Nguyễn Phú Yên

 

CHƯƠNG VI

TÌNH CA QUÊ HƯƠNG

 

Nếu trong thời tiền chiến ta tìm thấy những nhiều bài hát ca ngợi quê hương thì ở giai đoạn từ 1954 trở đi, những ca khúc viết về quê hương được tiếp nối, đã phong phú hơn và không mất đi cảm xúc dạt dào, sự yêu thương tha thiết, nồng nàn. Thậm chí những ca khúc ấy do hoàn cảnh chia cắt đất nước đã mang nhiều sắc thái khác hơn, tình cảm sâu đậm hơn. Trong hoàn cảnh mới của đất nước và với quyền tự do sáng tạo, đã có sự phát triển mạnh mẽ và đa dạng của nhiều khuynh hướng sáng tạo trong âm nhạc, trong đó có khuynh hướng lãng mạn ở một số tác giả. Tuy vậy, nhiều ca khúc của các tác giả đó hòa lẫn trong sự phong phú của ngàn bài ca khác nên tuy đó là các bài ca lãng mạn nhưng chúng không còn tạo thành dòng nhạc thuần túy như trước. Thật vậy các chủ đề trong âm nhạc trữ tình đã phát triển ở phạm vi rộng lớn hơn. Trước hết xin đi sâu vào dòng nhạc quê hương sau ngày chia cắt đất nước.

I. NỖI LÒNG NGƯỜI ĐI

Một biến cố lớn xảy ra cho dân tộc Việt, đó là ngày đất nước phân ly. Có khoảng một triệu người từ miền Bắc di cư vào Nam, trong đó có nhiều nghệ sĩ. Bao nhiêu tâm trạng rối bời trong lòng người dân ở cả hai miền đất nước. Gia đình phân tán, kẻ Bắc người Nam; nhiều tâm tư lắng đọng rồi cũng được giãi bày và chia sẻ trong các sáng tác của các nhạc sĩ. Họ đã trải lòng mình trong tác phẩm với nhiều cảm xúc khác nhau.

1.   Niềm luyến tiếc

Trước tiên là những ca khúc bày tỏ niềm luyến tiếc và đớn đau khi người ra đi phải rời bỏ quê hương của mình. Nhiều ca từ ta bắt gặp rất nhiều trong những bài hát này gợi nên sự chia xa trong khoảng cách địa lý: “muôn trùng”, “ngàn trùng”, “trùng trùng”, “viễn phương”, “muôn phương”, “ngàn phương”, “cố hương”, “mây khói”… Niềm luyến tiếc đó đầu tiên gây nên từ sự chia cắt đất nước và dòng sông Bến Hải nhỏ nhắn như một vết cắt trên thân thể quê hương mà đôi khi người nghệ sĩ tự cảm nhận về nỗi đau này:

Sông nào cắt đứt đôi nơi

Sông nào xé nát tim tôi 
Sông nào bóp chết thương yêu,

Việt Nam ơi! 
Sông buồn khóc nước tang thương

Sông gầm thét khúc bi thương 
Sông sầu nước mắt ly hương, Việt Nam ơi! 
       (Trọng Khương, Về miền Nam)

Yêu là yêu là yêu không bờ bến rồi 
Yêu là yêu là yêu những nẻo đường ơi 
Yêu là yêu là yêu không bờ bến rồi 
Sao người ơi đành tâm chia đường cách đôi.

      (Thanh Bình, Những nẻo đường Việt Nam)

Ơ... ơi... hò ... 
Dòng sông mơ màng và đẹp lắm 
Anh ơi ai nỡ chia đôi bờ

Để tình ta ngày tháng phải mong chờ…

      (Lam Phương, Chuyến đò vĩ tuyến)

Hận sầu ly hương ai đem đất nước 
Chia cách đôi nơi sông núi chia phôi 
Viễn du sầu lắng mang theo tình quê 
Xót xa mến thương làng cũ.

Chiều tà mây bay bao la gió cuốn

Chiều ơi xa vắng tiếng chim gọi đàn  

Thầm mơ ước mong ngày mai sáng tươi

Ðàn vang tiếng ca hồi hương.

         (Xuân Tiên & Đan Thọ, Xa quê hương)

Người ơi! Nước Nam của người Việt Nam 
Vì đâu oán tranh để lòng nát tan 
Ðây Bến Hải là nơi ngăn cách đôi tình 
Ðứng lên tìm chốn yên vui thanh bình.

