Danh ngôn

Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.

We need, in every community, a group of angelic troublemakers.

(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)

Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.

It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.

(James Baldwin - No Name in the Street 1972)

Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.

While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.

(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)

Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.

There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.

(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)

Ban Biên tập

Địa chỉ liên lạc:

1. Thơ

tho.vanviet.vd@gmail.com

2. Văn

vanviet.van14@gmail.com

3. Nghiên cứu Phê Bình

vanviet.ncpb@gmail.com

4. Vấn đề hôm nay

vanviet.vdhn1@gmail.com

5. Thư bạn đọc

vanviet.tbd14@gmail.com

6. Tư liệu

vanviet.tulieu@gmail.com

7. Văn học Miền Nam 54-75

vanhocmiennam5475@gmail.com

Tra cứu theo tên tác giả

Thứ Bảy, 12 tháng 10, 2024

Quần-đảo-tráo-tên (4)

 Trường ca thời sự của Đỗ Quyên

CHƯƠNG 7

Kinh độ

 

(Các khúc vô đề)

 

 

7.1             

 

Nắng Xối Đỉnh Đầu[183]

trưa xuân bừng nỗi nhớ cơn mưa ngày này tháng ấy quê nhà

kìa cặp uyên ương nhà sóc

nhảy chuyền cổ thụ anh đào

 

- Hai bạn trẻ kiếm ăn chi trên trển

hay động tình nhật thực bắc bán cầu

 

- Bé cái nhầm rồi quan bác

hổ danh thi sĩ ngoài nước yêu nước

hai ba bận bọn chúng em hàng tuần

tầm nhìn phóng thả

dõi binh tình hải đảo cố hương nhà bác

(sóc chồng đáp)

 

- Tụi này đâu có ở không

bá ngọ cái nhà bác nhé

(sóc vợ lầm bầm bằng tiếng sóc

lườm mặt ả

thi sĩ yêu nước yêu súc vật thừa biết

chả là vì tướng bà mấy giờ trước

lê que sắt rượt chúng chí chết

đoạn quay về sụp xuống luống cà chua nát bét

thây kệ nắng xối đỉnh đầu

với lão thi nhân bao đồng đẩu đâu)

 

 

7.2      

 

… Đêm nọ lọ mọ thế nào

ngồi thiền loay hoay cửa tủ

gương

 

a lạ

"mình ngắm mình mình có thấy mình đâu"[184]

mươi mười lăm phút

ngưng

 

sáng tỉnh vơ máy tư vấn

chú em họ

ông bạn già

đều như cư sĩ tại gia…

 

… Thiền sư Dầu khí mắc họp

đại sự kinh bang nước nhà

cáo lỗi Phật độ anh nha…

 

… Lệ thường hồi âm tắp lự

ấy là thiền sư Cò Hương

 

- Gửi thầy hai links ba lối

thiền đại sư cụ nhà tui

phát minh chắc từ khuya rồi

 

- Tiếc nhể bạch thầy tui mất

đứt ngôi môn pháp trưởng thiền

gương Trời đã sanh ra ta

sao còn sanh ra cả Cụ[185]

 

… Và thiền trước gương đôi lần

coi bộ đầu ấm trôn lạnh

thôi Cụ tha con về lại

đường xưa rải mây trắng[186] ngần

 

bám theo bụi gót chân Bụt

hành chút xíu được là thiền

lăn tăn hoài hoài cái bị

đang là quần-đảo-tráo-tên

 

bái chư tổ

bần tăng con đây tiện nhân 

mần răng comment somehow[187]

chánh niệm

 

đêm nay lọ mọ thế nào…

 

 

7.3           

 

Nam công dân ơi

đêm mơ ngủ vạ nạ dòng

ngày mộng nằm vật đực rựa

tại là bởi ngày đêm chưa đủ đau đủ hận

quần-đảo-bị-tráo-tên

đó à nha

 

Nam nữ công dân nào còn

lăn tăn tương quan bản thể

riêng tư với chuyện giang san

tới ngay và luôn hồi 8

chương 3 đọc tiếp giùm nha

đa tạ hai lần đa tạ

 

 

7.4               

 

Di động một mình hai cái

dẫu chả mần vương tướng gì

tuyền đồ cháu con bỏ lại

không xài chả nhẽ thảy đi

 

tám tháng trường ca quần đảo

bật mí mật khẩu thế vầy

7 5 3 0 0 4

1 9 0 1 7 4

 

(4 nào đọc bốn đọc

độc giả nước ngoài lưu ý

còn chủ sở hữu tớ đây

lo nhớ số nào phôn nấy)

 

di động một mình hai cái

tám tháng

                 quần đảo

                                 trường ca

 

 

7.5       

 

Huynh đệ chi binh

là mình cùng chung đời lính

thương nhau khác chi nhân tình

sống chết có nhau là huynh đệ chi binh

 

chỉ nội câu này thôi đã tất cả

tình đồng nghĩa đội nhà binh

 

gúc-gồ nói vậy

nghiệm đúng cho huynh đệ chia san chiến hào chiến tuyến

cùng hải thuyền hải lý

à cũng trừ vài quan hệ huynh đệ cà chớn cà chua

 

huynh đệ chi binh là gì đó anh sam

lúc mất quần đảo đếch có nhau là huynh đệ hổng chi binh

lúc di tản còn có nhau là huynh đệ cực kỳ chi binh

 

tiến thoái có nhau cũng tùy chiến dịch mặt trận là huynh đệ tùy nghi chi binh

thương nhau hơi khác chút chút nhân tình

 

Huynh đệ chi binh

là mình cùng chung đời lính

thương nhau khác chi nhân tình

sống chết có nhau là huynh đệ chi binh

 

a la la la

hu hu hu

hi hi hi hi

a la la la[188]

 

 

7.6                    

 

Phản biện vui với Nhà Bà Nữ[189]

 

“Thất bại cũng là quyền của con người”  -

Vậy cưng giữ quyền mang bầu lạ ngoài ý muốn với kẻ lạ còn anh giành quyền mất đảo à nha

 

“Bản tính của con người vốn không dễ thay đổi

nó chỉ thay đổi khi gặp biến cố” -

Có nhẽ phận Tổ quốc mình cũng giống em thân gái ngọc ngà

 

“Cho người khác cơ hội là cho mình cơ hội” -

Lỡm nào con đượi nói càn

cho láng giềng khủng một phần giang san biển đảo phên dậu là cho dân tộc mình thêm một đại họa truyền kiếp nghe rõ chửa

 

“Hạnh phúc hôm nay mẹ có được đánh đổi từ hạnh phúc của hai con” -

Không phải ai cũng hiểu thủng văn bản

rành rành mẹ là bển

một con ấy là đồng minh khủng bên kia biển cả

còn con kia chả nhẽ thằng Cuội ngồi gốc cây đa

 

“Trường học dạy mình bài học trước rồi mới cho mình thực hành

trường đời bắt mình thực hành trước rồi mới rút ra bài học” -

Ôi giá có trường nào dạy bài học hay thực hành về cách đòi lại quần đảo bị cưỡng cướp thì tuyệt cú mèo

