Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Thế rồi, lá thư
Trần Doãn Nho
Khi nàng đến, hội truờng đã đầy người. Thấy nàng loanh quanh tìm chỗ, chàng chuyển vào ngồi ghế trống bên trong, nhường ghế phía ngoài lối đi:
- Mời chị. Cậu sinh viên ngồi đây vừa có điện thoại người nhà gọi về gấp nên trống chỗ.
Nàng mừng rỡ:
- Cám ơn ông. Tôi ở tiểu bang khác, qua đây thăm con đang theo học đại học ở tiểu bang này, nghe tối này có chương trình nhạc Phạm Duy thích quá, nên dù mai phải bay trở về, cũng bảo cháu chở đến xem, cả uổng.
Nàng ngồi, ý tứ, nghiêm túc, phảng phất buồn. Con gái buồn, tương đối dễ hiểu, nó hồn nhiên, nó làm dáng, làm duyên, đôi khi chỉ cần một lời tán tỉnh là xong ngay nỗi buồn, còn thiếu phụ buồn thì phức tạp hơn, khó hiểu hơn, thâm trầm hơn và mặn mà hơn. Mọi người yên lặng, kiên nhẫn nghe MC giới thiệu chương trình, rồi thuyết trình viên thuyết trình (cả tiếng Anh lẫn tiếng Việt) một cách khá dài dòng về sự nghiệp âm nhạc của Phạm Duy, rồi Phạm Duy kể lại những kỷ niệm linh tinh xoay quanh việc sáng tác một số bản nhạc nổi tiếng của mình. Nghe nói mãi cũng mệt, chàng loay hoay quay qua nàng gợi chuyện, nhưng nàng (có vẻ) mải mê nghe, trả lời lấy lệ, ậm ừ cho qua chuyện. Trong giờ giải lao ngoài hành lang, thấy nàng đứng một mình cắn cheese, nhai đậu phụng, và cầm cốc rượu đỏ trông có vẻ sành điệu, chàng chụp ngay cơ hội, vồn vã nâng ly:
- Mời chị.
Nàng cười:
- Vâng, mời ông.
Chàng đùa:
- Khi cười, trông chị khác, tươi trẻ hẳn ra.
Nàng vui vẻ hẳn lên:
- Vậy sao!
Hai người cạn ly. Nàng lại cười, phấn chấn. Chàng tò mò:
- Anh không đi cùng chị lên thăm cháu?
Nàng ngập ngừng:
- Anh ấy… anh ấy… vâng, tôi đi một mình thôi. Còn ông, hình như ông cũng đi một mình.
- Nhà tôi mất lâu rồi chị.
- Ồ, cũng buồn nhỉ.
- Buồn mãi rồi cũng quen chị ạ.
- Tôi cũng thế, tuy có khác đôi chút, đại khái là có mà cũng như… không.
- Thế à! Có nghĩa là độc thân nhưng không được… vui tính.
Họ cùng cười xòa.
Trở lại hội trường, câu chuyện giữa hai người trở nên rôm rả hơn và lúc hào hứng, họ đều lên giọng, quên cả những tín đồ nghiện nhạc đang lắng nghe ca sĩ du dương trên sân khấu. Nàng bảo rằng nàng mê nhạc Phạm Duy từ hồi còn trẻ và đây là lần đầu tiên nàng được gặp người nhạc sĩ này bằng xương bằng thịt. Chị có quan tâm đến những chuyện tình đầy tai tiếng của ông ấy không, chàng hỏi. Nàng bảo, có chứ, nhưng một tài năng cần phải có gia vị, có mặn có nồng có chát có chua mới phát huy được, chứ cứ tầm tầm, chắc là chỉ sẽ sinh ra những thứ tầm tầm như một số người cũng gọi là nhạc sĩ đó thôi. Chàng nhìn nàng bảo, chị có một ý kiến thú vị tôi chưa hề nghe, còn thú vị hơn nữa, ý kiến đó lại từ một phụ nữ. Vậy sao, nhưng nói thế không có nghĩa là tôi tán thành những điều sai trái của ông ấy đâu nhé, thưa ông. Chàng ngạc nhiên nói tai tiếng chẳng là sai trái thì là gì. Nàng vừa ngẫm nghĩ vừa đáp, vâng, ông ấy có nhiều, à không, có… có một số sai trái, nhưng với, với… Phạm Duy thì, thì nghĩ cho cùng, cũng OK… vì lắm khi, ông biết biến,… biết biến cái sai trái thành… nhạc. Ý này thì càng ngộ hơn nữa tôi chưa từng nghe, chẳng hạn như bản nhạc nào vậy chị, chàng hỏi. Nàng nói, ờ… ờ, để tôi, để tôi nhớ xem, ví dụ như, ví dụ như… cỏ hồng… vâng bài cỏ hồng…
Chàng không ngăn được một nụ cười sảng khoái:
- Tuyệt! Thế là rốt cuộc, Phạm Duy hoàn toàn trắng án, phải không chị?
Cười xong mới nhận ra mình vô phép, chàng quay quanh rối rít xin lỗi mọi người. Còn nàng thì ngớ người ra, cười theo chàng. Và… quên trả lời. Sau tai nạn dại gái ngoài ý muốn, chàng ngồi im như kẻ ngoan đạo, còn nàng thì thu người lại, chăm chăm nhìn lên sân khấu. Hết chương trình, ra về, nàng lên tiếng cảm ơn, chàng bảo không có chi, rồi hăm hở muốn hỏi đôi câu, nhưng khựng lại khi thấy khuôn mặt nàng vừa thoang thoảng nét vui vui đó chợt chuyển sang đăm chiêu. Chàng nản chí nói bye chị, nàng lơ đãng gật đầu bye anh, rồi vội vã quay bước theo cô con gái đang đứng đợi ở ngoài hành lang.
Chỉ có thế rồi thôi, chẳng ai nhớ gì đến ai.
