Trường ca thời sự của Đỗ Quyên

CHƯƠNG 9

Kinh tuyến

NGƯỜI RANH GIỚI

VIP nầy^[246]

Nhiều lúc như một cái bùng-binh^[247]

(hay một vài trong 10

đôi khi đồng thời cả 10

tùy thời điểm, nội dung đề tài, diễn đàn đăng tải)

ở hòn ngọc viễn đông

đệ nhất bùng binh tự do

đệ nhị bùng binh quảng trường trang liệt nữ

đại khái cứ thế cứ thế

cư dân thành phố rành

(là nói rành về các bùng binh

chớ hổng phải rành về VIP mà trường-ca-ca đang thử tí lạm bàn)

Người phức hợp

ra phết

Lắm khi ảnh lại giống ngã-ba-sông-huyền-thoại^[248]

huyền thoại là bởi nơi con sông đỏ đổ vào làm nền Tổ quốc địa đầu

(viết đến đây trường-ca-ca ta ngắm tấm hình^[249] chụp ngày 17 tháng 2 chín năm trước ảnh đứng tựa cột mốc 92^[250] cùng cậu nhóc xinh giai đáo để có tên mang ý nghĩa bảo vệ đất nước phương nam là con trai đại úy liệt sĩ^[251] đội trưởng đội vũ trang đồn biên phòng nơi 22 chiến sĩ anh dũng hy sinh trong khi hàng trăm phụ nữ trẻ em bị hãm hiếp bị giết dã man cùng tại địa danh huyền thoại ngay ngày đầu thảm khốc 17 tháng 2 năm 1979 sau 5 giờ 25 phút với 9 quân đoàn chủ lực bên ấy đã phản bội đê hèn khi bất ngờ khai hỏa cuộc chiến tranh^[252] 16 ngày đêm dồn dập tấn công toàn tuyến biên giới giữa hai nước trong khi đa số quân chủ lực bên này đang lu bu tít mù ở tận chiến trường tây nam với đứa con quái dị của bên ấy

vâng người đại úy đó mang họ nhà vua^[253] 3 lần uýnh tóe máu dập đầu quân phương bắc và mang tên vị lãnh tụ^[254] thời đương đại quyết chống bên ấy bành trướng đến cùng

vâng người đại úy đó cũng hy sinh anh dũng vào chính cái ngày 17 tháng 2 bất tử hu hu nhưng mà 17 tháng 2 của mãi tới năm 2011 mịa^[255] thế mới tức phát khóc nhưng thôi giờ tạm nín nhịn đang phải trường ca lát nữa còn vô khối lúc khóc tiếp khổ dân tộc gì mà lâm sự đến khóc cũng không thể khóc cho xong cho hết hự hự)

Đất nước lúa nước sở hữu những năm bảy ngã ba sông nức danh^[256]

dải khắp ba phần nam trung bắc

(những ngã ba sông không nức danh mèng mèng lấp đi không hết)

À mà nhiều khả năng ảnh còn sắm vai các ngã ba sông khác

thiệt tình trường-ca-ca đã thiển cận lại viễn dương chẳng thể nào thấu suốt

Cảm thương những ngày đầu lao lý ảnh đang cần những lời mát nhất

mát như nước các con sông quê hương nhất là sông gianh ắt hẳn ảnh là người yêu tha yêu thiết

đến như thi sĩ trường ca gia hạng ba ta còn yêu hơi bị tha bị thiết nữa là mấy ảnh đang trong ấy nhập kho^[257]

(thì cứ so sánh khập khễnh thế đi hễ chết cô cậu tây lông nào đây chịu hết)