 

“Ai cũng có lỗi nhưng ai cũng nghĩ mình là nạn nhân” -

Nhất trí cao

một trong những câu chuẩn mà bản trường ca về quần-đảo-bị-tráo-tên đây không nỡ chỉnh

 

 

7.7                           

 

Lúc này

  một trường ca về biển đông

                về biển đảo

               về quần-đảo-bị-tráo-tên

phải như chiếc rìu bổ vỡ biển băng đông cứng trong ta[190]

 

 

7.8                                 

 

Bất kể lúc nào

   hỡi trường ca về biển đông

       về biển đảo

                         về quần-đảo-tráo-tên

                                       

hãy hát lên dưới tiếng kêu quang quác và tiếng thanh la não bạt của đề tài

 

hãy hát lên sau tiếng bước chân rầm rập dưới dây cương co giật của đề tài[191]

 

 

7.9 

 

Khi người ta yêu biển đảo của Tổ quốc mình thì hình như không có việc gì tỏ ra khó khăn cả

 

đó là giả thuyết của các tác giả trường ca

 

trường ca này sẽ rút ra một kết luận từ đó

 

và cùng lúc cho thấy rằng giả thuyết này không dễ dàng nghiệm đúng

 

đây sẽ là một điểm mới trong lý luận

 

và là một tiểu xảo trong thuật viết trường ca cũng lâu đời gần bằng biển đông của nước nam ta[192]

 

 

7.10                             

 

Theo nghiên cứu khoa học tâm lý giới tính[193]

ở nhiều nước sở hữu biển đảo

muốn được một cô gái mê say

người nam không nhất thiết phải

  điển trai cơ bắp xiền nhìu bla bla bla[194]

 

Và đây

6 tiêu chí những kiểu nam giới hớp hồn phụ nữ thời nay

đa phần các quốc gia biển

 

Không quá đẹp trai

(nếu trong mối quan hệ ngắn hạn người nữ có xu hướng tìm kiếm những người nam hấp dẫn theo khuôn mẫu bô trai cao to rộng hầu bao thì ở cuộc tình dài dai những ai có hình thức xoàng xoàng lại ưu thế đó à nha)

 

Tốt bụng

(dễ hiểu khi đa số nữ giới thích đờn ông vị tha hơn kẻ đẹp trai nhưng lại kẹo kéo tất nhiên với những bà cô em cháu lùng sục tình một đêm vẫn ưu tiên vẻ lôi cuốn hơn lòng nhân ái)

 

Lớn tuổi

(cũng dễ hiểu hầu hết phụ nữ thích đàn ông trọng tuổi độc lập tài chính)

 

Hài hước

(''tiếng cười có thể là nẻo tắt và an toàn tới mối quan hệ trai gái dai dài” vị phó giáo sư nọ khẳng quyết)

 

Nuôi thú cưng

          (vụ nầy quả là trường-ca-ca lần đầu mới biết

quý độc giả yêu thơ biết chưa ạ

phái nữ dễ bị cuốn tới đấng nam nhi có vật nuôi nhiều gấp hai lần rưỡi so với đàn ông bị hút về một người nữ mê thú cưng)

 

Có râu quai nón

(ha ha khoản ấy bần tăng quá rành

rậm râu sâu mắt

thì vỡn râu quai nón thể hiện khoản nam tính và trưởng thành mà lị)

 

Chấp nhận rủi ro

          vấn đề là đây

tạp chí Tâm lý học giới tính đã phân loại cả thảy 5 hoạt động mạo hiểm

 

Giải trí (dân ta giờ ưa nói là thư giãn)

Đạo đức (thời Bao cấp gọi là hồng)

Cờ bạc (đã nâng cấp thành ông nội thằng Bần)

Kinh doanh (thương trường ác chiến gần bằng trường văn trận bút)

Xã hội

trong hoạt động mạo hiểm này có tới 15 hình thức mà một trong 5 tops là tham gia ngay và luôn vào chiến dịch bảo vệ và yểm trợ mỗi khi biển đảo Tổ quốc lâm nguy

         

 

7.11  

 

Mỗi đảo làm nên quần đảo 

   đã đành

 

Mỗi hạt muối hạt cát làm nên đảo

             giờ mới thấm

 

 

7.12      

 

Không có mùa nào trên biển

 

Tình yêu cũng không mùa[195]

 

 

7.13

 

lòng anh cơn nước đang ròng

biển đau rút ruột cua còng chỏng chơ

lấy khăn mà gói bơ vơ

tay cầm nước mắt bao giờ sóng lên

gặp minh mang cũng mênh mông

nắng qua bao đảo mà không nhạt nhoà[196]

 

 

7.14                        

 

Tưởng tượng đối thoại nhỏ

giữa một người khá nhớn

với một kẻ nho nhỏ

về đề tài rất to

mà cũng là cực khó

sử - văn chương tương hỗ

 

MK

      tiểu thuyết gia như ta đâu phải là người hầu cho sử gia[197] cậu nhé

ĐQ

      thì vẫn

        và cả trường ca gia kiểu em đây cũng vậy nha

MK

      mà còn hơn vậy nữa đấy cậu

ĐQ

     em chã

                 em chã[198]

 

 

7.15         

 

Không hề giật tít

Một du học sinh nước nam đây ở bển đã giăng bản đồ hình chữ S thứ thiệt lên giảng đường rồi thẳng tay khẳng định hai quần đảo thuộc về lãnh thổ nước nam đang bị bển tráo tên

 

Chuyện về một nữ nhi quần bò xé đầu gối

mang họ tên như thể đan cài hai dân tộc sông liền sông núi liền núi[199]

 

Nàng sinh viên nước nam đây đang thụ hưởng học bổng toàn phần ngon lành cành đào tại một đại học khá oách của đại lục khủng

 

Vào một ngày đẹp giời trung tuần tháng hè oi ả

chắc hẳn chả cần bấm đốt xem giờ

nàng khoan thai

giữa lớp học

 

giăng ra bản đồ chuẩn không thể chỉnh hình chữ S

 

hẳn nhiên tấm bản đồ dưới búp tay mềm nơi người con gái ấy hai quần đảo được tô son điểm phấn cho thêm phần long trọng mà không đi quá giới hạn của nghệ thuật make up[200] thời 4.0

 

hành vi quá ư cao đẹp (đã đành)

(ăn nhau là ở) phát ngôn cực kỳ sang cả

 

Ngộ[201] lấy tiền của người phương bắc để sang phương bắc học hành nhằm nói với người phương bắc bằng tiếng phương bắc rằng hai quần đảo này này là lãnh thổ của nước nam nhà ngộ[202]

 

Sự kiện đã gây ra nhìu ui là nhìu phẫn nộ nhưng ít ngạc nhiên trong giới Tiểu phấn hồng[203] chợ Phây

 

Hội đồng giám hiệu đại học khá oách đó tức tốc và hẳn nhiên tuyên bố đang vào cuộc điều tra sự việc cho ra môn ra khoai (bố bảo chả dám cho ra một lẽ bên này bên ấy)

 