Người ơi! Sống chi cuộc đời thương đau

Về đây áo cơm đùm bọc lấy nhau

Ðây nỗi lòng người dân tha thiết mong chờ

Cớ sao người vẫn đang tâm thờ ơ…

         (Nguyễn Hiền & Nhật Bằng, Về đây anh)

Nỗi buồn thương được nhân lên khi gia đình bỗng dưng chia lìa người thân mà không biết thời gian nào được trùng phùng:

Đêm hôm qua anh trở về,

Về bên sông sông mờ mờ

Mắt ngước nhìn nhà ta chìm

Trong khói súng thù.

Đêm hôm qua lòng biết lòng

                        Nghe tin chồng về bên sông

Lòng biết lòng nhưng mong gì

Thấy đôi mắt trong…

Những chiều mái tóc buông lơi 
            Những chiều đem áo ra phơi 
            Lòng thấy chơi vơi nói không nên lời 
            Tiếng lệ thắm qua muôn đời 
            Xa nhau cách mấy phương trời vì ai.

        (Hoàng Thi Thơ, Tình sầu biên giới)

Nhạc sĩ Lam Phương – một người miền Nam, bỏ quê hương Rạch Giá lên Sài Gòn lúc 17 tuổi để kiếm sống – cũng tự đặt lòng mình vào tâm trạng của người con gái miền Bắc sau ngày chia cắt đất nước. Nàng đang mong chờ cùng người yêu trên con đò bên bờ sông để đưa chàng qua vĩ tuyến về miền Nam trù phú với niềm tin sẽ mãi được sống trong thanh bình:

Đêm nay trăng sáng quá anh ơi 
Sao ta lìa cách bởi dòng sông bạc hai màu 
Lênh đênh trên sóng nước mông mênh 
Bao đêm lạnh lẽo

Em chờ mong gặp bóng chàng. 
Vượt rừng vượt núi đến đầu làng 
Đò em trong đêm thâu

Sẽ đưa chàng sang vĩ tuyến 
Phương Nam ta sống trong thanh bình 
Tình ngát hương nồng thắm

Bên lúa vàng ngào ngạt dâng…

       (Lam Phương, Chuyến đò vĩ tuyến)

Nhưng nổi bật hơn cả là nỗi niềm, tình cảm thống thiết của những người đã rời bỏ đất Bắc để vào Nam khi họ giãi bày tâm sự:

Thu năm qua đoàn người đi xót xa 
            Mang tâm tư hận sầu vương thiết tha 
            Hôm nay đi nghe tiếng sóng rạt rào 
            Nghe tiếng gió nghẹn ngào 
            Nhìn làn mây buồn trôi. 
            Ôi quê hương!

Giờ chìm trong khói sương 
            Mây bao la gợi sầu ai viễn phương 
            Bên kia sông ai nỡ cắt đôi đường 
            Gieo rắc mối u buồn 
            Tìm đâu tình cố hương.

           (Anh Hoa, lời Ngọc Long, Hận ly hương)

Ra đi khi hoa đào nhẹ rơi

Xuân về ai nỡ sớm chia phôi

Cất bước đi bao người như sầu nhớ

Xa quê vì nước chia đôi bờ.

Xuân nay ta mang bao niềm thương

Trông vời xa lắc chốn quê hương…

           (Phó Quốc Lân, Xuân ly hương)

Lìa xa thành đô yêu dấu,

Một sớm khi heo may về 
Lòng khách tha hương vương sầu thương. 
Nhìn em mờ trong mây khói,

Bước đi nhưng chưa nỡ rời 
Lệ sầu tràn mi, đượm men cay đắng biệt ly…

                                    (Vũ Thành, Giấc mơ hồi hương)

Nỗi niềm tiếc thương càng nhân lên gấp bội khi chiều về khách viễn du tưởng nhớ đến làng xưa quê cũ với bao hình ảnh êm đềm giờ đã khuất xa:

Chiều buồn mênh mông xa quê thân yêu 
Khi bước chân đi trên bến chia ly 
Áng mây lờ lững trôi êm về đâu 
Cánh chim lướt bay ngàn lối. 
Thuyền về nơi nao cho ta luyến tiếc 
Xa bóng quê hương đi tới muôn phương 
Vấn vương cùng ý tơ bao lời thơ 
Lắng nghe lá rơi chiều ơi…

         (Xuân Tiên & Đan Thọ, Xa quê hương)

Người ra đi từ nhiều vùng đất ở miền Bắc nhưng quê hương tiêu biểu trong lòng người lữ khách vẫn là hình ảnh của Hà Nội yêu thương:

Hà Nội ơi! Xa cách muôn trùng dương 
Những lúc sương chiều xuống 
Tìm đâu bóng Hồ Gươm lòng bao mến thương 
Hà Nội ơi! Như cánh chim ngàn phương 
Ta sống trong sầu thương 
Từ nay vắng Hồ Gươm lòng bao vấn vương…