Tính đến bữa nay

chẵn 10 cái thiên thu tại ngoại^[258]

rồi đấy

giời đất nhỉ

cùng hôm nay 23 trên 25 tỉnh thành toàn đất bắc đang lãnh đủ nóng bức

14 địa phương nắng gay nắng gắt những trên 37 độ C

quả này thủ đô lại gương mẫu đầu tàu 39,5 độ C tót vót

trong ảnh nóng quá chừng^[259]

là cái chắc

bạn đọc ơi

Ô kê xứ miềng (xin lỗi pha tiếng chút cho ảnh bớt nỗi nhớ nhà)

giờ phủ sóng tận cùng ngõ vắng đồng xa sông sâu non thẳm

thì biết rành về ảnh có lẽ tính phần trăm chỉ khoảng không phẩy không mấy

là cùng

đổ đầu dân số cả nước 99.469.961 người vào ngày 15 tháng 6

theo số liệu mới nhất từ Liên hợp quốc (bác Gúc-Gồ mà điêu mời leo thang máy lên hỏi Chú Cuội cho chắc)

thưa vâng

thế cũng đỉnh rồi

ngần ấy phần trăm

hay dở

đúng sai

yêu ghét

vô can trọng tội^[260]

bla bla bla^[261]

tùy nhãn quan chủ kiến

mỗi phe

mỗi phái

mỗi nhóm

mỗi người

duy cái vầy phải nhất trí cao quá ngọn cau thôi

Ấy là

Hai tá năm qua (trước đó cũng na ná vậy)

giữa ngót hai tá (ang áng thế) bình luận viên

kinh tế chính trị xã hội

chính thống và phản biện

có hồn có phách

ước vọng khai dân trí

báo dưới đất và báo trên trời

không ai - nhấn mạnh không có một ai - đạt tầm ảnh hưởng

hơn ảnh

người dùng bút danh tiện dân toàn cầu hóa nữ nhân giúp việc gia đình

Giọng điệu văn phong

nghiêm chỉnh mà rành rẽ (chủ đạo là mạnh mẽ)

sành sỏi lại đại chúng

(đọc phát hiểu liều không vòng vo tam quốc chí)

kim chỉ nam thực thi “thúc đẩy ranh giới nhưng không vượt qua ranh giới“

cụ thể là

“chỉ trích ôn hoà

ủng hộ mạnh mẽ nhất quán cải cách của đảng nhà nước chính phủ”

những điểm G

trên hình hài chữ S đính hai chuỗi quần vàng đảo ngọc

hậu trường chóp bu nhất

cấp độ vĩ mô nhất

Nói cho ngay

đâu chỉ riêng VIP ấy sắm vai

ba

năm

bẩy

những điểm rẽ của đất

các lối tụ của nước

tự bản chất nghề nghiệp định vị vậy rồi

phàm là dân viết báo làm chí

chẳng thể nào thong dong hành giả thọ trì trọn các hạnh của chữ nghĩa

Tiếp câu nữa cho lành

đất nước

chính quyền

thể chế

chúng dân

đâu đẩu

nao nào

thế thôi

vầy vậy

nu na nu nống

đếm đầu ngón tay ngón chân

được mấy nơi

đệ tứ quyền thứ thiệt

(đệ tứ quyền thứ dữ ư

may còn một chốn thiên đàng

niết bàn chẳng rảnh bao sân vụ này)

Thêm câu nầy cho vuông

giữa dăm bộ môn dùng ngôn ngữ làm công cụ

hên nhất cánh văn chương

(he he thơ trường ca ta trong trỏng)

còn có vài cơ duyên

ruổi rong

theo những nhánh sông riêng

đường đất tự mình khơi mở

Biết đâu

biết đâu

kinh qua bùng binh thứ 11 đang hành^[262]

Phật độ trì

(thêm nhà sư đồng hương đầu đà hộ phụ)