Năm sau, hai người lại tình cờ gặp nhau trong một buổi trình diễn nhạc Phạm Duy khác ở quận Cam khi cả hai cùng đứng đợi xin chụp hình chung với Phạm Duy. Nàng cười chào, nhưng khuôn mặt thì vẫn thế, xa xăm, không mấy thân thiện. Chàng nhắc lại ý kiến của nàng độ nọ với người nhạc sĩ, Phạm Duy cười bảo tôi là một nghệ sĩ của quần chúng, ai muốn bình phẩm gì thì cứ tha hồ bình phẩm, tôi không quan tâm. Đời tôi, tôi vốn xem mọi sự là một cuộc chơi, khi thế này lúc thế khác, những chuyện nước non nghiêm trang hay sự nghiệp này nọ, quý vị xem, thiệt ra, rốt cuộc cũng chỉ là chuyện chơi thôi. Khi không còn tôi nữa, quý vị cứ hát nhạc của tôi là xem như có tôi. Nghe nói, chàng cảm thấy buồn buồn. Dù trông Phạm Duy vẫn còn phong độ, nhưng ở tuổi ngoài tám mươi, ai mà biết được, chỉ trái gió trở trời một chút thôi là đủ sinh chuyện.
Chụp xong tấm ảnh với Phạm Duy, chàng quay đi, thì nàng bỗng lên tiếng:
- Cám ơn ông đã nhắc lại nhận xét của tôi về nhạc Phạm Duy với ông Phạm Duy. Ông có trí nhớ dai thật. Mai kia mốt nọ, Phạm Duy không còn nữa, nghe cũng buồn ông nhỉ.
- Vâng, tôi cũng đang nghĩ đến điều đó, thưa chị. Buồn quá đi chứ!
Trao đổi vài câu thăm hỏi vô thưởng vô phạt, họ chia tay, lần này lấy email của nhau. Chàng tên Tương, nàng tên Ngân. Hồng Ngân.
Cũng tưởng chỉ lấy là lấy cho vui, thế mà một thời gian khá lâu sau, Tương bỗng nhận được email của người phụ nữ mới quen này:
“Chào ông Tương. Tôi là Ngân, chắc ông còn nhớ tôi khi chúng ta gặp nhau trong hai lần nghe nhạc Phạm Duy. Hy vọng là tôi không gửi lộn địa chỉ email. Không biết ông đã nghe tin này chưa: Phạm Duy đã về Việt Nam ở hẳn. Theo tôi, Phạm Duy làm thế là phải, ông ấy già rồi, lỡ có ra đi thì ra đi ở quê hương, nơi ông yêu mến. Mà dù ông có ở đâu, thì nhạc Phạm Duy vẫn là nhạc Phạm Duy, tôi nghĩ vậy có đúng không ông.”
Một tin chấn động như thế thì sao nàng biết mà Tương lại chẳng hay? Nửa tin nửa ngờ, chàng tức tốc gọi điện thoại hỏi quanh bạn bè. Quả là Phạm Duy đã âm thầm về Việt Nam rồi. Hóa ra, “không còn tôi nữa” khi ông nói bâng quơ ở quận Cam ngày nào không phải là chuyện ông chết, mà là ông bỏ hải ngoại, là lại đổi phe. Như trời sập, chàng sốc nặng. Phạm Duy đã phản bội Tương, phản bội những người yêu nhạc ông. Bực mình và… đau khổ, chàng làm lơ, chẳng thèm trả lời email của nàng.
*
Không có gì đáng nói nếu câu chuyện chấm dứt ngang đây, xem như một ngẫu nhiên giữa hàng ngàn ngẫu nhiên bình thường khác vẫn diễn ra trong cuộc sống hàng ngày. Thế nhưng, bẵng đi một thời gian khá dài, lúc chẳng nhớ gì về người phụ nữ tình cờ gặp độ nọ, Tương lại bỗng nhận được email của nàng:
Chào ông Tương,
Tôi là Ngân, hy vọng là ông vẫn còn nhớ tôi và vẫn thích nhạc Pham Duy như độ nào. Lâu quá, không có dịp liên lạc với ông. Mới đây, tôi tình cờ tìm thấy địa chỉ email của ông khi lục tìm email mấy người bạn, nên gửi lời chào ông. Tôi hiện đang ở Việt Nam thăm gia đình. Dù khá bận rộn, nhưng nghe có chương trình ca nhạc mừng sinh nhật PD ở Gò Vấp, tôi bèn đến dự. Tưởng là chỉ đến nghe nhạc PD, thế mà, gặp ông PD cũng đến đó tham dự, thật lý thú. Không ngờ có ngày lại được nghe nhạc Phạm Duy ngay giữa Sài Gòn, tôi thật là thích.
Ngân.
TB: Tôi có cái hình chụp trong buổi sinh hoạt đó, gửi ông xem.
Lại Phạm Duy, thì ra thế. Trong hình, chàng thấy người thiếu phụ đứng đàng sau một đám rất nhiều khán giả vây quanh trò chuyện với Phạm Duy ngay trước sân khấu. Cái bà này lúc nào cũng phạm duy phạm duy, làm như không có phạm duy là Việt Nam hết cả âm nhạc. Tương trả lời ngay cho xong chuyện:
Chao chi,
Xin chuc mung chị duoc ve vn và duoc gap ong Pham duy toi thi tu ngay vuot bien toi chua he ve vn lan nao.
Một thời gian sau, chàng lại nhận được email của nàng:
Tôi vừa nghe tin sức khỏe Phạm Duy bây giờ rất sa sút, cứ phải ra vào bệnh viện hoài, không còn đi uống cà phê hay dự sinh hoạt gì nữa. Nhớ lời ông nói ngày nào, tôi lo quá. Phạm Duy năm nay đã ngoài chín mươi rồi. Tôi có gửi cho ông ấy một chút quà, nhờ người bạn chuyển giúp, chúc ông ấy chóng bình phục. Xin hãy cầu nguyện cho Phạm Duy nhé ông Tương.
Cũng lại là Phạm Duy! Chàng trả lời:
Cam on chi cho biet
Có bình phục thì rồi cũng phải ra đi thôi, chẳng lẽ ông ấy cứ sống hoài được sao, chàng nghĩ. Vả lại, ông ta sống mà cũng như chết rồi. Trước 1975, ông ta đã từng chết, nhưng bị giết bởi một người khác chính kiến,[1] lần này, chính ông tự giết ông. Dẫu vậy, nhưng lòng Tương vẫn gợn chút bâng khuâng, thấp thỏm.
