Khế Iêm: Phát biểu nhận Giải Dịch thuật – Giải Văn Việt lần thứ Mười
Khế Iêm
Cuốn sách dịch American Poetry – A Memorable Time Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ là tác phẩm từ những nhà thơ, tôi đã dịch ra tiếng Việt. Và nhà phê bình Ngô Văn Giá có một nhận xét: “Quyển sách này không chỉ có ý nghĩa như một tư liệu giúp thưởng thức, tìm hiểu, nghiên cứu về thơ đương đại Mỹ mà còn có thể giúp trau dồi Anh ngữ trong việc đọc và chuyển ngữ thơ tiếng Anh hiện tại.”
Điều may mắn thay, cho tới bây giờ, tình cờ tôi lại nhận được giải thưởng từ Ban Xét giải Dịch thuật Văn Việt lần thứ Mười, về công trình tuyển dịch Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ, đăng trên Văn Việt năm 2024.
*
Dịch thơ từ tiếng Anh qua tiếng Việt hay từ tiếng Việt qua tiếng Anh đều khó. Trước khi qua Mỹ, những người di dân phải ở Philippines 6 tháng để học về đời sống Mỹ. Dạy học là Giáo sư người Philippines. Lúc đó, tôi làm thông dịch, và viết những tiểu luận ngắn bằng tiếng Anh, đăng trên tờ báo Philippines. Khi qua Mỹ, tôi lại thấy, tiếng Anh của người Philippines không giống với người Mỹ, và tôi đi học 2 năm tại trường Santa Ana College, trong đó có lớp học 101, dạy tiếng Anh. Lớp 101, chỉ để cho các sinh viên người Mỹ học xong mới được lên đại học, học 2 năm tiếp theo. Lúc đó chỉ có tôi là người Việt. Lớp học lúc đầu có khoảng 31 sinh viên, nhưng cô giáo dạy rất khó, nên nhiều sinh viên bỏ đi, chỉ còn lại 13 sinh viên. Kết quả, 1 người đạt trình độ A, 8 người B, còn bao nhiêu là C, D. Tôi được B. Khi tốt nghiệp, tôi mới hiểu, tiếng Anh không phải ngôn ngữ của mình, mà tiếng Việt mới là ngôn ngữ chính. Tiếp theo, tôi không còn viết tiếng Anh nữa, mà chỉ để đọc, và trở thành dịch giả.
Cuộc đời có nhiều sự lạ lùng: trên Tạp chí Thơ, đã có một số những nhà thơ và nhà nghiên cứu nổi tiếng ở trong và ngoài nước như: Bùi Giáng, Mai Thảo, Thanh Tâm Tuyền,Tô Thùy Yên, Du Tử Lê, Quách Thoại, Nguyễn Xuân Sanh, Nguyễn Xuân Hồng, Trần Lê Nguyễn, Trang Châu, Tạ Ký, Trần Tuấn Kiệt, Nguyễn Thị Hoàng, Nhượng Tống, Hoàng Ngọc Hiến, Phùng Quán, Trần Dần, Lê Đạt, Dương Tường, Hoàng Cầm, Hữu Loan Nguyễn Phan Cảnh, Nguyễn Đình Thi, Đỗ Lai Thúy, Nguyễn Trọng Tạo, Phạm Thị Hoài, Đỗ Minh Tuấn, Mai Văn Phấn, Phan Đình Diệu. Ngoài ra còn có những họa sĩ Thái Tuấn, Ngọc Dũng, Duy Thanh, Phạm Hoán, Đinh Cường, Trịnh Cung ...
Sau đó, tôi lại quen biết với nhiều nhà thơ Mỹ và thế giới, để rồi đã dịch tiếng Anh ra tiếng Việt, với tác phẩm Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ. Và cũng nhờ đó mà có cuộc đọc thơ do nhà thơ danh dự tiểu bang California Dana Gioia tổ chức, kết hợp giữa hai nền văn hóa Mỹ Việt, vào ngày 20 tháng 11 năm 2016, cùng với nhà thơ Khế Iêm và nhạc sỹ Tina Huỳnh.