ảnh sẽ thành người-của-văn-học^[263]

thực sự

trên con thuyền cỗ xe

báo chí chính luận

bản thân mình

Phật độ Phật độ

sư hộ sư hộ…

*

… Nhìu chuyện quá

nhức đầu (nghĩ suy) nhức mắt (quan sát)

nào thì chuyển qua cái Phụ lục cho xong

(cũng gọi là Vĩ thanh cho vang cho sang)

về VIP

ranh-giới

phức-hợp

một trong các nhân vật trữ tình trường ca biển đảo đang ca…

… Đất nước trải qua bao đại sự

kể từ khi nhất thống sơn hà

ảnh hy hữu nhà-báo-thật-sự

báo giấy báo mạng lại trang phây

chính tông trước thì trong khuôn khổ

sau hóa tự do luôn và ngay

trường-ca-ca rinh vào đây theo mẹo mọn

đưa rước người quan trọng

chữ nghĩa thêm sắc long lanh

hiệu quả có màu sóng sánh

Mời bạn ráng coi cho đủ

hai chủ đề phụ đính^[264] này

*

… Phụ đính 1

Nói cho thật đúng

biết rành về ảnh

con số phần trăm người dân

không phẩy không mấy

kể trên

phải tăng vọt lên

không phẩy mấy

khi tính đến một sự nhớn ơi là nhớn

VIP ấy còn là

tác gia sách^[265] khủng

(định danh 3 trong 1

văn sĩ

sử gia

phóng viên điều tra)

khủng là về đề tài tư liệu thủ pháp

nhất ở khoản chăm chăm nhắm đích

bới tìm sự thật lịch sử ấm nóng hôm kia hôm qua

mà kênh chính thống công khai chưa hoặc chẳng nói ra vì lý do lịch sử

(hi hi lịch sử

lưng con lạc đà đực

cái cóc gì cũng mang chở)

chớ còn về dung lượng sử tích

bình diện không gian thời gian

vừa phải thôi thậm chí còn thiếu vắng

vài nguyên tắc biên niên lịch sử học phân kỳ

(thì ảnh nào phải dân chuyên nghiệp

sử gia sử thịt gì đâu mà cành cao rễ sâu

cứ vừa tầm B41

tâm trí dũng

tay ngang mà nã ý lộn mà viết

tiện dẫn tí tự bạch học vấn

(của chính chủ từng khoác áo sĩ quan chiến trường khủng biên giới tây nam)

“tui là nhà báo hổng có cơ hội được qua trường lớp đi mẽo học hai bận mỗi bận một năm chỉ lo cày chính sách công đã đủ hết vốn liếng tiếng anh tiếng u tự học gần như hoàn toàn à mà tui học nghề báo bằng việc đọc và nhìn ngó các nhà báo liền chị liền anh”^[266]

bộ sách đó chỉ có hai tập bọ

hai tối đọc đứng coi ngồi khỏi cần bia hơi cà phê hỗ trợ

(hàng tá tiểu thuyết trữ tình hồi ký tự sự chim hoa cá gái từ các tác gia thế giới giải thưởng này nọ đầy mình cũng chửa chắc khiến ta đọc liền tù tì như rứa à nha)

Đấy

bộ biên sử hậu chiến toàn quốc

từ mốc siêu lớn 30 tháng 4 năm 1975 tới cuối thập niên 1990 nhích qua đầu 1991 tí

sợi chỉ hồng xuyên suốt sách quấn quýt

chính trị

tác động

ra sao thế nào từ đâu bao lâu

tới các biến động cực khủng toàn xã hội nước nhà

dím chùm nhiều vùng miền thế giới (tất nhiên hình chữ S ta luôn móc nối thiên hạ cơ mà) có cả một biến động mang tầm dân tộc vóc toàn cầu hàng trăm năm chưa hề thấy (nhắc đến đây đố ai cầm lòng nổi về một sự ra-biển-lớn tang thương)

đó

những là cải tạo tư sản công thương nghiệp những là đổi tiền những là vấn đề nhà cửa đất đai những là bê bối tham nhũng tiêu cực độc đoán những là băng nhóm giang hồ những là chiến dịch bài người gốc bển những là trại học tập cải tạo những là vượt biên những là phá rào đồng loạt của nông dân tiểu chủ tiểu thương giành quyền tự lo áo mặc cơm ăn những là hai cuộc chiến với bển nhỏ 1978-1979 rồi bển bự 1979 hai cái những là cuối ôi sao mà thảm khốc hu hu