         (Nhật Bằng & Đan Thọ, Vọng cố đô)

Một lần nữa có hai người nhạc sĩ miền Nam cũng hóa thân thành một người con Hà Nội để tiếc thương cảnh cũ ở miền quê đất Bắc. Đó là Lam Phương và Song Ngọc:

Buồn nhìn về xa xôi,

Hà Nội ơi đã xa cách rồi

Mịt mùng ngàn trùng khơi,

Thành phố cũ lắng sau núi đồi
            Đâu Thăng Long năm xưa,

Cùng tháp cũ rêu xanh mờ
            Còn tìm đâu nên thơ,

Cành liễu úa rủ bên ven hồ.
            Nghẹn ngào nhìn ly bôi,

Tình yêu nước nấu nung tháng ngày
            Bềnh bồng trôi phương nao,

Sầu ly tan mắt hoen lệ tràn.
            Ôi ta xa kinh đô,

Vì nghiệp nước phải giang hồ
            Dù xa xôi năm tháng,

Hà Nội ơi ta nhớ muôn đời.
                    (Lam Phương, Tình cố đô)

Hà Nội ngày tháng cũ

Có bóng trăng thơ in trên mặt hồ 
Hà Nội ngày tháng cũ

Có tiếng oanh ca bên bờ tường vy 
Hà Nội ngày tháng cũ 
Có dáng em tôi áo trắng

Nghiêng nghiêng đường chiều 
Tiếng guốc lưa thưa lao xao

Khua trên vỉa hè 
Mùa thu nghe gió heo may. 
Hà Nội người có nhớ 
Tháp Bút chơ vơ liễu xanh vật vờ 
Hà Nội người có nhớ 
Hương lan vương vương

Bên hồ Thuyền Quang 
Hà Nội người có nhớ 
Chiếc áo xanh lam

Thơ ngây cô em học trò 
Áo trắng Tây Sơn Trưng Vương

Em tan trường về 
Đường qua nẻo phố hẹn hò. 
Ai ra đi mà không nhớ về 
Trường Thi ngày ấy ta bên nhau…

          (Song Ngọc, Hà Nội ngày tháng cũ)

Nhạc sầu buông trầm lắng

Xa quê bao ngày tháng 
Mang theo nỗi niềm đau xót chia phôi. 
Hà Nội xa vời lắm

Nơi quê hương chìm đắm 
Ai ra đi mà không thương nhớ về. 
Vì đâu ta điêu linh

Sống trong đêm mong manh 
Nhớ nhung ôi đêm thâu buồn tàn canh 
Chiều năm xưa vui tươi

Gió reo ca vang trên môi cười 
Tình kết liên muôn người. 
Thuyền trôi trong lênh đênh

Trùng dương xa mông mênh 
Lạnh buốt đến thê lương sầu hoài hương. 
Buồm vương theo sương lam

Hoài đi quê ly tan 
Ngàn sóng vang lên niềm tin ngàn…

       (Lam Phương, Sầu ly hương)

Còn người Hà Nội thì niềm luyến thương luôn sống dậy và khắc khoải trong lòng khi xa cảnh cũ người xưa:

Tôi đứng bên này vĩ tuyến
Thương về năm cửa ô xưa
Quan Chưởng đêm tàn dẫn lối
Ðê cao hun hút chợ Dừa
Cầu Rền mưa dầm lầy lội
Gió về đã buốt lòng chưa?
Yên Phụ đôi bờ sóng vỗ
Nhị Hà lấp lánh sao thưa
Cầu Giấy đường hoa phượng vĩ
Nhớ nhung biết mấy cho vừa…

                              (Y Vân, thơ Tạ Tỵ, Thương về năm cửa ô xưa)

Rồi khi nắng tắt dần chuông chiều buông 
Gió mang nắng thu về sầu vương 
Ðây kiếp giang hồ 
Gửi tình quê hương trong tiếng ca. 
Hà Nội ơi! Thôi cách xa từ nay 
Bao mái xưa đầm ấm 
Chìm trong tiếng lòng

Ta hoài hương thiết tha…

          (Nhật Bằng & Đan Thọ, Vọng cố đô)

Ngày ấy thắm tươi vui bao la

Ngàn tiếng ríu rít chim đua ca

Đón xuân ngày qua.

Còn những phút vui đâu năm xưa

Lệ thắm ướt khăn lúc tiễn đưa

Hà Nội yêu mến!

