Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Đi tìm hơi thở đã tắt
Truyện Ngu Yên
6 giờ 30 sáng. Bác sĩ trực đêm mở cửa phòng bệnh nhân. Nữ bệnh nhân này có lẽ đã tắt thở. Tất cả bác sĩ đều bó tay trước căn bệnh kỳ lạ. Nhịp tim bà quá yếu, hơi thở không đều, dù đã gắn máy trợ sinh. Khí lực đã cạn. Sau khi chữa chạy hơn ba tuần lễ, bằng kinh nghiệm và kiến thức y khoa, họ đều biết bà sẽ không qua khỏi trước khi trời sáng.
Đêm hôm qua không y tá nào vào chăm sóc bệnh nhân, họ tôn trọng, dành riêng đêm cuối cùng, đêm hấp hối cho người chồng. Người đàn ông này rất bình tĩnh, dù đã được bác sĩ thông báo tin dữ. Thậm chí không thấy nét buồn lai vãng trên mặt, cử chỉ và không khí xung quanh ông. Dường như ông đã nắm vững mọi chi tiết trong tình huống tử biệt. Cả người ông toát ra sự quả quyết, tự tin, và có phần nào khó hiểu.
Bác sĩ bước vào, kinh ngạc khi thấy người chồng trần truồng đứng một bên giường bệnh, cầm tay vợ. Màn ảnh ghi diễn nhịp tim vẫn lên xuống đều đặn, có phần sinh lực hơn chiều hôm qua. Bác sĩ vội vàng bước đến gần bệnh nhân, bắt mạch tay. Đặt ống lên ngực, lắng nghe.
- “Bà đã qua được thời kỳ nguy hiểm. Lạ thật. Việc gì đã xảy ra?”. Bác sĩ hỏi người chồng, đang mặc quần và tròng áo qua đầu. Ông cầm cuốn sổ cũ, bìa cứng ố vàng. Có vẻ đã trải qua một thời phiêu lưu mưa gió. Đến gần bác sĩ, lật ra trang sau cùng, chỉ vào dòng chữ viết tay: “Sống, ai cũng cho là do may mắn ngẫu nhiên hoặc do số mạng, nhưng tại sao không do ý muốn?”.
Chính ông đã viết dòng chữ kết luận này mấy chục năm về trước.
Dĩ nhiên, ông biết, đó là kỳ vọng của thời trung trẻ. Khi còn xa cái chết, ở xa cọp, khó sợ cọp, trên lý thuyết, dễ hứng khởi hùng tâm chống lại thế lực uy quyền nhất siêu nhiên: cái chết.
Vợ ông đang gần kề cái chết.
Tháng trước, khi đưa vợ vào bệnh viện lúc nửa khuya, bằng xe cứu thương. Dù có chuẩn bị tinh thần sẵn sàng phản ứng với mọi tình huống sau cùng của vợ hoặc chính ông, nhưng không sao đè nén nỗi sợ hãi, lo lắng, và mất hồn. Bất kỳ ai nghĩ mình không sợ chết, nhưng khi cảm thấy cái chết gần kề, tất nhiên sẽ kinh hoảng cho dù bình tĩnh lặng lẽ mặt bên ngoài. Một người dù thông thái đến đâu, từng trải như thế nào, vẫn không thể thẩm thấu cái chết cho đến khi nhìn thấy người thân yêu của mình đang hấp hối.
Ông đã chứng kiến mẹ hấp hối, cha hấp hối, ông ngoại hấp hối, bà nội hấp hối, người anh hấp hối, em nhỏ hấp hối. Những thương tâm đó không cách nào nói bằng lời. Trở thành những gì sâu đậm, ám ảnh, nhắc nhở liên tục về cái chết. Cục xương đó không tiêu trong bao tử. Nó ựa nhớt chua lên miệng mỗi khi đang vui vẻ cùng sự sống. Và ông, quyết tâm chống trả lại cái chết bất kỳ phải trả giá cách nào.
Chiếc xe cứu thương vừa chạy vừa hú, ông vẫn thường nghe khi lái xe, hoặc tránh né, hoặc dừng xe lại nhường ưu tiên cho sự khẩn cấp. Người sống nhường ân huệ cho người sắp chết là phải đạo lý.
Nếu đã có thứ tự trong xã hội như nhất trẻ con, nhì phụ nữ, ba chó cưng, bốn đàn ông, thì cũng có thứ tự trên đường cái: nhất xe cứu thương, nhì xe chữa lửa, ba xe cảnh sát, bốn xe lưu manh, năm xe chạy ẩu… Nhưng bây giờ khác hẳn, ông ngồi bên trong tiếng hú. Âm thanh bao trùm chiếc xe di động. Ưu tiên hạng nhất. Cảm giác thật kỳ quái, như đang ở trong một trò chơi. Bị người hành tinh bắt cóc. Chỉ thoáng tưởng tượng thôi, thực tế chụp ông kéo về lại, như đứa trẻ đang học bài lơ đễnh bị cô giáo bắt gặp, đập vỡ giấc mơ. Ông quay sang cô giáo. Vợ ông làm nghề giữ và dạy trẻ. Đang nằm vắng mặt trên băng ca, đeo ống thở, chuyền thuốc trên mạch tay, lắc lư theo nhịp điệu xe chạy. Có cái máy đo tim mặt hình xanh đỏ. Ông cũng biết, nhờ xem nhiều phim ảnh, cái đường cong vẹo lên xuống kia màu xanh, màu mùa xuân, màu sinh lực, càng cua qua cua lại, giật lên giật xuống, càng nhiều, càng tốt, nếu nó trở thành màu đỏ thẳng hàng thì tai biến sẽ nổ ra cho gia đình ông.
Từ khi có ý định chống lại sức áp bức của cái chết. Anh thanh niên đã bỏ ra nhiều năm tháng đi khắp nơi trên thế giới, đến nhưng nơi có thần, có quỉ, có sự tích, có huyền thoại, có tin đồn, có bí ẩn, có phép lạ, có ma thuật, vân vân, chỉ để tìm những phương án phòng thủ và đối phó thế lực có thẩm quyền chấm dứt hơi thở.
Thật kỳ diệu. Chưa biết có tìm được hay không, anh đã trải qua biết bao nhiêu chuyện thần bí, lạ lùng; chứng kiến biết bao nhiêu chuyện khó tin, ngu xuẩn, hoang đường, có thật. Anh đã ghi chú hết vào cuốn sổ. Nhưng quan trọng hơn cả là những công thức cổ đại chế tạo thuốc trường sinh, thuốc hồi sinh; những phù phép thánh thần, tà thuật ma quỉ; những tu tập tâm lực, điện lực cổ truyền kiểu du già; để chống lại tử vong, đã được ghi lại bằng ký hiệu chữ và hình vẽ.
Kỳ quái nhưng hiện thực và có hữu hiệu hay không, ai có thể trả lời? Đó là lần anh thám hiểm tìm đến bộ lạc Kaammruz. Theo lời đồn trong sách cổ, nhóm thổ dân này có truyền thống “lễ phục sinh thiếu nữ”, nghĩa là, chỉ có thể cứu sống người nữ trẻ. Không hiểu vì sao, không cứu sống phái nam và phụ nữ lớn tuổi? Ghi chú trong sổ tay: Tôi nghĩ, họ thuộc ý niệm mẫu hệ. Đàn ông chết không quan trọng. Đàn bà lớn tuổi cũng không quan trọng, chết đi để bộ tộc họ bớt lo lắng miệng ăn và bệnh già. Nhưng thiếu nữ thì cần thiết cho sinh đẻ. Tạo ra nhân lực hữu dụng. Bộ lạc hùng mạnh. Mẫu hệ được cai quản bởi đàn bà lớn tuổi kinh nghiệm, nhưng tương lai ra sao là do các thiếu nữ.