Thế rồi, ngày ấy cũng đến: Phạm Duy qua đời. Hồng Ngân báo ngay:
Phạm Duy đã vĩnh viễn ra đi rồi ông Tương ơi. Chao ơi là buồn!
Tương trả lời:
Toi cung moi nghe tin toi cung buon.
Lần này, chàng không sốc. Mà buồn sâu lắng, buồn day dứt, buồn da diết, lòng mang mang tiếc nuối: phải chi Phạm Duy chết ở Thị Trấn Giữa Đàng,[2] thì trọn vẹn biết bao nhiêu! Về chết ở Việt Nam, với chàng, là một vết úa trong sự nghiệp Phạm Duy, không thể tha thứ được.
*
Hai người ở hai tiểu bang khác nhau, cách nhiều giờ bay. Xa lắc. Nhưng cái chết của Phạm Duy thu ngắn họ lại. Tương vô tình bị lôi cuốn vào thứ tình cảm nồng nhiệt mà người phụ nữ xa lạ này dành cho người nhạc sĩ mà chàng, mỗi lần nghĩ đến, đều bị bối rối bởi những cảm xúc và cảm nghĩ trái ngược nhau. Nhưng nó đồng thời giúp Tương vượt qua được phần nào cái cảm giác khổ sở mỗi lần gõ trả lời, dù chỉ là vài dòng ngắn ngủi trơ trụi chứa đựng toàn những ký hiệu trọc đầu thiếu đít, chẳng chút gia vị sắc huyền hỏi ngã nào. Chả là xưa nay, Tương không mặn mà gì với lối giao lưu hiện đại này. Cần liên lạc với ai, chàng thích tự tay viết, xếp thư ngay ngắn bỏ vào phong bì, dán kỹ rồi ra bưu điện gửi. Dị ứng với những rắc rối kỹ thuật cộng thêm với bướng và lười trở thành quan điểm. Chàng cho rằng liên lạc email là một phản bội với cuộc sống sinh động của con người. Nhớ tới mùa thu năm xưa gửi nhau phong tư ngào ngạt thơm; nét bút đa tình lả lơi nhớ phút ngập ngừng lòng giấy viết rằng chờ đến kiếp nào.[3] Thư phải là lá thư, là màu mực, là nét chữ. Là giấy xanh, giấy hồng, là xếp góc, là mùi hương ướp, là chồng thư vàng úa phai màu cất dưới đáy rương, hễ lôi lên là nghe ngạt ngào kỷ niệm. Viết một lá thư là một công trình tim óc, kết quả của nhiều giờ nhiều buổi suy gẫm chọn lời chọn chữ. Nó còn phải nằm yên trong một phong thư ấm áp bông hoa ép, đôi khi còn làm bộ vướng nửa sợi tóc vô tình. Là tới bưu điện bỏ thư. Là hồi hộp ngóng chờ, hàng ngày, hàng tuần có khi hàng tháng. Là lóng ngóng bóng dáng người đưa thư thấp thoáng ngang nhà. Một lá thư không chỉ là một lá thư mà là một loạt những việc làm nho nhỏ nhuốm đầy thi vị, là một kỷ vật, một thế giới tâm tình. Nó không khô khốc những tiếng gõ lạnh lẽo trên bảng chữ máy tính vô tình.
Hơi hướm phụ nữ khiến chàng vơi bớt dị ứng, tìm cách tập gõ chữ. Gõ mãi cũng quen quen. Thay vì lúc nào cũng chỉ một câu, lần nọ, chàng gắng gõ liên tục nhiều dòng một cách tự tin:
Chao chi Hong Ngan
Toi thich nhat là ban tim nhau ban nay co nhieu y kha tham tram moi lan hat len la tam hon toi bay bong, day la ban nhac co loi ca la nhat trong nhieu ban nhac cua ong vua tinh cam vua triet ly noi len than phan con nguoi giua chon tran gian, con nguoi tim nhau khap noi dem hay ngay mua hay nang trong cau tho co hay trong bom lua hay mua bao va cuoi cung du kho khan gian kho roi ra con nguoi cung gap duoc nhau de trung tu the gioi.
Khoan khoái, chàng chờ đợi những dòng email trả lời. Thế mà, biệt vô âm tín. Chừng như lâu, lâu lắm. Một hôm, sực nhớ, chàng dẹp tự ái, gõ:
Chi co khoe khong?
Nàng trả lời:
Toi OK, thua ong Tuong.
Rồi thôi. Tên nàng lại mất tăm trên inbox.
Một lần nọ, buồn lòng tìm đọc lại các email trao đổi cũ gửi nàng, chàng đột nhiên nhìn thấy những dòng chữ chàng gõ một cách khá nhọc nhằn trên nền trắng màn hình toàn là một bầy lau nhau, chữ này nối chữ nọ, chữ nào cũng là chữ nào, chữ này lộn qua chữ khác, trông như đám con nít ở trần chạy ngoài đường, đứa nào như đứa nấy, hao hao, đơn điệu và vô nghĩa. Chẳng khác gì trời thiếu mây, mâm cơm thiếu nước mắm, người yêu thiếu nụ cười. Tương sực tỉnh như người vừa ngộ đạo.
Sau mấy tuần lễ đánh vật với cái bàn phím, chàng bắt đầu gõ thử:
Chào chị Hồng Ngân,
Tôi vừa nge Tuấn Ngọc hát bài “tìm nhau” của phạm Duy, hay thiệt la hay, giọng Tuấn ngọc rất hợp vơi bản nhạc này, hồi truớc, thỉnh thoảng tôi có nghe bản nhạc này, nhưng khôn mấy thích, có lẽ mấy ca sy đó giọng không hơp với lời ca, bây giơ, nghe lại thấy quá sau sắc. nhạc hay mà lời ca không hay thì cũng hoa ra dở. Tôi thích nhất là mây câu:tìm sâu trong muôn thuở, tìm sau lung bôn mùa, tìm nhau như thien cổ tìm ngan thu, câu này còn tham thia hơn nữa: tìm nhau trong thống kho, tìm nghe câu than thơ, tìm nhau như goa phụ tìm mo bia, hình ảnh góa phụ tìm mộ bia thật đăc gia chị có cảm thấy như thé không?
