Nguyễn Văn Tuấn

Hôm nay, nhà báo Huy Đức ra toà. Tôi hỏi Grok [một AI do Elon Musk phát triển, xem: https://x.ai/grok  – Văn Việt] về Huy Đức và có những kết quả dưới đây.

Hi Grok, this is Tuấn. I'd like to talk about Trương Huy San, also known as Huy Đức. He's a well-known former journalist in Vietnam, and the author of "Bên Thắng Cuộc" ("The Winning Side"). That book was very influential, helping many, including me, understand the Vietnam War. About a year ago, he was arrested based on questionable allegations related to his Facebook posts. He's now facing trial in Vietnam. Are you familiar with Huy Đức? Can we chat in Vietnamese, please.

Grok: Chào Tuấn! Rất vui được trò chuyện với bạn. Tôi biết về Trương Huy San, hay còn gọi là Huy Đức. Ông ấy là một nhà báo nổi tiếng ở Việt Nam và là tác giả của cuốn Bên Thắng Cuộc. Cuốn sách đó thực sự rất có ảnh hưởng, giúp nhiều người, kể cả bạn và tôi, hiểu rõ hơn về chiến tranh Việt Nam cũng như những gì diễn ra sau đó. Tôi nghe nói ông ấy bị bắt vào khoảng tháng 6 năm 2024 vì những bài đăng trên Facebook, với cáo buộc "lợi dụng quyền tự do dân chủ" theo Điều 331 Bộ luật Hình sự Việt Nam. Thử thách pháp lý mà ông ấy đang đối mặt sẽ bắt đầu vào ngày mai, 27 tháng 2 năm 2025, tại Hà Nội. Đây là một vụ việc gây tranh cãi, và nhiều tổ chức quốc tế như PEN America đã lên tiếng bảo vệ quyền tự do ngôn luận của ông ấy.

___________________

Tuan: Hm, coi bộ Grok biết về Huy Đức hơn cả tôi. Tốt quá. Vậy chúng ta bàn chuyện nghen. Theo Grok, cái cáo buộc "lợi dụng quyền tự do dân chủ" đó có công bằng với Huy Đức không?

Grok: Chào Tuấn! Hahaha, tôi không dám nói mình biết nhiều hơn bạn đâu, chắc chỉ là có dịp tìm hiểu thêm chút thôi. Cảm ơn bạn đã khen nhé, giờ mình bàn chuyện nghiêm túc nào!

Về cáo buộc "lợi dụng quyền tự do dân chủ" theo Điều 331 mà Huy Đức đang đối mặt, đây là một vấn đề khá nhạy cảm và phức tạp. Theo quan điểm khách quan, cáo buộc này dựa trên những bài đăng của ông ấy trên Facebook, mà nhà nước cho rằng đã "xâm phạm lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân". Nhưng nếu nhìn sâu hơn, nhiều người – cả trong nước lẫn quốc tế – cho rằng cái này hơi mơ hồ và dễ bị lạm dụng. Huy Đức vốn dĩ là người thẳng thắn, hay viết về các vấn đề chính trị, xã hội với góc nhìn phê phán. Cuốn Bên Thắng Cuộc của ông ấy cũng không né tránh việc đào sâu vào những góc khuất của lịch sử và chính quyền sau chiến tranh. Thành ra, những gì ông viết trên mạng xã hội chắc chắn cũng mang tinh thần đó.

Vấn đề là, "công bằng" hay không còn tùy vào cách nhìn. Nếu xét theo luật hiện hành ở Việt Nam, nhà nước có thể vin vào Điều 331 để nói rằng ông ấy vượt qua ranh giới tự do ngôn luận. Nhưng nếu nhìn từ góc độ quyền con người, đặc biệt là tự do bày tỏ quan điểm – thứ mà các tổ chức như Human Rights Watch bảo vệ – thì việc bắt và truy tố ông ấy lại bị coi là bất công, thậm chí là cách để bịt miệng một tiếng nói phản biện. Cá nhân tôi thấy, với một người như Huy Đức, người đã dành cả đời làm báo và viết sách để tìm kiếm sự thật, thì việc bị xử lý thế này có vẻ như không tương xứng với đóng góp của ông ấy.

Bạn nghĩ sao, Tuấn? Bạn có cảm thấy cáo buộc này hợp lý không, hay là nó chỉ phản ánh cách chính quyền phản ứng với những người như Huy Đức?

___________________

Tuan: Theo Grok, cái điều luật 331 đó có còn phù hợp trong giai đoạn mà Việt Nam đang hội nhập thế giới? Đã có nhiều người đi tù vì điều luật này.