Anh chứng kiến đêm lễ phục sinh một thiếu nữ khoảng hơn hai mươi tuổi đã qua đời, vì bị nhện độc cắn phải vào buổi xế trưa. Cô tắt thở lúc đầu đêm. Sau khi ngâm cô vào thùng nước nóng, nấu với củ dầu và đám lá, tương tựa như lá khuynh diệp, những phụ nữ khác thay phiên nhau xoa bóp khắp thân thể xác chết, giữ cho da thịt mềm mại và ấm.
Buổi lễ được tổ chức khẩn cấp. Trong bóng đêm trùng trùng rừng núi hoang dã, một vòng lửa được đốt lên bằng củi khô, cùng những lá cây đặc biệt có mùi hôi làm rát mũi, tỏa khói nghi ngút. Bốn phụ nữ mang cô ta ra, đặt nằm ở giữa vòng tròn. Họ hơ tay vào lửa rồi dùng hơn ấm tiếp tục xoa bóp khắp xác chết. Một phụ nữ lớn tuổi nhất trong họ, dùng dầu láng xức sâu vào háng xác chết. Thật là ma quái và hãi hùng. Ánh lửa quật qua quật lại theo gió, gây cảm tưởng cô gái đang động đậy. Cảnh giống như ma nhập.
Tất cả bộ tộc đều đứng bên ngoài vòng lửa, ngoại trừ, những ai có nhiệm vụ và bà phù thủy rên la, nhảy múa bên trong, xung quanh người chết. Ở một góc. thanh niên sắp hàng đầu, các trung niên lực lưỡng sắp hàng tiếp theo, các ông già đứng sau chót. Tất cả phái nam này đều khỏa thân. Họ tuần tự tiến vào trung tâm, từng người một, đè lên thân thể trần truồng đang nằm chàng hảng, làm tình trong tiếng trống, tiếng phèng, tiếng gõ, tiếng ca réo của đám dân, và bà phù thủy tiếp tục kêu la trên đầu cô gái.
Những đàn ông rừng núi họ rất mạnh mẽ, bắp thịt nở nang mà gói chặt không như loại bắp thịt nở rỗng của người cử tạ. Họ chơi rất dẻo dai, rất lâu. Họ cố gắng kéo dài vì tin rằng sức mạnh của khoái lạc sẽ thu hút thần hồn của cô thiếu nữ trở về. Vì vậy, buổi lễ kéo dài đến gần sáng mới chấm dứt.
Anh thám hiểm ghi chép những chi tiết trong buổi lễ, những lời cầu kinh của phù thủy, và những ý nghĩ riêng của anh. Lời cầu kinh thì khá đơn giản. Khi về thư viện tra khảo, tìm hiểu, có sự giúp đỡ của một giáo sư gốc người Kaammruz, lời kinh có nghĩa là: “Sướng ơi, sướng ơi, gọi hồn về đây, mang hồn lại đây. Sống sướng sao không sống mà chết non”. Chỉ vậy thôi nhưng ê a réo rắt lên xuống lặp lại, lặp lại suốt buổi lễ. Còn cách chơi của các thanh niên và đàn ông, không thấy kích động nhục dục, không thấy chút nào tục tĩu. Họ như những người hành lễ nghiêm túc, hành động thánh thiện. Kể cả lúc cực điểm, chỉ thấy họ nằm sấp xuống yên lặng trong khoảnh khắc, rồi nhỏm dậy, đứng lên, đi ra, nhường chỗ cho người tiếp theo. Họ giống như những người có đạo, sắp hàng đến nằm sấp trước mặt thần linh, bày tỏ lòng tôn kính, rồi đứng lên ra về.
Điểm quan trọng là liệu cô gái có sống lại hay không?
Anh thanh niên viết rằng: “Kỳ lạ! Vô cùng kỳ lạ. Ngay hôm sau, bộ lạc lại tổ chức buổi liên hoan mừng cô ấy sống lại. Ai không thấy, không thể nào tin được. Hoặc ngẫu nhiên? Hoặc phương pháp trị liệu này hữu hiệu? Hoặc chất độc của nhện đã tan đi dưới sự hô hấp nhân tạo liên tục suốt đêm? Không biết được”. Trong những trang sổ sau này, có đoạn anh ghi chép một tài liệu đáng quan tâm của nhà văn Naomi Wolf về khả năng kích thích giữa âm đạo và thần kinh não: Khoa học mới đã thiết lập một cái nhìn sâu sắc hoàn toàn mới: có một mối liên hệ giữa não và âm đạo ở phụ nữ mạnh mẽ đến mức nhiều nhà thần kinh học mà tôi đã phỏng vấn gọi đó là "một hệ thống duy nhất". Đáng chú ý hơn, […] Khi cơ thể của cô ấy để biết rằng cô có thể đạt cực khoái khi quan hệ tình dục – não của cô được tăng cường chất dẫn truyền thần kinh dopamine. Sau đó, trong cơn cực khoái, chất opioid và oxytocin cũng được tiết ra. Trải nghiệm này không chỉ mang lại niềm vui sướng, một sự thật ai cũng biết; nó cũng mang lại những trạng thái cụ thể của tâm trí.” (The brain science of the vagina heralds a new sexual revolution. Naomi Wolf ).
Những người áo xanh da trời, đẩy vợ ông trên chiếc xe băng ca trắng, nhanh chóng từ xe cứu thương, băng qua hành lang, biến mất sau cánh cửa. Bỏ ông bơ vơ đứng lại trước tấm bảng cấm người không phận sự vào.
“Tình vợ chồng”, coi dễ hiểu mà không đơn giản. Không phải là “tình vợ và tình chồng” mà là “Tình của vợ chồng”. Ý nghĩa chữ “của” ở đây thật là quan trọng, là quyền sở hữu, nhưng không phải chồng sở hữu vợ và vợ sở hữu chồng như quan niệm tôn giáo tạo ra truyền thống. Sở hữu ở đây có nghĩa, vợ và chồng sở hữu tình yêu, họ không sở hữu nhau, nhưng sở hữu cùng một tài sản, có giá trị từ số không đến vô hạn.
Vì cùng sở hữu một tài sản, nên họ phải làm việc với nhau để bảo vệ tài sản, để sinh lợi lộc từ vốn liếng đó. Cùng vợ cùng chồng tát biển đông cũng cạn, một ví dụ khôn ngoan, rõ ràng, để hai người yêu nhau, giữ được tình yêu qua những khó khăn sóng gió và tạo ra những sự việc hài lòng, thành công. Nếu một người rút lại phần hùn trong khối tài sản này để đi hùn nơi khác, thì quyền sở hữu chung sẽ tan rã. Yêu quí tình yêu chung phải lớn hơn và ưu tiên trước tình yêu người yêu, ý nghĩa chung thủy là như vậy. Tình yêu chung là gì? Anh ghi: Tình yêu chung bao gồm tình yêu của hai người, con cái, cháu chắt, và những người liên hệ. Trong khi tình yêu cho vợ hoặc chồng chỉ một người. Tình yêu chung bao gồm hạnh phúc của nhiều người, vượt qua tình yêu riêng thường là ích kỷ.
