Danh ngôn

Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.

We need, in every community, a group of angelic troublemakers.

(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)

Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.

It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.

(James Baldwin - No Name in the Street 1972)

Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.

While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.

(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)

Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.

There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.

(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)

Ban Biên tập

Địa chỉ liên lạc:

1. Thơ

tho.vanviet.vd@gmail.com

2. Văn

vanviet.van14@gmail.com

3. Nghiên cứu Phê Bình

vanviet.ncpb@gmail.com

4. Vấn đề hôm nay

vanviet.vdhn1@gmail.com

5. Thư bạn đọc

vanviet.tbd14@gmail.com

6. Tư liệu

vanviet.tulieu@gmail.com

7. Văn học Miền Nam 54-75

vanhocmiennam5475@gmail.com

Tra cứu theo tên tác giả

Thứ Sáu, 26 tháng 1, 2024

Thơ Mỹ – một thời đáng nhớ (kỳ 18: Dana Gioia – phần 5)

Khế Iêm

THƠ MỸ

THE BALLAD OF JESUS ORTIZ

 

Jake’s family were vaqueros.

They worked the cattle drives

Down from Montana to market.

They did what it took to survive.

 

Jake’s real name was Jesus,

Which the Anglos found hard to take,

So after a couple of days,

The cowboys called him Jake.

 

When Jake was twelve, his father

Brought him along to ride.

“Don’t waste your youth in the pueblo.

Earn by your father’s side.”

 

The days were hot and toilsome,

But all of the crew got fed.

It wasn’t hard to sleep on the ground

When you’ve never had a bed.

 

Three thousand head of cattle

Grazing the prairie grass,

Three thousand head of cattle

Pushed through each mountain pass.

 

Three thousand head of cattle

Fording the muddy streams,

And then three thousand phantoms

Bellowing in your dreams.

 

At night when the coyotes called,

Jake would sometimes weep

Recalling how his mother

Sang her children to sleep.

 

But when he rose in the morning,

The desert air was sweet.

No sitting in a mission school

With bare and dusty feet.

 

And when the drive was over,

He got his pay — and then

He came back to the pueblo

Where he was one of the men.

 

Ten years on the open range

He led the vaquero’s life,

Far from his home in Sonora,

No children and no wife.

 

Then Jake headed north to Wyoming

To find his winter keep

Among the Basques and Anglos

Who raised and slaughtered sheep.

 

He came to cold Lost Cabin

Where the Rattlesnake Mountains rise

Over the empty foothills,

Under the rainless skies.

 

The herders lived in dugouts

Or shacks of pine and tar.

The town had seven buildings.

The biggest was the bar.

 

John Okie owned the town,

The Sheep King of Wyoming.

He owned the herds. He owned the land

And every wild thing roaming.

 

He hired Jake for his tavern.

He let him sleep in the kitchen.

Mexicans worked hard.

And didn’t waste time bitching.

 

Tending bar was easier

Than tending cattle drives.

Jake poured the drinks while the men

Complained about their lives.

 

Jake never asked them questions.

He knew what he needed to know —

Men working in Lost Cabin,

Had nowhere else to go.

 

Jake married a sheepherder’s daughter,

Half Indian, half white.

They had two sons, and finally

Things in his life were right.

 

He told his boys his adventures

As a cowboy riding the plain.

“Papa,” they cried, “will you take us

When you ride out again?”

 

One night he had an argument

With a herder named Bill Howard,

A deserter from the Border War,

A drunkard, and a coward.

 

“Bring over that bottle of whisky!

If you don’t grab it, I will.”

“Okie said to cut you off

Until you paid your bill.”

 

Bill Howard slammed his fist down,

“Is this some goddamn joke,

A piss-poor Mexican peon

Telling me I’m broke?”

 

A little after midnight

Bill came back through the door.

Three times he shot his rifle,

And Jake fell to the floor.

 

Then Bill beheld his triumph

As the smoke cleared from the air —

A mirror blown into splinters,

And blood splattered everywhere.

 

A sudden brutal outburst

No motive could explain:

One poor man killing another

Without glory, without gain.

 

The tales of Western heroes

Show duels in the noonday sun,

But darkness and deception

Is how most killing is done.

 

Father Keller came from Lander

To lay Jake in the ground.

