Lê Học Lãnh Vân

Tôi thích viết về văn học, các cảm nhận khi đọc một bài văn, thơ... Tôi cũng có nhiều cảm xúc với các sự việc xảy ra quanh mình, đó là nguồn gốc những bài viết về xã hội, chính trị – hai đề tài, với tôi, gợi nhiều cảm xúc học thuật, trong đó cũng bao hàm cảm xúc văn chương. Các bài viết về xã hội, chính trị của tôi luôn liên quan tới Việt Nam, tổ quốc của tôi.

Từ khi ông Trump xuất hiện trên chính trường Hoa Kỳ, tôi luôn quan sát ông vì biết cách hành xử và các chính sách của ông ảnh hưởng trực tiếp hay gián tiếp trên Việt Nam. Cũng xin nói thật, ngay những lần ông xuất hiện tranh chiếc vé đại diện Đảng Cộng Hòa tranh cử Tổng thống nhiệm kỳ 45, tôi đã không đồng cảm với ông. Đó là do cách phát biểu, cách ứng xử, tác phong chung của ông mang một tinh thần không phù hợp với các giá trị cốt lõi tôi tôn trọng. Tôi nghĩ mình không xa lạ gì với các giá trị cốt lõi của Mỹ nói riêng và của Phương Tây nói chung, và yêu quý chúng. Càng yêu quý các giá trị đó, càng không đồng cảm được với ông Trump!

Ông Trump có những tuyên bố, hành xử thoạt nghe, nhìn thì khó đoán, tuy nhiên, không lâu về sau, người chú ý có thể đoán trước được. Ấy là bởi cái TÔI của ông quá lớn, chỉ cần dựa vào cái tôi đó mà đoán thì xác suất trúng không thấp. Với người khác, cái TÔI cũng có thể lớn, nhưng người ấy còn tuân thủ luật pháp, tuân thủ các giá trị hay quy cách được xã hội đồng thuận tôn trọng từ lâu. Ông Trump ít tuân thủ những điều đó.

Khi bước chân vào Nhà Trắng và khi bước chân ra khỏi Nhà Trắng của nhiệm kỳ một của ông, các phản ứng và cách hành xử của ông không khiến tôi ngạc nhiên. Một sự đứt gãy với quá khứ, với truyền thống, với cả cách tiến hành công việc cùng các quy trình, sự đứt gãy quá lớn khiến tôi không còn ngạc nhiên về bất kỳ thái độ và/hay hành vi phá cách nào của ông trong lúc tòa nhà Quốc Hội Hoa Kỳ bị tấn công ngày 6 tháng 1 năm 2021!

Các giá trị của Phương Tây được thảo luận và hình thành từ bốn năm trăm năm trước đã góp phần quan trọng tạo nên văn hóa Phương Tây mà hiện nay Hoa Kỳ, Canada, EU (1) còn giữ những phần căn bản. Các giá trị mà chính phủ Hoa Kỳ đưa ra để hướng dẫn người dân mới nhập cư gồm có: Độc lập và Tự chủ, Bình đẳng, Chủ nghĩa cá nhân (bạn làm những gì mình muốn miễn là không ảnh hưởng đến quyền của người khác), Quyền riêng tư, Dân chủ, Đổi mới (sự đổi mới bao hàm sự nhập cư) cùng một số giá trị khác (2). Các giá trị này vừa có nguồn gốc từ triết học Phương Tây trước khi Hoa Kỳ lập quốc, vừa xuất phát từ Tuyên ngôn Độc lập của Hoa Kỳ ngày 4 tháng 7 năm 1776.

Một trong những sắc lệnh hành pháp Tổng thống Trump ký đầu tiên khi cầm quyền nhiệm kỳ 47 là bãi bỏ quyền đương nhiên có quốc tịch theo nơi sinh, gọi là quyền công dân theo nơi sinh. Quyền này cho phép em bé đương nhiên có quyền chọn quốc tịch Hoa Kỳ nếu em được sinh tại Hoa Kỳ. Quyền này có nguồn gốc từ lý tưởng của nhân loại về bình đẳng và nhân quyền. Quyền công dân theo nơi sinh ngăn chặn sự phân biệt đối xử dựa trên huyết thống hoặc đặc quyền. Nếu nhân loại chấp nhận rằng mọi người sinh ra bình đẳng thì quyền công dân theo nơi sinh đảm bảo cơ hội bình đẳng đó. Không ai chọn được nơi mình sinh ra và Trái đất này là tài sản chung cho mọi người nên người sinh ra nơi đâu thì nơi đó là quê hương, quốc gia của lãnh thổ đó không có quyền từ chối. Chủ nghĩa bình đẳng phát triển bởi Immanuel Kant và khái niệm nhân quyền phát triển bởi John Rawls là nền tảng triết lý nhân bản của quyền công dân nơi sinh!

