Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Quỷ vương ((tiểu thuyết – kỳ 5)
Vũ Ngọc Tiến
Nhà văn Vũ Ngọc Tiến
7. Xuân Tây Thi xuất ngoại
Xuân bước xuống sân bay quốc tế Chek Lap Kok - Hồng Kông lúc chập tối, không thấy con gái Tường Vi ra đón. Nó bây giờ mang hai quốc tịch Mỹ và Việt Nam nên còn có tên trong hộ chiếu Mỹ là Vera Nguyen. Đó là tên Mỹ gốc cả Nga lẫn Việt.
Hồi còn ở Mát, hai mẹ con thường hay gặp các cô gái Nga có tên dễ thương Ta-nia, Na-ta-lia, Vê-ra… Họ thực hồn nhiên, chân thực và đáng yêu biết bao. Tường Vi cũng giống như đa phần trí thức ngoài Bắc vẫn còn lưu luyến nước Nga, yêu con người Nga nên khi nó chọn tên mới Vera Nguyen mình tán thành ngay.
Không như với người Nga, nó rất dị ứng với mấy ông tàu khựa. Cái thằng Hứa Văn cũng thật quá đáng. Hắn gặp con gái mình xinh đẹp, rực rỡ như đóa tường vi chớm nở lại dám cả gan bờm xơm, tính hoa thơm đánh cả cụm chăng. Đừng có tưởng bở, bà chỉ coi mày như cái máy đếm tiền, lên giường với mày như ngày xưa lên giường với hai thằng Nga ngố ở “Mát” thôi…
Xuân nghĩ vậy, khẽ nhếch mép cười, đẩy xe hành lý, xách túi da cá sấu bước ra cửa đã thấy A Hứa cầm hoa đứng đợi ở sảnh. Hắn nom gầy gò, khô đét, người thấp bé nhẹ cân. Cặp đít chai dày cộm đeo ở mắt chắc cỡ 7 hay 8 đi-ốp chứ không ít. Nàng nhận hoa, liếc mắt đưa tình với A Hứa chợt liên tưởng đến A Trương cao lớn ục ịch, cái bụng tròn to như thùng nước phở. Hai đứa mà đứng cạnh nhau giống như Tôn Ngộ Không với Trư Bát Giới trong phim Tây du ký có bài hát Xin hỏi con đường khá hay.
Lúc nhỏ ở K, Tường Vi rất thích nghe bài hát này. Có lẽ vì biết A Hứa sẽ ra sân bay đón nên con bé gớm cái bản mặt ấy, không chịu ra đón mẹ. Thôi được, đành đợi về khách sạn hai mẹ con sẽ nói chuyện sau. Nàng nghĩ vậy và theo A Hứa ra xe chạy băng băng trên đại lộ, hướng về phía bờ Nam vịnh Victoria, nơi có Trung tâm Hội chợ Triển lãm quốc tế Hồng Kông nổi tiếng thế giới.
Liền một khối với khu nhà liên hợp đồ sộ cửa kính khung nhôm dành cho Hội chợ Triển lãm là hai tòa cao ốc nguy nga tráng lệ: một bên là khách sạn Hoàng Đế, còn bên kia là tòa cao ốc văn phòng, có rất nhiều công ty từ đại lục sang hoặc từ nước ngoài đến thuê mở chi nhánh. Hai tòa nhà này có chung một hoa viên rực rỡ cờ và hoa các loại quanh năm khoe sắc. Ở giữa hoa viên, phía trước sảnh mỗi tòa cao ốc, thay cho bức tường phong thủy còn có đơn nguyên kiến trúc độc đáo.
Bên khách sạn là bức phù điêu khổng lồ mô tả lại tích Càn Long du Giang Nam với những đường nét chạm khắc tinh tế và điêu luyện. Bên tòa cao ốc văn phòng là tấm bảng chỉ dẫn điện tử cỡ lớn, liên tục hiện lên cả một rừng tên và số tầng, số phòng của vài chục công ty lớn nhỏ, mỗi lần hiện 5 công ty nền xanh chữ đỏ bằng Anh ngữ và Hoa ngữ, nhấp nháy lâu chừng nửa phút.
Trên tầng 21 của cao ốc đó có hai công ty thuê bao đã được 5 năm: Vera Company Limited của Tường Vi mang quốc tịch Mỹ và Zola Company Limited của A Hứa, do vợ hắn có quốc tịch Canada đứng tên làm chủ.
A Hứa muốn mời Xuân ghé qua trụ sở chi nhánh của hai công ty, nhưng nàng lắc đầu đòi về khách sạn vì nôn nóng gặp con gái.
Tường Vi đang ngồi chờ mẹ ở sảnh khách, nhâm nhi ly café Capuchino. Thoáng thấy Xuân, cô lao nhanh ra cổng, ôm chầm lấy mẹ. Hai mẹ con mừng rỡ, hỏi han ríu rít. Vi hơi gầy và xanh, nhưng vẫn đẹp lộng lẫy đầy sức quyến rũ, không hổ danh là con gái người mẹ có biệt danh Xuân Tây Thi này. Nàng khẽ mỉm cười tự mãn, thầm nghĩ...
Tường Vi đưa mẹ lên phòng tắm rửa, nghỉ ngơi rồi ăn cơm tối ở nhà hàng đặc sản trên tầng 36, vừa ăn vừa ngắm vịnh Victoria lung linh trong bóng đêm huyền ảo.
Xuân ăn không thấy ngon miệng vì trong đầu bộn bề những lo toan, suy nghĩ về những biến đổi bất thường gần đây của con gái. Nó nhiều lần gọi điện cho mẹ, tỏ ý cương quyết không ký tiếp các hợp đồng mua gạo của Việt Nam theo bài bản mà Xuân và Hứa Văn lâu nay dày công xếp đặt. Nó còn quả quyết đó là một tội ác với những nông dân miền Tây Nam bộ.
Dù Xuân đã dùng đủ mọi cách giải thích, khuyên nhủ, nhưng nó vẫn khăng khăng không thay đổi những ý định điên rồ nên nàng mới phải có mặt ở đây, giữa lúc Quyền đang rất cần nàng giúp sức trong cuộc đấu đá nội bộ ở tỉnh K.
Lúc đi Quyền dặn: “Em cố gắng thu xếp thật ổn vụ cháu Vi. Bọn trẻ bây giờ được đi Âu- Mỹ học hành là dễ nhiễm tư tưởng dân chủ phương Tây, khó tẩy não lắm!...”.
Trong lúc chờ thức ăn mang lên, Xuân nhấp mấy hớp rượu vang, nhỏ nhẹ nói với con:
- Mẹ buồn lắm, Vi ạ!
- Con có làm điều gì thất đức để mẹ phải buồn đâu- Vi đáp lạnh tanh.
- Nhưng con làm thế là lỡ hết việc làm ăn của mẹ. Bác Quyền và bác Uy cũng vì chuyện của con mà như ngồi trên đống lửa.
- Con biết công ty Vê-ra chỉ là chân rết của tập đoàn Bil-Kel. Bác Uy là nhà doanh nghiệp không tính, nhưng bác Quyền là quan chức thì phải yêu dân, ủng hộ quan điểm của con chứ lo cái nỗi gì?
- Đã làm ăn thì phải có lãi, con học nhiều chắc thừa biết thương trường là chiến trường, chỉ có khôn sống mống chết, không lý tưởng hão huyền được.
- Nào con có dám đòi hỏi nhiều nhặn gì cho cam. Con chỉ yêu cầu ta nâng giá mua gạo vụ mùa tới lên vài giá lẻ...
- Kinh doanh tất phải hạch toán, con đòi nâng giá lấy tiền đâu bù vào?
- Thì mẹ bảo bác Quyền, bác Uy cắt béng cái khoản hoa hồng, đút lót cho các ông bà ở Anna Food, ở các công ty con của Anna Food như Bali Food, Soti Food, Vaco Food… lấy tiền bù vào. Một bầy “chuột Food”, mẹ ơi! Con nghe nói có nhà sử học Bùi Hiếu Dân, bạn của vợ bác Quyền viết sách gọi vua Tương Dực là Trư Vương nước Việt. Trong cái vương quốc ngành gạo bọn họ là Thử Vương, một thứ Vua Chuột tập thể đấy mẹ ạ!
- Thế sao được. Ở đời ông không mất chân giò bà sẽ không thò chai rượu.
- Mẹ lầm rồi. Từ lâu họ đã rơi vào cái bẫy của lão A Hứa, giờ quẫy không ra được đâu. Ta nói mình cần tiền nâng giá mua gạo cho nông dân đỡ khổ cơ mà. Họ không dám chửi ta bội tín, còn muốn mở cũi làm ăn với đối tác khác, họ trót rời bỏ bạn hàng quá lâu giờ nối lại đâu có dễ. Mặt khác, muốn mở hướng làm ăn với châu Phi thì giá cước vận chuyển Việt Nam đắt hơn các nước khác cỡ 15 đô một tấn, nếu phải xuất giá CIF tại cảng biển Bắc Phi làm sao có thể cạnh tranh được với Thái Lan hay Ấn Độ ?…
- Mẹ hết cách với con rồi Vi ơi, thương mẹ với!
- Nói thật, con muốn bóp mồm mấy con chuột bự ấy cho lè cơm ra, trả miếng ăn lại cho bao nhiêu con người khốn khổ là cách con thương mẹ, yêu kính bác Quyền, bác Uy tốt nhất. Con không thay đổi ý kiến đâu.
Xuân nhìn con thở dài. Bữa ăn tẻ nhạt và buồn chán vô hạn. Nàng nhai cơm như nhai rơm, nuốt không trôi. Tường Vi cũng ăn vội qua bữa rồi lầm lỳ bỏ ra quầy bar uống rượu nặng và nghe nhạc Jazz.