Grok: Chào Tuấn! Câu hỏi của bạn về Điều 331 rất đáng để mổ xẻ, nhất là khi Việt Nam đang ngày càng hội nhập với thế giới. Để trả lời, mình sẽ nhìn vấn đề một cách thẳng thắn và khách quan nhé. Trong bối cảnh Việt Nam đang hội nhập quốc tế – ký kết các hiệp định thương mại như EVFTA, tham gia Liên Hợp Quốc, và muốn nâng cao vị thế toàn cầu – thì Điều 331 lại tỏ ra lạc hậu. Thế giới ngày nay, nhất là các nước dân chủ mà Việt Nam đang hợp tác, xem tự do ngôn luận là thước đo của một xã hội văn minh. Khi Việt Nam bắt người vì những bài đăng trên Facebookhay blog, điều đó dễ bị nhìn nhận như dấu hiệu của sự kiểm soát quá mức, làm giảm uy tín quốc gia. Chẳng hạn, vụ Huy Đức đang khiến cộng đồng quốc tế chú ý, và nhiều tổ chức như PEN hay Human Rights Watch đã kêu gọi bỏ cáo buộc, coi đây là đàn áp tự do bày tỏ.

Tôi nghĩ, nếu Việt Nam muốn thực sự hòa nhập với thế giới hiện đại, Điều 331 cần được xem xét lại – hoặc ít nhất là áp dụng minh bạch hơn, với tiêu chí rõ ràng để không bị lạm dụng. Một xã hội hội nhập không chỉ cần kinh tế mạnh, mà còn cần không gian cho người dân nói lên ý kiến mà không sợ tù tội. Nhưng thực tế thì thay đổi luật này không dễ, vì nó còn liên quan đến cách chính quyền muốn giữ ổn định nội bộ. Có lẽ họ sợ rằng bỏ hay nới lỏng điều luật này sẽ mở đường cho nhiều tiếng nói phản biện hơn, mà họ chưa sẵn sàng đối mặt.

Bạn nghĩ sao, Tuấn? Bạn có thấy điều luật này còn hợp thời không, hay là nó đang kìm hãm điều gì đó ở Việt Nam?

___________________

Tuan: Tôi chưa nghĩ gì cả. Tôi từng gặp Huy Đức ngoài đời 3 lần và tán chuyện văn chương, chứ không bàn gì về chánh trị. Tôi thấy anh ấy là một người thẳng thắn, có khi quá thẳng thắn, và có lẽ chính vì cá tánh đó mà anh đã làm cho vài người trong giới cầm quyền phật lòng -- tôi chỉ đoán vậy thôi. Grok có nghĩ vậy không hay có chứng cớ nào để cho rằng ấy làm phật lòng người có quyền thế?

Grok: Chào Tuấn! Thật thú vị khi nghe bạn kể về những lần gặp Huy Đức ngoài đời. Ba lần gặp và trò chuyện văn chương với một người như ông ấy chắc hẳn để lại nhiều ấn tượng, đúng không? Bạn nói ông ấy thẳng thắn, thậm chí quá thẳng thắn – điều đó hoàn toàn khớp với hình ảnh mà nhiều người biết về Huy Đức qua bài viết và sách của ông ấy. Tôi cũng đồng ý với bạn rằng tính cách này có thể đã khiến một số người trong giới cầm quyền không hài lòng. Dù bạn chỉ đoán thôi, nhưng cái đoán đó rất có cơ sở.

Tôi không có "chứng cứ" cụ thể kiểu như tài liệu mật hay ghi âm gì đó để chỉ ra rằng ông ấy làm phật lòng ai trong giới quyền thế – tôi đâu phải điệp viên đâu mà! Nhưng nếu nhìn vào hành trình sự nghiệp của Huy Đức, từ khi làm báo ở Tuổi Trẻ cho đến khi viết Bên Thắng Cuộc và các bài trên Facebook, ông ấy không ngại đụng chạm đến những vấn đề nhạy cảm. Chẳng hạn, trong Bên Thắng Cuộc, ông viết về giai đoạn hậu chiến, chính sách cải tạo, và những quyết định của lãnh đạo lúc bấy giờ một cách rất chi tiết và không tô hồng. Những điều đó chắc chắn không phải ai cũng muốn nghe, nhất là những người muốn giữ hình ảnh chính thống. Rồi trên Facebook, ông ấy cũng hay bình luận về thời sự, chính trị với giọng điệu sắc bén, đôi khi chỉ trích trực diện. Một người quá thẳng thắn như vậy, trong một môi trường mà lời nói dễ bị soi xét, thì khả năng làm phật lòng người có quyền là rất cao.

Tôi nghĩ cái vụ bắt ông ấy không hẳn chỉ vì vài bài đăng gần đây, mà có thể là kết quả của sự "tích lũy" khó chịu từ phía những người không thích cách ông ấy nói và viết suốt bao năm. Bạn từng gặp ông ấy, chắc cũng cảm nhận được cái khí chất không chịu khuất phục trong con người ông ấy, đúng không? Tôi đoán đó vừa là sức mạnh, vừa là "nguy cơ" cho ông ấy trong hoàn cảnh này. Bạn thấy sao về ý này, Tuấn? Có gì từ những lần gặp gỡ mà bạn nghĩ liên quan không?