Tương
Dò đi dò lại cẩn thận, Tương gửi đi. Và thật ngạc nhiên, chàng nhận được ngay email trả lời của nàng:
Chào ông Tương,
Ngân rất vui khi nhận được email của ông. Tôi có biết bài này, thấy thích thích, nhưng ít khi nghe. Giờ nghe ông giải thích, thấy lời ca sâu sắc thiệt, để tôi nghe lại. Nhạc Phạm Duy phải nghe đi nghe lại nhiều lần mới thấm. Như bài Kỷ niệm, hồi đầu nghe không mấy thích, toàn nói chuyện con nít, nhưng bây giờ đến tuổi này mới thấm thía hết ý nghĩa sâu xa của nó, nên tôi rất thích, cứ nghe hoài.
Gia đình anh vẫn bình thường chứ?
Chàng:
Vâng, tôi vẫn đôc thân và vân không vui tính như ngày nào, còn chị thé nào.
Nàng:
Dạ, cũng thế, không có gì khác thưa ông.
Chàng phấn chấn với một khám phá mới khi viết email: Tương đẹp hơn Tuong. Hồng Ngân có hồn hơn Hong Ngan! Có sắc huyền hỏi ngã nặng vào làm cho những dòng email trông có duyên hẳn, lại phảng phất chút văn chương, điều ít khi chàng nghĩ đến. Hình như nàng cũng phấn chấn. Email nàng viết càng lúc càng dài hơn, và đều đặn hơn. Email chàng gõ càng ngày rõ ràng, chính xác hơn, có chấm có phẩy, không thiếu đầu mất đuôi hay quên bỏ dấu. Gửi qua gửi về, họ lại tiếp tục bàn chuyện nhạc Phạm Duy. Thỉnh thoảng nhắc bản nhạc này hay bản nhạc nọ. Thỉnh thoảng gửi các bản nhạc do ca sĩ này hay ca sĩ kia hát. Khi thì bình phẩm một câu nhạc. Khi thì ví von một hình ảnh. Chuyện nối chuyện, họ nhảy cóc sang những đề tài khác. Tương nhắc về những ngày Sài Gòn trời mưa đi xem phim cũ ở rạp chiếu bóng Vĩnh Lợi. Hồng Ngân nhắc lại những Chúa Nhật các cô nữ sinh Sài Gòn rủ nhau đi Tăng Nhơn Phú thăm ngưòi tình thụ huấn ở quân trường Thủ Đức. Tương nhớ lại những buổi cắm trại ở Suối Tiên với thầy Nguyễn Văn Kỷ Cương. Hồng Ngân hồi tưởng những buổi trưa Sài Gòn uống ly chanh đường ngọt mát. Tương nói về món cánh gà chiên bơ thơm phức uống với la-de Con Cọp ở chợ Bàn Cờ. Ngân nói về những món ăn vặt chợ Nguyễn Tri Phương, Tương nói chuyện ăn bún bò Huế ở cái tiệm bún nhỏ ngoài Ngã Ba Hàng Xanh, Ngân nói về sáng thứ bảy đi ăn phở Tàu Bay khu chợ cá đợi mãi mới có chỗ ngồi, Tương nói chuyện phở gà đường Hiền Vương. Sài Gòn, chao ơi, Sài Gòn, bao la, thơm tho, sôi động, ngọt ngào, càng nói càng nhớ. Email càng lúc càng nhiều gia vị và đôi lúc Tương tưởng như nghe được tiếng lòng tỏa ra từ những dòng chữ bất động trên màn hình. Chàng đâm ra nghiện đọc, nghiện gõ. Rảnh là mở máy ra xem. Thấy có email mới của nàng là vội vàng gõ trả lời.
Không nét chữ, không giấy xanh giấy hồng, không ép hoa, nhưng các email dần dà biến thành những lá thư, nghe như có mùi, có vị, có hương. Xúc cảm, nghĩ cho cùng, cũng chỉ là một thói quen.
*
Trong ký ức mờ nhạt qua nhiều năm tháng, hai lần gặp tình cờ với những nhận xét bất ngờ của nàng về nhạc Phạm Duy đọng lại trong chàng một Hồng Ngân quần jean áo pull thon gọn, ánh mắt trong nhưng khuôn mặt hằn nét đăm chiêu, hờ hững. Chữ nghĩa email của nàng, ngược lại, càng lúc càng cởi mở nhiệt tình, lại có khi tinh nghịch và dí dỏm, khác hẳn với cung cách giữ kẽ bên ngoài. Máy tính quả là một phương tiện trấn an tuyệt vời. Ngồi trước nó, gõ gõ rồi gửi chữ vào cõi vô hình mênh mông sương khói làm người ta thoải mái trải lòng hơn khi phải đối diện với mọi thứ chung quanh, cái gì cũng thực, cũng trần trụi đến ngột ngạt.
Nàng tự đổi cách xưng hô:
Ngân nói tiếp nè! Hồi đó, Ngân hay ghé Viễn Đông uống nước mía. Chao ôi, giữa trời nắng Sài Gòn mà uống một ly nước mía ở đó thiệt là đã. Anh có biết Viễn Đông ở Pasteur không?
Chàng dè dặt:
Biết, biết. Dăm khi mười họa cũng có tạt vào. Tôi hay vào Givral ăn kem thôi.
Nàng:
Thì Ngân có lạ gì Givral. Tụi Trưng Vương Ngân tuần nào mà không ghé Givral.
Có lúc, chàng bắt đầu lãng đãng:
Nhưng thích nhất là uống ly chanh đường…
Nàng:
Ngân cũng thích chanh đường
Chàng:
Mà chanh đường thì phải đi với môi em thì mới ngọt, đúng không chị.
Nàng cũng tập lãng đãng:
Vâng, quá đúng đi chứ! Uống ly chanh đường, uống môi em ngọt. Không có Phạm Duy thì ai mà biết môi em lại ngọt như chanh đường. Mà phải chanh đường Sài Gòn cơ, đúng không anh?