Cư dân mạng Tiểu phấn hồng xứ bển đã để lại nhìu còm hay phết

(không hổ danh hậu duệ nhỏ của Hồng vệ binh gầm rú gầm trời góc đất đại lục khủng một thời)

 

“Xài phép thuật để đánh bại phép thuật

cứ hành xử kẻ khác theo cách của họ”

 

“Đi bằng đường kẻ thù và khiến kẻ thù không còn đường đi

quả là một nước đi thông tuệ”

 

“Nhỏ du học sinh ấy có năng công và lòng quả cảm

bái phục tiểu muội”

 

“Giới tiểu phấn hồng phen này có thể sẽ đau lòng lắm ha ha ha”

 

“Không sao cả

chiểu theo tiêu chuẩn Tiểu phấn hồng đại lục

em sinh viên quốc tế xứ nam phương là một ái quốc nhân”

 

“Hảo lớ hảo lớ

một nữ sinh viên ngoại quốc vừa hồng vừa chuyên”

 

“Học đi đôi với hành nữa ạ”

                   

 

7.16   ĐIỆP KHÚC

     

… Bạn đã nghe về hai trận hải chiến xa xưa?

Bạn đã biết ai đã thắng cả hai lần cướp biển?[204]

 

 

 

CHƯƠNG 8

Vĩ tuyến                                      

 

 

 

8.1   CÔNG DÂN HẠNH ĐẦU ĐÀ             

 

… Minh định trước thế nầy

mình từ lâu cai phây

tín đồ ngoan chùa oép[205]

coi tin bài muốn chít

sức mấy đòi chí chát

 

(nói một câu cho ngay

siêu thị phây tột bổ

đệ nhất khoản info[206]

nhì PR chia sẻ

nhưng phải là cao thủ

 

điều hòa tâm rất khó

bản thể tổ chảng to

phá ngã á nằm mơ

giải quyết khâu oai[207]

tu thân gì tích like)

 

Thôi cá nhân con thỏ

mệnh nước kìa con voi…

 

*

… Mấy bữa rầy quê nhà

trời nóng hoài hầm hập

kéo theo mưa đất ngập

chính trường thêm hừng hực

lò đốt rực củi gộc

tươi ơi là tươi nha[208]

 

chợt bão phây gió oép

có nhà sư[209] vô chấp

hạnh đầu đà bình bát

trường phái   Phật nam truyền

bộ phái thượng tọa bộ

 

bất lão ấu xưng con

ngưng tu chùa tu ẩn

ba năm ngủ không nằm

đêm ngụ sâu nghĩa địa

 

ngày dừng sau dáng cây

phủ chân toàn lãnh thổ

(trừ ba tỉnh đông nam

lệch tuyến đường xa lộ)

 

suốt từ nam chí bắc

quá tam liền bốn bận

bận này thầy đi bão

trúng dịp sinh nhật mình

tháng đản sanh trùng khít…

 

… Miền đất hứa gió giật

mặc mẹ xuân đang thì

ngày cháy rừng nhức mắt

đêm mưa đá lách tách

bự cứ như thiên thạch

 

kèm thêm tin rất tức

ấy nữ văn hào bách

niên thăng hà thoán đoạt

nô beo mươi năm trước

(người đầu tiên xứ tuyết)

 

tổng thống cậy điển giai

tụng ca vung tí mẹt

dân hát vua khen hay

“một trong những người tài

kể chuyện vĩ đại nhất[210]

thế giới” này chết chắc

 

vừa phải thôi anh Hai

hàn lâm viện phán rồi

“bậc thầy truyện ngắn đương

đại” đủ sướng mấy đời…

 

… Trở lại sư tu tự

độc hành 6 năm trời

thảng hoặc khi bất ý

thì xe khách được vời

 

từ 2020

cuốc bộ là giao thông

hi hữu cậy thuyền đò

ngang đàng giang có khúc

(ngài bỏ bè qua sông

pháp chẳng là gì sất[211])

 

tháng này thầy dậy sóng

cả xã hội cuồng lên

tùy chặng tùy địa duyên

khất sĩ chân trần với

 

triệu triệu người chú mục

gúc-gồ trăm triệu vưu[212]

quốc nội cùng hải ngoại

ngàn chúng dân đón đường

ngắm đảnh lễ cúng dường

 

(cập nhật ngày 14

tít cao nguyên tháng 6

nơi hành giả lánh thân

xếp hàng dăm cây số)

 

tu tòng non trăm vị

(cập nhật đúng 72

hiền nhân thất thập nhị)

độ hai tá tín đồ

(hộ pháp hai vệ sĩ

công ty bảo vệ xịn

kèm mấy đồng hành thân)

 

tưng bừng là vô số  

ký giả 4.0

facebooker như kiến

youtuber hiển nhiên

tiktoker[213] hiển hiện

 

vấn đề là thầy muốn

bộ hành tới trọn đời

khổ hạnh không thông điệp

hoàn thiện bản thân thôi…

 

… Tiện trích ngang đôi lời

sa môn lọt lòng ngày[214]

19 tháng 5 đấy

nay 43 tuổi đời

9 năm là tuổi hạ

 

tronɡ ɡia đình khá giả

miền trung núi trung du

đồng bằng biển đầy đủ

thêm đại thi hào du

 

cả thảy 4 nɡười con

thầy thứ hai trai thứ

học khá dân xứ miềng

lại chịu thươnɡ chịu khó

thuở nhỏ sư đã siêng 

bám mẹ chùa cúng quả

 

mẫu thân nông trường viên

phụ thân sĩ quan oách

từ quân nhân mà ra

hưu cả hai nay già

 

năm 94 toàn gia

vào phương nam sinh sống

chót vời thượng cao nguyên

nóc nhà canh biển đông

núi lành chim tìm đậu

 

xong trung học tình nguyện

lính nghĩa vụ tam niên

trung đội phó thượng sĩ

hoàn thành sư xuất ngũ

 

xong trunɡ cấp lâm nɡhiệp

về cônɡ ty tư nhân

đo đạc địa chính[215] chức

phó phòng kể cũng oách

dẫu chỉ ở huyện còi

cùng cao nguyên vời chót…

 

… Thầy trả lời ký giả

nghe giản đơn vì là

từ kinh nguyên thủy ra

bởi bổn sư Thích Ca

 

“lúc đi bộ con luôn ước nguyện cho mọi người khi nào cũng được hưởng Hạnh phúc An lạc sống Vui vẻ với gia đình” 

 

câu như vầy quá đã

đắt nhất dòng thứ ba

 

“con chả phải là sư

hay là thầy gì cả

con công dân nước nhà

học tập theo lời Phật”...