           (Phó Quốc Lân, Xuân ly hương)

Không chỉ nhớ về cảnh xưa, người nhạc sĩ còn luyến thương hình bóng người yêu năm cũ vẫn còn ở lại quê nhà:

Tôi xa Hà Nội năm lên mười tám

Khi vừa biết yêu 
Bao nhiêu mộng đẹp yêu thương

Thành khói tan theo mây chiều 
Hà Nội ơi! Nào biết ra sao bây giờ 
Ai đứng trông ai ven hồ

Khua nước trong như ngày xưa. 
Tôi xa Hà Nội năm em mười sáu

Xuân tròn đắm say 
Đôi tay ngọc ngà

Dương gian tình ái em đong thật đầy 
Bạn lòng ơi! Ngày ấy tôi mang cây đàn

                        Quen sống ca vui bên nàng

                        Nay khóc tơ duyên lìa tan…

         (Anh Bằng, Nỗi lòng người đi)

Trong một ca khúc với giai điệu nhẹ nhàng trong nhịp điệu luân vũ, người ra đi còn gửi lời thương mến cho người mẹ già ở lại:

Mẹ ơi thôi đừng khóc nữa 
Cho lòng già nặng sầu thương 
Con đi xây tình viễn xứ 
Đâu có quên tình cố hương. 
Thương ngóng về quê cũ 
Gót thù xéo thảm thê 
Đời trai thầm rơi lệ 
Súng gươm hẹn mai về. 
        (Nguyễn Hiền, Lá thư gửi mẹ)

Cũng như Quang Dũng trong thi ca và Hoàng Thi Thơ trong âm nhạc, nhạc sĩ Nguyễn Hiền sau khi nhắc đến mẹ cũng không quên nhớ về em gái. Hai hình ảnh ấy gắn chặt lẫn nhau trong tâm thức người nghệ sĩ xa quê:

Tôi có người em nhỏ,

Xanh xanh đôi hàng mi 
Môi hồng vừa đương độ,

Chưa biết sầu biệt ly. 
Ngày tôi đi vàng nắng,

Nghiêng nghiêng một hàng cau 
Mai ta nhìn mây trắng,

Gửi lời về thương nhau.

Chiều nay buồn viễn xứ,

Nhớ người em gái xưa 
Tôi thấy phương trời cũ,

Giăng giăng một hàng mưa.

Mơ về đôi môi thắm,

Cười ngày tôi lên đường 
Quê ta chừng xa lắm,

Giờ em có nhớ thương.

       (Nguyễn Hiền, Người em nhỏ)

2.  Nhớ về quê cũ

Ra đi nhưng trong lòng còn biết bao hình ảnh thân yêu của quê hương nơi mình sinh ra và gắn bó một đời. Tuy đã đặt chân tới miền đất mới nhưng người nghệ sĩ vẫn thấy xa lạ, chỉ mong được thấy cảnh cũ người xưa. Trong lời ca ta thường bắt gặp những từ “sầu”, “hận”, “buồn”, “đau”, “thê lương”, “thương”, “yêu”, “nhớ”, “ngậm ngùi”…

Ra đi xa mái tranh thân yêu 
           Xa bến xưa cô liêu 
           Với hình dáng quê nghèo 
           Ðêm nay ta lặng ngắm mây trôi 
           Nhớ về phía xa xôi 
           Hận sầu dâng đầy vơi…

           (Anh Hoa, lời Ngọc Long, Hận ly hương)

Mưa về gợi nhớ đến nơi xa

Những chiều ngồi ngắm bóng mây qua

Ngày thơ ấu cười đùa mà giờ đây ngậm ngùi

Còn tìm đây giây phút êm vui.

           (Phó Quốc Thăng, lời Ngọc Long,

            Khúc nhạc hoài hương)

Một người con ra đi nhưng không quên làng xóm quê xưa. Ở nơi xa, người nhạc sĩ ấy bằng giai điệu của mình gửi lời thăm về người láng giềng, thăm em bé, mẹ già, thăm cô gái làng, và không quên cả đàn bò thân thuộc:

Từ miền Nam viết thư về thăm xóm làng 
Sắt son gửi trong mấy hàng 
Thăm bà con dãi dầu năm tháng. 
Từ Tiền Giang,

Thương qua đèo Cả thương sang 
Đêm đêm nhìn vầng trăng sáng 
Thương những già hôm sớm lang thang.

