh bằng đúng cái cách như thế (?): sự bôi xóa, sự dồn nén, sự phủ lấp và hạ sát.

Có rất nhiều bức tranh được vẽ đồng thời trên một khuôn tranh. Đặc biệt ở chỗ, chúng không chỉ tiếp nối theo chiều tuyến tính, mà là chồng lên nhau.

Vì thế, với tôi, xem tranh Phương là xem ở những chỗ bị nứt ra, ở những vệt còn sót lại, ở những hố sâu chưa kịp “san lấp”... Ở những nơi đó, ta thấy được ký ức, thấy được quá khứ, thấy được sự sinh diệt; ở đó, ta thấy được những cả những đau đớn, gào thét, trộn lẫn với những im lặng rợn người; ở đó ta ta thấy tình yêu, sự phản bội, lòng trắc ẩn, thấy sự nổi loạn và lòng dịu dàng; thấy mọi thứ vỡ ra và được hàn gắn, rồi lại vỡ ra hàng ngàn mảnh...

Tranh của Phương là thứ tranh không có hình. Anh không cho chúng cơ hội kịp đông lại, vì có lẽ anh sợ mọi thứ công thức và gông xiềng, kể cả gông xiềng của cái đẹp. Phương chạy đua với bức tranh của mình bằng “bút pháp tốc ký” để chúng không vuột mất và cũng là để chúng không thống trị anh. Có một cuộc hạ sát tàn nhẫn trên tranh; và có lẽ, đó chính là “khoái cảm thẩm mỹ” của người nghệ sĩ chăng?

Người ở cạnh anh kể với tôi rằng, ngày anh vẽ xong bức “đại cảnh” mấy chục mét vuông này, đêm ấy họ bắt gặp anh đang quỳ trước bức tranh và khóc, như một tín đồ quỳ trước sự bị mật của cõi sống. Phương nói, tôi vẽ lại sự hoang mang của mình; nếu một ngày tôi đã định nghĩa được tất cả, gọi tên được tất cả, ngày ấy, tôi từ bỏ.

Nghệ thuật với Phương, tôi nghĩ, là một cách dữ dội nhất, mạnh mẽ nhất và kỳ diệu nhất: ghi lại những thứ không thể ghi. Khi đã chộp được chúng như người ta đưa tay bắt hoa đốm trên không, Phương xóa chúng đi, Phương “hạ sát” một cách không thương tiếc. Tranh chồng lên tranh, nó trở thành một “hiện thực thậm phồn”. Vì thế, sở hữu một bức tranh của Phương có lẽ là một món hời lớn, vì trên mỗi khung hình là nhiều bức được xếp chồng lên nhau.

Đứng trước, và phải đứng xa, những bức tranh “vô hình ảnh” như thế, có lúc tôi thấy một cánh đồng thật bình yên, rồi sau cái chớp mắt, tôi thấy một cơn bão biển, lại thấy những giáo đường nghiêng ngả; một giây sau là những dáng người tật nguyền đi trên sóng... Bên dưới lớp “sơn” bề mặt có lúc tôi thấy nham thạch đang đùn lên, có khi là một vùng tối mênh mênh bí hiểm và chết chóc, có khi là những vì sao đang ló ra sau những tro bụi.

Với tôi, tranh Phương đẩy người xem vào một sự lao lực chưa từng có, vì ở đó họ phải nhận lấy vai trò của kẻ đồng sáng tạo. Phương treo một thế giới hỗn mang trước mắt ta, và ta phải làm lấy công việc “vẽ lại”. Ngay trong giây phút ấy, khán giả chết đi để nhận lại cây cọ tưởng tượng trên tay mình. Và anh ta bắt đầu vẽ... Ma lực, sự mời gọi và thách thức ấy, vừa là nỗi khổ nhọc mà không một đôi mắt dễ dãi nào có thể ở lại lâu, nhưng cũng đồng thời là sự khoái cảm mà “hội họa phi ý niệm” như của Phương đã mang đến cho họ như một tặng phẩm đầy khiêu khích.

Lên xem tranh của Phương khi anh đang bày triển lãm tại xưởng vẽ cá nhân tại Sóc Sơn - Hà Nội (từ ngày 5 – 20/3) là bước vào “thế giới hoang mang” của anh. Gặp nhau, anh khép cửa, đưa chúng tôi đi chơi 3 ngày, lang thang Ba Vì, Đường Lâm... “Lỡ có khách tới xem tranh thì sao, anh?”. “Thì họ tự đẩy cửa vào”. Phương không ngồi đó để giải thích cho người xem, đó là cách anh tôn trọng họ và tôn trọng thế giới mà anh đã khai sinh?

                                                                                                                                  T. H

Một số hình ảnh trong triển lãm của Nguyễn Ngọc Phương