 

… Bần tăng xa xa quá

không nói leo được hầy

xin thầy cầu ngay nhá

quần đảo mất bấy nay

 

“trả lại tên cho em!”[216]

mỗi năm đến đận này

từ ngàn khơi thổn thức

quần-đảo-tráo-tên đòi

 

"... từ nay con không viết thư về nữa vì công việc bận bưu điện lại quá xa gia đình cứ yên tâm đừng nghĩ ngợi nhiều cho con và con ra đi sẽ không hẹn ngày về bao giờ về là về thôi…”[217]

 

nói giống thầy không nào

đố thầy lời ai đấy

lá thư viết vào ngày

rời cảng ra giữ đảo

8 ngày sau hóa thành

đấng anh hào liệt sĩ…

 

… Dám bạch thầy đôi lời

An lạc và Hạnh phúc

nơi xứ mình mãi rày

biển đảo không trục trặc

(nói chữ là vô sự)

với láng giềng mạn bắc

 

đối tác xịn cường quốc khủng

tít tắp chắp liền trùng dương

tùy thuận vô thường lợi ích

từng là cựu thù chí chết

lâu rồi thịt xương trôi hết

gác quá khứ - vượt khác biệt

phát tương đồng - hướng tương lai[218]

 

vụ nầy tiên quyết luận

hơn dân chủ đa nguyên

hơn GDP năm

hơn hóa rồng châu lục

 

hai quần đảo phên dậu

thềm lục địa quốc gia

chủ quyền - quyền chủ quyền

ổn định và hợp tác

(tuyên bố ôi đầy nhóc

thực tế hơi bị khác)

 

Hạnh phúc và An lạc

vừa hành động vừa cầu

dân mình đâu ngu lâu

chỉ cầu mà lơ động

 

lâu lâu Phật cho xuất

tu hành nhân chân đất

như thầy y áo chắp

xin từ mai nguyện phát

những lời cho đảo mất

50 năm oan khuất

 

Nam Mô A Di Đà

Quần-đảo-tráo-tên

uất!

 

 

8.2   HỌ HÀNG GIANG SAN             

 

Tin buồn nội bộ họ hàng

(tí tì ti dính sự giang san)

 

… Tháng 5 (rợp trời hoa phượng đỏ phòng[219] xưa)

2 giờ 12 phút ngày 2 nay thủ đô

nhằm 24 tháng 3 năm rồng lửa (cả lước lóng còn phải lói)

tại nhà riêng số chẵn kề sau chợ sớm nhất thị thành

(tậu sau khi cha mất oan khiên con thất sủng rước bầm lánh đại nạn phủ sóng nửa đất nước quýt làm cam bảo[220] tức là cam chỉ đạo nếu như ứ chịu nghe khả năng cao cam cắt viện trợ đúng thời điểm chính thể cộng hòa măng tơ mở đại chiến dịch chấn động địa cầu trước đó bên bển đã “gấp rút gửi sang 200 ô tô hơn 10000 thùng dầu hơn 3000 khẩu súng các loại 2400000 viên đạn hơn 100 khẩu pháo các loại hơn 60000 viên đạn pháo và đạn hỏa tiễn 36000 viên đạn 105 mm cùng 24 khẩu pháo một tiểu đoàn ĐKZ 75 mm một tiểu đoàn cachiusa do anh hai gấu bắc cực cung cấp cùng 1136 viên đạn có thực mới vực được đại chiến dịch 1 ngàn 700 tấn lương thực bằng gần 7% tổng số gạo dùng trong đại chiến dịch nhưng ấn tượng nhất là đoàn cố vấn quân sự cam tích cực phối hợp cùng các tướng lĩnh quýt khảo sát xây dựng kế hoạch tác chiến và chuẩn bị chiến trường cho đại chiến dịch mà quan trọng là khi bên đây quyết định thay đổi phương châm tác chiến từ đánh nhanh giải quyết nhanh sang đánh chắc tiến chắc thì đoàn cố vấn quân sự bên bển đều nhất trí ủng hộ và đề nghị quân ủy trung ương bộ tổng tham mưu quân giải phóng nhân dân bên bển gửi gấp sang những tài liệu tổng kết kinh nghiệm chiến đấu mới nhất ở xứ kim chi và cả kinh nghiệm xây dựng trận địa chiến đấu đường hầm cùng cách tấn công bằng chiến hào bao vây đánh lấn dẫn đến kết quả là 7 giờ 5 phút ngày 13 tháng 3 năm ấy tính đến nay chẵn thất thập niên các đơn vị tham gia đại chiến dịch chính thức nổ súng tấn công đại tập đoàn cứ điểm Hoa Ban Phủ với sự xuất hiện lần đầu của pháo 105 mm kèm cách đánh hiệp đồng binh chủng quy mô lớn đã góp phần nâng cao hiệu suất cho trận mở màn tiến công cứ điểm rồi tiếp tục phát huy linh hoạt vận dụng sáng tạo những kinh nghiệm của quân giải phóng nhân dân bên bển bộ đội bên đây đã đưa trận địa chiến hào vào sát khu trung tâm tập đoàn cứ điểm từng bước thắt chặt vòng vây triệt tiếp tế tiếp viện bằng đường không trước khi đợt tiến công thứ ba bắt đầu đúng thời điểm mà tiểu đoàn 224 tiểu đoàn hỏa tiễn phóng loạt H6 được thành lập với sự hỗ trợ tích cực từ các cố vấn bên bển cán bộ chiến sĩ tiểu đoàn 224 nhanh chóng nắm bắt được kỹ thuật bắn và kịp thời phát huy hỏa lực yểm trợ tích cực cho bộ binh tiến công tiêu diệt địch”[221] để cuối cùng thật là siêu hoành tráng ”kháng chiến ba nghìn ngày không đêm nào vui bằng đêm ấy đêm lịch sử Hoa Ban sáng rực trên đất nước như huân chương trên ngực dân tộc ta dân tộc anh hùng Hoa Ban vời vợi nghìn trùng mà lòng bốn biển nhịp cùng lòng ta”[222]...)

 

… Người trai con thứ đại gia

trung đoàn oai phong một cõi

oách xì dầu đủ lính hầu 3E

(súng lục Mô-li-e bút máy Pác-ke đồng hồ Pi-e[223])

 

thế là thôi thế là thôi

vị trưởng tộc thôi thế rồi quy tiên

99 niên trọn đời hiền

tài danh nức nở không điên mới tài

 

bên voi Quần-đảo-tráo-tên

nhỏ như con thỏ sự buồn họ ta

vả chăng cậu ạ những là

lời mẹ dặn cháu để mà nên thân

 

thề sẽ không bao giờ đụng đến

những vết thương của đất nước tôi

để khỏi phải biến vết thương thành những thánh tích

những thánh tích đáng ghét theo đuổi

con cháu sau này qua bao thế kỷ[224]

 

Vui kể buồn giấu

chút hoài niệm riêng

ông cậu trưởng thượng thần tượng

(đồng nghiệp đồn ổng soán ngôi đệ nhị thầy thuốc tây rành thuốc nam từ sau thời độc lập)

tang gia bối rối cháu vội khoe hai

 

một

được giống cậu tí kháu giai

rậm râu sâu mắt (tiếc tai không dài

dày và bự như đôi tai

cậu và Phật đặng thấm lời thế gian

Phật là ai đấy cậu ta

qua cơn bĩ cực hóa ra Phật liền

Phật là ai đó cậu nhà

thuần nhất kham nhẫn ta bà cậu ơi)

 

hai

thời trẻ thơ được vọc chơi hộp cứng các ô hình xếp chữ xứ bển ôi sao mà bắt mắt gọi tay (sau lớn cũng mài chữ xứ bển vài niên trung học mà nay quên tiệt trừ đọc họ tên mình - thủ quy xuẩy - đại khái vậy may còn nhớ được giữa cơn đau quần-đảo-tráo-tên)...