Trở lại quá khứ, khi làm báo song ngữ Poetry Journal in Print, tôi liên lạc được với rất nhiều nhà thơ nổi tiếng Mỹ và thế giới. Có những nhà thơ ở Anh, Mỹ, Ý (Italy), Cộng hòa Hồi giáo Pakistan, Canada, Nhật Bản, Thái Lan, Cuba, Vương quốc Bỉ. Cuốn American Poetry – A Memorable Time (Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ) đã xuất bản và gửi qua email cho họ, có một số nhà thơ nổi tiếng Mỹ và thế giới như Dana Gioia, Mani Rao, Grace Taylor, Stanley Barkan, Lidia Chiarelli, Germain Droogenbroodt ngợi khen. Nhà thơ Germain Droogenbroodt, thuộc Vương quốc Bỉ, đã chúc mừng và cho rằng, cuốn sách Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ thật tuyệt vời. Dưới đây là một số ý kiến về Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ của những nhân vật nổi tiếng Mỹ và Thế giới:
Dana Gioia
Thật ấn tượng! Đây hẳn là công trình đồ sộ và khát khao nhất của loại sản phẩm tiếng Việt. Chúc mừng. Cuốn sách cho thấy sự cống hiến phi thường, bạn đã có, để tạo ra cầu nối giữa hai ngôn ngữ và hai nền văn hóa.
Mani Rao
Thật tuyệt vời. Tôi biết bạn khi tôi từ Fringe, Hồng Kông. Tôi có thể hỏi – bạn đang ở đâu, bạn có khỏe không. Email của bạn về thơ vẫn đúng trong những năm qua.
Bạn có bản dịch thơ tiếng Việt nào không? Tôi là biên tập viên bản dịch cho Tạp chí Văn học Bombay (TBLM). https://bombaylitmag.com/submit/emailmanirao
Grace Taylor
Chào Khế Iêm,
Cảm ơn bạn đã quan tâm tới The Fiddlehead. Do số lượng lớn sách nhận được theo yêu cầu điểm sách, chúng tôi chỉ để ý tới sách của người Canada, hoặc do các nhà xuất bản Canada.
Trân trọng.
Grace Taylor
Trợ lý hành chính
Stanley Barkan
Ồ!
Thật là một nỗ lực và tác phẩm đồ sộ!
Tôi rất vui, muốn giúp bạn phổ biến và bán cuốn sách của bạn.
Nếu đưa lên Amazon, tôi sẽ mua một số bản. Danh sách Thơ của tôi cũng từng làm như vậy để phổ biến trên toàn thế giới.
Tôi muốn nối kết bạn với những người bạn khác mà tôi biết, để họ mời bạn gửi thơ bạn tới cho họ, theo đó, họ sẽ đọc và dịch sang các ngôn ngữ khác.
Stanley Barkan là một nhà thơ Mỹ nổi tiếng, và là một dịch giả đã dịch một số bài thơ của tôi từ tiếng Anh ra tiếng Hàn, đăng trên Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ.
Lidia Chiarelli, Ý
Khế Iêm thân mến
Cảm ơn rất nhiều về món quà, Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ, bản PDF.
Theo gợi ý của bạn để chia sẻ Tuyển tập này, tôi đã đưa lên blog IMMAGINE & POESIA,
với Góp Ý ngắn tôi đính kèm sau đây:
Và trên hết, xin cảm ơn vì công việc đáng kinh ngạc, bạn đã thu thập và dịch rất nhiều tác phẩm của các nhà thơ trên thế giới.
Tất cả đều hay nhất
“Tuyển tập như một viên ngọc quý, tập hợp sự đóng góp của các nhà thơ trên thế giới, ngôn ngữ chung là tiếng Anh Mỹ. Tất cả các tác phẩm đều được dịch bởi Khế Iêm, cũng là tác giả của Stepping Out – Essay On Vietnamese Poetry (Bước ra – Tiểu luận thơ Việt).
Mục đích của bộ sưu tập này được nêu trong phần Giới thiệu:
Nhân loại cần đến những cuộc trao đổi trên cơ sở thông cảm lẫn nhau và hòa bình để làm phong phú cuộc sống của chúng ta. Trong thời đại Internet, thơ đã trở nên một phương tiện giản đơn và thuận tiện để phát hiện nhanh chóng và bắt đều hiểu được những nền văn hóa của nhiều dân tộc khác nhau.
Mỗi nhà thơ trong Tuyển tập đều cất cao giọng nói trong trẻo, để truyền đạt thông điệp về Tình đồng nghiệp và Hòa bình, qua những hình ảnh đẹp hiếm thấy, những hình ảnh của ánh sáng và sự tráng lệ, chỉ những Thiên thần, dù nổi loạn, mới có được để thêm vào… tựa đề "Phần Một": Những thiên thần nổi loạn, và tựa đề "Phần Hai": Thơ tự do.
Công việc sưu tập nguyên bản và các bản dịch đã thu hút Khế Iêm trong một thời gian rất dài, kết quả mới có Tuyển tập tuyệt vời này, một bộ sưu tập có thể định nghĩa như một viên gạch, được thêm vào công việc xây dựng nền Hòa bình lâu dài trên Thế giới.”