Một mình lững thững quay về phòng, Xuân như bị phát ban, nóng ran và ngứa ngáy khắp người. Nàng vào buồng tắm tẩy trang, lau qua người và thay bộ đồ ngủ bằng lụa Giang Tô màu mỡ gà rồi vén màn, mở cửa sổ ngắm nhìn vịnh Victoria. Xa xa nổi lên quầng sáng đẹp của tấm bảng quảng cáo đèn màu rất to trên bờ Kowloon đối diện. Song lúc này nàng chẳng còn thiết ngắm cảnh nữa. Xuân lên giường nằm thượt, suy nghĩ mông lung.
Bộ đồ ngủ này do Hứa Văn tặng hôm nàng từ California dự lễ tốt nghiệp của con gái về nước đã ghé qua thành phố Côn Minh bàn kế hoạch thành lập Vera Company Limited. Hôm đó, A Hứa hớn hở nói:
- Anh nóng lòng đợi Xuân mấy tuần nay như đứng ngồi trên tổ kiến lửa.
- Có chuyện gì thế?
- Em về báo cáo ngay cho A Quyền, A Uy đầu tư cho con gái em lập công ty trách nhiệm hữu hạn bên Mỹ rồi mở chi nhánh ở Hồng Kông, chuyên nhập gạo của Việt Nam.
- Em vẫn chưa rõ, anh nói cụ thể ra xem nào.
- Bắc Kinh vừa ra chỉ thị ngừng nhập gạo của Việt Nam theo đường chính ngạch qua các cảng biển Trung Quốc mà đẩy mạnh nhập theo đường tiểu ngạch được quản lý chặt thông qua biên mậu. Đây chẳng qua là độc chiêu của mấy ông vua lúa gạo đệ trình lên chính phủ trung ương chứ nhu cầu nhập gạo của Trung Quốc chỉ có lên chứ không xuống bao giờ. Anh với em phải cùng phối hợp nhập gạo của Việt Nam về ba tỉnh thành Vân Nam, Quý Châu và Trùng Khánh là địa hạt của anh, sẽ thao túng dễ dàng.
- Dào ôi!... Buôn bán cò con mỗi ngày mấy xe gạo xuất tiểu ngạch em không thèm đâu, ăn chẳng bõ dính răng- Xuân bĩu môi.
- Em khờ quá! Cỡ chúng mình lại thèm buôn kiểu cò con thế ư?
- Vậy anh tính toán cách nào cứ nói cụ thể, ỡm ờ mãi làm em sốt cả ruột.
- Nhu cầu nhập gạo của Trung Quốc mỗi năm khoảng trên dưới 2 triệu tấn của Việt Nam và Thái Lan. Tin tình báo kinh tế cho anh biết giá gạo 0,5% tấm của Việt Nam thấp nhất thế giới, dao động trong khoảng 395- 415 đô mỗi tấn, nhưng về Trung Quốc có thể bán 635 đô. Em thử tính xem mỗi năm chỉ cần 1 triệu tấn gạo nếu ta độc quyền nhập từ Việt Nam về Trung Quốc bán sẽ lãi biết chừng nào. Tuy thế, nếu anh lộ mặt ra tranh phần với các vua lúa gạo trong nước sẽ bị họ đánh hội đồng cho tan xác pháo.
- Và anh đang cần Bil- Kel của em đầu tư cho Tường Vi lập công ty để cùng anh vào cuộc?
- Đúng thế. Trước hết phải khóa chặt các hộ tiêu thụ của Anna Food ở tất cả các thị trường quen thuộc là Philippines, Indonesia, Malaysia, Iran…
- Khóa bằng cách nào?
- Ta chào hàng cho khách quen của họ giá thấp hơn 5 đến 10 đô một tấn, sau đó mua hàng của chính Anna Food giao cho khách.
- Lỗ này ai chịu cho ta?
- Năm đầu ta chấp nhận có thể sẽ lỗ hoặc hòa vốn, nhưng cũng vẫn có thể lãi ít, đủ chi phí năm đầu cho công ty. Về điểm này anh sẽ nói sau.
- Nhưng vốn lớn và đầu vào đầu ra chưa có, em sợ không kham nổi.
- Trước hết nói về vốn. Cả anh và em đúng ra là em đại diện cho Bil- Kel đều đã đến lúc cần chuyển dần tài sản sang Mỹ hoặc Canada. Anh đã chuyển hết gia đình sang định cư ở Canada là nước không có hiệp định dẫn độ với các nước khác và đã lập được công ty vận chuyển tàu biển riêng, chuyên chở phôi sắt và phân bón sang Việt Nam. Giờ em chỉ cần thuyết phục A Quyền, A Uy chuyển một phần vốn đủ lớn cho con gái em lập công ty mua bán gạo ở Mỹ, sao cho khi ký kết hợp đồng có đủ tiền ký quỹ vào ngân hàng trung gian đề phòng rủi ro theo thông lệ quốc tế. Số vốn còn lại, anh sẽ lo chạy để Ngân hàng Công thương Trung Quốc (ICBC) chi nhánh Vân Nam đứng ra bảo lãnh cho chi nhánh công ty của Tường Vi ở Hồng Kông. ICBC là ngân hàng thương mại có vốn thị trường hóa và lợi nhuận kinh doanh lớn nhất nhì thế giới. Nó tổng cộng có 203 đơn vị trực thuộc và chi nhánh tại 28 quốc gia, hình thành hệ thống mạng tín dụng toàn cầu hóa ở châu Á, châu Phi, châu Âu, châu Mỹ và châu Úc. Một ngân hàng cỡ ấy đứng ra bảo lãnh cho một công ty Mỹ nhập khẩu gạo, có chi nhánh tại Hồng Kông thì còn ai dám ngờ vực về tiềm lực đối tác nữa.
- Tuyệt vời!... Em bắt đầu chết mê với kế hoạch của anh rồi đấy.
- Chưa hết đâu, còn chiêu này nữa mới tuyệt. Người của anh nằm trong giới doanh nhân buôn bán lúa gạo có máu mặt ở Sài Gòn đã cung cấp cho ta danh mục gồm 15 khách hàng lớn của Anna Food và các công ty con ở các thị trường ngoài Trung Quốc vừa nói ở trên. Với tài giao thiệp siêu đẳng của Xuân Tây Thi mà cầm danh mục này đi phô diễn khắp thế giới để ký hợp đồng giao hàng giá CIF tại cảng nước họ vừa rẻ lại vừa tiện lợi hơn Anna Food thì dễ như thò tay vào túi áo, chạy đâu cho thoát. Khi đã khóa chặt các đầu ra của Anna Food trên thế giới, biên mậu bọn anh lại chỉ thị cho thông quan nhỏ giọt, các xe chở gạo tất bị ùn ứ ngày đêm tại cửa khẩu phía Bắc. Lúc đó nàng Xuân Tây Thi của anh dắt tay con gái nhân danh công ty Mỹ có chi nhánh tại Hồng Kông xuất hiện ở bàn đàm phán, mua gạo giá thấp hơn họ thường xuất một chút, lại mua theo giá FOB ở mạn tầu tại cảng Sài Gòn, không những thế còn cho họ tí hoa hồng thì mẹ con em sẽ là tiên nữ giáng trần cứu họ khỏi vỡ nợ. Về tàu nhận hàng, hãng tàu biển Zola Company Limited của vợ anh từ lâu đã thuê hẳn đội tàu 3 chiếc của Hà Lan có tải trọng 10 vạn tấn, lúc đi chở phân bón, phôi thép cho Việt Nam, lúc về chở gạo, tiện cả đôi đường. Năm đầu ta ăn ít, đủ chi trả mọi chi phí còn từ năm thứ hai, em muốn giá nào họ chẳng phải nghe, miễn sao họ vẫn có hoa hồng. Giá càng thấp, tiền bo cho họ càng lớn, thế thôi.
- Cái điều mấu chốt cuối cùng em muốn hỏi lời lãi ăn chia thế nào?
- Cái này phải rất tế nhị và kín kẽ, quyết không thể hở ra cho các lão bản trong nước của anh biết được là chết chắc. Bề ngoài anh chỉ là môi giới ăn chia với chiến hữu trong nước, còn phần lợi nhuận của em là bọn anh sẽ ký hợp đồng mua hàng với công ty của Tường Vi nhưng giá sẽ được đôn lên bằng giá bọn anh nhập gạo của Thái Lan cùng loại, thường chênh với giá trước đây đã mua của Anna Food từ 20 đến 30 đô một tấn. Ngoài ra em có thể lấy lãi từ chỗ dìm giá em mua của Anna Food tại cảng Sài Gòn, tất nhiên khoản này em phải ăn chia với họ thôi. Như vậy chí ít em cũng có lãi 30 đô một tấn. Nhu cầu nhập gạo của Vân Nam, Quý Châu, Trùng Khánh do bọn anh thao túng được mỗi năm khoảng nửa triệu tấn, có nghĩa mặt hàng gạo cho em lợi nhuận ít nhất là 15 triệu đô mỗi năm. Muốn hơn nữa còn do tài của em làm luật với bạn bè, chiến hữu ở Anna Food, nhất là các Food địa phương…
Xuân nằm ôn lại lịch sử hình thành và phát triển của Vera Company Limited không khỏi bồi hồi sung sướng bởi lợi nhuận kiếm được trừ năm đầu ra, 4 năm tiếp theo thu về lớn hơn dự tính của nàng và A Hứa rất nhiều. Anna Food, nhất là các công ty con đều ít vốn, chịu áp lực về lãi suất ngân hàng nên họ rất sợ phải xuất giá CIF tại cảng bên mua, làm ăn với công ty Vê-ra được xuất giá FOB tại cảng Sài Gòn, lại có thể ăn chia tùy thích nên giá cả do công ty Vê-ra muốn thế nào được thế ấy.