 

“Ça y est je suis bien arrivé!”[225]

tới bờ giác zalo về ngay luôn

“vâng mừng bố happy ending…[226]

con gái rượu cười cười khấn khấn

cờ bạc ăn nhau về sáng[227]

cô út con bà cuối tiếp nhời

“ngoại mày năm thê bảy thiếp

chuyện thường ngày ở huyện[228] xưa”

 

Cậu đòi hỏi suốt một đời

danh chính toàn vẹn song thân

cũng là cho mình cho con

cho cháu cùng nguyên dòng tộc

 

cái duyên chính là cái được

chuẩn y giáo lý đạo Bụt

nhu hòa quyết bất phản biện

còn xơi mới chịu phản động

 

cải cách điền địa lần hai

địa-chủ-tráo-tên sửa sai

địa-chủ (nhưng mà) kháng-chiến

chưa đúng dù sao cũng oai

được lên lão-thành-cách-mạng

tiền khởi nghĩa dẫu chờ dài

mãi hết thiên niên kỷ hai

 

Nói lui quàng sang nói tới

âu nhờ lựa dòng nương gió

không khí binh tình Đổi mới

xưa lụt thời lụt cả nước

nay cao ráo nhiều toàn quốc…

 

… Nhủ bụng sắp khám tổng quát

bác sĩ chuyên khoa bạn thiết

(lại là thi sĩ thứ thiệt

ngữ này tiên lượng phải biết)

 

trước sau gì cũng quăng câu

hỏi khó bạn rằng bao lâu

mười mười lăm hai ba mươi

năm nữa ta đây theo cậu

hầu mẹ cha chờ đã lâu

ôi đà 50 năm lận

 

và dâng lời thưa tới ngoại

cho con hỏi hỗn ngoại ơi

đất nhiều mà để làm gì

đời hành lên bờ xuống ruộng

 

nhà nước cộng hòa dân chủ

dựng xây nhà tù đầu tiên

trên nương rẫy tâm từ thiện

ngoại dâng hiến thổ công điền…

 

… Chương hồi đang vào cầu

ngay và luôn xì-tốp

lời dặn từ Ông già

Và Biển Cả[229] gióng diết

 

trường-ca-ca đến tận

cho đến khi cả quần

đảo kia được công nhận

chủ quyền toàn hải phận

 

Cậu bậu cánh cửa[230] trời

cậu vui trên đó ạ

 

Phục duy thượng hưởng

                                       phúc phần cháu con…

 

 

8.3   ẢO SỰ TÌNH CA     

      

Đến bệnh viện chuyên khoa

đường không gần chẳng xa

anh đào hoa rụng trắng

xanh thảm cỏ là là

 

… Nhớ thời sáng tác trường cốc

giai đoạn một của trường ca

những lần ruổi rong đường xá

bao nhiêu kẻ ngóng người mong

bấy nhiêu trạm dừng chốn đậu

 

(cao giọng cả cười nội tướng

rước về đây phong chánh hậu 

sảy nhà ra là báo nghiệp

ngữ chàng vương tôn bình bát)

 

những người từng mong ngóng

người vội về cao xanh

người vọng phu tô thị

người nổi cồn thi sĩ

người gia cảnh ngon lành

người theo hầu phương trượng

người hàng top thành danh

người biệt tăm ẩn xứ

người cắm sào dò chữ

(chữ yêu tan mạn thuyền)

 

Quần đảo trong ta cuồn cuộn

đất lạ lạnh băng phẳng bằng

xuân về với bao nhân nữ

mầm tươi luôn muốn nhú dài

 

vui mãi lần mải hạ

câu thơ khóc biển nhà

lưng đụng khuôn ngực khủng

buýt lối hẹp khôn cùng

 

("you viết chữ mình ạ

me ráng nhìn hổng ra

má mắc bồ tây lạ

me[231] tự học tiếng ta)

 

Hôm nay cười hoài tủm tỉm

tin nhắn ngày đủ ba lần

hỏi han và vòi thơ tặng

từ bạn xưa thời lớp 5

 

cũng vẻ bô giai đáo để

(chả biết cậu ruột thế nào)

cũng đề huề vợ con cháu

cá rằng trai thẳng như sào

 

già nửa thế kỷ gặp lại

ta thoắt vọt lên làm anh

bạn thành người em bé dại

bên chàng văn sĩ thanh danh

 

vậy nên thế này thơ tặng…

 

Chuyện Riêng Chung

 

Nhớ cho tôi một khối tình

thơ hay sao mải bóng hình nước non

mệnh người âu thói vuông tròn

vận Tổ quốc lẽ khôn lường tròn vuông

 

hãy cho tôi một miền thương

văn tài đâu mãi vấn vương sự đời

hôm qua chuyện đã trôi rồi

ngày mai thôi sẽ đổi thay ít nhiều

 

giữ cho tôi một lòng yêu

thơ văn là tự sớm chiều chờ mong

 

còn người còn nước còn non

còn người còn nước còn non còn dài...[232]

 

 

8.4   QUAN SÁT TỪ XA CHÂN DUNG CON NGƯỜI HÀNG XÓM[233]

 

Rèm nhựa lập lờ

cửa sổ phòng văn trường-ca-ca ta chĩa ra

đường cách vài chục mét thôi lòng phố hẹp

lá vàng bên ấy

   bên này quét

và ngược lại

                    chuyện vặt

(hơn thiệt gì so bì gió bay)

                        

Kể cả tầng hầm bên ấy ba tầng

nhà mộc không mới

vừa tầm ngắm nghía mắt bình dân

ngoại thất thiết kế phải nói là đặc biệt

ngó xa xa đã thấy phong thủy đầy mình

cũng có nghĩa 90 phần trăm gia chủ bên ấy người gốc bển

 

Quả nhiên ngày đầu trường-ca-ca mu[234] đến

hoan hỉ vị láng giềng cách vài chục mét thôi lòng phố hẹp

chủ động sang chào

            mắt nhỏ nheo

khẩu trang y tế xịn

ai mà biết covid co veo thế nào

lề đường

              bàn tay rộng vung không trung

              (như chiếc lá trạng thái ít trọng lượng)

tiếng anh tiếng u

       pha tiếng bển

85 phần trăm ta hiểu

    100 phần trăm ta cảm

 

Bên này hai tầng cũ mèm sấp nhỏ tân trang ba năm rưỡi sắp xong

(sắp xong ở thì tương lai không kế cận)

thế nên mỗi khi chống tay

cắt cỏ

cào tuyết

      quét lá vàng

bên này bên ấy giao lưu ánh mắt kiểu cười

ta ngó bển chơi chơi tiện thể ngắm mây trời vốn vô phương sở hữu

càng thấy

      mới cũ tân cổ không khó bằng phong thủy

      (lại là phong thủy đầy mình)