Em thơ ơi có còn học hành sớm tối 
Áo nâu tươi gái làng còn che môi cười 
Và đàn bò còn nghe chim hót lưng đồi 
Nhớ nhung rồi thương quá lắm bé thơ ơi! 
          (Thanh Bình, Lá thư về làng)

Và hình ảnh nổi trội trong các bài hát chia ly là hình ảnh miền quê của những tháng ngày cũ mà người ra đi không nguôi hoài niệm:
            Quê yêu xa rồi, còn nhớ muôn đời

Làng xưa thôn cũ. Tiếng ca mong chờ

Đàn nắn cung hờ, tình chia bến bờ…

           (Phó Quốc Thăng, lời Ngọc Long, Khúc nhạc hoài hương)

Đường về còn xa, đây kiếp không nhà 
Nơi đất quê người ta mong thấy

Những chiều êm êm lá vàng rơi 
Chiều ly hương gió thu tàn mơ 
Nhìn quê xưa lòng vương sầu nhớ 
Chân bước đi còn tiếc trông
Bóng tre xanh mờ dần khuất xa.

            (Nhật Bằng & Đan Thọ, Thu ly hương)

Đường về xa vời gieo thương nhớ cho lòng
Hồn quê lai láng khi ánh chiều rơi.
Đã mấy thu xưa qua rồi
Khi gió sầu đông mang về
Lòng buồn man mác niềm nhớ.
Từng đàn chim chiều

Tan tác bốn phương trời
Miền xa xa vắng đâu chốn cố hương.
Khói biếc hồn quê chứa chan
Trông mãi đường về xa xôi
Như nhắc tình sầu ly hương.
          (Hoàng Trọng, lời Quang Khải, Đường về)

Dù đã bình yên trên vùng đất phương Nam tươi đẹp, người ra đi vẫn không ngừng thương nhớ miền Bắc thân yêu và họ đã giãi bày tình cảm ấy vào trong tiếng nhạc. Chẳng hạn một khúc tango của một nhạc sĩ mà người ta thường ví ông như là “ông vua tango”:

Chiều về nghiêng nghiêng

Trên cánh chim bay lưng trời 

Hồn người bâng khuâng

Như nhớ thương ai xa vời 
Đàn chùng đà lên phím rồi

Mà lòng còn nghe sóng đời 
Nên đàn hòa tiếng đầy vơi.
Lạnh lùng phương Nam

Mơ bóng cây xanh ven hồ 
Ngậm ngùi phương Bắc

Trông lúa xa xăm mong chờ 
Vì một dòng sông xóa mờ

Tình đời lìa đôi bến bờ 
Ai người còn nhớ quê xưa?

                    (Hoàng Trọng, lời Hồ Đình Phương, Bắc một nhịp cầu)

Một bài hát được phổ biến rộng rãi nhưng không phải được sáng tác sau ngày chia cắt đất nước. Nhạc sĩ Hoàng Dương viết bài hát này trong những năm tháng chống Pháp phải bỏ Hà Nội để tản cư về miền quê. Tuy xa cách không lâu nhưng khi rời bỏ thành phố, nhạc sĩ hoài niệm những tháng ngày êm đềm, thơ mộng ở nơi đó nên tình cảm khá dạt dào:  

Hà Nội ơi, hướng về thành phố xa xôi 
Ánh đèn giăng mắc muôn nơi,

Áo màu tung gió chơi vơi 
Hà Nội ơi, phố phường dãi ánh trăng mơ 
Liễu mềm nhủ gió gây thơ,

Thấu chăng lòng khách bơ vơ. 
Hà Nội ơi, những ngày vui đã ra đi
Biết người còn nhớ nhung chi 
Hết rồi giây phút phân ly.
Hà Nội ơi, dáng huyền tha thướt đê mê 
Tóc thề thả gió lê thê 
Biết đâu ngày ấy anh về… 

        (Hoàng Dương, Hướng về Hà Nội)

Chỉ một tiếng tiêu nhẹ đưa cũng đủ ru buồn hồn người nghệ sĩ lạc vào giấc mộng xưa:

Rồi đây dù lạc ngàn nơi

Ta hướng về chốn xa vời 
Tìm mộng xưa lãng quên tháng ngày tàn phai 
Nghẹn ngào thương nhớ em, Hà Nội ơi. 
Ta nhớ thấy em một chiều chớm thu 
Dáng yêu kiều của ngày đã qua 
Thướt tha bên hồ liễu thưa. 
Lắng tiếng tiêu buồn của ngàn phím tơ 
Thiết tha thề ước mối duyên hờ đã phai mờ

Trong bóng đêm mơ hồ…

           (Vũ Thành, Giấc mơ hồi hương) 
Nhớ xưa mưa trắng kinh kỳ 
Cho bay khói thuốc tìm về xứ thơ 
Ba mươi sáu phố sương mờ 
Thu vàng ý cúc chiều mưa gợi sầu…

Đôi hàng lệ nhỏ chứa chan 
Vì đâu người Bắc kẻ Nam đôi đường 
Mẹ già tóc bạc mầu sương 
Nhìn mưa thấy bóng cố hương thảm sầu.