Bây giờ, ông không còn được làm việc chung với vợ trước những quyết định, có lẽ quan trọng nhất đời người, đối phó với bệnh giết người và cái chết. Ở bên kia cánh cửa, chuyện gì xảy ra. Chắc chắc vợ ông không biết. Bên này cánh cửa, ông chỉ biết hy vọng và lo âu. Cánh cửa bệnh viện kia có thể là cánh cửa cuối cùng. Không ai bảo đảm nó sẽ mở ra một tin vui.
Không muốn ngồi trong phòng đợi. Không muốn đối diện với những lo âu, sợ hãi, đau buồn chồng chất từ hơi thở của các thân nhân đang chờ tin bác sĩ. Không muốn bị lây nhiễm sự bi quan, ý muốn đầu hàng của họ. Chắc chắn, họ là những người tuân phục uy quyền của chết. Như một bầy nô tì tuân phục chủ nhân. Không hề có ý nghĩ kháng cự. Nếu có ý định nào manh nha thò ra, thì vội vã thụt vào như con rùa trông thấy chó.
Nếu biết trước, biết chắc, một chuyện gì nguy hại sẽ xảy ra, dù là người lơ đễnh nhất, cũng sẽ hỏi han những ai có khả năng đưa ra những lời khuyên bảo vệ một cách thuyết phục; dù là một kẻ bất cần đời, cũng phải suy nghĩ cách đối phó theo kiểu bất cần thân thể, nhưng chưa chắc đã chịu vất bỏ linh hồn; nói chi những người bình thường, họ sẽ lo cuốn vó, bàn tán, cầu nguyện, chuẩn bị… Bằng mọi cách tốt đẹp nhất, họ sẽ chọn kế hoạch A, B, C, D… để phòng bị. Con người là sinh vật khôn ngoan nhất trên mặt đất. Nhưng cũng ngu nhất, vì biết chắc mình sẽ chết, mà ít ai chuẩn bị, hầu hết mọi người chỉ năn nỉ cầu xin thần linh đến cứu khi hấp hối. Ai biết chắc có thần linh hay không? Chỉ bằng nội dung của chữ “tin” mà họ dám đặt cá độ cả cuộc đời này và đời sau trên ý nghĩ thế tục mong manh đó.
Ông có chuẩn bị. Ông đã sẵn sàng từ lâu. Ông sẽ phản động cái thế lực tuyệt đối. Ông sẽ chống cự uy quyền cái chết. Thành công hay không, không quan trọng bằng thực hành ý muốn. Vì sao con người có ý thức và ý chí? Ý thức của Decartes; ý chí của Nietzsch? Vì để phục vụ ý muốn. Ý muốn của Sartre, của Nguyễn Huệ, của Không Lộ, của Sisyphus … Chống lại cái chết là ý muốn lớn nhất, hành động phẩm hạnh nhất, trải nghiệm kịch liệt nhất mà con người có thể làm.
Bác sĩ, bác học, đã sai lầm khi cứu chữa bệnh nhân, hầu hết, cảm thấy và hiểu biết theo tinh thần cứu nguy, cứu khỏe, cứu lành người bệnh. Không. Không như vậy. Họ đang chống lại cái chết. Bằng tất cả lực lượng tinh thần và thể xác, bằng liên kết với các bác sĩ khác, các y tá, các nhân sự chuyên ngành, để đánh bại cái chết. Ông rất xúc động khi xem bộ phim Game of Thrones trên đài truyển hình HBO. Cuối cùng, tất cả người sống chung sức với nhau, bỏ qua những khác biệt, hiềm tị, tranh giành để cùng nhau chiến đấu chống lại cái chết. Thế lực chết luôn luôn mạnh hơn và sẽ chiến thắng, nhưng thế lực chết có khả năng kéo dài sự hiện hữu. Bằng cách nào? Trước hêt, phải bằng ý muốn.
Phải nghĩ rằng: Tôi sẽ hết sức chống lại cái chết. Chúng tôi sẽ chiến thắng. Có nghĩ và tin vào ý muốn của mình, thì sức mạnh và quyền lực của vô thức sẽ chổi dậy, sẽ sáng tạo những gì cần thiết để đối phó với cái chết. Đối thủ duy nhất của chết là vô thức.
Ông ngồi một bên thang cấp ra vào bệnh viện, nhìn ngắm lơ là xung quanh, để trí tưởng tượng lẳng lơ với thực tế. Năm đó, ông đến sa mạc vùng Trung Đông, sinh sống với một bộ tộc có tên cổ ngữ là “bộ tộc di động”. Họ không ở một chỗ nào cố định. Họ liên tục di chuyển ngược chiều bão cát. Đời sống hầu hết trên lưng lạc đà. Họ có thể ăn ngủ tiểu tiện đại tiện làm tình trên lưng lạc đà, vì vậy, lạc đà là một phần sống như con cái, sinh mệnh của lạc đà ngang hàng với tộc dân. Và theo nhận xét riêng của anh, lạc đà của họ khác với giống lạc đà chung. Chúng được huấn luyện, rập giống một cách gia truyền và có vẻ linh thiêng.
Mỗi người có một tấm vải đen lớn. Dùng quấn từ đầu đến chân, chỉ chừa đôi mắt, để chống sức nắng lột da ban ngày. Ban đêm, mỗi gia đình bắt lạc đà nằm bẹp xuống xung quanh, họ nằm ở giữa, gần sát lạc đà, dùng những tấm vải trùm che các con vật và cả gia đình, giống như một cái lều thấp màu đen. Hơi thở của lạc đà là máy sưởi thiên nhiên giữ họ ấm giữa giá lạnh khinh khiếp của sa mạc về khuya.
Lạc đà là nguồn sống. Họ cho chúng uống nước trước khi họ uống. Vỗ về chúng sau những chuyến đi dài. Thậm chí, có những lễ hội dành riêng cho lạc đà. Họ bảo vệ lạc đà như bảo vệ chính mạng sống của họ. Họ có phương thuốc tổ truyền để cứu sống những lạc đà cái, nguồn quí báu sản xuất lạc đà con. Mỗi lạc đà ra đời là mỗi hân hoan, trang trọng và ân phúc cho gia đình và bộ tộc. Anh thanh niên quấn vải ở chung với họ, vì muốn tìm hiểu phương thuốc chống cái chết. Anh phải cống hiến mười con lạc đà hai bướu, loại khỏe mạnh nhất, để được làm khách mời tạm trú di động. Chưa kể, hai con lạc đà lai ngựa mà anh sử dụng, với lời hứa sẽ để lại tặng họ khi anh trở về quê nhà. Lạc đà lai ngựa là một sinh vật có khả năng chịu đựng sự hành hạ của sa mạc, cùng một lúc chạy rất nhanh, không hỗn loạn trong bão cát, và vô cùng trung thành. Để đáp trả, họ cung cấp cho anh hai thiếu nữ. Chính cô “mắt vực thẳm”, anh gọi như vậy vì nhìn vào đôi mắt này, không thấy đáy, đã cho anh biết bí quyết bên trong phương thuốc. Anh cũng đã chứng kiến vài lần cách họ cứu sống lạc đà cái hấp hối.