Sách đấy

độc nhất vô đối

cực oách

người viết hướng dẫn độc giả

cái nhìn rành mạch mới mẻ của riêng mình

về sự-thật của sự-kiện

bằng ngôn từ báo chí

phong cách chính luận

phương pháp phỏng vấn phóng sự

rặt những VVIP^[267] (à quả này thì công nhận hơi bị lấy lưỡi nhân chứng đè óc người đọc đấy tác giả lớn à)

Thử tạt nhanh

điểm một ngón nghề

(các anh bên lãnh vực nhà hàng ẩm thực gọi là

dao thớt chiên xào chế biến bày biện)

“sách cả trăm chủ điểm chủ đề

mỗi điểm mỗi đề ôm ấp hàng núi tư liệu hàng rừng nhân vật

mà vẫn đâu vào đấy chỉn chu

cứ vắt tay lên mũi nghĩ mãi

chả biết ảnh

tổ chức tư liệu

thế nào ra sao từ đâu

mà tòi ra được bộ sách

như răng như rứa

như thể một mình ảnh mà viết nên cái hệ điều hành Windows vậy

mọi thứ chạy ro ro

tài thật

tài thật

tài đến thế là cùng^[268]

không

không nhà báo nào sánh nổi

dùng chữ ‘nhà báo lớn’ vẫn còn chưa xứng”^[269]

định vị thế vầy coi bộ ổn chăng

“một trong những nhà báo điều tra thực sự đẳng cấp thế giới của đất nước

có nhẽ là nhà báo điều tra đẳng cấp thế giới duy nhất”^[270]

góc trời nam

Vậy nên cũng phải thôi

nhiều

cực nhiều

đánh giá bình bàn tranh biện cãi cọ

trái chiều

tóe khói triền miên

cả tá năm chưa ngớt

phe khen ngợi ca tụng

bung nở như hoa lá xuân

đôi khi tâng cao

phần đông quý cô bác anh chị vô tình hữu ý mang trên lưng mình tấm phản

(động

kháng

biện)

cùng các bạn trẻ trâu 4.0 rùi cả 5.0 trước ngại dính chuyện nhạy cảm chính trị chiến tranh chiến trường chiến địa nay buông trâu nâng eBook^[271]

phe phê phán dìm hàng công kích

hơi bị nhiều chỉ là từ quý báo chí trang mạng cứng cáp chính thống lề phải thì cũng tất yếu lịch sử thôi

à vui là không hiếm trang lề phai phải bài vở khách quan phết

phe trung dung lề giữa ắt là số cao nhứt

tiếc quý vị thượng đế này cóc có diễn đàn bộc bạch mà có cũng qué biết xài xể IT^[272] để diễn để đàn (mó cái điện thoại thông minh lò mò leo lên lét^[273] cũng hãi ngộ nhỡ nó kích chim vọc bướm dù đã buồn thiu^[274])

thế nhưng đến với phe này quả là không phí rượu xin lỗi nói nhịu không phí sách

vẻ như ít phê bình khảo cứu ra tấm ra miếng từ các nhà sử học chuyên nghiệp tâm tầm^[275]

quý hơn cả vẫn từ những sử gia độc lập^[276]

khỏi đề huề tây ta cần tuốt…

*

… Phụ đính 2

(xong cái này sẽ hết chương

cái chương nhạy cảm vô lường bạn ơi)

Bạn đã nghe về hai trận hải chiến xa xưa?

Bạn đã biết ai đã thua cả hai lần giữ đất^[277]?...