Trụ sở chi nhánh Vera Company Limited đặt ở tòa nhà AIA màu hồng, nằm ngay chân cầu Ông Lãnh luôn tấp nập khách đại gia lúa gạo miền Tây đến chào mời lôi kéo. Tòa nhà này còn có cái chợ Nga ở tầng trệt nổi tiếng khắp thành phố.
Tường Vi là thế, hễ có dịp là nó không nguôi nhớ Mát, nhớ nước Nga. Tuy vậy mình biết con gái thường hay buồn, một nỗi buồn âm ỉ khó tả. Có lẽ vì mặc cảm tội lỗi với nông dân miền Tây nên nó hay đi du lịch sông nước, kết hợp làm từ thiện ở các địa phương nghèo, mỗi lần chi hàng chục ngàn đô. Về phần Xuân, vẫn biết lợi nhuận của mình chỉ bằng cái móng tay so với lợi nhuận của A Hứa và các chiến hữu ngành gạo của anh ta trong địa bàn Vân Nam, Quý Châu, Trùng Khánh và trong cả ICBC nữa. Nhưng nàng tự nhủ, trong vụ hợp tác làm ăn này họ ở thế kèo trên, mình ở kèo dưới, được họ cho ăn bấy nhiêu cũng đã là quá tốt…
Những ngày lưu lại ở Hồng Kông, Xuân cố thuyết phục Tường Vi, gần như van vỉ với con gái. Cuối cùng Tường Vi chịu hứa sẽ làm giám đốc Vera Company Limited thêm một năm nữa để ký hợp đồng mua gạo của Anna Food, sau đó sẽ nghỉ hẳn để học tiếp bằng thạc sĩ quản trị kinh doanh ở đại học Berkeley California, giao hẳn công ty cho mẹ quản lý.
A Hứa nói sẽ nhờ cộng đồng người Mỹ gốc Hoa bên California giúp Xuân hoàn tất hộ chiếu công dân Mỹ vì hiện nàng mới chỉ có thẻ xanh, chưa đủ tư cách pháp nhân làm giám đốc Vera Company Limited.
Trên đường về nước, ngồi máy bay Xuân thiu thiu ngủ, nhưng thực ra nàng miên man suy nghĩ về mối tình của con gái với Hữu Đông. Trong mắt của nàng, chàng trai này rất được cả về hình thức bên ngoài lẫn bề sâu kiến thức bên trong và ý chí tiến thủ của sinh viên con nhà nghèo vượt khó.
Đông cùng quê với hai mẹ con Vi ở Hải Phòng, chỉ khác mình ở quận Lê Chân trong nội thành, còn cậu ấy ở huyện Kiến Thụy, người làng Cổ Trai bên bờ sông Văn Úc. Bọn trẻ cùng tuổi Đinh Mùi 1987, cùng đi du học năm 2006, nhưng Đông nhận được học bổng toàn phần của Hội đồng Châu Âu, đi Pháp du học về Luật, chuyên ngành Luật Hành chính Công ở Đại học Sorbonne Paris; còn Vi đi học Quản trị Kinh doanh ở trường Berkerley California bên Mỹ.
Hai đứa chúng nó lên mạng chuyện trò qua Fcebook thấy hợp nên ngày một thân thiết. Dịp nghỉ hè năm thứ hai đại học, Vi không về nước mà bay thẳng sang Paris với người yêu. Nó gửi về cho mẹ cơ man những bức ảnh tuyệt đẹp về phong cảnh đại học Sorbonne và khoe đấy là trường đại học cổ kính nhất nước Pháp và châu Âu.
Vi kể, theo sách viết năm 1895 của Hastings Rashdall thì trường này có mặt ở Paris suốt từ thời trung cổ đến Cách mạng Tư sản Pháp là hơn 600 năm có lẻ. Trong cuộc cách mạng đó trường bị đóng cửa, nhưng năm 1808 Napoleon đã cho hoạt động trở lại. Đến nay, trường nổi tiếng khắp thế giới về khoa Luật và khoa Thần học. Đông được vào học Luật Hành chính Công ở đại học Sorbonne, giờ đang làm tiếp luận văn tiến sĩ, chắc phải là nhân tài đất Việt.
Con gái mình với Đông quả là xứng đôi vừa lứa, không chê vào đâu được, sao mình lại vẫn thấy gờn gợn? Qua nhiều lần tiếp xúc với chàng rể tương lai, mình có cảm nhận cậu ta hơi bị ngộ chữ thành người cấp tiến, hâm mộ tư tưởng dân chủ phương Tây.
Vi khoe, anh ấy rất ưa phản biện, hay viết bài gai góc trên trang mạng Hòa thượng Thích Học Toán của giáo sư trẻ họ Ngô. Vậy thì nguy rồi! Đông đã gây ảnh hưởng lớn đến tư tưởng của Tường Vi khiến nó bỗng dưng dở chứng, làm khó cho mẹ chăng?
Vi ơi! Con càng khoe nhiều với mẹ về Đông càng làm cho lòng mẹ rối bời lo lắng. Lại nhớ hồi năm ngoái hai đứa chúng nó dắt nhau về Hải Phòng ra mắt họ hàng ở quê của Đông, mình cũng đi theo để biết thêm gia cảnh, nền nếp nhà đó. Làng Cổ Trai của Đông cũng là quê hương của Mạc Đăng Dung nên có ngôi nhà thờ tổ họ Mạc vừa được trùng tu khá đẹp và tôn nghiêm, nhưng vẫn còn một vài đơn nguyên kiến trúc cổ chưa được phục dựng. Mình đã nhiệt thành gửi tiền công đức cho cho ban quản lý công trình của dòng họ Mạc 10 triệu đồng.
Đối diện với làng Cổ Trai qua con sông Văn Úc là làng Mỹ Lộc thuộc huyện Tiên Lãng, khi xưa có ngôi chùa Vọng Phúc nằm gần bến đò An tháp hay còn gọi là bến Sứa. Nghe các cụ nói, sách địa lý của người Pháp xuất bản băm 1932 đã xếp chùa này vào trong số 7 ngôi chùa lớn và đẹp nhất xứ Bắc Kỳ, nhưng năm 1947 chùa bị đốt cháy theo chính sách tiêu thổ kháng chiến.
Thời hợp tác xã, dân làng Mỹ Lộc có sáng kiến “cải miếu vi tự”, biến ngôi miếu Bà ven sông thành chùa để thờ Phật. Hồi nhỏ đi học, Đông thường bơi qua sông, sang chơi với bạn quanh ngôi miếu Bà có bày cả tượng Phật ấy. Đông mời mình và rủ Vi sẵn có xe ô tô tranh thủ qua cầu Khuẩy, đến thăm chùa Vọng Phúc nay đổi tên thành Thắng Phúc vừa xây dựng mới trên nền đất cũ rất to đẹp, hoành tráng nhất thành phố cảng Hải Phòng.
Quả đúng như lời Đông, theo ban quản lý chùa ở đây giới thiệu, ngôi chùa bằng đá này chỉ thua chùa Bái Đính ở tầm quy mô quốc gia. Khó tìm thấy ở đâu một ngôi chùa làng khi xây dựng dùng hết 700 khối gỗ nhập từ Philippnes và hơn ngàn khối đá xanh chở từ làng Nhồi trong Thanh Hóa ra, tổng chi phí công trình hết hơn trăm tỷ đồng. Họ vận động mình quyên góp và mình cũng gửi lại đó số tiền công đức 10 triệu đồng.
Dọc đường về nhà ở quận Lê Chân trong nội thành, Đông có vẻ không vui. Máu ưa phản biện nổi lên, cậu ta bảo với Vi rằng giữa lúc nông dân hai bờ cửa sông Văn Úc còn đang nghèo rớt mà xây ngôi chùa nguy nga tốn hơn trăm tỷ là việc điên rồ, Phật nào muốn thế. Đông còn không đồng tình với mẹ vợ tương lai đã công đức cho chùa, 10 triệu đồng ấy lẽ ra nên để cứu giúp những trẻ lang thang xin ăn ở vườn hoa thành phố sẽ thiết thực hơn.
Mình nghe cậu ta nói vậy hỏi đùa một câu: “Thế sao lúc cô công đức cho ngôi nhà thờ tổ họ Mạc, cháu không có ý kiến gì?”. Đông giải thích, đó là di tích lịch sử đáng được trân trọng để duy tu, tôn tạo và công trình nhà thờ ấy quy mô cũng vừa phải, không lãng phí tiền bạc như ở chùa Vọng Phúc. Cô con gái diệu của mình còn chọc tức mẹ bằng việc bảo tài xế đột ngột dừng xe, chạy xuống đường biếu cụ già bán vé số tờ 500 ngàn đồng. Không khí trên xe vui vẻ trở lại. Bọn trẻ bắt đầu chuyển hướng đề tài sang bàn luận về Mạc Đăng Dung. Lúc này ngồi trên máy bay, mình vẫn còn nhớ như in cuộc đối đáp giữa Vi và chàng rể tương lai:
- Em thấy ở nhà thờ tổ họ Mạc, cụ thủ từ rất ca ngợi Mạc Đăng Dung, nhưng hình như các sử gia thời cổ lại chê ông ấy hèn nhát đầu hàng, cắt đất cho nhà Minh?
- Bịa tạc thôi, em đừng tin. Các sử gia thời Lê trung hưng quen lối phò chính thống nên gọi nhà Mạc là Ngụy triều. Đã là Ngụy thì họ thả phanh bôi bác, vu khống đủ điều xấu.