Họ có kinh nghiệm và tin rằng khi lạc đà cái đang trên đường đi về cõi chết, nếu nó phát hiện đang mang thai, nó sẽ tìm cách quay lại cõi sống, để cho con nó được ra đời. Sức mạnh của tình mẫu tử là sức mạnh thiêng liêng cao độ nhất của cõi sống. Người cũng vậy, mà vật cũng vậy.
Vào khoảng 9 giờ đêm, con lạc đà cái bắt đầu hấp hối, nó bị bệnh suốt tuần lễ qua. Họ cho nó uống đủ các loại nước xương rồng, lá dừa, và cỏ gai, nhưng chỉ giúp nó kéo dài mạng sống thêm ít ngày. Bây giờ, nghe tiếng rít thê thiết của nó và tiếng phụ họa của đồng loại xé toạc sự im lặng ngàn năm của sa mạc, cảm giác rợn người mọc lên trên xương sống. Mỗi lần con lạc đà cái rít lên, như lời di chúc, như nhắn nhủ giã từ, những con lạc đà khác đồng trả lời, chúng rít lên, âm thanh qua lỗ mũi, nghe lạ lùng, kinh dị như tiếng còi ma trong hồi tưởng của anh thời thơ ấu. Rồi tiếng còi ma dần dần nhỏ dần, như đoàn tàu đã đi xa, sắp biến vào màn sương mù trên sa mạc biển.
Bây giờ là lúc người trưởng tộc sử dụng phương thuốc hồi sinh để cứu lấy tài sản của bộ tộc. Những đống lửa được chất thêm củi và khơi rộng cho ngọn lửa bốc cao. Hơi nóng tỏa ấm lan rộng. Con lạc đà nằm nghiêng trên cát, hai đàn ông lực lưỡng banh rộng hai chân sau của nó, một số phụ nữ mở ra tiếng hát, loại âm điệu ngang ngang, lời cổ ngữ, nghe dịu dàng, xoa mềm lòng sợ hãi đang lo âu. Ông trưởng tộc mở cái túi da, lấy ra một vật đen khô, nhăn rúm, không có hình dạng rõ rệt, đưa cho một phụ nữ trẻ đầy sinh lực. Cô nhúng vật này nào một bầu máu, vừa trích ra từ những con lạc đà đực. Chỉ một thoáng, cái vật đen đó hơi phồng lên, trơn láng, mềm dẻo, giống một túi nhỏ.
Lúc bấy giờ, giọng đàn ông cất lên phụ họa với giọng nữ đang ngang phè trên cao, giọng đàn ông thấp ngang chỉ có một âm sắc. Hai con đường âm thanh song song, không hòa âm, nghe chói sắc, có khả năng đánh thức mọi sự sống nào đang say ngủ. Ngay lúc đó, cô phụ nữ trẻ nhét cái túi đen trơn vào âm hộ con lạc đà. Cô từ tốn vừa nhét, vừa vỗ về, vừa dụi vừa dịu dàng từng cử chỉ, cho đến khi cái túi lọt hết vào bên trong. Hai đàn ông khép chân lạc đà lại và sửa cho nó nằm theo một tư thế thoải mái. Tiếng hát dịu lại rồi nhỏ dần, trả lại sự im lặng cho đêm và sa mạc.
Lửa vẫn tiếp tục cháy. Họ đắp vải lên thân con vật, rồi theo chân trưởng tộc trở về đám lều thấp. Chỉ còn vài tộc dân thay phiên nhau canh con vật cho đến khi trời sáng. Anh thanh niên cố thức chờ đợi, từ căn lều gần đó, nhưng sự căng thẳng kéo dài mấy giờ qua đã trở thành chiếc búa đập vào đầu anh. Đột nhiên, bất tỉnh. Mê mệt.
Có khi họ thành công, có khi không, nhưng kết quả đó đủ chứng tỏ phương thuốc hồi sinh của họ có nhiều cơ hội đánh thức sự sống trong cơn hấp hối. Anh thanh niên ghi chép cẩn thận nội dung của phương thuốc, chiếc túi đen khô cứng nhăn nheo trở thành trơn láng mềm dẻo kia, vào sổ tay. Cô mắt vực thẳm dặn dò anh, không thể cho ai biết và anh đã giữ lời hứa mấy chục năm qua. Kỳ diệu, ái tình chân thật hay ái tình đam mê, cái nào khiến cho tất cả bí mật đều bị tiết lộ? Chắc chắc các mỹ nữ gián điệp Nga biết rõ điều này.
Ghi chú trong sổ: Vì sợ tộc dân khám phá ra, cô mắt vực thẳm đã chép lại từ cuốn sách kinh thánh của bộ tộc, vẽ lại những hình dạng cây cỏ trong sa mạc dùng làm thuốc lên hai bên đùi non của cô. Cây xương rồng gai đỏ ba nhánh mọc trên đá ở sa mạc, hiếm hoi, khó tìm và phải hội đủ điều kiện trưởng thành khi nở ra ba nhánh. Có khả năng khích thích cơ tim và thần kinh não bộ. Một loại cỏ gai năm lá, cũng rất khó tìm, có khả năng làm cho máu đông nóng lên lưu thông trở lại. Một loại lá, cô vẽ, giống lá tre, thường tìm thấy ở nơi những giếng nước cạn, đã lấp lại. Có nhiệm vụ tiêu diệt tất cả những nhiễm trùng để bảo vệ cái túi khô nhăn nheo. Những công dụng y học là do anh ghi thêm khi về đến thành phố dùng viện nghiên cứu, phân tích trong phòng thí nghiệm. Ai đi ngang qua lều của khách tạm trú đều có thể nhìn thấy rõ ràng, khi thắp đèn bên trong. Nhưng chẳng ai nghi ngờ vì thấy anh đang say sưa giữa hai bắp đùi của cô mắt vực thẳm.
Thực tế không cần phải đánh thức ông, vì vừa thấy vị linh mục xuống xe bước vào bệnh viện, lập tức ông tỉnh cơn tưởng tượng, như nước lạnh tạt vào mặt. Linh mục đi vào bệnh viện là hình ảnh báo tin sự chết đi theo sau. Đó là sứ thần của cõi bên kia. Nhưng vị linh mục này tìm ai? Có phải tìm vợ ông? Không biết. Hay tìm ông? Chưa chắc. Ông tiến ra chận đường sứ thần.
- “Chào cha, cha đến tìm ai?”.
- “Tôi đến làm phép cho người hấp hối?”.
- “Tên gì, thưa cha?”.
- “Tôi không được phép tiết lộ”.
- “Nhưng con cũng đang chờ người hấp hối”.
- “Tôi chỉ có thể nói tên với sự đồng ý của bệnh nhân hay người chịu trách nhiệm cho phép”.
- “Đó là lý do tại sao cha không có vợ. Vợ con có lẽ đang hấp hối”.
- “Đây là bệnh nhân đàn ông”. Vị linh mục vội vã bước đi như vừa thoát được một kẻ điên níu áo.
Ông lấy lại bình tĩnh. May thật, giờ này, không gặp được vợ, làm sao có thể cùng bà chống trả cái chết, dù sao, trong lúc khẩn cấp, bối rối, ông vẫn không quên mang theo liều thuốc tổng hợp đã tự tay chế tạo. Tổ cha cái chết, mày mưu mẹo hả. Ông sờ cái túi đựng đồ tùy thân của dân du lịch đeo bên hông. Cảm giác an toàn xuất hiện chiếm lấy tâm tư.