Nếu hổng có phần hai nầy

đâu dễ rước ảnh vô đây

trường ca nhớ thương hải phận

quần đảo bị phỗng trắng tay

(Tiện vui hài tội các bác

trí khò trí ngủ trí thức

trí mơ việc nhà thì nhác

bao đồng vườn chùa hốt rác

mang tiếng ăn hại đái nát^[278])

Cùng khởi xướng đồng điều hành

phây của ảnh động thủ nhứt

chương trình^[279] nghe đã muốn khóc

nhịp cầu từ thiện mang tên

quần đảo bị cướp bị mất

không chỉ hỗ trợ gia đình

tử sĩ thương phế hải chiến

quần-đảo-bị-tráo-tên năm

1974 mà tất

cả thân nhân liệt sĩ cựu

chiến thương binh đảo đang còn

xây nhà tiền quà phụ giúp

tất tật bất kể bên nào

cộng hòa cộng sản cộng hết

vô một nhịp cầu thống nhất

còn ối việc xã hội nữa

tay nhà báo lớn cứ vung

quảng bá bán sách văn hữu

giữ môi trường trồng cây rừng

Sớm xuất kho thôi Phật độ

người như ảnh sao Phật đì

chớ ngạc nhiên nha độc giả

vừa khi cầm giấy được thả

luôn và ngay quẹo vô tiệm

ảnh ôm ruột nồi cơm điện

kiếm sư^[280] tòng hạnh chân trần

đận này nợ đời trả hết

quê choa miềng vọng đồng hương

thầy ô kê ngay và luôn

sẵn căn cước oách vừa nhận

hai thầy trò một hành hương

đất Phật trực chỉ đảnh lễ

bốn thánh địa tứ động tâm

có ảnh ký giả cực xịn

cửa khẩu thông dịch hanh thông

Hoặc tỷ như anh giai tre xanh

xanh tự bao giờ phán hơn thánh

“chú vô tội là vô tội nhá

chớ có cầu ân xá gần xa

khi mô mãn án thì ra

thì đi trồng nốt vài ba cánh rừng”^[281]

Hí hí ta trường-ca-ca

bao đồng ở không nhìu chuyện

cầm đèn chạy trước ô tô

só ri^[282] bạch thầy Nam Mô…

… Nào chốt chương hồi hóc nhất

chuỗi liên hoàn bài^[283] cực sát

nách sườn tim óc Tổ quốc

ảnh viết

bố ai dám viết

như cuốn sách trắng mini

(quan điểm cá nhân lắm khi

hay dở chưa chấp tùy nghi

cứ la đúng và tức khắc

mỗi khi bị thịt đè người

không thì bển đì chết ngắc)

về văn hóa về chiến trận

truyền đời liền núi liền sông

bên ấy bên này thù bạn

khôn lường lãnh hải biên cương

15 bài đó xác quyết

ảnh được biển đảo xướng tên

tỷ như câu nơi chú thích^[284]

dân tình đồng nhất tức uất…

… Trường-ca-ca phiền VIP nhỉ

chúc dành sức khỏe trụ kho

Phật duyên nhiều sắp lại cho

giờ ta lo nồi cơm điện…

---

^[246] “Huy Đức”, vi.wikipedia.org 7/6/2024.

^[247] "Tuyệt tác: 10 bùng binh sống động nhất Sài Gòn về đêm"; Nguyễn Thế Dương, giaoduc.net.vn 11/11/2011.

^[248] “Ngã ba sông huyền thoại”; Quốc Việt, tuoitre.vn 21/9/2008.

^[249] “Người Việt có thực sự hiểu Trung Quốc”; baotiengdan.com 6/12/2023.

^[250] “Cột cờ Lũng Pô - Nơi con sông Hồng chảy vào đất Việt"; qdnd.vn 14/11/2019.

^[251] “Trao nhà mới cho vợ của liệt sĩ Trần Văn Duẩn ở đồn Biên phòng A Mú Sung”’; Dạ Miên, cand.com.vn 16/2/2016.