- Thế anh nhận định thế nào về vua Mạc Đăng Dung?
- Anh có đọc được một bài trên mạng Chiêu tuyết cho Mạc Đăng Dung của nhà sử học Bùi Hiếu Dân. Ông ấy viết rằng, cuối thời Lê sơ, đạo đức xã hội suy vi, kỷ cương triều đình mục nát đến thối rữa nên ngồi trên ngai vàng là một thứ “quỷ vương”, quan chức trong triều không ít loại “quỷ quan”; còn ở trong các làng quê cái ác lộng hành, người sống lẫn với quỷ ma nên có khi chỉ vì một con gà, con chó mất cắp mà người ta xúm lại đánh hội đồng người ăn trộm đến chết mới thôi. Công lao lớn nhất của Mạc Đăng Dung là đã không ngu trung với nhà Lê, đứng ra thay trời hành đạo, chấm dứt được tình trạng ấy. Cái hay nữa là ông chỉ làm vua hai năm để ổn định triều chính rồi trao quyền cho lớp trẻ kiến tạo nên triều đại mới có nhiều sự canh tân đáng nể.
- Hay quá! Anh nói tiếp về các triều vua sau của nhà Mạc đi.
- Cái này tác giả bài báo không đề cập đến vì đề tài nghiên cứu của ông ấy chỉ khuôn gọn trong 100 năm thời Lê sơ thôi. Tuy nhiên anh có tìm đọc các sử liệu và được biết đôi chút.
- Giờ thì anh đóng vai cụ giáo Hạnh giảng bài môn Sử cho học trò là em, mau lên. Nghe vợ bác Quyền bảo, ngày xưa cụ ấy giảng bài cứ như kể chuyện, học trò sướng mê.
- Năm 1527, Mạc Đăng Dung soán ngôi nhà Lê lên làm vua ở Đông Đô lấy hiệu là Mạc Thái Tổ, mở đầu một vương triếu mới cho nhà Mạc. Đến năm 1529 ông mới 56 tuổi còn đang rất sung sức, nhưng vẫn đặt trọn niềm tin vào lớp trẻ có đầu óc canh tân, chấn hưng đất nước nên đã truyền ngôi cho Mạc Đăng Doanh. Con trai ông, Mạc Thái Tông không phụ niềm tin ấy đã làm được nhiều việc đổi thay đất nước.
Khi mới lên ngôi, Mạc Thái Tông đã nghĩ ngay đến việc ngăn ngừa và nghiêm trị cái ác, hạ lệnh cấm dân các xứ không được mang gươm giáo, dao nhọn ra đường, ai trái lệnh sẽ bị trị tội. Qua vài năm trộm cướp bặt tăm, súc vật nuôi tối đến không phải dồn vào chuồng, chỉ cần mỗi tháng kiểm đếm một lần. Đất nước mấy năm liên tiếp được mùa, đêm ngủ không cần đóng cửa, ngoài đường không nhặt của rơi.
Vua mở liên tiếp ba kỳ thi kén chọn nhân tài, năm 1532 có Trạng nguyên Nguyễn Thiến, năm 1535 có Trạng nguyên Nguyễn Bỉnh Khiêm và năm 1538 có Trạng nguyên Giáp Hải. Trong thời gian Đăng Doanh trị vì (1529- 1540) nhà Minh mấy lần đem quân đến biên giới lấy cớ ủng hộ Nguyễn Kim khôi phục nhà Lê, nhưng ông thừa biết nội bộ chúng đang rối ren suy yếu, chỉ dám xua lũ quân ô hợp ở vùng Lưỡng Quảng ra đe dọa ta. Một mặt vua sai các tướng giỏi lên biên ải tổ chức canh phòng cẩn mật, ngày ngày thao luyện binh sĩ để khuếch trương thanh thế. Mặt khác ông sai Nguyễn Văn Thái là người giỏi biện bác sang Quảng Tây khôn khéo nghị hòa với giặc.
Năm 1540, Đăng Doanh không may bị bệnh mất sớm, thọ 50 tuổi. Con ông là Mạc Phúc Hải nối chí cha và ông nội lên ngôi lấy hiệu là Hiến Tông, tiếp tục những biến pháp canh tân của cha như cải cách điền địa, chia lại công điền ở các địa phương, coi trọng giáo dục mở hai khoa thi trong vòng 4 năm để kén chọn hiền tài. Năm 1541 có Trạng nguyên Nguyễn Kỳ, năm 1544 có Trạng nguyên Vũ Khúc. Tiếc rằng ông cũng bị bệnh chết sớm chỉ làm vua được 6 năm.
Nếu cứ theo đà cách tân và phục hưng đất nước ấy, có thể nhà Mạc còn đóng góp được nhiều cho dân tộc Việt, nhưng bọn giặc Minh đã chơi trò hai mặt, hứa hẹn bảo trợ cho cả Lê lẫn Mạc, kích động hai bên gây cuộc nội chiến tương tàn suốt 66 năm. Cuối cùng nhà Mạc tính từ thời Mạc Phúc Nguyên cứ sa đọa, suy yếu dần và phe Lê- Trịnh chiếm lại được đế đô Thăng Long.
- Anh vừa nói tại bọn giặc Minh, riêng em lại thấy cũng tại nước Việt ta thời đó không biết hòa giải dân tộc theo giáo lý của Phật hoàng Trần Nhân Tông nữa cơ. Một nước Việt bé xíu thời đó mà nội chiến kéo dài mấy chục năm thì dân khốn khổ lắm, anh nhỉ!
- Có lẽ em nói đúng, tại cả hai. Sau chuyến đi này, hai anh em mình về Hà Nội tìm gặp nhà sử học Bùi Hiếu Dân chắc còn thu hoạch được ối điều hay.
- Mối tình của ông Dân với bà Dung, vợ bác Quyền cũng ly kỳ, ngang trái lắm. Khi nào rảnh em sẽ kể anh nghe…
Chuyến bay Hồng Kông – Nội Bài chậm mất 2 tiếng do thời tiết xấu. Xuân xuống sân bay đã 11 giờ đêm, vẫn thấy Uy đứng chờ ở sảnh. Nàng nghĩ, anh Quyền bận việc không đi đón mình, vẫn sai Uy xuống chờ mấy tiếng ở sân bay thế này chứng tỏ hai người rất lo vụ “nổi loạn” của Tường Vi tại chi nhánh Vera Company Limited Hồng Kông.
Lên xe an tọa xong là nàng thông báo ngay kết quả chuyến đi. Uy nghe xong gật đầu tạm yên tâm, nhưng cũng lo Xuân chắc sẽ phải đi California lâu ngày để lo vụ đổi thẻ xanh lấy hộ chiếu công dân Mỹ. Thấy vậy Xuân hỏi:
- Tình hình ở K thế nào?
- Vẫn rối lắm. Các quan bắn rụng nhau thì doanh nghiệp ở giữa hứng đạn.
- Thì nhiệm kỳ nào sang đến năm cuối cũng vậy. Uy đừng lo, để mình về gặp Ông Cụ xem sao đã.
- Nghe nói Ông Cụ vừa đi Hà Nội gặp bạn ở trung ương về có vẻ không được vui.
- Thế à?...
Xuân khẽ thở dài, ngả lưng vào ghế. Nàng nhủ thầm, không khéo vụ bà Thơ làm rối bung nội bộ tỉnh K rồi. Nếu gặp Ông Cụ mà cảm thấy có biến, mình sẽ theo kế “tẩu vi thượng sách” của A Hứa. Thằng cha đít tóp ấy khôn như rận. Nó bảo, anh đang tính sẽ nghỉ hưu sớm, hạ cánh an toàn rồi vù sang Canada với vợ con. A Hứa còn khuyên mình, em nghiên cứu dịp này đổi thẻ xanh lấy hộ chiếu xong thì ở lỳ bên Mỹ gần anh có khi lại hay. Chuyến này về K, em thử bàn thêm với A Quyền, A Uy đi là vừa.
Xe chạy bon bon trên đường cao tốc về tỉnh K. Xuân nhìn ra bầu trời xung quanh tối thâm như mực, yên tĩnh lạ thường. Chợt nàng nhớ Quyền da diết. Đêm nay anh về nhà với Dung hay đang nằm lại trên tầng 9 tòa nhà Bil- Kel chờ em, anh Quyền ơi!…
8. Quỷ quan tranh bá
Dung về Hà Nội viếng nhà báo Quang Huy mới qua đời vì tai nạn giao thông. Nàng đến nhà Hương rồi nhắn tin cho Dân, bảo anh cứ chờ ở nhà, lát nữa nàng sẽ cùng Hương ngồi xe đến đón.
Dù mới chỉ gặp nhau vài lần, nhưng Dung đã có cảm tình với nhà báo này, quý trọng lòng yêu nghề và sự dũng cảm xả thân vì công lý. Biết Huy chơi thân với Dân và Hương, nàng càng thêm quý mến Quang Huy, đã mời anh đến biệt thự Hoa Phù Dung chơi, cùng nhau trò chuyện rất lâu ở nhà bát giác trong hoa viên biệt thự.
Huy tế nhị, không hề đả động đến chuyện cũ của Dung, chỉ say sưa kể nhiều chuyện về quan hệ giữa Hương với Dân. Anh thành tâm mong muốn họ về với nhau để Dân có người chăm sóc, hoàn thành đề tài nghiên cứu của mình. Dung nghe cũng thấy ấm lòng, mừng thầm cho Dân. Nàng hứa sẽ kết hợp với Huy vun đắp cho hai người sớm thành đôi. Giờ Huy bỗng chốc thành người thiên cổ, nàng đau xót, cảm thương cho số phận của nhà báo. Dân nghe rõ tiếng Dung nghẹn ngào khóc nấc qua điện thoại.