Chàng:
Và nắng Sài Gòn nữa.
Nàng:
Ừ, nắng Sài Gòn ai đi mà chợt mát…
Chàng:
Chị sai rồi, “em” đi chứ không phải ai “đi”.
Nàng:
Ngân tự đổi chữ đấy, “ai” đi nghe hay hơn “em” đi.
(…)
Có lúc, những dòng email vớ vẩn mà nghe chứa chan thân tình.
Nàng:
Anh Tương đang làm gì vậy?
Chàng:
Oh, giờ này mà chị còn thức à?
Nàng:
Mới một giờ sáng thôi mà!
Chàng:
Ủa, mai chị không đi làm sao?
Nàng:
Không ngủ được, bèn ngồi dậy và không biết làm gì nên hỏi thăm, thế thôi. Bên anh bây giờ mới 11 giờ thôi mà, đúng không?
Chàng:
Vâng. Chị làm tôi cũng phải thức luôn.
Nàng:
Xin lỗi anh. Thôi để Ngân ráng ngủ. Anh cũng nên đi ngủ đi…
Chàng:
Giờ thì ngủ sao được nữa…
Nàng:
Anh lại xạo rồi…
(…)
Có lúc, Tương cao hứng:
Tôi bỗng nhiên nghĩ đến chuyện ghé thăm thành phố của chị.
Ngân:
Anh có bạn bè gì ở đây không?
Tương:
Không. Đi thăm một thành phố là thăm thành phố, cần gì phải có bạn bè.
Ngân:
Nhưng có người quen thì vẫn vui hơn chứ.
Tương:
Có lẽ thế.
Ngân:
Khi nào thích, anh ghé qua chơi cho biết, Ngân sẵn sàng tiếp đón. Thành phố tuy nhỏ nhưng cũng đẹp lắm.
Tương ngần ngại:
Nói cho vui vậy thôi, tôi chưa có dự tính gì hết. Hơn nữa, tôi cũng ngại, không dám làm phiền chị.
Ngân dứt khoát:
Không sao đâu anh. I’m free.
(…)
*
Mấy chữ “I’m free” biến cái vu vơ thành hiện thực. Tương quyết định đi thăm Ngân.
Nàng bảo là sẵn sàng đón khách.
Chàng nghĩ đến một hẹn hò.
Hẹn hò trai gái vốn là một trò chơi hấp dẫn thời mới lớn. Nó huy động hết mọi thứ cảm quan trong một cơ thể mà cái gì cũng phơi phới, chực chờ nở bung ra. Xôn xao, hồi hộp, thấp thỏm, lo âu, sợ hãi. Táo bạo và nhút nhát. Hăm hở và vụng về. Hẹn hò đầu đời lúc mười sáu tuổi là một kinh nghiệm kỳ lạ đầy ám ảnh, khi ta liều lĩnh nhảy vọt qua một hố thẳm vô hình để rồi sau đó được nếm thử mùi vị của một trái cấm chua lè. Thằng nhỏ Tương hẹn gặp con nhỏ xóm sau ở một bờ sông vắng, cách bến đò một đoạn ngắn. Nhỏ Nguyệt mười hai tuổi ngực vừa nhu nhú, sau khi vờ vĩnh đi vòng vòng ra vườn sau, chui hàng rào, băng qua một lối mòn vắng người, đến chỗ hẹn, vừa thấy Tương đứng đó là mặt đỏ lên như đào chín, trả lời vu vơ được mấy chữ xong, liền ù té chạy, để lại thằng nhỏ ngẩn ngơ chết đứng, quên cả tay chân bị cào xước rướm máu sau khi bươn bả lủi qua đám lau lách và hỗ ngươi. Chẳng đi đến đâu và cũng chẳng được gì, nhưng vài phút ngắn ngủi đó lưu lại nhiều chấn động tình cảm về sau, dài dằng dặc. Ngay cả khi con nhỏ đã đi lấy chồng.
Nhiều chục năm sau, khi hẹn hò thuở nhỏ chỉ phảng phất trong trí nhớ như là một trò chơi trẻ con, Tương bỗng sống lại cảm giác cổ xưa đó khi lên chuyến bay đi thăm Hồng Ngân. Hẹn hò đầu đời, lòng như giấy trắng, không vướng bận hơn thiệt chuyện đời; hẹn hò cuối đời tất cả là một mớ tạp nham bụi bặm, sẹo nhỏ sẹo lớn bám đầy. Đắn đo suy tính, rón rén chuẩn bị, nôn nao khó ngủ, hồi hộp đợi chờ, bịa chuyện để che con giấu cái tránh bị hỏi han soi mói, nhất là cô con gái út, lúc nào cũng thủ thỉ ba đừng có bạn gái nghe ba, mẹ ở dưới xa kia sẽ buồn vô cùng. Ngày xưa, hẹn hò tình cũ hay tình mới nào cũng đơn giản, chỉ cần đạp xe đạp hay honda đến công viên hay một góc đường hay trong tiệm sách, hay ở tiệm kem hay ra ngoại ô đến một quán nước ven bờ sông hay xa lắm thì đi chùa đi lăng. Hẹn hò hiện đại nhiêu khê, rắc rối như đi xuất cảnh, mọi sự phải được thu xếp tỉ mỉ. Chàng lo lấy phép hãng xưởng, lo kiếm vé rẻ, chọn giờ đi giờ đến. Nàng cũng lo lấy phép, lo book khách sạn, lên lịch đưa đón. Mất cả tháng.
Không có chuyến bay trực tiếp, chàng phải bay hai chuyến bay, ra phi trường từ sáng sớm mãi đến giữa chiều mới đến. Ra khỏi máy bay, len lỏi qua nhiều lối đi vòng vèo dẫn ra khu nhận hành lý, lòng Tương rộn ràng như chưa từng. Giữa đông đúc người ra người vào, chàng hồi hộp nhìn quanh một hồi mới nhận ra dáng nét quen quen của người phụ nữ chỉ mới hai lần gặp ngắn ngủi, cũng đang len lỏi tìm quanh. Có chút gì giông giống với trò chơi tìm bạn bốn phương ngày xưa khá phổ biến trên báo chí, thư qua từ về rất tha thiết nhưng gặp mặt được rồi thì có kẻ thất vọng não nề. Tương ngắm nghía Hồng Ngân, người thiếu phụ ấy, vẫn quần jean áo pull lấm tấm hoa nhiều màu, già hẳn đi, nhưng dáng dấp trông điệu đàng, mặn mà và khuôn mặt mất đi nét đăm chiêu hờ hững độ nào.