A posse searched the mountains

Until Bill Howard was found.

 

There were two more graves in Wyoming

When the clover bloomed in spring.

Two strangers drifted into town

And filled the openings.

 

And two tall boys departed

For the cattle drives that May.

With hardly a word to their mother

Who watched them ride away.

 

* Dana Gioia is an award-winning poet. Former Chairman of the National Endowment for the Arts, Gioia is a native Californian of Italian and Mexican descent. In 2015 Gioia was appointed the State Poet Laureate of California by Governor Jerry Brown.

 

BÀI CA VỀ JESUS ORTIZ

 

Gia đình Jake là những chàng cao

Bồi. Họ làm việc chăn gia súc

Từ vùng Montana cho tới

Lúc bán ra thị trường. Họ làm

 

Để sinh tồn. Tên thật Jake là

Jesus, những người Mỹ thấy khó

Gọi vì vậy hai ngày sau, những

Chàng cao bồi gọi ông là Jake.

 

Khi Jake mười hai tuổi, cha ông

Mang ông rong ruổi trên lưng ngựa.

“Đừng lãng phí tuổi xuân ở thị

Trấn, hãy đi kiếm ăn cùng cha.”

 

Những ngày làm việc nóng và vất

Vả nhưng cả nhóm có được cái

Ăn. Không khó ngủ trên đất khi

Chưa bao giờ ngủ giường. Ba ngàn

 

Đầu gia súc thả gặm cỏ trên

Thảo nguyên, ba ngàn đầu gia súc

Luồn qua mỗi hẻm núi. Ba ngàn

Đầu gia súc lội qua những dòng

 

Suối ngầu đục, và rồi ba ngàn

Bóng ma rống lên trong giấc mơ.

Ban đêm những con sói tru, đôi

Khi Jake rướm nước mắt nhắc nhớ

 

Làm sao mẹ hát ru con ngủ.

Khi thức dậy vào buổi sáng, không

Khí sa mạc êm ả. Nhưng ông

Không học trong trường mà làm việc

 

Với chân trần lấm bụi. Và khi

Công việc xong, lãnh lương – và sau

Đó trở lại thị trấn nơi ông

Đã là một trong những người trưởng

 

Thành. Mười năm ở trại chăn nuôi

Ông sống cuộc đời cao bồi, không

Vợ không con, xa quê hương nơi

Sonora. Rồi Jake hướng về

 

Phía bắc tới Wyoming, tìm việc

Trong mùa đông, giữa những người chăn

Gia súc và những người Mỹ, ai

Nuôi dưỡng và ai tàn sát cừu.

 

 Ông đến Lost Cabin giá lạnh

Nơi những ngọn núi Rattlesnake

Mountain nhô lên khỏi những chân

Đồi trống rỗng dưới bầu trời không

 

Mưa. Những người chăn gia súc sống

Trong những hang nhỏ hoặc túp lều

Dựng bằng gỗ thông và hắc ín.

Thị trấn có bảy ngôi nhà. Lớn

 

Nhất là quán rượu. John Okie,

Ông vua cừu ở Wyoming, sở

Hữu thị trấn. Sở hữu đàn gia

Súc. Sở hữu đất đai và mọi

 

Thứ hoang dã lang thang. Ông mướn

Jake làm cho quán rượu. Cho ngủ

Trong nhà bếp. Người Mexico

Làm việc chăm chỉ và không phí

 

Thì giờ phàn nàn. Chăm sóc quán

Rượu dễ hơn chăn đàn gia súc.

Jake rót thức uống trong khi những

Người đàn ông than phiền về đời

 

Sống. Jake không bao giờ hỏi họ

Những câu hỏi. Ông biết những gì

Cần biết – những người làm việc ở

Lost Cabin không còn nơi nào

 

 Để đi. Jake cưới con gái một

Người chăn cừu lai nửa da đỏ

Nửa da trắng. Họ có hai con

Trai, và cuối cùng mọi việc trong

 

Đời đều ổn thỏa. Ông nói với

Các con về những cuộc phiêu lưu

Của ông, chàng cao bồi cưỡi ngựa

Trên thảo nguyên. “Cha” chúng kêu lên,

 

“Cha sẽ cho chúng con theo khi

Cha cưỡi ngựa ngoài thảo nguyên lần

Nữa chứ?” Một đêm ông có cuộc

Tranh cãi với Bill Howard, một

 

Kẻ chăn gia súc, một kẻ đào

Ngũ trong cuộc Chiến tranh Biên giới,

Một kẻ say sưa và hèn nhát.