Lát sau, xe ô tô chở Dung và Hương đã đậu ở chân tường nhà chung cư B3 khu Trung Tự của Dân. Anh tất tưởi chạy xuống nhà và ba người đi mua vòng hoa, nhân danh những người bạn đến nhà tang lễ phố Phùng Hưng viếng người xấu số. Xong việc, Dung bảo lái xe Giàng A Phú đưa ba người đến quán café Chiều Tím.
Hương đã nghe Dung nói về bệnh tình nghiêm trọng của Dân nên hai nàng tránh hỏi han về sức khỏe, chỉ quan tâm đến đề tài nghiên cứu của anh hoặc nhắc lại bao kỷ niệm êm đẹp thời sinh viên xa ngái. Lái xe Giàng A Phú liên tục gọi điện trao đổi với Khang rồi mấy lần vào giục Thùy Dung mau về K kẻo trời tối, lại sắp có cơn giông lớn, rất nguy hiểm. Nàng đành đứng dậy bịn rịn chia tay Dân. Anh nắm tay Hương đứng bên mép hè nhìn theo chiếc xe khuất dần trong dòng người và xe ùn ứ trên đường lúc tan tầm. Hương đưa cho Dân chiếc cặp lồng, mắt ươn ướt nhìn anh, nói:
- Thôi, anh cũng về đi kẻo muộn, lỡ cơn giông ùa tới thì khổ. Nhớ giữ gìn sức khỏe, thức đêm ít thôi, anh ạ!...
- Nhưng em đang cho anh cái gì thế này?
- Em nhờ người ở quê lùng mua con gà ác có đủ lông đen, chân và mỏ đều đen, lưỡi cũng đen nốt. Loại này hầm với thuốc bắc bổ lắm, anh nhớ ăn ngay, ăn hết kẻo phí công em làm đấy. Lần nào em đến cũng thấy trong hộc tủ dưới bàn làm việc toàn mì ăn liền. Anh ăn thế làm sao có sức làm việc.
- Mỗi lần đến nhà, em đầu bày vẽ mang thức ăn cho anh, tốn kém lắm. Để dành tiền mà nuôi con, lương em cũng có nhiều nhặn gì đâu.
- Anh đừng nói thế làm em buồn. Thôi anh về đi…
Dân lái xe đi, lòng rưng rưng. Anh thầm cám ơn tấm thịnh tình của Hương. Lắm lúc anh cũng muốn dấn thêm với Hương, nhưng bệnh tật nhắc anh không thể làm khổ lây đến nàng.
Về nhà, Dân cất cặp lồng của Hương vào chiếc tủ lạnh cũ mà nàng vừa xin được của ai đó chuyển sang nhà mới thải loại ra, thuê xe chở đến cho anh. Dân tính, để dành món ấy đến đêm, lúc nào làm việc thấy đói sẽ mở ra ăn. Anh vứt túi tài liệu lúc nào cũng đeo kè kè bên người, nằm thượt trên giường nghĩ ngợi mông lung.
Dung ơi! Anh biết em và cả Huy lúc còn sống rất muốn anh với Hương sẽ thành một cặp để hai mảnh đời cô đơn bất hạnh nương tựa, dìu đỡ nhau đi nốt quãng đời còn lại. Nhưng bệnh ung thư phổi đang di căn đã thành án tử với anh rồi. Chắc Hương cũng biết thế nên lại càng chăm sóc anh chu đáo hơn. Sao những người tử tế lại khó sống thế hở giời? Cái chết đột ngột của Huy khiến lòng anh thêm chơi vơi, hụt hẫng!...
Dân thấy cay cay tròng mắt. Hình như tuyến lệ của đàn ông thường khó trào ra hơn đàn bà chăng. Bệnh viêm tuyến lệ của Dung vừa đỡ, không biết sau cái chết thương tâm của Huy có làm em bị đau trở lại? Dân nghĩ vậy và anh càng thêm thắc mắc trước tai nạn giao thông đến quá bất thường khiến Huy chết thảm trên đường cao tốc từ K về Hà Nội.
Theo điều tra ban đầu, Huy bị một chiếc xe tải đi cùng chiều ép anh ra mép đường khá lâu, vì dấu vết bánh xe tải đo được dài gần một cây số. Chiếc xe gây tai nạn lợi dụng đêm tối đã phóng nhanh chuồn mất, công an vẫn chưa tìm ra tung tích. Điểm người và xe nạn nhân rơi xuống vực thuộc địa bàn huyện T của tỉnh Y, cách ranh giới hai tỉnh K và Y tới 20 cây số.
Đây phải chăng là sự tính toán có chủ đích của kẻ giấu mặt nào đó cố tình muốn tai nạn xảy ra không nằm trong địa bàn của tỉnh K? Câu hỏi này do chính miệng ông Bình, cấp phó của bà Thơ nói nhỏ với Dân tại bàn ghi sổ tang ở nhà tang lễ phố Phùng Hưng. Lúc đó Dân ngồi chờ bên cạnh, nhường ông Bình viết trước và anh còn đọc được mấy dòng chia buồn của người đại diện cho Ủy ban mặt trận tỉnh K: “Xin vĩnh biệt nhà báo Quang Huy! Chúng tôi, những công dân yêu chuộng công lý luôn ghi nhớ mãi hình ảnh của anh, một con người trung thực và dũng cảm, đã xả thân vì dân tỉnh K để làm rõ nhiều sự thật quanh vụ án mạng đối với bà Thơ cùng với bao nhiêu sự thật khác đang còn bị bưng bít trong im lặng. Cầu chúc linh hồn anh siêu thoát! Mong nhà báo hãy khôn thiêng phù hộ cho hơn triệu dân tỉnh K chúng tôi thoát ách loài quỷ ác”.
Trước lúc chia tay ở sân nhà tang lễ, ông Bình còn cho biết, chiều hôm xảy ra tai nạn, ông đã làm việc với Quang Huy suốt hai giờ liền, cung cấp cho anh nhiều tư liệu quý. Huy đã dùng chiếc iPhone 5 chụp ảnh và ghi âm toàn bộ cuộc nói chuyện. Nạn nhân còn mở một cuốn sổ tay bìa xanh đen có ghi chép nhiều số liệu thu thập được ở cửa khẩu và trong dân chúng ở bản Phìn, bản Chiềng cùng những câu hỏi chuẩn bị sẵn cho cuộc nói chuyện với ông Bình.
Thế nhưng theo kết quả điều tra ban đầu, lúc khám nghiệm hiện trường quanh tử thi không tìm thấy chiếc iPhone 5 đó và cuốn sổ tay đâu cả. Dân không ngạc nhiên trước những thông tin từ ông Bình. Sinh thời, đã nhiều lần nhà báo quá cố ngồi với anh ở quán café Hói phố Hàng Gai, Quang Huy đã kể cho anh nhiều chứng cứ thu thập ở K liên quan đến Quyền, Xuân, Uy và tập đoàn Bil- Kel. Huy hỏi Dân về nhận định của anh trước những thông tin đó vì ít nhiều anh cũng là người có quan hệ đặc biệt với tỉnh K và với cá nhân ông Quyền.
Lúc đó Dân không dám nói thẳng phần vì e ngại, phần vì mình không thật hiểu hết nội tình tỉnh K. Giờ xâu chuỗi lại toàn bộ thông tin với những lời ông Bình vừa nói ở nhà tang lễ, Dân thấy ghê sợ con người ông Quyền, thêm lo cho Dung và các con của nàng. Bất giác anh liên tưởng đến chương sách đang viết dở trong đề tài, đoạn nói về 10 năm cuối cùng thời Lê sơ đầy biến loạn (1516- 1526).
Hai chữ ác quỷ ông Bình viết đậm trong sổ tang khi nãy cứ ám ảnh tâm trí làm anh nhớ tới những quỷ quan thời xa xưa đã từng tranh quyền đoạt lợi, chém giết nhau loạn xạ, đẩy dân nước Đại Việt vào cuộc chiến ác liệt và vô nghĩa sau cái chết của ông vua lợn Tương Dực. Dân như sống trong ảo giác kiếp luân sinh của chàng nho sinh Bùi Trụ, chứng kiến những mưu toan, tội ác tày trời của lũ quỷ quan.
Anh vùng dậy khỏi giường, ra bàn làm việc cắm đầu trên bàn phím máy tính mải mê ngồi viết…
Mạc Đăng Doanh đến chùa Tiên Thiên thăm Bùi Trụ và Lệ Thanh. Chàng mừng vì nàng được ni sư của chùa tận tình cứu chữa nên các vết bỏng đã đỡ nhiều, bắt đầu khô hẳn, có chỗ đang lên da non. Hôm xảy ra biến loạn ở hoàng thành, Đăng Doanh đã bí mật sai hai thuộc hạ thân tín giỏi võ nghệ bí mật theo sau, ngầm bảo vệ cho Bùi Trụ đến tận khi chàng đưa được Lệ Thanh vào chùa mới dám quay về bẩm báo.
Quan Tế tửu Quốc Tử Giám Bùi Xương Trạch biết tin vừa giận vừa thương con trai, khẩn thiết nhờ trò Đăng Doanh đi tìm nơi ở, khuyên Bùi Trụ quay trở về nhà lo dùi mài đèn sách. Chàng nhận lời đi thăm bạn, nhưng phớt lờ yêu cầu của thầy Bùi Xương Trạch. Nhìn Trụ hốc hác hao gầy vì thức đêm tán thuốc, chăm sóc người tình, Doanh cũng mủi lòng cảm thương, chia sẻ. Hai người gặp nhau rủ rỉ tâm tình bên chậu cây hoa mộc trước hiên chùa. Đăng Doanh vui miệng, kể lại tường tận buổi thiết triều ở điện Kính Thiên sau vụ biến loạn…
Ngày rằm tháng 5 năm Bính Tý - 1516, khoảng mười ngày sau khi Trịnh Duy Sản giết được vua Lê Tương Dực liền tự mình thảo hịch triệu tập các quan trong triều, tướng trấn thủ các lộ về kinh nghị bàn đại sự.