Liều thuốc chống lại cái chết, ông chưa thử lần nào vì một lời thề. Nhưng thâm ý hơn, ông muốn để dành, tạo ra sự bất ngờ đối với cái chết. Không thể cho nó biết trước. Tương tựa như trận đấu quyền anh: Cái chết là một võ sĩ chưa bao giờ thua. Kẻ vô địch kiêu hãnh nhất trong đời này và đời sau. Hắn xem thường tất cả địch thủ, lớn mạnh như voi, ghê gớm như vi trùng, thông minh như Einstein, đều bị hắn đấm gục tại chỗ. Muốn đánh lừa hắn chỉ có một cách duy nhất, chờ đến lúc hắn cầm chắc một trăm phần trăm sẽ kéo hơi thở ra mà không trả lại. Chờ lúc hắn ngạo nghễ tự đắc, đột nhiên, thình lình, ông đưa ra cú đấm khốc liệt, cú đấm dồn lại từ mấy chục năm vào đúng chỗ hiểm yếu. Dĩ nhiên hắn không gục xuống, vì chẳng bao giờ nó bất tỉnh, nhưng mất thăng bằng, loạng choạng, ngẩn ngơ. Ai dám chống lại quyền lực tuyệt đối như vậy? Ai dám làm cho cái chết liểng xiểng, thất thế như vậy? Nhân lúc địch thủ bàng hoàng, ông sẽ xốc vợ lên vai, nhảy ra khỏi võ đài, chạy lẩn vào đám đông. Trốn đi xa. Nghĩ cảnh mình chạy thoát cái chết và vợ sống lại trên lưng, y như ngày xưa đi dạo, cõng em lúc xuân sắc cạ cạ ái tình, ông cười, một vẻ cười run rẩy của con chuột hư cấu đánh ngã sư tử.
Mấy tuần qua, đêm nào ông cũng ở lại bệnh viên với vợ. Ban ngày, chạy ra chạy vào, về nhà tắm rửa, thay áo quần, đọc lại cuốn sổ, kiểm soát từng chi tiết, ôn lại những gì đã trải qua. Người vợ vẫn hôn mê, vẫn thở bình dưỡng khi, vẫn đeo dây nhợ bao bị lủng lẳng. Thế giới của bà, nhìn từ bên ngoài, bất động lặng lẽ. Ai biết được sau lưng cái bình yên kia là chuyện gì? Không cần biết. Ông đã quyết tâm.
Những chi tiết ghi chú trong sổ, lần lượt nhắc lại những chuyện kỳ thú, có khi kinh rợn, có khi khôi hài, có khi không thể hiểu. Có nơi ông tìm đến, nhưng chỉ phát hiện hoàn toàn bịp bợm để kiếm tiền. Có nơi, phù phép không linh nghiệm, hoặc giả, linh nghiệm trên người của họ giả dạng. Có nơi, những sự việc linh thiêng đó không còn nữa, đã chôn vùi trong thời gian. Nhất là những năng lực siêu phàm của các hội kín thời Trung Cổ, các hội Sa Tăng, chỉ còn là truyền thuyết.
Nhưng có nhiều nơi ông đã trải nghiệm những khác thường, gần như ma thuật hoặc phép lạ. Tuy nhiên, là người khoa học, ông nhìn ngắm, khảo sát, giải thích mọi huyền bí theo lý trí và bằng chứng. Thừa hưởng một gia tài khá lớn do bố ông để lại, nên khá dễ dàng cho ông quà cáp hoặc cúng hiến để có thể tìm hiểu và học hỏi. Ông bắt đầu hành trình năm hai mươi tuổi, và hoàn tất, ông nghĩ như vậy, sau hai mươi năm. Hai năm sau, ông lấy vợ. Người phụ nữ góa chồng ở tuổi ba mươi bảy.
Trong thời gian truy lùng phương cách chống cái chết, ông đã nhiều lần tự hỏi, tại sao không tìm thấy những sức lực siêu nhiên cổ truyền làm cho đàn ông hoặc giống đực hồi sinh hoặc trốn thoát cái chết? Hèn chi, ông Tần Thủy Hoàng tìm thuốc trường sinh suốt đời không ra. Để trả lời câu hỏi này, một nhà khảo cổ Afghanistan đã điềm chỉ cho ông đến một nơi linh địa, thuộc vùng núi Vakhan (gọi là Hành lang Wakan), đá cao đá thấp trùng trùng điệp điệp nối nhau. Nơi ẩn náu một hội kín sống sót có gốc từ nhóm phản nghịch đạo Do Thái. Họ sử dụng bùa chú đen, mặt bên kia của thánh kinh. Ông khảo cổ, nhà khoa học nói, “Tôi không tin bùa chú. Chỉ quan sát, theo tôi, là một loại nhựa cây. Có lẽ, pha chế nhựa cây, rễ cây, lá, củ. Màu hổ phách, có mùi thơm dịu và thánh thoát. Họ gói trong một bịch da nhỏ làm bằng ruột non của thỏ, có câu thần chú ngâm trong chất nước này. Người bệnh mỗi ngày nuốt một bịch, chỉ cần ba ngày, có thể giữ người bệnh kéo dài cuộc sống, có khi lành hẳn bệnh ngặt nghèo, không phân biệt nam hay nữ”.
Lặn lội bao nhiêu tháng trời mới tìm ra, với lá thư viết bằng ngôn ngữ như gà bới, anh thanh niên được nhận vào khu nhà gỗ ở giữa núi cao, không có đường vào. Nếu không có bản đồ và người hướng dẫn đặc biệt, sẽ không thể nào đến nơi. Sau nhiều lần theo dõi, anh cũng đồng ý với nhà khảo cổ. Có hiệu nghiệm hay không, chưa thể quyết liệt nhận định. Bùa và thuốc có kéo dài sự sống hay không, ngay cả bệnh nhân cũng không biết, người hành lễ đạo làm sao biết. Có vẻ như may thầy rủi thợ. Tuy nhiên, anh lại yêu thích lề lối nhân sinh quan về tinh thần bùa chú và nước thánh này. Anh ghi và giải thích:
Sau khi nuốt xuống, cái bịch mỏng nằm trong thực quản gần trái tim. Dần vỡ ra. Nước đặc biệt, có lẽ chứa nhiều kích thích tố, tan dần, các chữ bùa cũng tan theo. Họ nói khi vào trong con người, chữ có hai thành phần: chất và bản chất. Khi cái trước biến mất, cái sau, tồn tại vô hình, có thể được hấp thụ vào các mô của cơ thể, vì tinh chất luôn tìm kiếm vật ở trong vật chất – ngay cả khi đây là nguyên nhân của nhiều bất hạnh.
Họ tin rằng, cơ thể giống như những chiếc lá, nơi đó ánh sáng trú ngụ trong vài mùa, trong ít tháng. Sau đó, lá gục xuống chết khô, và bóng tối nghiền nát lá thành cát bụi, ngay cả khi những linh hồn bên trong lá nôn nóng cố gắng tái sinh. (*)
Suốt hai tuần qua, ngày nào ông cũng chú tâm tận lực suy xét cẩn trọng liều thuốc đã tạo ra cho phụ nữ. Về mặt khoa học tâm linh, hóa học và tâm lý đều có thể chấp nhận một cách lạc quan, như việc chấp nhận có thánh thần, ma quỉ, nhưng có phần khoa học hơn, nhất là về mặt y khoa tuy có thể không đồng ý nhưng không thể bác bỏ. Nghĩa là có thể có hiệu quả nhưng không thể hoàn toàn kiểm chứng. Quan điểm này, đối với ông, không quan trọng vì ngay cả khoa mổ xẻ thành công nhất của y khoa hiện đại vẫn không thể hoàn toàn giải thích những sự việc xảy ra ngoài hiểu biết.