“Mang chai whisky qua đây! Nếu

 

Không, tao đến lấy.” – “Okie nói

Không bán trừ khi anh trả tiền

Trước.” Bill Howard đấm nắm tay

Xuống bàn, “Đây là trò đùa chết

 

Tiệt gì thế, một tên làm công

Mexico nghèo kiết xác, nói

Tao bần cùng?” Chẳng bao lâu sau,

Nửa đêm Bill trở lại qua cửa.

 

Hắn bắn ba lần bằng súng trường,

Và Jake ngã xuống. Bill nhìn chiến

Thắng như làn khói tan trong không –

Một tấm gương vỡ ra từng mảnh

 

Và máu tung tóe khắp nơi. Cơn

Giận dữ tàn bạo bất ngờ, không

Động cơ: Một kẻ nghèo giết một

Kẻ nghèo khác, không vinh quan, không

 

Lợi lộc. Câu chuyện về những người

Hùng phương Tây thể hiện cuộc đọ

Súng tay đôi dưới ánh mặt trời

Trưa, nhưng ở đây một kẻ từ

 

Bóng tối và dối lừa đã thực

Hiện sự giết chóc. Cha Keller

Đến từ Lander chôn cất Jake.

Một đội cảnh sát lục soát những

 

Ngọn núi đến lúc Bill Howard

Được tìm thấy. Có thêm hai nấm

Mồ ở Wyoming khi cỏ ba

Lá bừng nở vào mùa xuân. Hai

 

Đứa con nay đã lớn trôi dạt

Vào thị trấn và lấp đầy công

Việc bỏ trống. Và hai chàng trai

Cao lớn bắt đầu chăn gia súc

 

Vào tháng Năm. Thật khó nói nên

Lời với những người mẹ nhìn theo

Họ cưỡi ngựa đi xa.

 

*Chú thích

– Vaguero: tiếng Spanish gọi “cao bồi”

– Pueblo: tiếng Spanish gọi “thị trấn” hay “làng”.

– Gia súc được chăn cho lớn ở mùa Xuân, Hạ và Thu, bán cho các lò mổ ở mùa Đông. Mùa Đông những chàng cao bồi phải đi tìm việc khác.

– Basque: tiếng Spanish gọi “người chăn gia súc” (ở đây là người Mex­ico).

– Anglo (Anglo-Saxon): chỉ người nói tiếng Anh, ở đây là người Mỹ.

– Dugout: cái hang nhỏ. Bar: nơi chỉ bán rượu. Tavern: nơi bán rượu và thức ăn

 

* Dana Gioia, nhà thơ từng đoạt giải thưởng, và là Cựu Chủ tịch của Tổ chức Tài trợ Nghệ thuật Quốc gia. Ông là người Cal­ifornia gốc Ý và Mexico. Vào năm 2015 Gioia được Thống đốc Jerry Brown bổ nhiệm Nhà thơ danh dự California.

Ông cũng cộng tác với Báo Giấy, Poetry Journal In Print, cùng với các nhà thơ Frederick Turner, Frederick Feirstein, William B Noseworthy, Alexander Kotowske, Angela Saunders tham gia cuộc hội thảo “Thơ Tân Hình Thức Việt: Tiếp Nhận và Sáng Tạo”, do Sông Hương tổ chức năm 2014, tại Huế. Những tiểu luận và thơ dịch của ông xuất hiện trên Tạp chí Thơ, Báo Giấy, Sông Hương, Poetry Journal In Print, các website www.thotan­hinhthucviet.vn, www.thotanhinhthuc.org, www.vanviet.info ... Ông cũng là người tổ chức buổi đọc thơ song ngữ Anh Việt, tại quận Cam, California ngày 20 tháng 11, 2016, trong chương trình đọc thơ khắp 58 quận thuộc tiểu bang California của nhà thơ danh dự tiểu bang, với sự tham gia của Khế Iêm và nhà ng­hiên cứu âm nhạc trẻ Tina Hùynh.