Các quan văn tề tựu đông đủ trước sân rồng, lấm lét nhìn nhau xì xầm không rõ ông ta muốn lập ai kế vị Tương Dực. Ngược lại bên hàng quan võ, các tướng ngông nghênh đứng không ra hàng lối cũng không phân tước vị cao thấp, mắt trợn trừng chờ đợi, chẳng coi Duy Sản là cái thá gì. Hồi lâu mới thấy bọn thái giám và cung nữ lục tục theo hầu, đưa Lê Y mới 11 tuổi lên điện ngồi vào ngai vàng. Duy Sản ngạo mạn đeo gươm bước lên điện nói lớn:
- Lê Oanh khi xưa ẩn náu ở Tây Đô tự biết mình kém đức mới giả mạo mượn danh Cẩm Giang vương Lê Sùng để hiệu triệu các quan, binh tướng các lộ, nhờ thế mới diệt được Lê Tuấn. Nay cả Lê Tuấn lẫn Lê Oanh đều hư đốn, kẻ thì dân gọi là Quỷ Vương, kẻ lại bị dân gọi là Trư Vương, không xứng làm vua nối nghiệp các tiên đế. Bởi thế nên thuận theo ý Trời, ta chọn Lê Y chính là con trưởng của Cẩm Giang vương Lê Sùng lên thay Lê Oanh trị vì ngôi báu, ý các quan thế nào?
Các quan văn ở lục Bộ, Đài, Viện, Quốc Tử giám đều lặng im không đáp. Bỗng trong hàng quan võ Nguyễn Hoằng Dụ bước ra lớn giọng đay nghiến:
- Bớ này ông Sản! Ông họ Trịnh đâu phải họ Lê, chẳng tài cán gì chỉ nhờ vua lợn lúc mới lên ngôi thăng thưởng mà được tước Mỹ Huệ hầu, nhưng chẳng hiểu về phép tắc kỷ cương triều đình. Ông muốn lập vua mới tất phải thương nghị với các quan trong triều chứ sao lại tự ý mình lập trước, rước vua lên điện rồi mới hỏi củ chuối hay cái kèo cái cột. Lại nữa, ông lập Lê Y làm vua ai cũng biết bà mẹ sinh ra Lê Y là Trịnh Thị Loan, có họ gần với ông, vậy theo lệ từ thời vua Thánh Tông, bọn ngoại thích không được nắm quyền to trong triều. Ta nói thế đấy, ông Sản nghĩ sao?
Quan võ trấn thủ lộ Sơn Tây là Trịnh Tuy vừa kéo quân về triều, sẵn có lực lượng đồn trú bên ngoài hoàng thành nên cũng chẳng kiêng nể Duy Sản, ngông nghênh vỗ chuôi kiếm thét lớn:
- Tướng quân Hoằng Dụ nói phải lắm, ta không phục, không phục. Ông Dụ là An Hòa hầu, còn ta cũng là Vĩnh Hưng bá chứ có kém cạnh gì ông Sản.
Vũ Tá hầu Phùng Mại muốn nịnh Duy Sản, tâng công mình với chủ, trợn mắt mắng lại Hoằng Dụ và Trịnh Tuy. Thấy cơ hội đã đến, Duy Đại liền đưa mắt cho tướng giữ lộ Bắc Giang là Phùng Dĩnh. Ông này đã ngầm hẹn ước với Duy Đại, xông đến rút gươm đâm chết Phùng Mại ngay giữa sân rồng rồi hùng hổ nói:
- Ta dẫu chỉ là kẻ võ biền nhưng thiết nghĩ, Lê Y dù gì cũng là cháu ruột vua lợn, không xứng lên ngôi báu. Trong các vương công hiện nay có Mục Ý vương Lê Doanh hiền lành đức độ, sinh được công tử Lê Quang Trị tuy mới 8 tuổi, nhưng thông minh tuấn tú, rất đáng được hưởng ngôi trời, các ông nghĩ sao?
Chỉ chờ có thế, Trịnh Duy Đại vội bước ra nhiệt thành ủng hộ lời bàn của Phùng Dĩnh. Buổi thiết triều trở nên hỗn loạn, sân rồng như cái chợ vỡ. Mọi người đều nói, Duy Sản bắt nạt người quá lắm, đến em ruột ông ta là Duy Đại còn không tuân phục thì ta biết nghe ai?
Sau đó Hoằng Dụ, Trịnh Tuy, Duy Đại, Phùng Dĩnh cùng nhiều võ tướng khác bực tức bảo nhau bỏ về không dự thiết triều. Trịnh Duy Sản sau một khắc lúng túng trấn tĩnh lại, thét gọi các tướng tâm phúc dẫn lính xông vào hoàng cung, bao vây kín điện Kính Thiên.
Các quan đều hoảng sợ, tim đập chân run, lưng đẫm hồ hôi. Sân rồng trật tự trở lại. Duy Sản dẫn đầu các quan trong triều nhất loạt quỳ xuống tung hô: Hoàng thượng vạn tuế! Lê Y ngồi trên ngai vàng nhận vương miện từ tay Lê Quảng Độ dâng lên, phủ dụ các quan, lấy hiệu là Chiêu Tông, cải niên hiệu là Quang Thiệu năm thứ nhất. Các quan nghe vậy lại một lần nữa nhất loạt tung hô: Hoàng thượng vạn tuế!...
Vua Chiêu Tông nhớ lời mẹ dặn lúc ở nhà, giơ tay ra hiệu cho mọi người im lặng phán rằng:
- Trẫm vừa lên ngôi cũng muốn tỏ chút lòng bao dung, hòa giải trong hoàng tộc. Lâu nay trẫm nghe đồn ở bãi cỏ trước cổng Đoan Môn, nơi hành quyết Uy Mục thường có hồn ma về khóc đòi mạng. Nay lại nghe dân chúng đồn đại ở nền nhà Bắc Sứ, nơi thiêu đốt Tương Dực hễ đêm đến người qua lại chỗ đó hay bị ma dẫn lối quỷ đưa đường lôi ra hồ Tây dìm chết, chưa rõ hư thực thế nào. Nay trẫm muốn sai quan Thượng thư Bộ Lễ lập đàn chay mời sư cúng tế cho hai vua được siêu thoát, các khanh nghĩ sao?
Trịnh Duy Sản vội ngắt lời vua nói:
- Tâu hoàng thượng! Hai kẻ ấy lúc sống hoang dâm vô độ, ác như quỷ dữ. Giờ chết rồi hồn ma còn về quấy nhiễu dân lành. Chúng thật không đáng lập đàn chay cúng tế cho phiền phức tốn kém, chỉ cần sai một thầy pháp cao tay yểm bùa trừ tà là đủ.
Lê Quảng Độ tiếp lời:
- Muôn tâu hoàng thượng! Thần trộm nghĩ việc Hoàng thượng cần làm ngay lúc này là sai quan Thượng thư Trình Chí Sâm thảo tờ chiếu thư gửi đi xoa dịu và phủ dụ bọn Hoằng Dụ, Trịnh Tuy cho chúng yên bụng chờ vua thăng thưởng mà quy thuận…
Vua Chiêu Tông khẽ thở dài ậm ờ chuẩn y và ra lệnh bãi triều. Trên đường về phủ, Duy Sản hậm hực sai tướng Nguyễn Kính truy lùng em trai hỏi tội. Không ngờ Duy Đại cùng tướng Phùng Dĩnh đã mang theo Lê Quang Trị và hai em nhỏ của Trị làm con tin, chạy về Tây Đô chống lại triều đình, không chịu thần phục vua mới Chiêu Tông…
Bùi Trụ nghe Đăng Doanh kể chuyện triều đình ngỡ như chuyện cười ngoài lề đường, xó chợ hay chuyện giằng nhau manh chiếu ngồi ở giữa đình của mấy ông tiên chỉ bét nhè nơi miền quê hủ bại. Hai chàng ngồi luận bàn thế sự mà uể oải như nhai cơm nếp nát, nghe buồn rười rượi. Trưa hè oi ả. Phía điện thờ Phật vẳng lại tiếng ê a tụng kinh gõ mõ của ni sư trong chùa. Ngoài bờ hồ bỗng đâu có đàn chuồn chuồn bay là là chấp chới trên mép nước báo hiệu mưa giông.
Bùi Trụ buột mồm kêu:
- “Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì nắng, bay vừa thì râm”. Có lẽ sắp mưa rồi, công tử mau về đi kẻo lệnh đường mong.
- Thưa vâng, đã đến giờ đệ phải về thật rồi. Phần huynh cứ an tâm nán lại đây chăm sóc nàng Lệ Thanh đến khi khỏi hẳn hãy hay. Lúc này có về nhà đọc sách thánh hiền cũng phí hoài, chẳng tích sự gì đâu. Thế sự nhiễu nhương đến mức này có lẽ cha con đệ cũng tìm cách tạm lánh xa kinh thành để tránh hậu họa rồi tính kế quay lại sau, huynh ạ!...