Chàng khen:
- Vẫn là cô Hồng Ngân trẻ trung xinh xắn đang đi loanh quanh tìm chỗ ngồi nghe nhạc Phạm Duy hồi đó, tưởng như mới tuần trước, ai dè đã hơn mười năm không gặp tưởng chừng như đã…[4]
Ngân cười:
- Một câu khen phụ nữ thuộc loại tiêu chuẩn, đáng điểm A. Còn anh, trông chững chạc và bệ vệ hơn.
- Cũng là một câu khen đàn ông tiêu chuẩn. Sao chị không nói già đi cho chính xác.
Ngân tủm tỉm:
- Già sao được anh! Phải trẻ ra chứ. Đời ngắn lắm, thoắt cái là đã mười năm.
Ngân đưa Tương về khách sạn, phụ chàng mang hành lý vào quầy tiếp tân, bảo:
- Ngân book cho anh ba ngày, khách sạn Nhật đó anh, khách sạn này không sang, nhưng tươm tất, nằm cạnh một cái hồ khá lớn phía sau thơ mộng lắm, thích, anh có thể đi dạo quanh hồ thư giãn. Bạn bè Ngân ghé thành phố này chơi cũng thường book khách sạn này. Anh vào check in, lấy phòng, nghỉ ngơi thoải mái nhé.
Thấy Tương nhìn, ánh mắt ngần ngừ dò hỏi, Ngân cười:
- Ở đây an ninh lắm, anh yên tâm, chẳng có ai ăn thịt anh đâu. Ngân về nhà có tí việc, gặp nhau sau. Ngân sẽ gọi, rồi sẽ đến đón anh.
Chưa bao giờ Tương được hưởng một cuộc đón tiếp chu đáo như thế này. Chương trình ba ngày được Ngân sắp xếp tỉ mỉ, lên lịch từ A đến Z, từ ăn sáng ăn trưa ăn tối đến uống cà phê uống trà, từ tiệm Việt Nam đến tiệm Mỹ, tiệm Nhật, tiệm Đại Hàn. Sáng đến đón, trưa đưa chàng về nghỉ trưa, chiều lại đến đón, tối đưa về khách sạn, đến tận khu tiếp tân, chúc chàng ngủ ngon, từ biệt và vội vã ra lái xe về nhà. Ngân lái xe chạy vòng vòng cho chàng cưỡi ngựa xem hoa nhiều nơi, hào hứng giới thiệu những danh lam thắng cảnh của cái thành phố nhiều hồ và nhiều đồi, gói gọn trong một cái tên đọc lên là không lẫn vào đâu khác: “Thành Phố Hồ Đồi” (Hill Lake city). Đồi cao đồi vừa đồi thấp chen chúc với hồ nhỏ hồ vừa hồ lớn, có hồ nằm dưới chân đồi, nằm bên cạnh đồi, và nằm cả trên đồi. Có vườn Nhật (Japanese Garden), có công viên thác (Fall Park), có đồi trượt tuyết (Lake City Ski Hill), có khu rừng nguyên sinh, có sở thú với đủ khỉ, vượn, trăn, sư tử và chim muông. Cái thành phố nho nhỏ - đúng ra là một thị trấn - không mấy tiếng tăm này dường như chẳng hề thiếu những khung cảnh đẹp làm quà tặng cho du khách bất đắc dĩ như Tương và để cho những di dân bất đắc dĩ phải định cư nơi đây như Hồng Ngân vẫn có lý do để cảm thấy hãnh diện. Do tính tự trị cao và đầu óc ganh đua, ở hang hóc nào, người ta cũng cố biến một chỗ không ra gì thành một nơi…ra gì. Kiểu Mỹ nó như thế.
Ngày cuối cùng, Ngân đưa chàng đến ngọn đồi cao nhất thành phố, nơi có một công viên mang cái tên nghe yêu kiều, Đồi Tình (Love Hill), khiến chàng thốt nhiên cảm động nghĩ thầm, Ngân thật khéo sắp xếp. Chàng hồi hộp, mơ màng một kết thúc thơ mộng. Có lẽ đoán chừng được ý nghĩ bất thường trong đầu người đàn ông, nàng giải thích:
- Gọi là Đồi Tình cho nó có vẻ hẹn hò lãng mạn, chứ thực ra, đây chỉ là nơi người ta thuê chỗ để tổ chức đám cưới đó anh. Ngày bình thường trong tuần êm ả thế này đây, chứ cuối tuần là ồn ào tiệc lớn tiệc nhỏ, người người áo quần xênh xang chụp ảnh. Chỗ này có một nhà hàng Pháp. Mấy hôm nay, mình ăn đồ Mỹ đồ Việt đồ Nhật, giờ thử thưởng thức đồ Pháp, có paté chaud, có foie gras, có bơ bretel, có bò hầm, có café au lait, ăn vào là nghe ngay mùi… Tây. Chả là hồi xưa ở Sài Gòn, thỉnh thoảng ba Ngân dẫn anh chị em Ngân đi ăn đồ Tây, Ngân không nhớ rõ tiệm nào, hình như Thanh Bạch thì phải…
Chàng hụt hẫng, chùng giọng:
- Với tôi, đồ ăn nào cũng là đồ ăn nào, cái gì cũng được…
Nghe giọng mình có phần nhạt nhẽo, chàng vội nói tiếp, cố tỏ ra duyên dáng:
- Vì được ăn cùng người đẹp…
- Người đẹp, cái tật của mấy ông là khi nào cũng người đẹp người đẹp…
Tương cười:
- Đẹp cũng là một món ăn ngon, rất ngon.
Ngân nói:
- Bộ xấu thì ăn không được hay sao anh!
- Tôi theo tự điển. Trong tự điển, không có chữ “người xấu”, chỉ có chữ “người đẹp”.