 

Tất thảy

  tất thảy

chuyện nhỏ

chuyện nhỏ

nay kể dưới đây

      đoạn trường một khúc…

 

… Mưa tháng 5 đận này thì hơi bị dai đấy

có đôi gái trai tre trẻ trồng cây si vệ đường bên ấy

đứng mãi

     đứng mãi

ngang chiếc xe hơi

suốt tiếng đồng hồ

câu được câu chăng hay im lặng tuyệt đối

từ xa bố ai đoán nổi

những cơn mưa nhập nhòa không chỉ gương mặt miệng lưỡi mà cả phong thái

có lẽ trong nắng

      dưới mặt trời

                 con người đời với nhau hơn

                                          

May mà không hiểu sao ta vừa dùng một bữa trưa đẫy bụng

cần tiêu cơm canh rau củ quả bác sĩ gia đình chỉ đạo như thế

tuổi này

đầu tư hẳn một tiếng đồng hồ

ngồi

mục kích điều nghiên

     giời ơi cái chuyện trên

trong khi trường ca quần đảo

                                   dở dang bản thảo

                                              chương hồi hóc nhất…

 

… Cậu ấy leo lên

chiếc xe hơi ấy

hạng trung dáng thô mác gì thuộc tây bán cầu đây đâu rành (mà có rành cũng chẳng đảo ngược được binh tình biển đảo nơi đông phương cố quốc)

lừ lừ trườn ra lòng đường

như một con rắn ngắn

                                   trong mưa

 

Xách giỏ nặng cô ta lưng đeo ba lô bé tẹo sậm đen rất mốt

lững thững bước

       vào bển

cổng sau

(tất nhiên

     chứ không nhẽ sang bên này

           cổng trước)

                                                              

Chả thấy hai bạn ý ngoái nhìn nhau

nói chi lưu với luyến

có lẽ hỏng toàn tập

người ra đi đầu không ngoảnh lại

sau lưng thềm phố nhỏ mưa đầy[235]

 

Trai

khó biết giống dân nào

kiên nhẫn to khỏe một tay giương ô tự che cho mình đồng hồ cả tiếng

võ thuật gì tập tành sao hoạ may người trong ngành mới biết

 

Gái

dáng gốc đông phương 101 phần trăm độc giả ơi

eo kiến cặp chân dưới váy lửng cong cong trắng muốt

và sáng lên giữa đùng đục mưa

nhiều phần con gái rượu chủ nhà

(nếu là người thuê phòng

sẽ không bị trường-ca-ca nâng quan điểm

mong lắm ru)

 

Thoạt tiên dễ théc méc

thằng bé để con nhỏ đứng trần vậy tai tóc chắc ướt hết

 

giương mục kỉnh lên nhòm chậm

thì ra nhỏ mặc hoodie[236] cũng rất mốt chắc gì mưa tháng 5 đận này dù hơi bị dai đấy thấm suốt

(nhưng chủ thể rồi sẽ cảm nặng thì đây dám cá chắc)

nhìn lén lâu là kém đạo đức nhưng cũng chả phạm tội gì sất

còn giương điện thoại thông minh lên chụp trộm các cháu chúng kiện là ta chết ngắc

(vậy nên ngu gì chém gió các foto này nọ cho lũ chợ phây ngó nghiêng)

 

Mịa[237] mang danh thành phố du lịch tầm toàn cầu nhưng mưa chầm chậm mây đầm đậm là hiện tượng biểu tượng dẫn đến tỷ lệ tự tử cao nhất xứ lá phong do trầm cảm bởi thiếu ánh nắng đông phương hồng

(coi chừng nghe

hai nhóc

tụi bây có mệnh hệ sao tau cũng là người quan sát)...

 

… Vĩ tuyến 49 độ bắc

thành phố biển đây hướng về quê nhà

xiên khoai

                 xuyên qua

hai quần đảo

 

Cái còn[238]

(dù không vẹn toàn

                               phần nhỏ bị cắn trộm thế mới điên cả tiết)

 

từ vĩ tuyến 6 độ 50 phút bắc đến vĩ tuyến 12 độ bắc

 

cách bán đảo quân cảng của nước nhà oách nhất đại dương mạn đông bán cầu 248 hải lý

 

là một huyện đảo từ 1989 trực thuộc tỉnh có hai đặc sản nức danh toàn quốc yến sào và trầm hương ai mà không biết

 

Cái đã mất[239] trắng (ba trợn)

 

từ vĩ tuyến 15 độ 45 phút bắc đến 17 độ 15 phút bắc

 

là một huyện đảo cách đất liền 170 hải lý từ 1997 trực thuộc thành phố cảng đáng sống nhất đất nước trong mươi năm qua mà từ lâu ơi là lâu đã là thị thành trung tâm bự nhứt trung kỳ với biệt danh thành phố của những cây cầu

 

cách miền trung Tổ quốc nói chung chừng một phần ba khoảng cách đến những đảo phía bắc của một bển khác[240] (là bển phụ kể như đồng minh với ta vì cùng bị bển chính đì chí chết)

 

cách đảo tỏi của Tổ quốc chỉ khoảng 200 hải lý và cách đảo nam của bển chính khoảng những 230 hải lý (a há[241] điều này nhắc lại trăm lần cũng không dư dù chó mèo gì đều biết rằng độ chênh 30 hải lý đủ làm nên lịch sử đấy nhá mịa lịch sử lắm khi cũng chó mèo ra phết)...

 

… Cuộc đứng nhìn nhau đứng dưới mưa

và cuộc ngồi (chờ tiêu bữa trưa quá đẫy)

nhìn hai người khác đứng nhìn nhau đứng dưới mưa

kết thúc lúc mưa vụt đổ ào cùng gió thốc

và bản trường ca hối giục

tạo dựng thành một chương hồi

           phi hư cấu hay thuần hư cấu tùy

                                                              thích thì nhích

đặng so với câu chuyện mưa chó mưa mèo sao cho gần nhất

(sự này không là nghệ thuật vị nhân sinh

thì vị biển đảo Tổ quốc

       là cái chắc)...

 

…Thôi nha

giờ đến lúc chốt

      ba nhát

 

Một

hai câu cần liên văn bản ngõ hầu mời quý độc giả nhớ ra

nhị quý ông

(quý đầu quá nổi miền bắc xứ ta ngay từ thập niên 70 thế kỷ qua đã thống khoái la làng cửa mở cửa mở

quý sau tầm khủng toàn cầu suốt hai thế kỷ nay chuyên trị o bế những người khốn khổ)

 

“Ta đi yêu người ta yêu nhau

người ta cũng là ta khác đâu”[242]

 

 

“Không gì nhạt nhẽo vô duyên hơn những câu thoại từ đôi trai gái nói với nhau mà người ngoài vô tình nghe được”[243]

 

Hai

tình yêu thời a còng cũng oách xì dầu và đẫm nước mắt ối nhầm đẫm nước mưa đáo để

 

Ba

cậu trai ắt là người xứ tuyết gốc và nếu là đồng hương với nhau thì rất khó xác quyết nên đề nghị chúng ta cho qua lần này còn cô nhỏ trông dễ thương (mà ắt thương hổng dễ nếu dễ đã hổng có chuyện đưa nhau về dưới mưa[244]) chắc cóc biết gì về vụ hai quần đảo trường-ca-ca thảm khóc nhưng người cha có thể biết ít nhiều (vì nhà bển cuối tuần cũng hay tụ vạ họp hành nấu nướng gì đó na ná cộng đồng ta) và dù biết thì cũng chửa chắc làm gì trực tiếp phương hại đến Tổ quốc ta đâu bởi lẽ nào giời đầy ta làm hàng xóm với gã đã cha căng chú kiết lại còn phá ta về phương diện giang san cố quốc à dẫu sao cũng muốn xin lỗi về những gì chưa phải trong bản trường ca này với người hàng xóm bên kia đường cách vài chục mét thôi lòng phố hẹp…

 

 

8.5    ĐIỆP KHÚC

 

… Bạn đã nghe về hai trận hải chiến xa xưa?