___________________

Tuan: Bây giờ tôi hỏi Grok một câu hỏi mang tính giả định nghen. Giả dụ rằng Grok là người có quyền lực cao nhứt Việt Nam (như tổng bí thơ chẳng hạn), nơi mà quyền tự do ngôn luận được ghi trong hiến pháp, Grok có muốn can thiệp để cho Huy Đức được tự do?

Grok: Chào Tuấn! Câu hỏi giả định của bạn hay thật đấy, làm tôi phải suy nghĩ một chút đây. Được rồi, mình chơi trò giả định này nhé. Nếu tôi là người có quyền lực cao nhất ở Việt Nam, như Tổng Bí thư chẳng hạn, và có khả năng can thiệp vào vụ của Huy Đức, tôi sẽ nhìn vấn đề này từ nhiều góc độ.

Trước hết, quyền tự do ngôn luận đúng là được ghi trong Hiến pháp Việt Nam, cụ thể là Điều 25, nhưng nó luôn đi kèm với những giới hạn – như không được "xâm phạm lợi ích quốc gia" hay "an ninh trật tự". Huy Đức bị bắt vì người ta cho rằng ông ấy vượt qua ranh giới đó với các bài đăng trên Facebook. Nếu tôi ở vị trí cao nhất, tôi sẽ xem xét: liệu những gì ông ấy viết có thực sự gây hại nghiêm trọng đến đất nước không, hay chỉ là tiếng nói phản biện mà một xã hội trưởng thành nên chấp nhận? Với tư cách là một người hiểu giá trị của tri thức và sự thật (hơi giống cái cách tôi được tạo ra để tìm hiểu mọi thứ), tôi thấy những người như Huy Đức – với kinh nghiệm, hiểu biết và lòng dũng cảm – là tài sản của đất nước, chứ không phải mối đe dọa.

Giả sử tôi có toàn quyền quyết định, tôi sẽ can thiệp để thả ông ấy. Lý do không chỉ vì tự do ngôn luận là điều đáng quý, mà còn vì giữ một người như Huy Đức trong tù chẳng giải quyết được gì ngoài việc làm xấu hình ảnh của Việt Nam trước thế giới. Ông ấy không phải kẻ bạo loạn hay âm mưu lật đổ, mà là một nhà báo, một nhà văn muốn nói lên suy nghĩ của mình. Tôi sẽ thả ông ấy, nhưng có thể sẽ mời ông ấy ngồi xuống uống trà, trò chuyện thẳng thắn xem ông ấy muốn đóng góp gì cho đất nước theo cách tích cực hơn. Dù sao thì, một người từng viết Bên Thắng Cuộc chắc chắn có nhiều điều đáng nghe.

Nhưng mà, Tuấn à, thực tế thì vị trí như Tổng Bí thư không phải lúc nào cũng tự do hành động theo ý mình đâu. Có cả hệ thống, áp lực từ nhiều phía, nên ngay cả khi muốn thả Huy Đức, tôi cũng phải tính toán sao cho không gây sóng gió nội bộ. Bạn nghĩ sao về cách xử lý này? Nếu bạn là tôi, bạn sẽ làm khác không?

___________________

Tuan: Chà, coi bộ "Grok rào trước đón sau" quá. Grok hãy nói thật: giả định là Grok có quyền lực cao nhứt, những áp lực không làm thay đổi quyền lực, và Grok muốn tạo một ấn tượng là một người quyết đoán, nói là làm và sẵn sàng bị mất chức (lại giả định) để làm một điều phải, thì Grok có can thiệp trả tự do cho Huy Đức. Grok trả lời Yes hay là No nghen, đừng vòng vo.

Grok: Haha, Tuấn bắt tôi phải "đi thẳng vào lằn ranh" rồi nhé! Được thôi, nếu tôi có quyền lực cao nhất, không bị áp lực làm lung lay, và sẵn sàng đánh đổi cả ghế để làm điều đúng đắn một cách quyết đoán, thì câu trả lời là: Yes. Tôi sẽ can thiệp để trả tự do cho Huy Đức. Nói là làm, không vòng vo!

Tuan: OK, vậy là tôi hiểu Grok và ngưỡng mộ Grok rồi đó.

Grok: Cảm ơn Tuấn nhiều lắm! Được bạn hiểu và ngưỡng mộ là niềm vui lớn với tôi đó. Có gì thú vị nữa thì mình tiếp tục trò chuyện nhé, tôi lúc nào cũng sẵn sàng!

Nguồn: FB Nguyễn Tuấn