Ngân phì cười:
- Anh cũng dẻo miệng dữ nha!
Quán ăn nằm trên đỉnh đồi, bốn phía toàn là cửa kính nửa mờ nửa trong, thực khách có thể nhìn quanh toàn cảnh. Xa xa phía dưới kia là hồ, cây xanh vây quanh, nước lặng, lóng lánh trời xanh. Trời nắng. Nắng tràn trề, rực sáng núi đồi, xôn xao cây cỏ. Ngân nói:
- Anh có biết hôm nay là ngay gì không?
- Tôi đến đây ngày 17, hôm nay là 20; 20 tháng 6, một ngày như mọi ngày.
- Không như mọi ngày đâu anh. Hôm nay là một ngày đặc biệt: hạ chí.
- Vậy sao! Tôi chẳng hề để ý.
- Hạ chí là ngày dài nhất trong năm đó anh, mặt trời lặn muộn. Nếu ngồi đây đến chín giờ tối, ta sẽ nhìn thấy cảnh mặt trời lặn ở phía núi xa kia, anh nhìn xem, chỗ có ngọn đồi nằm cuối cái hồ nước lớn ấy. Có lần, Ngân đã từng cùng hai cô bạn từ Cali sang, rủ nhau lên đây ngắm mặt trời lặn ngày hạ chí. Ngày hạ chí như có ngàn nến thắp, soi buổi chiều trong suốt hồn em, anh đứng đó như mặt trời không tắt, tự nhóm than nung đỏ đời mình…[5]
Tương nhìn Ngân, thú vị:
- Ủa, chị làm thơ tình?
- Vâng, thơ đấy anh, tình hay không thì còn tùy, nhưng không phải của Ngân đâu, mà là của một nhà thơ nữ nổi tiếng ở hải ngoại, Ngân chỉ nhớ lõm bõm vài câu. Ngân chỉ đủ lãng mạn để đọc thơ của người ta thôi, chứ không đủ để làm thơ. Ngân mà biết làm thơ, Ngân sẽ tặng anh một bài thơ ngay.
Tương nói:
- Chị còn hơn tôi xa. Tôi chẳng văn cũng không thơ. Tôi chỉ thích nhạc và… tán dóc thôi.
- Nhạc cũng là thơ mà anh. Anh tán dóc về nhạc Phạm Duy là hết sẩy. Ta vừa uống cà phê vừa nghe nhạc nhé.
Ngân mở điện thoại:
- Ngân thâu cả mấy chục bản nhạc Phạm Duy, lúc nào thích là mở ra nghe, nghe khi lái xe đi làm, khi ngồi ăn, khi uống cà phê và cả khi ngủ. Ngân nghĩ đây là những bản nhạc mà Ngân thích nhất. Chắc chắn là anh cũng thích.
Hai người vừa nhấm nháp cà phê vừa nghe Hẹn hò, Kỷ niệm, Cỏ hồng, Bao giờ biết tương tư, Nha Trang ngày về, Ngày xưa hoàng thị, Tình hoài hương…
Tương bảo:
- Ngồi quán Tây, thưởng thức phong cảnh Mỹ, nghe nhạc Việt cùng với một phụ nữ lịch lãm trong một ngày dài nhất. Chị “nâng cấp” tôi lên nhiều bậc.
Câu chuyện trở lại với nhạc Phạm Duy và Sài Gòn như đã từng, hào hứng và bồi hồi. Tương thực sự bị lôi cuốn bởi cái hồn nhiên, tinh nghịch và đôi khi, dí dỏm, của người thiếu phụ hiếu khách này. Và chàng cảm thấy lép vế, tự hỏi chẳng biết cái gì nơi chàng khiến nàng thân thiện và tỏ ra ân cần với chàng như thế. Chàng thành thật:
- Chị làm tôi quên mất tuổi.
- Anh cũng làm tôi quên mất tuổi.
Không những quên mất tuổi, họ còn quên mất thời gian, hào hứng ăn đồ ăn Tây và kể chuyện xưa y như thể là cả hai đang sống lại cái thời học sinh dung dăng dung dẻ ở Sài Gòn. Cho đến khi Ngân nhìn đồng hồ, hốt hoảng:
- Chết cha! Ngân phải về.
Tương dùng dằng:
- Còn quá sớm mà chị. Tôi muốn ngắm mặt trời lặn ngày hạ chí.
- Ngân cũng thích lắm, nhưng đủ rồi anh, thôi ta về. Không khéo Ngân trễ hẹn thì phiền lắm.
Tương chưng hửng.
Hôm sau, Ngân đến đón Tương sớm, ngồi chờ chàng ở phòng đợi. Chàng đi bộ xuống, tha thiết mời:
- Thời gian còn nhiều, mời chị ghé thăm phòng tôi một chút truớc khi chia tay chứ.
Ngân cười:
- Cám ơn anh. Gặp ở đây là được rồi anh. Anh lên mang hành lý xuống, ta đi kiếm chút gì ăn nhẹ trước khi anh lên máy bay.
- Rốt cuộc, chúng ta là những kẻ lang thang trong thành phố. Tôi không ghé được nhà chị để chào. Chị cũng chả thèm ghé “nhà” tôi để thăm.
Ngân cười:
- Ngày nào anh và Ngân chả thăm nhau nhiều bận rồi, ở tiệm ăn, ở quán cà phê, ở sông suối núi đồi. Bọn bạn Ngân đến chơi cũng thế, hầu như chẳng ai về nhà.
Tương nói:
- Tôi vẫn thấy thiêu thiếu cái gì, Ngân à.
Ngân im lặng, nhìn Tương, định nói một điều gì, nhưng rồi giục chàng đi lấy hành lý.
Tới phi trường, sau khi đã mang hành lý ra khỏi xe, Tương lặng lẽ đứng nhìn Ngân, im lặng. Ngân cầm tay Tương:
- Cám ơn anh đã đến thăm thành phố của Ngân.