           (Hoàng Trọng, Chiều mưa nhớ Bắc)

Từ đây người ra đi biền biệt không còn nhìn lại được những hình ảnh nơi quê xưa, nơi có bóng hình người yêu cũ, nỗi nhớ thương trong lòng lại càng đong đầy:

Giờ đây biết ngày nào gặp nhau 
Biết tìm về nơi đâu

Ân ái trao nàng mấy câu 
Thăng Long ơi!

Năm tháng vẫn trôi giữa dòng đời

Ngậm đắng nuốt cay nhiều rồi 
Hồ Gươm xưa vẫn chưa phai mờ… 
         (Anh Bằng, Nỗi lòng người đi)

Có tiếc chăng ai,

Mái tóc bồng bềnh chảy xuôi ý đẹp
Có nhớ chăng ai

Lệ nào ướt đẫm tình người
Ôi Hà Nội ơi, tê tái tiếng cười
Từng cánh hoa đời khép lại
Thương về năm cửa ô xưa!

                                 (Y Vân, thơ Tạ Tỵ, Thương về năm cửa ô xưa)

Thuyền ơi, bến xưa ai đang ngóng chờ 
Dòng sông cũ đìu hiu nước trôi lững lờ 
Bóng con đò chèo khua trên sông vắng 
Xa bến bờ chập chùng một hàng cây…

Hình bóng làng xưa xa mờ 
Thuyền ơi đi mãi mãi đâu 
Nổi trôi đi muôn phương? 
Bao nhiêu lá vàng rơi đầy 
Gió thoảng hoàng hôn đưa về 
Vẳng tiếng ai hò gần xa gieo nhớ thương…

         (Nguyễn Hiền & Thiện Huấn, Về bến xưa) 

Về đâu hỡi bầy lũ chim rừng?
Ngừng đây nhắn giùm lời nhớ thương!
Những đêm nao ôm đàn

Lòng thổn thức vấn vương
Nhạc hồn mơ khúc ca hồi hương…

         (Ngọc Bích, Khúc nhạc chiều mơ)

Nhạc sĩ Phạm Đình Chương, một con người của Hà Nội, đã giãi bày tình cảm thương tiếc khi rời bỏ quê xưa như sau:

Mưa hoàng hôn, trên thành phố

Buồn gió heo may vào hồn 
Thoảng hương tóc em ngày qua 
Ôi người em Hồ Gươm

Về nương chiều tà 
Liễu sầu úa thềm cũ nằm mơ hiền hòa 
Thương màu áo ngà, thương mắt kiêu sa 
Hiền ngoan thiết tha. 
Thơ ngây đôi má nhung hường 
Hà Thành trước kia thường,

Thường về cùng lối đường 
Khi mưa buốt, lạnh mình ướt 
Chung nón dìu bước thơm phố phường.

Trong tâm trạng của một người đã mất mát tất cả, nhạc sĩ có một chút trách móc, oán than vì đâu nên nỗi:

Em ngoài ấy còn nhớ hẹn xưa miệt mài 
Giăng mắc heo may sầu rơi ướt vai 
Hồn quê tê tái... 

Trên dòng sông Hồng Hà 
Ôi còn đâu vàng son mùa thơ hiền hòa. 
Đau lòng Tháp Rùa, Thê Húc bơ vơ… 
Cô liêu trong nỗi u hoài

Lòng người sống lạc loài 
Thê lương mềm vai gầy 
Bao oan trái dâng tê tái 
Cho kiếp người héo mòn tháng ngày. 
        (Phạm Đình Chương, thơ Hoàng Anh Tuấn, Mưa Sài Gòn mưa Hà Nội)

3. Giấc mơ hồi hương

Tuy buồn trách như vậy nhưng trong lòng người ra đi vẫn còn mong mỏi một ngày về  không xa  để được sống với quê mẹ yêu thương, với ngày tháng cũ êm đềm. Ở  những bài hát bày tỏ ước mơ này, ta thường gặp nhiều từ như “đợi chờ”, “hẹn ngày”, “nhớ nhé”, “lời nguyền”, “cho nhắn”, “mong sao”:
           Xa quê hương một chiều khi viễn khơi 
           Bao tâm tư hẹn ngày vui khắp nơi 
           Thăng Long ơi! Không biết tới bao người 
           Ðang sống với mong chờ 
           Ngày vui về cố hương.

           (Anh Hoa, lời Ngọc Long, Hận ly hương)

Đây lời người viễn khách tha phương

Mong tìm về mái ấm quê hương

Về thôn cũ một chiều

Tìm người em đợi chờ

Cùng cười vui cho hết đau thương.