_______________________________________
Germain Droogenbroodt
Như bạn có thể đọc tài liệu đính kèm, tôi là một nhà thơ người Bỉ, sống ở Tây Ban Nha. Những tập thơ của tôi đã xuất bản ở 30 quốc gia (chưa tính Việt Nam), tôi đã nhận được hơn chục giải thưởng thơ quốc tế và hàng năm tôi được mời tham dự các đại hội liên hoan thơ quốc tế uy tín.
Nhưng tôi cũng là một dịch giả, nhà xuất bản (POINT Editions) và tài trợ cho quốc tế hiện đại với dự án của tôi, Poetry without Borders (Thơ không biên giới), xuất bản hai bài thơ mỗi tháng từ khắp nơi trên thế giới bằng 38 ngôn ngữ. Tuyển tập thơ không biên giới đã được xuất bản thành sách, cho đến nay đã có 763 bài thơ, bằng các tiếng Hà Lan, tiếng Rumani, tiếng Indonesia, tiếng Kurd, tiếng Hindi và tiếng Tây Ban Nha. Có lẽ, bạn có thể dịch những bài thơ tuyệt vời từ khắp nơi trên thế giới, và xuất bản bằng tiếng Việt? Tôi có thể chọn trong tương lai một số bài thơ bạn đã xuất bản, và đề cập đến ấn phẩm của bạn.
Dưới đây, bạn có thể thấy các ngôn ngữ mà các bài thơ được dịch và xuất bản, cho đến nay không có bài nào bằng tiếng Việt. Bạn có muốn tham gia vào đại gia đình dịch giả quốc tế, dịch và quảng bá hai bài thơ NGẮN mỗi tháng từ khắp nơi trên thế giới bằng tiếng Việt không?Bạn có thể vào xem các tuyển tập đã xuất bản tại trang website của POINT: http://www.point-editions.com. Nếu bạn có liên hệ ở các quốc gia khác, như Campuchia, Lào, Philippines, v.v., bạn có thể thông báo cho tôi. Tôi đọc thấy bạn đã xuất bản một bài thơ của Naowarat Ponpaiboon (người Thái Lan). Tôi đã gặp anh ấy nhiều năm trước và anh ấy đã sắp xếp cho tôi một buổi đọc thơ tại trường đại học ở Bangkok, nhưng tôi đã mất liên lạc với anh ấy và không có liên hệ nào khác với các nhà thơ Thái Lan.
Trân trọng
Kết luận
Nhìn lại, mỗi người đều có một số phận. Trong đời, tôi cũng sống suốt cuộc đời cô độc. Cô độc luôn luôn là niềm vui, chẳng khác nào, nếu có hạnh phúc phải nếm mùi khổ đau. Một số những nhân vật nổi tiếng thế giới, đều phải sống cuộc đời cô độc. Như nhà triết gia Hy Lạp Socrates có một bà vợ dữ dằn, nhờ thế mà ông phải sống cô độc, và trở thành một triết gia. Còn tôi, đã có được một đời sống thơ, và tiếp cận với những nhà thơ nổi tiếng tại Mỹ và thế giới.
Và cuộc đời sinh ra đã là niềm vui, khi chết đi là nỗi buồn. Còn hoàn cảnh mỗi người mỗi khác, dù vui hay buồn cũng không có gì quan trọng, quan trọng là có tấm lòng về tình người. Để có tình người, thì cần phục vụ cho con người, cả vật chất lẫn tinh thần, qua cách sống lương thiện: chân thật, bao dung, vị tha, chỉ để ý tới cái tốt chứ không quan tâm tới cái xấu... Khi sinh ra, con người không tốt, không xấu, không đúng, không sai, chỉ khởi đầu có tiếng khóc. Tiếng khóc báo trước, khi lớn lên, bản chất con người, mỗi người mỗi khác, không ai giống ai. Mỗi người có một số phận, được cái này mất cái kia. Nhưng cần hiểu rằng làm người đã là may mắn, khi qua đời thì mãi mãi cách xa nhau, vì vậy, hãy trân trọng mỗi nỗi lòng con người. Cũng nhờ vậy, mà tôi có ba tác phẩm: Vũ điệu không vần, tiểu luận, 600 trang; Con đường thơ toàn tập, 630 trang; Thơ Mỹ – Một thời đáng nhớ, 730 trang.
Thành thật cảm tạ Ban Xét giải Dịch thuật Văn Việt.