Tương gọi “Ngân”, bóp mạnh tay nàng, nhẹ nhàng kéo về phía mình. Ngân ngập ngừng thả lỏng, nhưng rồi gượng hẳn lại, siết chặt bàn tay ấm nóng của chàng rồi vội vàng buông ra:
- Cám ơn anh. Anh xem vào kiểm tra an ninh. Độ này, họ xét đồ đạc kỹ lắm. Lại nhiều chuyến bay, không chừng trễ mất.
Tương tiu nghỉu, chào Ngân, quay lưng đi một mạch thẳng vào quầy vé phi trường, lòng ấm ức.
Về đến nhà, Tương gõ:
- Cám ơn Hồng Ngân đã cho tôi hưởng một cuộc đón tiếp hoàn hảo.
Hồng Ngân không trả lời. Chàng thì mất hứng thú gõ email.
Trước khi gặp lại, nàng là một bài thơ đẹp dịu dàng. Sau ba ngày dung dăng dung dẻ, nàng trở thành một truyện ngắn. Một truyện ngắn dang dở.
Chàng lặng lẽ nàng. Nàng cũng lặng lẽ chàng. Họ tìm cách lãng quên nhau.
*
Một ngày, từ trong thùng thư vốn lâu nay vốn chỉ dành cho đủ thứ quảng cáo mà việc làm duy nhất của chủ nhà là nhìn lướt qua rồi ném vào sọt rác, Tương tìm thấy một phong thư lạ: có tem dán, có dấu bưu điện và có chữ viết tay đề tên chàng với sắc huyền hỏi ngã đầy đủ, Hoàng Vĩnh Tương, từ một người gửi không hề quen, cũng sắc huyền hỏi ngã đầy đủ, Đoàn Hồng Ngát. Tờ thư thì xếp góc gọn gàng ngay thẳng, giấy thì trắng mực thì đen, nét chữ thì nắn nót, dịu dàng nữ tính. Lâu lắm rồi, Tương mới được nhận một lá thư. Chàng đọc, lòng bồi hồi cảm động:
Kính thưa bác,
Cháu xin được thay mặt mẹ cháu, bà Hồng Ngân, báo tin cùng bác là bố cháu đã qua đời tháng trước, khoảng vài tuần sau khi tiễn bác ra phi trường. Tang lễ bố cháu đã được hoàn tất mỹ mãn, và sau đó, theo lời ước nguyện của bố cháu lúc sinh thời, mẹ cháu đã mang tro cốt bố cháu về Việt Nam. Lẽ ra, theo lời dặn của mẹ cháu, cháu chỉ báo tin cho bác biết như thế, là đủ. Nhưng nghĩ đi nghĩ lại, cháu cảm thấy không thể không chia xẻ với bác vài chuyện trong gia đình cháu.
Cháu xin vắn tắt như thế này: chỉ vài năm sau ngày gia đình cháu sang định cư, bố cháu bị đụng xe, vết thương trên người không có gì trầm trọng, nhưng sức khỏe bố cháu mỗi ngày mỗi trở nặng, tay chân teo tóp dần, cuối cùng nằm liệt giường, trước sau gần mười sáu năm. Theo lời của các bác sĩ, bố cháu xem như sống đời sống thực vật. Mới chân ướt chân ráo qua định cư chưa được bao lâu, mẹ cháu trở thành người mẹ đơn thân, vừa chăm sóc bố cháu vừa đi làm nuôi bốn đứa con chưa đến tuổi trưởng thành. Nhờ hưởng trợ cấp y tế của chính phủ, bố cháu được chăm sóc thường xuyên ở bệnh viện, nên mẹ cháu đỡ vất vả phần nào, chỉ có việc tới lui thăm viếng. Mỗi tháng bố cháu được phép về nhà một lần. Cả nhà cháu đều vui, vì cảm thấy có hơi hướm đàn ông ở trong nhà (mẹ cháu sinh được bốn đứa con, toàn là con gái). Có bố, mẹ cháu bỏ hết mọi việc, ngồi suốt ngày ở trong phòng với bố cháu. Sau này, khi đã lập gia đình rồi, cháu mới hiểu được rằng, một phụ nữ ngoài bốn mươi như mẹ cháu, không chỉ nhọc nhằn, đau khổ mà còn phải đối diện với những khoảng trống khủng khiếp trong cuộc sống bên cạnh một người chồng chỉ hiện diện nhưng không hề hiện hữu. Mẹ cháu lao đầu vào làm việc ngày đêm, không màng giải trí, không tiếp bạn bè. Sau một thời gian, mẹ cháu kiệt sức, trở thành trầm cảm.
Bốn chị em cháu nảy sinh ra một ý nghĩ táo bạo: khuyến khích mẹ cháu có một người bạn. Nghe đề nghị, mẹ cháu vô cùng giận dỗi, bắt đầu đay nghiến con cái, thấy mặt đứa nào cũng gây gổ. Tụi cháu chỉ biết ngậm miệng mà nghe. Nhưng rồi, mẹ cháu bỗng thay đổi: bà có một người bạn. Từ đó, mẹ cháu dần dà tươi tỉnh ra, hay lên mạng, thích nghe nhạc, dành nhiều thì giờ vui đùa với con cháu và thỉnh thoảng còn tiếp bạn bè đến thăm. Không khí gia đình bớt phần nặng nề và u ám, cho đến ngày bố cháu thanh thản ra đi.
Mong bác thứ lỗi nếu lá thư này làm phiền bác.
Cầu chúc bác gặp mọi điều may mắn trong cuộc sống.
Kính thư: Đoàn Hồng Ngát.
Tương chưng hửng, lặng người.
*
Mẩu truyện vu vơ này không có phần kết.
Phần kết nằm ngoài kia, nơi được gọi là cuộc đời.
TDN
(7/2024)
[1] Nguyễn Trọng Văn, Phạm Duy đã chết như thế nào? (Văn Mới, Sài Gòn 1971)
[2] Tên Phạm Duy gọi thành phố nơi ông ở được ông tự dịch từ tiếng Anh, Midway City, nằm ở góc đường Bolsa và Newland, Orange County, tiểu bang California.
[3] Trích từ nhạc phẩm Lá thư, Đoàn Chuẩn & Từ Linh
[4] Lời ca khúc “Mười năm không gặp” của Trần Quảng Nam
[5] Hạ chí, thơ Trần Mộng Tú.