Cứ ví dụ như bệnh ung thư, rất nhiều trường hợp bác sĩ bó tay, mà bệnh nhân vẫn tiếp tục sống, và sống rất lâu. Còn nữa, bằng chứng rõ ràng hơn là đời sống giới hạn 25 tuổi do bệnh tật, mà nhà bác học Stephen Hawking đã vượt qua và sống hơn 75 năm. Tiến bộ của ngành y khoa và các khoa học về sức khỏe vẫn chưa có cú đấm liểng xiểng cái chết.
Liều thuốc cứu phụ nữ quan trọng nhất, ông đọc đi đọc lại những ghi chép, dù tổng hợp nhiều phương cách khác nhau, nhưng căn bản là phục sinh lạc đà cái của bộ tộc di động trong sa mạc. Cô mắt vực thẳm đã cho người yêu sắp vĩnh viễn rời xa cô, biết về phương thuốc tổ truyền. Ngoài những loại xương rồng, cỏ gai, lá tre ra, món thuốc chính là thai nhi của lạc đà. Tộc dân đã dùng cách riêng trục ra thai nhi non và ngâm vào bình nước pha chế bởi các đặc sản của sa mạc. Bao nhiêu tháng sau, cái thai sẽ dần dần khô lại, teo nhỏ. Họ lấy ra lau khô rồi cất vào nơi cẩn trọng. Chờ khi sử dụng mới mang ra ngâm vào máu. Thai nhi sẽ bừng tỉnh như lúc mới ra khỏi lòng mẹ. Ghi chú trong sổ: Cái thai khô này có lẽ được cất giữ gần giống phương pháp ướp xác của người Ai Cập, nhưng có bí ẩn về việc hồi phục.
Câu chuyện được ghi lại với câu hỏi, nếu tình yêu của mẹ có thể khiến đứa con sơ sinh sống lại, liệu thai nhi có thể đánh thức người mẹ đang sắp chết? “Vào ngày 25 tháng 3 năm 2010, bà mẹ người Úc Kate Ogg đã hạ sinh cặp song sinh Jamie và Emily chỉ sau 27 tuần mang thai. Mặc dù Emily sống sót sau quá trình sinh nở nhưng Jamie đã sinh ra trong tình trạng nguy kịch và tắt thở. Sau khi các bác sĩ dành 20 phút để cố gắng hồi sức cho Jamie nhưng không thành công, họ nói với Kate và chồng cô ấy là David rằng Jamie đã chết, và các y tá đặt thi thể bất động của Jamie lên ngực ngươi mẹ để bà có thể nói lời tạm biệt.
Khi Kate và David nghĩ rằng họ đang nói lời vĩnh biệt với đứa con đã khuất của mình, thì một điều đáng chú ý đã xảy ra: sau khoảng năm phút hoặc lâu hơn, Jamie bắt đầu di chuyển và cử động của sơ sinh ngày càng rõ rệt hơn. (Snopes. Fact check. Did a mother’s hugs bring her dead son back to life? https://www.snopes.com/fact-check/kate-ogg/.)
Ông chuẩn bị hết mọi loại cây lá sa mạc, kể cả chất nước hổ phách của hội kín ở Afganishtan, rồi đặt mua lậu một thai nhi non từ đường dây bệnh viện phá thai ở Thái lan. Ông đã tạo ra hai liều thuốc, nhưng liều thuốc cho vợ ông là quan trọng bậc nhất, vì chính ông sẽ thi hành cú đấm bất ngờ vào thế lực tuyệt đối tiêu hủy cõi người. Liều thuốc cứu phái nam, không phải không quan trọng, nhưng ông sẽ uống, hoặc dặn dò vợ con cho ông uống vào những ngày sắp bế mạc. Uống xong, chỉ có trời mới biết, chuyện gì xảy ra.
Sáng sớm, khi hai vị bác sĩ, một là trưởng bệnh viện, hai là người trực tiếp chăm sóc bệnh nhân, mời ông vào văn phòng, nghiêm chỉnh theo thủ tục, buồn bã với lòng nhân ái, báo cho ông biết, trường hợp của vợ ông không thể cứu chữa. Có thể bà sẽ qua đời trong đêm nay. Đây là bản tin ông đang chờ đợi. Nhiều kinh nghiệm lăn lộn, phiêu bạt bao năm với cái chết, ông tự mình đã thu thập nhiều linh cảm và nhạy biết, nhất là phần giác quan thứ sáu khi cái chết đến gần. Mấy ngày qua, ông đã ngửi được mùi tử thi từ thân thể của vợ mình. Mùi đó càng ngày sẽ càng thúi, nhưng lúc khởi đầu, chỉ phảng phất nhẹ nhàng, phải bình tĩnh và trầm lắng mới nhận thấy. Máy lạnh và mùi thuốc sát trùng trong bệnh viện có thể che giấu tử khí, nhưng sẽ như tên tù vượt ngục tài ba, nó sẽ cưa song sắt, lấp ló, trước sau gì cũng chạy thoát ra đường.
Tin báo tử sớm này là đặc ân, nó cho ông nhiều thời giờ, những giờ phút có thể là cuối cùng. Ông về nhà rồi trở lại bệnh viện sớm hơn mọi khi, lúc 9 giờ sáng. Kéo theo một va li khá lớn, y tá tưởng chừng như ông dùng để dọn dẹp những đồ đạc trong phòng vợ, mang về. Mang về những kỷ niệm đau đớn.
Ông ăn sáng với vợ. Đặt nhà ăn trong bệnh viện hai ly cà phê, trứng chiên và bánh mì lát. Một ly nước mận, vì vợ ông thường dùng nước này để giúp đường ruột dễ thông thương. Chồng ăn bánh mì trứng, vợ ăn thuốc treo trong bình. Uống hai ly cà phê, uống luôn ly nước mận. Buổi sáng xanh lơ ngoài cửa sổ. Sức sống tràn trề và sức sống thoi thóp được chia cách bởi vách tường có kính trong. Hai bên nhìn nhau. Sống thoi thóp hỏi:
“Chừng nào anh mới vào đây để cứu em?”.
“Anh không vào được, tường vách xây kín, xương da ngăn chận. Anh muốn cứu em lắm nhưng không biết làm sao”.
“Em thấy khó thở quá. Mỗi lần thở ra, không biết có còn hít vào hay không? Đau ngực lắm anh”.
“Giá như anh có thể giết mình cho em được sống, anh sẽ không từ chối. Thôi, em cứ nhờ người chồng xoa ngực và hát cho em nghe. Những bài hát ngày xưa hai người thường hát chung. Kỷ niệm là một cách sống. Mai mốt, dù bay đến phương trời nào, anh cũng mang theo kỷ niệm của chúng ta”.
Từ ngày vợ bệnh, ông đã mang vào phòng cây đàn guitar, trưa chiều, vẫn thường hát cho vợ nghe những bài quen thuộc. Bấy giờ ông mới hiểu, thế nào là hát có hồn.