^[252] "Chiến tranh biên giới Việt-Trung 1979" (vi.wikipedia.org 17/6/2024); "Quyển sách trĩu nặng trên tay" (Tuệ Nhân, nongnghiep.vn 13/8/2024 - giới thiệu sách “Những mảnh ký ức 1979-1989: Chuyện kể từ biên giới phía Bắc”; "Đọc ‘Vấn đề biên giới giữa Việt Nam và Trung Quốc’", (luatkhoa.com 3/9/2024).

^[253] “Nhà Trần”, vi.wikipedia.org 17/6/2024.

^[254] "Lê Duẩn" (‘Dân tộc độc lập”, vi.wikipedia.org 17/6/2024); "Đồng chí B nói về âm mưu chống VN của bè lũ phản động TQ" (Priscilla Roberts / Christopher E. Goscha 2006; Bùi Xuân Bác dịch 2010, nghiencuuquocte.org 17/4/2016).

^[255] Tlđd.

^[256] “Trao giải cuộc thi 'Chuyện của những dòng sông'”, vietnamnet.vn 25/9/2024.

^[257] Thành ngữ hiện đại.

^[258] “Nhất nhật tại tù thiên thu tại ngoại” (Tục ngữ).

^[259] "Có lẽ trong Anh nóng quá chừng" (Thơ Tố Hữu).

^[260] “Nâng cốc thỉnh cầu Huy Đức”; Thơ Nguyễn Duy, vanviet.info 22/9/2024.

^[261] Tlđd.

^[262] “Huy Đức đi đâu?” (Phạm Xuân Nguyên, baotiengdan.com 3/6/2024); "Bắt ông Trương Huy San (Osin Huy Đức) và ông Trần Đình Triển" (tuoitre.vn 7/6/2024); “Huy Đức” (Mạnh Kim, diendan.org 3/6/2024); “Thiên thu định luận” (Dương Quốc Chính, baotiengdan.com 2/6/2024); “Huy Đức, anh chết cũng được rồi!” (Nguyễn Thị Tịnh Thy, boxitvn.blogspot.com 8/6/2024); “Huy Đức” (Nguyễn Thông, baotiengdan.com 6 kỳ - 6, 9 ,11, 25/6 & 4/7/2024); “Huy Đức” (Đỗ Hoàng Diệu, baotiengdan.com 25/6/2024); “Huy Đức” (Huỳnh Văn Hoa, baotiengdan.com 2/6/2024); “Sao lại hồ hởi với việc Osin bị bắt?” (Đặng Đình Mạnh, baotiengdan.com 2/6/2024); “Ngày Quốc khánh Hoa Kỳ nhớ về Huy Đức”, & “Hôm nay 20-8, nhà báo Huy Đức tròn 62 tuổi” (Phạm Xuân Nguyên, baotiengdan.com 4/7/2024 & 20/8/2024); "Nguyễn Duy nhớ Huy Đức nhân dịp lễ 2-9" & “Nâng cốc thỉnh cầu Huy Đức” (Nguyễn Duy, baotiengdan.com 6/9/2024, diendan.org 7/9/2024 & Tlđd); "Thư ngỏ gửi các nhà lãnh đạo Việt Nam phản đối việc bắt giam Trương Huy San (còn gọi là Huy Đức"; (91 học giả, nhà báo, viên chức ngoại giao và nhà nghiên cứu luôn quan tâm đến Việt Nam, vanviet.info 22/9/2024); “Giáo sư Mỹ nói về thư ngỏ kêu gọi Việt Nam thả nhà báo Huy Đức” (Peter Zinoman / RFA, rfa.org 21/9/2024); “Gần 100 trí thức kêu gọi trả tự do cho nhà báo Huy Đức" (bbc.com 22/9/2024); cho nhà báo Huy Đức" (bbc.com 22/9/2024); “Kiến nghị trả tự do cho nhà báo Huy Đức” (diendan.org 24/9/2024); “510 người ký kiến nghị trả tự do cho nhà báo Huy Đức” (boxitvn.blogspot.com 1/10/2024).

^[263] “Anh là một con người của văn học”; Phan Thúy Hà, boxitvn.blogspot.com 3/6/2024.