Bạn đã biết ai đã thắng cả hai lần cướp cạn?[245]...

 (Còn tiếp)



[183] Tên tập thơ của Phạm Đình Ân.

[184] Thơ Đỗ Quyên.

[185] "Trời đã sinh Du sao còn sinh Lượng?" (Giai thoại thời Tam Quốc Trung Hoa).

[186] Sách Đường Xưa Mây Trắng (Thích Nhất Hạnh).

[187] Bằng cách nào đó (tiếng Pháp - Anh).

[188] Theo bài ca Huynh Đệ Chi Binh (Anh Bằng).

[189]Câu thoại đáng suy nghĩ trong phim Nhà Bà Nữ”; Dương Kim Quyên, kinhtedothi.vn 3/2/2023.

[190] Theo “Franz Kafka với ẩn dụ nổi tiếng (...) rằng một cuốn sách phải như chiếc rìu bổ vỡ biển băng đông cứng trong ta.” (“Khi em là lưỡi dao”; Phạm Thị Hoài, procontra.asia 3/6/2024).

[191] Theo “Trường ca hãy hát lên dưới tiếng kêu quang quác và tiếng thanh la não bạt của đề tài / Trường ca hãy hát lên sau tiếng bước chân rầm rập, dưới dây cương co giật của đề tài” (Saint-John Perse; trường ca Mưa Rào, Nguyễn Viết Thắng dịch, wikipedia.org mục Saint-John_Perse 19/1/2024).

[192] Theo “Khi người ta yêu nghệ thuật của mình thì hình như không có việc gì tỏ ra khó khăn cả. Đó là giả thuyết của chúng tôi. Truyện ngắn này sẽ rút ra một kết luận từ đó, và cùng lúc cho thấy rằng giả thuyết trên không đúng. Đây sẽ là một điểm mới trong lý luận, và là một tiểu xảo trong thuật kể chuyện còn lâu đời hơn Vạn Lý Trường Thành của Trung Hoa.” (O’Henry, Truyện ngắn “Khi người ta yêu” / “A Service of Love”; Thân Trọng Sơn dịch, chimvie3.free.fr 1/8/2024).

[193] Theo “Những kiểu đàn ông 'hớp hồn' phụ nữ”; Nhật Minh, vnexpress.net 9/8/2024.

[194] Vân vân và vân vân (với ý trào tếu).

[195] Theo Thơ Chim Trắng (Bài Đáy Sông)

[196] Theo thơ Thu Bồn (Bài Mong Em Về Trước Cơn Mưa).

[197] Tlđd.

[198] Tlđd.

[200] Trang điểm.

[201] Đại từ nhân xưng ngôi thứ nhất (Tôi, mình, tớ, em, cháu… - Tiếng Hoa).

[202] “Lâm Thị Thùy Trang chỉ ra rằng cô lấy tiền của người Trung Quốc để sang Trung Quốc học tập nhằm nói với người Trung Quốc bằng tiếng Trung rằng quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là lãnh thổ của Việt Nam”. (“Du học sinh Việt Nam ở TQ tuyên bố chủ quyền về quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa”; Vương Quân, trannhuong.net 23/5/2024).

[203] Tiểu phấn hồng (Little Pink / Pinkie) là thuật ngữ mô tả những người trẻ ủng hộ phong trào dân tộc hiếu chiến trên mạng xã hội tại Trung Quốc.

[204] Theo “Bạn đã nghe về trận hải chiến xa xưa? / Bạn đã biết ai đã thắng dưới ánh trăng sao đêm ấy?” (W. Whitman, Tlđd).

[205] Facebook, Website.

[206] Info (thông tin), Like (tính năng quan tâm), Public Relations (quan hệ công chúng/quảng bá).

[207] Thành ngữ hiện đại.

[209] Thích Minh Tuệ (wikipedia.org 16/6/2024); “Nhà tu Minh Tuệ” (Tâm Anh - Thiện Nhân -  Đinh Quang Anh Thái, youtube.com 24/5/2024; “44 câu trả lời của Thầy Thích Minh Tuệ” (Ngộ Trí Tâm, nguoi-viet.com 26/5/2024); “Sư Thích Minh Tuệ đến từ đâu, tại sao phải dừng?” (bbc.com 8/6/2024); “Ông Thích Minh Tuệ xuất hiện trên VTV1 sau 1 tuần ẩn tu” (vietnamnet.vn 8/6/2024); “Tại sao ông Minh Tuệ phải “ẩn tu”?” (Dương Quốc Chính, baotiengdan.com 9/6/2024); “Sư Thích Minh Tuệ" chia sẻ riêng với Báo Người Lao Động về dự định của mình” (Hoàng Thanh, nld.com.vn 10/6/2024); “Chia sẻ của ông Lê Anh Tú (Thích Minh Tuệ) khi nhận căn cước công dân” (tuoitre.vn 10/6/2024); “Ông Thích Minh Tuệ ghé thăm nhà ở Gia Lai, nhưng khất thực ở hàng xóm (Trần Hoàn, vietnamnet.vn 10/6/2024); “Sư Thích Minh Tuệ sẽ ra sao trước dòng người đổ về nơi ông 'ẩn tu'?” (bbc.com 14/6/2024); “Cập nhật thông tin về phật sĩ Thích Minh Tuệ” (Mạc Văn Trang, baotiengdan.com 24/6/2024); “Sư Thích Minh Tuệ 'xuất hiện trở lại' và 'khỏe mạnh'” (bbc.com 12/7/2024); “Sư Minh Tuệ và pháp hành dưới góc nhìn Phật giáo” (Nguyễn Thanh Huy, thuvienhoasen.org 12/5/2024); “Cơ Trời” (Mạc Văn Trang, baotiengdan.com 3/6/2024); “Sư Minh Tuệ có phải tu sĩ Phật giáo hay không?” (Võ Đào Phương Trâm, thuvienhoasen.org 18/5/2024); “Ông Thích Minh Tuệ nói 'chưa từng nhận là tu sĩ', vnexpress.net 17/5/2024; “Sư Thích Minh Tuệ lên tiếng rồi”, (youtube.com 20/5/2024); "Thầy Thích Minh Tuệ nói một câu khiến bà con lặng người rơi lệ", youtube.com 24/5/2024; “Sư Thích Minh Tuệ - Phải chăng Ngài đã đạt cảnh giới vô ngã?” (Thích Thiện Trang, niemphat.vn 26/5/2024); “Tiết lộ thân thế sư Minh Thiện, người tử vong khi khất thực theo thầy Minh Tuệ ở Mỹ mới về” (youtube.com 30/5/2024); “Thich Minh Tue: The Monk Who Walks and Moves Vietnam” - “Thích Minh Tuệ: Nhà sư đi bộ và chuyển động Việt Nam” (Hoang Thi Ha, fulcrum.sg 31/5/2024, Hoang Dung dịch, baotiengdan.com 2/6/2024); “Tìm Phật trong nghĩa địa" (Mai An Nguyễn Anh Tuấn, vanviet.info 24/5/2024); “Trò chuyện với một đạo diễn trẻ chuẩn bị làm phim về hành giả Minh Tuệ” (Mai An Nguyễn Anh Tuấn, vanviet.info 5/6/2024); “Hoa nở sau hai bài thơ chào đón thầy Minh Tuệ” (Thanh Thảo, vanvn.vn 5/6/2024; "Đoản thi một ngày - hiện tượng một sư theo hạnh Đầu đà" (Liên Phương, vanchuongviet.org 29/5/2024); "Giai điệu thoát phàm" (Bùi Minh Quốc, vanviet.info 17/6/2024); "Cảm hứng từ Thích Minh Tuệ", (Tranh do Văn Việt tuyển chọn, vanviet.info 7/6/2024); "Thơ Trần Hạ Vi" (vanviet.info 24/7/2024).   