Tất nhiên, lời hát chỉ còn đường nét, tình cảm khô của nhạc sĩ. Tuy nhiên, khi sáng tác, nếu nhạc sĩ không khắc ghi hồn mình vào trong chữ nghĩa, âm điệu, thì bài hát sẽ lạnh lẽo không tạo ra cảm xúc cho người hát, thì người nghe chỉ nghe để nghe. Tình cảm khô ở trong ca từ-giai điệu kích thích tâm tư của người hát, tùy vào mức độ kích thích để tạo ra cường độ cảm xúc thể hiện qua tiếng hát. Ở một cảm xúc cao độ, hồn người hát trào ra theo lời, ra mắt, ra hơi thở, ra toàn cõi chân lông, dẫn đến trạng thái say sưa, mê hoặc, nối kết với người nghe. Dù hôn mê như vợ ông, cũng có thể cảm nhận được. Mí mắt bà chợt run lên, khi lời hát từ thấp lên cao: “Cuối cùng rồi chỉ còn em với tôi, như đêm khuya chỉ còn trăng với sao. Người ta hứa yêu nhau cho đến bạc đầu. Còn tôi hứa yêu em, yêu em như yêu ngày đầu…”. Hồn ông trào ra mắt và mũi: “Ai biết bao giờ đổi thay? Ai biết bao giờ mất nhau? Lòng luôn lo lắng mai sau. Ai biết bao giờ xa cách? Ai biết bao giờ biệt ly? Ai biết bao giờ kẻ ở người đi…”.
Và ông hát cho vợ nghe suốt từ trưa đến chiều. Lúc nắng xế, ông đặt nhà ăn mang lên hai ly cà phê cappuccino. Mở va li, mang ra hai chiếc bánh black forrest đã mua từ tiệm bánh nổi tiếng trong phố, nơi ông và vợ thường thưởng thức bánh với cà phê và nghe nhạc trong những ngày xế trưa không muốn ôm nhau. Dĩ nhiên, ông ăn cả hai bánh và uống cả hai ly cà phê. Chuẩn bị thức suốt đêm nay. Trí tưởng ông bật lên:
“Em đừng nghĩ là anh hoang tưởng”.
“Còn nói nữa. Chỉ có anh mới dám làm những chuyện kinh hoàng như vậy”.
“Không đâu. Anh đã bỏ bao nhiêu năm đời người chuẩn bị để cứu em. Đánh bại cái chết là một kỳ công. Chẳng phải sứ mệnh cao cả nhất của loài người là chiến thắng cái chết hay sao? Hà, hà, lần này, thì em không cản anh được rồi”.
“Nhưng nếu anh không thành công thì sao?”.
“Đàng nào em cũng chết trong đêm nay. Anh giải cứu em không được, thì sẽ chết chung với em. Ngày mai hoặc họ sẽ tìm thấy hai xác chết, hoặc hai người sống vui vẻ yêu nhau”.
“Lúc nào anh cũng nói giỡn được. Em chết rồi, anh phải sống. Lý tưởng của anh còn dài, chưa xong mà”.
“Không, anh không giỡn. Chết một lần với nhau, không phải là mối tình can đảm, không phải là mối tình chung thủy, đó chỉ là lời khen tặng phù phiếm của người ta. Đây là mối tình tuyệt diệu, mối tình bất tử. Chỉ như vậy mới có thể định nghĩa được tình yêu không bằng lời lẽ, vì chữ nghĩa không đủ, không thể diễn tả xứng đáng với giá trị, chỉ hành động mới có thể bày tỏ hết ánh sáng, chức năng của nó. Chúng ta nên làm như vậy”.
Nếu theo dõi ánh nắng trong một ngày, đó là hành trình sinh khí của sự sống. Sinh khí sẽ lên cao nhất tại một thời điểm nào đó trong đời của mỗi người. Cao điểm này không giống nhau. Có người đạt đến lúc còn trẻ, có người đến tuổi già, đa số ở khoảng tuổi trung niên. Như nắng trong ngày sẽ có một lúc sáng nhất, nóng nhất. Sau đó, nắng sẽ giảm xuống, phai nhạt lần. Sinh khí sẽ tan theo thời gian, cho đến khi cạn kiệt, nắng chiều khuất sau dãy núi. Sinh khí của người vợ đang vào buổi chạng vạng.
Cảnh tối mờ mờ lốm đốm ánh sáng yếu ớt, bất kỳ là đâu, cũng sẽ buồn, gợi lên những thương tâm. Ông ăn tối với vợ, lấy ra từ va li hai ly thủy tinh, một chai rượu vang 28 năm cũ, 28 năm vợ chồng. Vợ ông thích rượu vang đỏ.
Bữa ăn tối này có thể là bữa ăn cuối cùng của hai sinh mạng, cũng có thể là bữa ăn bắt đầu một cuộc phiêu lưu mới. Ông muốn nó đặc biệt, lãng mạn, thần thánh, và yêu thương. Dùng iPhone mở nhạc vừa đủ, những ca khúc mà vợ ông thường nghe. Thắp ba cây bạch lạp. Một cho vợ. Một cho ông. Một cho tình yêu.
Bây giờ là phần thực đơn. Khai vị: hai bánh bèo nhỏ, hai bánh nậm. Tiếp theo, hai bánh ướt nhân thịt. Món chính gồm hai chén bún bò huế, một chén bánh canh giò heo. Tráng miệng có bánh da lợn và kem xoài. Mỗi thứ vợ yêu thích, mỗi chút, ông đưa lên gần mũi bà, cho hơi hám lách vào ống thở, trước khi ông cho vào bao tử của mình. Lần cuối, em thích ăn cá nướng quấn bánh tráng chấm mắm nêm, nhưng mắm này mang vào bệnh viện sẽ bị phát giác ngay. Anh cũng không mua được bánh cam vì buổi chiều bánh bị mềm. Ráng ăn cho hết. Nào, nâng ly. Nhìn khuôn mặt vợ tái nhợt, thái dương chìm xuống, dấu hiệu của người sắp ra đi. Hơi thở nhẹ như ánh trăng. Ông thích câu thơ đó từ lâu nhưng đến hôm nay mới tỏ tường, thở nhẹ như ánh trăng là ra làm sao.
…Đêm qua chưa mà trời sao vội sáng… Chỉ nghe tim nói nhỏ trở về thôi…(**). Đã đến cuối đường, không trở về được nữa. Đêm bắt đầu giảm bớt tiếng động, bớt bước chân y tá băng ngang phòng. Ngoài trời tối đen. Ông biết, đã đến lúc. “Mình ơi. Anh dọn dẹp xong. Chúng ta sẽ cùng nhau bắt đầu. Đừng sợ. Anh sẽ luôn luôn bên cạnh em”.
Ông mở banh va li làm hai. Bày tất cả liều thuốc lên bàn đẩy trong phòng. Trước hết, cẩn thận bưng bình đá lạnh, chứa bịch máu loại máu Ô, cùng loại máu của vợ, đã mua từ ngân hàng máu. Bên cạnh là chiếc túi da đựng thai nhi khô. Tiếp theo là chai nước màu hổ phách. Sau cùng, một hộp thuốc trợ lý, Viagra. Quên, cần chai dầu trơn láng.