Quyền ấy bị nhiều người lợi dụng, họ mang thai và tới Hoa Kỳ vào giai đoạn sắp sinh để tìm quốc tịch cho con. Chúng ta, con người với nhau, thông cảm với ước muốn đổi đời ấy. Chẳng phải Hoa Kỳ giàu mạnh nhất thế giới hiện nay là kết quả của hàng triệu cuộc đổi đời tiếp nối nhau từ mấy trăm năm nay đó sao? Về mặt quản trị trật tự, trị an cho xã hội, nếu quyền công dân theo nơi sinh bị lợi dụng quá mức, chính quyền cần có biện pháp hành chánh ngăn chặn chứ không phải xóa bỏ nguyên tắc “mọi người sinh ra bình đẳng” được trang trọng ghi trong Tuyên ngôn Độc lập như một mục tiêu và lời hứa nhân bản của Hoa Kỳ.

Sắc lệnh ấy bị ngành Tư pháp chặn lại, nhưng cho thấy nền tảng của Tổng thống Trump. Quản không được thì cấm là tư tưởng của nhà độc tài, không phải của Tổng thống một quốc gia đại diện nền Dân chủ.

Còn bao nhiêu sắc lệnh khác, quyết định, cách hành xử khác của Tổng thống Trump xâm phạm những nền tảng nhân bản và nguyên tắc dân chủ mà thế giới hướng tới trong tiến trình gian khổ và hướng thiện của loài người? Có phải đó là điều khiến người ta, dù không chứng minh được bằng những luận cứ rõ ràng, vẫn cảm nhận có điều gì không ổn vì xâm phạm các giá trị nền tảng của xã hội nhân bản, văn minh? Những tuyên bố của ông Trump về ý muốn thôn tính Canada, Greenland, kênh đào Panama, về ngăn chặn quyền tự do ngôn luận trong môi trường đại học... Nổi bật trong những ngày này, cách hành xử của ông với cuộc chiến Nga-Ukraine cho cảm nhận một sự biện hộ, liên kết với những lãnh tụ bị thế giới xa lánh, kết án, thậm chí kinh tởm như ông Putin...

Tôi xót xa nhìn Tổng thống Trump đang đưa Hoa Kỳ xoay trục từ Dân chủ sang Độc tài! Độ lớn và thẩm quyền đại diện cho nền dân chủ của Hoa Kỳ bị tổn hại nặng nề. Thế mạnh nhất của Hoa Kỳ mà các đối thủ như Nga, Trung Quốc mơ cũng không được là hệ thống đồng minh dân chủ hùng mạnh và tiến bộ rải khắp các châu lục trên địa cầu: châu Mỹ, Âu, Á, Phi và Úc. Những ngày này, thế giới sửng sốt chứng kiến hệ thống đồng minh ấy suy yếu, có nguy cơ tan vỡ, sự tan vỡ do chính Hoa Kỳ-Trump tự tay đập nát nguồn lực chính của mình. Tôi đồng ý với một câu trong bài phát biểu trước lưỡng viện của ông Trump: “Trong 43 ngày [tôi cầm quyền Tổng thống], chúng tôi đạt nhiều thành tựu hơn 4 năm hay 8 năm của hầu hết các chính quyền trước”!

Phải chăng thời đại lãnh đạo thế giới của Hoa Kỳ đang cáo chung? Những quốc gia nhỏ nằm kề nước lớn độc tài hung hăng, muốn nương thế mạnh và kinh nghiệm Hoa Kỳ để hướng tổ chức quản trị quốc gia theo kiểu dân chủ tam quyền phân lập, giờ chùn bước...

Ngày 6 tháng 3 năm 2025

====================

TÀI LIỆU ĐỌC THÊM

(1): https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/principles-and-values/aims-and-values_en

(2): https://usahello.org/life-in-usa/culture/american-values/