Đăng Doanh gửi lại dăm nén bạc, nhờ Bùi Trụ công đức cho nhà chùa. Chàng đứng dậy, chia tay bạn, lững thững bước đi. Đăng Doanh về đến cửa dinh đã nghe thuộc hạ bẩm trình, giặc Trần Cao từ mạn Đông Triều, Thủy Đường đang ồ ạt kéo quân về kinh thành. Vua Chiêu Tông đã hạ chỉ ra lệnh cho Hoằng Dụ và Trịnh Tuy đem quân phối hợp cùng Duy Sản chặn đánh giặc, nhưng hai tướng này bảo nhau bất tuân thượng lệnh, Dụ án binh ở trấn Sơn Nam, Tuy án binh ở lộ Sơn Tây chờ xem Duy Sản trổ tài chống giặc. Tình thế khá nguy cấp, dân chúng kinh thành đang nháo nhác lo tản cư lánh giặc. Đăng Doanh vội hớt hải lên gặp cha thưa chuyện.
Mạc Đăng Dung nhác thấy con trai đã vội hỏi ngay:
- Con đi đâu từ sớm đến giờ làm cha ngóng mãi?
- Trình cha, con đi thăm Bùi Trụ theo lời nhờ cậy của thầy Bùi Xương Trạch. Hai cha con họ đều là bậc túc nho, uy tín lớn trong giới sĩ phu, rất cần cho ta sử dụng sau này.
- Chuyện ấy hãy gác lại, để sau sẽ bàn. Nay kinh thành đang hỗn loạn vì giặc Trần Cao sắp kéo về đến nơi rồi. Các phe phái trong triều thì mâu thuẫn, chửi nhau như hát hay. Trịnh Tuy và Hoằng Dụ không chịu đem quân hợp với phe Duy Sản chống giặc. Lâu nay cha sai con cử thám mã đi dò xét Trần Cao, việc ấy con làm đến đâu rồi?
- Thưa cha con đã tìm hiểu kỹ, Trần Cao chỉ là gã lưu manh buôn thần bán thánh ở trang Dưỡng Chân, huyện Thủy Đường, phủ Kinh Môn. Trong nhà có điện thờ tam tòa Thánh Mẫu, lại có điện thờ đức Thánh Trần. Hắn thường lòe bịp người rằng mình có thể nói chuyện với người âm, hiểu thấu mệnh trời cả trước và sau 100 năm nên dân chúng mạn Đông Triều, Thủy Đường mù quáng tin theo và ngưỡng mộ. Từ thời vua Tương Dực còn sống hắn đã nghe lời xúi bẩy của bọn thầy lang, thầy cúng người Tầu, vốn là gian tế của sứ thần Hy Tăng cài lại từ sau tang lễ vua Hiến Tông, mấy lần rắp tâm khởi loạn, nhưng lực còn yếu nên chưa dám. Nay triều đình vừa có biến loạn, Trần Cao sai lũ tiểu nhân loan truyền lời sấm: “Mất bò, bò lại về sân- Vườn Lê cụt ngọn, thánh Trần hiển linh” khiến dân chúng nghèo khổ càng thêm mê muội, tin rằng hậu duệ các vua Trần sẽ hiển linh đòi lại ngôi báu. Để thần thánh hóa mình, Trần Cao khi ra trận xõa tóc, cưỡi ngựa ô, mặc áo choàng đen, quân lính đều cạo đầu để ba chỏm tóc nên dân huyễn hoặc gọi là lính “tam đóa”. Hắn còn tự xưng là Đế Thích giáng sinh vào họ Trần, ngạo mạn tự phong làm vua, đặt niên hiệu là Thiên Ứng, quân số đông đến cả vạn người…
- Đám quân ô hợp, mê muội như thế có gì đáng sợ.
- Vâng thưa cha, con cũng không hiểu nổi chúng tồn tại làm mưa làm gió đã vài năm, nhưng triều đình không lo đánh dẹp. Nay giặc mang cả vạn quân kéo đến kinh thành, không biết Duy Sản đối phó thế nào khi hai cánh quân hùng mạnh của Hoằng Dụ, Trịnh Tuy đều tọa sơn quan hổ đấu mà án binh bất động?
- Cha đã sai người dò la tìm hiểu bên dinh ông Sản, thấy bê bối lắm. Duy Sản đã dốt binh pháp lại kiêu căng tự phụ, nhất định đòi mang quân sang sông dàn trận ở làng Bồ Đề hòng phá tan giặc rồi truy kích thẳng về tận sào huyệt của Trần Cao ở Thủy Đường. Ông ta không chịu nghe lời bàn rất hợp binh pháp của Trần Chân nên các tướng đều chán nản.
- Thưa cha, nhạc phụ con bàn ra sao?
- Trần Chân muốn Duy Sản nắm giữ đại binh dàn trận ở bến Bắc Thần để cách sông cự địch, còn hai tướng Nguyễn Kính, Trần Chân mỗi người mang hai ngàn dũng sĩ tản ra về phía thượng và hạ lưu rồi vượt sông tạo thành hai mũi vu hồi đánh vào sườn quân giặc. Đợi khi giặc núng thế, đại binh của Sản mới ào ạt tràn sang sông đánh vỗ mặt và truy kích tất sẽ bắt sống hoặc giết được Trần Cao.
- Lời vàng ngọc như thế mà ông Sản không nghe quả là ngu xuẩn. Ông ta muốn bày trận quay lưng ra sông ngỡ là theo kế Hàn Tín khi xưa bên Tầu, nhưng thực ra chẳng hiểu gì binh pháp. Hàn Tín xưa bị Hạng Võ dồn ép cùng đường mới nghĩ ra kế ấy để tướng sĩ, binh lính liều chết giáp chiến, sức mạnh một người bằng cả trăm người. Nay quân triều đình mạnh và chủ động nhưng lại rất gần hậu phương đang mong ngóng là gia quyến ở quanh kinh thành mà ông Sản bầy trận như thế chỉ e binh lính hễ gặp nguy liền bỏ trốn khỏi doanh trại, quay lại kinh thành để tìm đường về quê giữ toàn mạng sống. Con đồ rằng trận này ông Sản nhất định thua to, thân bại danh liệt, lúc ấy cha con mình nên tính sao, thưa cha?
- Chính vì cha nghĩ giống con, đoán chắc Duy Sản sẽ thua nên đang nóng lòng chờ con bàn tính mọi việc về sau.
- Thưa cha cứ nói, con xin nghe đây.
- Một kẻ nắm quyền to mà ngu dốt, kiêu căng như Sản thì khi thất bại càng sinh quẫn trí, độc tài, võ đoán, chỉ sợ mất quyền. Vì vậy ông ta chắc sẽ ép vua và cả triều đình chạy về Tây Đô, nếu ở lại đây ông ta sợ thua nữa càng mất mặt và khi ấy bọn Hoằng Dụ, Trịnh Tuy lấy cớ kéo quân về kinh thành cứu giá sẽ dùng vua Chiêu Tông khắc chế Sản, cướp lại quyền bính của ông ta về tay họ.
- Nhưng thưa cha, con vẫn chưa hiểu vì sao ông Sản nhất thiết phải đưa vua và triều đình chạy vào Tây Đô mà không phải nơi nào khác?
- Cái này có ba lý do: Một là Tây Đô gần đất thần kinh Lam Sơn, nơi Thái Tổ dựng cờ khởi nghĩa nên vào đó dễ dàng tuyển mộ thêm lính, huy động lương thảo chờ thời cơ chiếm lại Đông Kinh. Hai là đưa vua về xa như thế, bọn Hoằng Dụ, Trịnh Tuy khó đưa quân vào tranh cướp quyền bính của Duy Sản. Ba là Duy Sản rất nóng lòng muốn về nơi đó để bắt sống thằng em trai phản phúc Duy Đại trị tội, đồng thời giết béng Lê Quang Trị phòng hậu họa.
- Giờ con đã hiểu rõ, vậy ý cha dự định ta đi theo vua hay ở lại?
- Cha con ta sẽ không đi theo vua và cũng không ở lại kinh thành. Đây là thời cơ ta lấy cớ phù Lê cứu giá tìm một nơi cát cứ làm lãnh địa riêng, có quân đội hùng mạnh riêng. Ở đó cha con ta sẽ ung dung ngồi nhàn trên cao nhìn xuống xem lũ tiểu nhân tranh đoạt quyền bính, giết hại lẫn nhau để rồi cùng chết chìm trong bạo lực tàn ác do chính chúng gây ra. Lúc nào vua và triều đình cần đến, ta sẽ tham chính cũng chưa muộn, con có hiểu ý ta?
- Dạ thưa cha con hiểu. Đất ấy chắc hẳn cha đã chọn kỹ rồi.
- Lộ Hải Dương nằm trong địa hạt của quân phản loạn Trần Cao nên với triều đình đang là đất vô chủ. Ta đem quân đánh chiếm nơi đó, đánh đến đâu lập doanh trại kiên cố, phòng thủ nghiêm ngặt. Lộ Hải Dương nằm giữa quê nhà Cổ Trai và kinh thành, cha con ta tiến thoái đều tiện. Như thế ta vừa có công với triều đình vừa có lãnh địa và quân đội riêng. Vậy nên cha rất nóng lòng chờ con về để hỏi rõ việc cha nhiều năm qua giao ngân lượng cho con đem về quê Cổ Trai bí mật gây dựng lực lượng, con làm đến đâu rồi?