[210]Tưởng niệm Alice Munro (1931-2024)”; Nguyễn Đức Tùng, vanviet.info 18/5/2024.

[211] "Chánh pháp được ví như cái bè để vượt sông, qua sông rồi thì bỏ lại bè" (Kinh Phật).

[212] Số người quan tâm (viewer) trên mạng theo cách tính của Google.

[213] Người làm nội dung video trên FB, YouTube, Tik tok để người dùng xem.

[214] Đoạn này theo thông tin và nhiều câu chữ của Thích Thiện Trang (Tlđd).

[215]Địa chính: các điều kiện cơ bản của đất đai, đó là vị trí, ranh giới, quyền sở hữu, chất lượng, số lượng và việc sử dụng đất [...] Đất đai là nền tảng của sự thành lập đất nước và cũng là nền tảng của nền kinh tế quốc gia và sinh kế của người dân. [...] Mạnh Tử (372 TCN – 289 TCN) nói: ‘Lòng nhân từ sẽ bắt đầu từ ranh giới của thế giới’ và ‘ranh giới của ranh giới sẽ phổ biến với người dân’" (vi.wikipedia.org 3/6/2024).

[216] Tên tập 4 của một bộ phim truyện biệt động Sài Gòn, 1986.

[217] Theo đoạn thư trong lá thư cuối cùng của liệt sĩ Nguyễn Văn Phương viết ngày 6/3/1988 tại Cam Ranh, trước khi xuống tàu đi Gạc Ma (“Tưởng nhớ “vòng tròn bất tử”, vannghequandoi.com.vn 21/7/2024; “Danh sách 64 cán bộ chiến sĩ hy sinh ngày 14/3/1988 trên vùng biển Gạc Ma - Len Đao”, vietnamnet.vn 14/3/2022).

[218] "Vượt qua khác biệt, phát huy tương đồng" (tienphong.vn 9/7/2015); "Việt Nam và Hoa Kỳ nhất trí nâng cấp quan hệ lên Đối tác chiến lược toàn diện" (ttbc-hcm.gov.vn 11/9/2023); “Quan hệ Việt Nam-Hoa Kỳ: Từ cựu thù đến đối tác chiến lược toàn diện” (vietnamnet.vn 24/9/2024, Tlđd); “Lan man từ lời chào đầu tiên sang phát biểu tại trường Đại học Columbia Hoa Kỳ” (Lê Học Lãnh Vân, boxitvn.blogspot.com 25/9/2024).

"Thấy gì từ cuộc gặp giữa ông Tô Lâm và ông Joe Biden ở New York?", bbc.com 26/9/2024: "Mặc dù Trung Quốc không được nhắc đến trong phát biểu của hai nhà lãnh đạo, ông Biden không hề che giấu chiến dịch của mình là tận dụng các đồng minh và đối tác trong khu vực để chống lại ảnh hưởng ngày càng tăng của nền kinh tế số hai thế giới".

[219] Ca từ Thành Phố Hoa Phượng Đỏ (Lương Vĩnh và Hải Như) và cách gọi dân dã Hải Phòng.

[221] Nội dung theo “Sự ủng hộ, giúp đỡ của Liên Xô và Trung Quốc đối với chiến dịch Điện Biên Phủ” (Lê Minh Nam, thiếu tá Viện Lịch sử quân sự, Bộ Tổng Tham mưu Quân đội nhân dân Việt Nam, nhandan.vn 26/05/2024).

[222] Theo bài thơ Hoan Hô Chiến Sĩ Điện Biên (Tố Hữu).

[223] Thành ngữ hiện đại (Ba thời trang của giới sĩ quan trí thức trẻ Việt Minh thời chống Pháp).

[224] Thơ Milosz Czeslaw, bản dịch tiếng Anh Hoàng Ngọc Biên (“Ngôn ngữ đen của cuộc chiến bi thảm”; Nguyễn Tiến Đức, damau.org 30/4/2024).

[225] “Thôi thế là xong, tôi đã đến nơi tốt đẹp!” (Tiếng Pháp).

[226] “Kết thúc có hậu”.

[227] Tục ngữ.

[228] Ngạn ngữ hiện đại.

[229] Tlđd.

[230] Thành ngữ.

[231] Các đại từ nhân xưng ngôi thứ hai, thứ nhất.

[232] Theo “Còn trời, còn nước, còn non / Còn cô bán rượu, anh còn say sưa.” (Ca dao); và "Còn non, còn nước, còn dài / Còn về, còn nhớ đến người hôm nay." (Nguyễn Du; Truyện Kiều).

[233] Theo “Chân dung người hàng xóm” (Tên truyện ngắn Dương Thu Hương).

[234] Move (Chuyển nhà).

[235] Theo “Người ra đi đầu không ngoảnh lại / Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy” (Thơ Nguyễn Đình Thi, bài Đất Nước).

[236] Áo trùm đầu.

[237] Tiếng chửi thề người trẻ ưa dùng trên mạng xã hội.

[241] Tlđd.

[242] Thơ trích và tên tác phẩm của Việt Phương.

[243] Trích văn và tên tác phẩm của Victor Hugo.

[244] Thơ Nguyễn Tất Nhiên.

[245] Theo “Bạn đã nghe về trận hải chiến xa xưa? / Bạn đã biết ai đã thắng dưới ánh trăng sao đêm ấy?” (W. Whitman, Tlđd).