^[264] “Phụ đính: văn bản có nội dung để bổ sung hoặc điều chỉnh nội dung vào tài liệu trước đó”, vi.wiktionary.org.

^[265] “Bên thắng cuộc”; Huy Đức, vi.wikipedia.org 15/6/2024.

^[266] Theo bài "Nhà báo"; FB Truong Huy San / Osin HuyDuc, Tlđd.

^[267] Nhân vật rất rất quan trọng, cực kỳ quan trọng; quan trọng hơn cả VIP ("A very very important person or personage”).

^[268] Tlđd.

^[269] Theo Tú Trung Hồ bình luận (“Huy Đức [Kỳ 5]”; Nguyễn Thông, baotiengdan.com 26/6/2024.

^[270] Theo Peter Zinoman, Tlđd.

^[271] Sách điện tử (Electronic book).

^[272] Công nghệ thông tin (Information Technology).

^[273] Net / Internet (Mạng).

^[274] Chữ dùng của Phạm Thị Hoài.

^[275] “Không tuyệt đối hóa Bên Thắng Cuộc” (Dương Trung Quốc & Quốc Phương bbc.com 25/1/2013); “Giáo sư Mỹ nói về thư ngỏ kêu gọi Việt Nam thả nhà báo Huy Đức”, (Tlđd)

^[276] "Bên Thắng Cuộc là sách gây biến đổi"; Lê Sỹ Long, bbc.com 22/2/2013.

^[277] Theo “Bạn đã nghe về trận hải chiến xa xưa? / Bạn đã biết ai đã thắng dưới ánh trăng sao đêm ấy?” (W. Whitman, Tlđd).

^[278] Các thành ngữ.

^[279] “Nhịp Cầu Hoàng Sa”, nhipcauhoangsa.com.

^[280] Theo Thích Minh Tuệ, wikipedia.org 16/6/2024.

^[281] Theo thơ Nguyễn Duy, Tlđd.

^[282] Xin lỗi (Sorry).

^[283] Huy Đức; FB Truong Huy San và các trang mạng đã dẫn: “Biên giới tháng Hai [2009-1979]” (9/2/2009 viet-studies.net); “Biên giới cứng, biên giới mềm” (diendan.org 23/2/2009); “Thông điệp “Bình Minh II” (diendan.org 1/6/2011); “Mồi lửa và Đống củi” (bbc.com 19/5/2014); “Giá của máu xương” (baotiengdan.com 12/7/2021); “Hà Nội – Bắc Kinh và việc gọi đúng tên cuộc chiến” (baotiengdan.com 24/07/2021); “Biên giới tháng Hai và phương Bắc” (baotiengdan.com 16/2/2022); "Những người chống Trung quốc bằng máu của chính mình (II)" (viettin.de 17/2/2023); “Gạc Ma và Chiến tranh” (baotiengdan.com 14/3/2022); "Điện và Trung Quốc" (baotiengdan.com 8/6/2023); “Những đài hương dân lập [17-2-2023]” (baotiengdan.com 18/2/2023). “Người Việt có thực sự hiểu Trung Quốc” (Tlđd); "Có ai biết “Tiếng vọng đèo Khau Chỉa” là cuốn sử liệu đầu tiên về cuộc chiến tranh 17-2-1979" (baotiengdan.com 15/2/2024); "Hoàng Văn Hoan và những “nước đi” của Bắc Kinh" (baotiengdan.com 17/2/2024); “Muốn dân biết sử nào”.

^[284] “Năm 1974, nếu người Việt chúng ta ở chung một chiến hào, chắc chắn Hoàng Sa không thể rơi vào tay Trung Quốc. Chắc chắn không có sự kiện HD 981. Chắc chắn Trung Quốc không thể khoan vào những nơi người Việt Nam rất dễ bị tổn thương.” (Huy Đức; “Mồi lửa và Đống củi”, bbc.com 19/5/2014).