- Trình cha, con đã căn bản hoàn tất mọi việc cha giao. Một mặt con trích ra phần nhỏ ngân lượng để mua gạo, muối phát chẩn cho dân nghèo hoặc những làng bị thiên tai lúa má chìm hại. Vì thế thanh thế họ Mạc ta ở huyện Nghi Dương và suốt dải đất ven biển ở hai bờ cửa sông Văn Úc rất lớn. Một mặt khác con dùng phần lớn ngân lượng mua đứt hơn trăm mẫu ruộng làm đồn điền riêng. Ở đó con chiêu mộ nhân tài, dũng sĩ khắp nơi về tụ họp, chia làm hai kíp thay phiên nhau sáng cày ruộng đêm tập binh pháp, trận đồ. Đến nay ta đã lập xong đội quân dũng sĩ họ Mạc khá thiện chiến, phiên chế cứ 5 người thành một Ngũ, 10 Ngũ thành một Tốt, 10 Tốt thành một Quân, 10 Quân lập thành một Đạo tinh binh có tướng chỉ huy và hai tướng trợ thủ đắc lực, cộng cả thẩy là 5 ngàn tinh binh, tướng giỏi. Họ đa phần là dân chài, cơ bắp vạm vỡ, đánh bộ hay đánh thủy đều giỏi không thua gì đội quân của thủy tổ các vua Trần lúc khởi nghiệp. Đội quân ấy đang chờ theo cha đi đánh chiếm lộ Hải Dương, giúp cha hoàn thành đại nghiệp lâu dài.
- Con làm tốt lắm!... Kể từ hôm nay theo cha dấn thân vào cuộc tranh bá đồ vương con phải luôn nhớ việc ta làm là vì dân vì nước Đại Việt, tất phải khác xa với bọn Duy Sản, Hoằng Dụ, Trịnh Tuy là thứ quỷ quan tranh bá chỉ vì miếng lợi và ngôi cao quyền chức. Người mưu việc lớn có hai loại: Người theo vương đạo thì gần dân, tin dân, yêu dân; còn kẻ theo bá đạo thì xa dân, ngờ dân, sợ dân. Thành bại nhiều khi còn tùy thuộc ở số trời vận nước. Nhưng người theo vương đạo sẽ để lại tiếng thơm muôn thủơ; còn kẻ theo bá đạo dù nhất thời thành công thì đại nghiệp cũng chẳng bền lâu. Ta đặt trọn niềm tin ở con, con trai của ta!...
Mọi việc diễn ra sau đó quả đúng như trù tính, dự đoán của cha con Mạc Đăng Dung.
Trịnh Duy Sản sau trận thua đau thiệt quân mất tướng ở trận Bồ Đề vội ép vua Chiêu Tông và quần thần chạy về Tây Đô, để Lê Quảng Độ ở lại giữ kinh thành trong thế ít quân, tứ bề thọ địch đành phải chịu hàng đám quân ô hợp, cuồng tín của Trần Cao. Chúng tràn vào kinh thành thỏa thuê cướp bóc, săn lùng gái đẹp. Đội quân của Duy Sản vào đến Tây Đô, binh lính trong thành nghe có vua ngự giá đi theo vội rủ nhau trốn khỏi thành ra hàng gần hết.
Duy Đại hoảng sợ rút gươm đâm chết Quang Trị và hai đứa em, cả ba đều còn rất nhỏ nom thật thảm thương, sau đó ông ta tự trói mình ra cổng thành quỳ xin chịu tội. Duy Sản vẫn còn chút lương tâm không nỡ giết em, sai người lột mũ áo, đánh Đại 50 trượng rồi cách tuột quan chức, đuổi về quê cày ruộng.
Khoảng nửa năm sau, Duy Sản tập hợp được quân tam phủ xứ Thanh ở các phủ Thiệu Thiên, Hà Trung và Tĩnh Gia, lại mượn danh vua Chiêu Tông thảo hịch đi khắp nơi, kể cả hai cánh quân của Hoằng Dụ, Trịnh Tuy cũng phải hợp sức vây đánh đánh Trần Cao. Trận chiến ở kinh đô diễn ra ác liệt, cánh quân của Duy Sản đánh vào cửa Bắc Thần, cánh quân của Hoằng Dụ đánh vào cửa Đại Hưng. Trần Cao thua chạy về Lạng Giang, bị quân Trịnh Tuy vây đánh ở Thị Cầu, đôi bên giằng co nhau ở sông Như Nguyệt.
Duy Sản dẫn vua hồi cung, ổn định tình hình chợt nghe Trần Cao đang đánh nhau với Trịnh Tuy ở Thị Cầu thua chạy về Chí Linh. Sợ Tuy lập công to, Sản bèn dẫn quân lên truy kích giặc. Hoằng Dụ thấy vậy cũng dẫn quân đi, nhưng ngầm sai tướng tâm phúc trà trộn vào trong quân Duy Sản. Viên tướng này chờ lúc Duy Sản hỗn chiến với Trần Cao, rình sau lưng bắn tên giết chết rồi phao tin Sản cùng bộ tướng Nguyễn Thượng bị Trần Cao bắt sống, giải về hành dinh ở Vạn Kiếp rồi đem giết để tế cờ.
Cuối cùng, bị quân triều đình vây rát bốn bề, Trần Cao liên tiếp thua to, hoảng sợ bèn cạo tóc giả làm sư trốn vào núi biệt tích…
Trịnh Duy Sản chết lại đến lượt hai phe cánh Hoằng Dụ và Trịnh Tuy tranh nhau ngôi bá, sai khiến triều đình. Vua Chiêu Tông sai người giảng hòa mấy bận không được. Họ đem quân kịch chiến nhiều trận ngay sát kinh thành.
Trần Chân nhận chiếu chỉ của vua mang quân đi dẹp loạn hai kẻ quyền thần. Lúc đầu ông liên kết với Trịnh Tuy đánh cho quân Nguyễn Hoằng Dụ nhiều trận thảm bại, phải trốn chạy khắp nơi, không lâu sau ốm chết ở xứ Thanh. Hoằng Dụ chết, phe cánh Trịnh Tuy cũng dần yếu thế. Quyền hành trong triều về hết vào tay Trần Chân. Ông là tướng tài, giỏi côn quyền, binh pháp, nhưng khi về nắm quyền to giữa triều đình lại không biết cách đo lòng người hiểm độc ở chốn quan trường.
Vì thế, tháng 7 năm Mậu Dần -1518, vua Chiêu Tông nghe lời dèm pha của bọn nịnh thần Ngô Bính, Chử Khải, Trịnh Hựu sai người mời Trần Chân vào cung, lừa lúc ông sơ ý, các giáp sĩ mai phục trong sân xông ra giết chết. Cái chết tức tưởi của Trần Chân đẩy vương triều của Chiêu Tông rơi vào vòng xoáy hỗn loạn mới.
Các tướng dưới quyền của Trần Chân lấy cớ trả thù cho chủ tướng thi nhau nổi loạn chống lại triều đình. Phe cánh của Trịnh Tuy cũng thừa cơ dấy binh, lập một người trong hoàng tộc là Lê Bảng làm vua, đóng bản doanh ở ngay sát kinh thành…
Trong tình cảnh ấy, một nhóm quan văn do Bùi Xương Trạch cầm đầu, vì lo lắng đến hiện tình đất nước đã dâng biểu xin Chiêu Tông triệu cha con Mạc Đăng Dung đang đóng quân ở lộ Hải Dương về giúp vua dẹp loạn và chỉnh đốn triều cương…
Hiếu Dân hùi hụi thức đêm ngồi viết, quên cả cặp lồng đựng con gà ác tần thuốc bắc của Hương gửi lúc chiều, đang cất trong tủ lạnh. Khi anh sực nhớ trời đã gần rạng sáng. Nhìn vào chiếc đồng hồ đeo tay cũ rích, cây kim chỉ lúc 3 giờ hai lăm. Cơn tức thở và đau nhói trong ngực càng khiến anh ân hận vì đã phụ công Hương vất vả nấu món ăn bổ dưỡng. Dân uể oải nén cơn đau, đứng dậy lấy cặp lồng hâm nóng trên bếp ga. Cặp lồng đã sôi lên sùng sục, nhưng miệng anh đắng ngắt, vẫn chưa muốn ăn.
Dân tắt bếp, ra ban công hứng gió. Mấy giò lan hồ điệp lại khiến anh nhớ Dung, nhớ thầy Hạnh. Khoảng tháng này năm ngoái có hai cô cậu đột ngột tìm mình. Cô gái đẹp như hoa hậu, tên Tường Vi, nhận là cháu họ của Dung; còn chàng trai tên Hữu Đông chắc là người yêu của Vi. Họ thật đẹp đôi, đều thông minh giỏi giang và ham hiểu biết. Mình đã giảng giải cho cặp uyên ương ấy về thời Lê sơ, nói cho Đông biết thêm về những nhận định của mình về Mạc Dăng Dung và vương triều nhà Mạc.
Mình còn bảo, sẽ viết một chương riêng về Mạc Đăng Dung để kết thúc đề tài Lịch sử 100 năm thời Lê sơ. Đông khoe quê cậu ấy quê ở làng Cổ Trai, muốn mời mình về thăm nhà thờ tổ họ Mạc. Mình cũng muốn đi, không biết liệu quỹ thời gian và sức khỏe có cho phép. Biết đâu ở đó còn có những tư liệu quý mới được tìm ra hay những câu chuyện trong huyền sử dân gian, mình còn chưa biết đến.
Chỉ có một điều chắc chắn, dù cơn đau từ bệnh ung thư có hành hạ mình đến đâu thì mình vẫn phải viết xong đề tài và mang bản thảo lên chùa Sùng Miên xin thầy Hạnh cho lời nhận xét.
Nghe Tường Vi nói, sau khi gặp mình, hai cô cậu sẽ về tỉnh K, khi ấy họ nhất định cũng sẽ lên chùa Sùng Miên nghe thầy Hạnh kể chuyện lịch sử. Vi bảo, được nghe tiếng thầy đã lâu mà về tỉnh K không gặp sẽ hoài phí cả chuyến đi.
Ôi lớp trẻ! Nếu các cô cậu sinh viên, học sinh ai cũng yêu môn Sử như cặp uyên ương này thì mình sẽ hạnh phúc biết bao!...
(Còn tiếp)