           (Phó Quốc Thăng, lời Ngọc Long, Khúc nhạc hoài hương)

Ước mong sẽ quay về chốn quê cũ xa vời 
Niềm thương bao la qua năm tháng 
Hát khúc hồi hương. 
Nắng in bóng bên thềm,

Nắng chiều lắng êm đềm 
Chiều tha hương mênh mang niềm nhớ 
Cách xa cố hương…

         (Xuân Tiên & Đan Thọ, Xa quê hương)

Một nhạc sĩ người miền Nam cũng sẻ chia tâm trạng của những người di cư:

Mãi mãi hướng về kinh đô, ngấn lệ sầu khô 
Ôi xiết buồn cảnh đời hải hồ 
Mịt mùng nhìn trời bao la

Nhắn theo chim chiều 
Rằng nơi này có người hoài hương. 
Rừng trùng trùng bao la,

Đường bao xa dưới ánh dương tà 
Này là dòng sông sâu,

Nguồn nước đổ biết đâu chăng là 
Hôm nay đây bơ vơ

Vì yêu nước thương quê nhà 
Hà Nội ơi nhớ nhé,

Ngày hồi hương ta vẫn mong chờ.

           (Lam Phương, Tình cố đô)
Ra đi với tình thương mang theo luyến sầu vương,

Khi thu nắng vàng phai bụi trần vương lòng ai? 
Ra đi khóc tình quê nặng gót chân lê thê

Tìm nhắn quê xa vời hẹn ngày mai sẽ quay về. 
Về nơi cũ sống vui đầm ấm 
Ngàn hoa thắm còn vương tình xuân…

           (Nhật Bằng & Đan Thọ, Thu ly hương)

Đợi một ngày mai tràn đầy 
Xuân mới về cố hương hòa vui 
Mẹ già yêu mến, giờ này mong con 
Ngồi đếm bao mùa qua rồi 
Lạnh lùng đầy vơi nhìn đời mây khói 
Lòng nhớ nhung nào nguôi! 
           (Hoàng Trọng, Mộng ngày hồi hương)

Người ra đi mơ ước ngày trở về sẽ xây dựng lại quê hương với viễn cảnh tươi đẹp, gần gũi, ở đó cuộc sống êm đềm ở quê nhà được trọn vẹn như những tháng ngày cũ:

Con về tằm dệt lứa 
Mẹ cười vun khóm dâu 
Mái tranh nghèo vươn khói 
Vườn thơm ngát hương cau.

Nương chè vươn xanh lá

Ruộng thơm lúa lên màu

Rộn ràng muôn tiếng hát

Đời hết nghĩa thương đau.

        (Nguyễn Hiền, Lá thư gửi mẹ)

Ruộng vườn yêu ơi, thôn làng ruộng vườn yêu ơi 
Từ ngàn trùng khơi, nhắn qua non sông suối đồi 
Ruộng vuờn yêu ơi, thôn làng ruộng vườn yêu ơi 
Có sớm ta về, làng làng xóm xóm yên vui. 
Đẹp mầu tre tươi, ơi là đẹp mầu tre tươi 
Đường về làng tôi, lúa đồng xôn xao đón mời. 
Và người yêu quê âu sầu từ ngày anh đi, 
Có sớm anh về, mừng mừng ướt má hoen mi.

          (Thanh Bình, Lá thư về làng)

Mưa còn rơi ta còn ước rồi nắng yêu thương về đời 
Vang trời tiếng cười ấm niềm tin hồn người 
Mây trắng vui tươi, tình quê ngút khơi 
Tự do phơi phới.

          (Phạm Đình Chương, thơ Hoàng Anh Tuấn, Mưa Sài Gòn mưa Hà Nội)

Nhạc sĩ Hoàng Trọng còn mong ước trong một ngày không xa  đoàn người di cư sẽ trở về quê hương qua một khúc tango:
            Hẹn ngày anh sẽ về,

            Muôn năm dẹp tan buồn đau nhân thế 
            Ai ra xứ ngoài cho nhắn 
            Bao nhiêu lời nguyền này

            Kết thành câu tung hoành 
            Đâu đây đã tràn tia nắng,

            Anh tin nhịp cầu vượt sóng đang thành.