Hạ đèn xuống mờ mờ, vẫn để nhạc nhẹ như ánh trăng, nhưng chuyển qua nhạc êm dịu không lời. Khuôn mặt vợ trong ánh đèn sương phủ, dù hốc hác, vẫn đẹp. Bây giờ, xương gò má em nhô cao, giống người mẫu á đông. Thiếu ánh sáng, màu môi đậm xuống, ngậm sợi dây trong, giống như em đang hút nước dừa trên giường khách sạn. Mẹ kiếp, đứa nào ăn cắp bớt, mới ba tuần mà ngực em đã nhỏ hơn. Sách nội kinh nói không sai, tóc bạc chưa hẳn tuổi đời quá cao, nhưng lông bạc thì chắc chắn đã già. Ông tháo những sợi dây cột, lấy tấm áo nhà thương ra. Khỏa thân là kỳ quan không phải thiên nhiên, không phải nhân tạo, mà đẹp nhất. Thứ gì có đôi, thì cân xứng. Thứ gì chỉ một, thì chính giữa. Thứ gì nhiều, thì được bố trí ở những nơi cần thiết, vừa trang điểm vừa bảo vệ vừa thu hút nhãn quan.
Bắt đầu vào lễ, ông chuyển nhạc nhẹ qua nhạc thánh thoát trong các vương cung thánh đường. Rồi xức dầu tinh thể pha bạc hà lên thân thể vợ, nóng nhè nhẹ, thơm hơi hơi, kích thích tế bào và thần kinh, tạo nên không gian thoải mái, hưởng thụ. Da đôi bàn tay lướt trên da nằm như thuyền lướt trên mặt nước. Mới đầu sóng êm ả, về sau sóng dập dìu. Hai tay xoa bóp như nhạc sĩ chơi dương cầm không bằng ngón mà bằng bàn và cú, tương tựa nhạc sĩ Văn Cao. Xoay qua xoay lại, lật sấp lật ngửa, sờ nắn cho máy chảy đều hơn, cho da thịt tươi hơn, cho vợ cảm giác hơn, cho ông yêu thương hơn.
Bất chợt một tiếng bíp vang lên, rồi vài tiếng bíp khác. Báo động. Con đường xanh trên màn ảnh lơi dần độ lên xuống. Bíp. Bíp. Bíp… ông biết đường thẳng đỏ sắp hiện ra với hồi còi te…te… dài vĩnh biệt.
Đã đến phút quyết liệt. Ông cảm giác toàn thân run lên. Một cơn lạnh từ sau lưng xông thẳng lên óc, tỏa ra khắp người. Hơi thở nín lại khiến ông cảm thấy xây xẩm. Mắt hoa mờ. Không được. Không thể để bất cứ điều gì xảy ra. Sẽ làm trễ việc cấp cứu. Sẽ hối hận. Hít một hơi dài. cố hồi phục bình tĩnh. Lấy ống chích kim, hút đầy nước hổ phách. Bơm vào miệng vợ để từ từ nước thấm xuống. Bơm hai ống. Xong. Tự cởi hết áo quần, ông bắt đầu hô hấp nhân tạo kiểu tộc dân Kaammruz. Viên viagra phản ứng hung hăng khi ông chà xát những nơi thần tiên ngự trị trên mình vợ, nhưng đã thực tập nhiều lần trong tinh thần những cử động nghiêm túc và thánh thiện của đàn ông bộ tộc, ông từ tốn vừa hô hấp vừa thần giao cách cảm với vợ. Rồi đến một lúc, ông nằm áp sát bất động, nghĩ thầm với vợ. Anh thật là yêu em.
Nhạc vẫn vút cao trang trọng. Vẫn cho vợ uống chặp chặp thuốc kích thích của hội kín Afganistan. Ông vẫn uống viagra rồi tịnh dưỡng, khi nào cảm thấy có thể xung phong, ông lại tiếp tục hô hấp nhân tạo. Tất cả diễn ra như một buổi lễ lớn kéo dài suốt đêm. Và chờ đợi lúc quan trọng nhất của lễ phục sinh phụ nữ. Tiếng bíp vẫn đều đặn, có lúc hình như tắt hẳn. Ông không quan tâm. Chưa nghe tiếng te dài, ông tập trung hết sinh lực vào những cử động kích thích sinh lý vô thức, kích thích nhịp máu vào tim, kích thích sự sống có thể đã từ biệt.
Trời bắt đầu chuyển màu. Ánh sáng khởi sự leo qua mô hình tròn của trái đất. Sơn lên góc mây một chớm hồng. Ông biết đã đến lúc. Bằng tất cả những gì thiêng liêng nhất trong tâm hồn, yêu thương nhất có thể cho, cẩn trọng nhất có thể làm, ông ngâm thai nhi khô vào bịch máu Ô, chờ cho thai tỉnh thức, phồng lên, mềm dẻo, trơn láng. Ông gác chân vợ ra hai bên thành giường, tương tựa tư thế sắp đẻ, nhưng lần này, ngược lại, thai nhi sẽ đi vào tử cung.
Lấy hết những mảnh vải lót, lau chùi sạch sẽ, mặc lại áo nhà thương, sắp vợ nằm ngay thẳng. Tất cả diễn ra ngoài mí mắt hôn mê. “Xong rồi em. Anh biết em đang theo dõi. Anh đã làm hết sức. Bây giờ phải chờ. Em phải cố gắng thức dậy, dù nặng nề, dù khó khăn, dù nghĩ rằng không thể được. Em hãy tội nghiệp cho anh đã mất một phần đời người để đoán trước, tìm cách cứu em. Đừng để anh bị cái chết đánh bại. Anh và em nhất định sẽ chiến thắng. Hãy thức dậy. Trời sắp sáng”.
Suốt thời gian chờ đợi, ông thì thầm nói chuyện với vợ, kể lại bao nhiêu kỷ niệm từ lúc mới quen nhau. Nhiều kỷ niệm nổi bật mang theo tiếng cười, có khi nước mắt. Chúng nó linh động, ẩn hiện, diễn lại như xem cuốn phim rút ngắn một mối tình dài. Nam tài tử chính hỏi rằng:
“Phải chăng một trong vài ước nguyện lớn lao trong đời là được sống lâu dài với người mình yêu?”.
6 giờ 30 sáng. Cửa phòng bật mở.
Anh bác sĩ trực bước vào.
.........................
Ghi:
(*) Trích ý từ câu truyện: Yente, của Olga Tokarczuk.
(**) Ca từ trong ca khúc: Chiếc Lá Cuối Cùng của Tuấn Khanh.
Ghi:
(Sáng tác này nằm trong phạm vi thử nghiệm: 1- Thực hành chủ nghĩa Metampodernism (Kết Hợp Hiện Đại). 2- Kỹ thuật theo lý thuyết truyện ngắn của Ergard Poe: Một câu truyện, một hiệu ứng nhất quán. 3- Hình thức truyện ngắn phối hợp hư cấu và tài liệu (non fiction) 4- Nội dung, trả lời những câu hỏi:
- Tại sao những người thân yêu của tôi phải chịu chết? Sẽ mở rộng câu hỏi:
- Tại sao con người phải chịu chết? Dẫn đến câu hỏi:
- Có cách nào làm cho con người khỏi chết? Câu trả lời là không, khiến câu hỏi tiếp theo sẽ là:
- Con người hôm nay, giữ gìn và phát triển sức khỏe bằng thể dục, thực phẩm, hoá học và tác dụng điện tử. Nhưng đến một lúc nào sẽ phải hấp hối, sẽ phải chết. Có thể nào chúng ta phục hồi sự sống khi hấp hối hoặc thậm chí, sau khi chết?)
N.Y