                       (Hoàng Trọng,lời Hồ Đình Phương, Bắc một nhịp cầu)

Các nhạc sĩ khi sớm đặt chân vào miền Nam, lại mong muốn sẽ trở về quê xưa bằng nhiều khúc ca nồng ấm:

Những cánh đồng miền Trung xơ xác điêu tàn

Người dân đau xót vô vàn cuộc sống ôi lầm than…

          (Phó Quốc Thăng, Hướng về đất Bắc)
             Chờ anh em nhé chí trai anh đã thề 
             Một lòng hy sinh cho dân tộc thanh bình…

          (Nhật Bằng & Xuân Tiên, Chờ anh em nhé)

II. NẮNG ĐẸP MIỀN NAM

Thế là đã xong một cuộc chia lìa. Sau những buồn thương, tiếc nhớ, người xa xứ rồi cũng nguôi ngoai để cùng hòa vào tâm tình của cả dân tộc sau bao tháng năm dài sống trong chinh chiến. Đó là tâm tình của những người được hưởng cảnh thái bình trước mắt, dù không biết kéo dài được bao lâu nhưng niềm vui cũng đã có thật một cách trọn vẹn. Một nửa đất nước miền Nam lại hội tụ những người con từ mọi miền một lòng xây đắp cuộc sống tương lai.

1. Thanh bình ca

Quê hương đã qua rồi khói lửa chiến tranh, giờ đây trong tim mọi người dân Việt lại vang lên khúc ca mừng thanh bình. Đất nước phương Nam tạm yên mùa chinh chiến, và lời mời gọi của nhạc sĩ Nguyễn Hiền vang lên như tiếng chim gọi đàn, kêu gọi sự hòa hợp tin yêu để xây cuộc đời mới:

Người về đây sống vui đời thắm tươi 
Miền tự do đắp xây cho muôn đời 
Nhịp cầu mến thương gieo vương ngàn nơi 
Xuân thanh bình rộn ràng muôn lòng trai. 
Người ơi ước mong ngày tàn chinh chiến 
Ðể toàn dân sống trong cuộc đời ấm êm…

        (Nguyễn Hiền & Nhật Bằng, Về đây anh)

Và ông đã sớm được sống trong cuộc đời mới đó và đã chia sẻ tâm tình reo vui trong một khúc luân vũ tươi vui đầy cảm khái:

Ôi mừng sao khi sông núi thanh bình 
Lau nước mắt xóa tan mùa chiến chinh 
Bóng trăng vàng đùa cùng mái tranh hiền 
Lời hẹn hò nhịp cầu gieo thương mến. 
Đời yên vui ta xây đắp tương lai 
Niềm tin yêu bao la khắp muôn nơi 
Thoát điêu tàn người người sống vui cười
Bầy em thơ xanh đôi mắt ngàn khơi.

Và rồi cảnh yên bình của một thời quá vãng lại hiện về: những thôn làng ấm êm dù vẫn là đất quê nghèo nhưng cuộc sống cũng no lành với bóng tre xanh hiền hòa, với ruộng lúa ngàn đời trong tiếng reo vui. Giai điệu dịu dàng trong nhịp luân vũ:

Về nơi đây chung xây đắp quê hương 
Và nơi nơi, vui câu hát yêu thương 
Lúa reo mừng, mùa về ngát thôn làng 
Đời vui tươi như muôn sóng trùng dương. 
Từng bàn tay bao đôi mắt long lanh 
Miền đồng hoang vươn lên bóng tre xanh 
Đất quê nghèo bừng nguồn sống no lành 
Và muôn phương say sưa reo bình minh. 
Nhìn đàn trâu em mơ ước xa xôi 
Chiều vàng rơi trong sương khói chơi vơi 
Khắp thôn làng rộn ràng tiếng yêu đời 
Ngày mai ơi, thương yêu về ngàn nơi.

          (Nguyễn Hiền, Thanh bình ca)

Về đây trong một nhà, người phương xa không còn phân biệt Nam Bắc, họ cùng góp bàn tay xây dựng cuộc sống mới trong cảnh thái hòa:

Người từ là từ phương Bắc đã qua dòng sông
Sông dài tìm đến phương này, một nhà thân ái.
Ơi tình Bắc duyên Nam là duyên
Tình chung muôn đời ta đắp xây.
Gặp nàng, nàng là thôn nữ
Mắt duyên cười say môi hồng
Tình thắm đôi lòng mộng vàng chung bóng
Ơi, mạch đất dâng hương là hương
Cần lao chung đời vai sát vai.
Cùng góp bàn tay thương yêu nhau rồi
Ngô khoai hai mùa ngát một niềm vui chung vui
Cho thơm hương đời lúa vàng tình ơi…

          (Xuân Tiên, Khúc hát ân tình)

Người ơi, mau về đây

Về bên bếp hồng tay cầm tay
Cười lên chan chứa tươi làn môi

Nhớ phút vui đêm nay.
Về đây cho lòng say

Tìm nhau mấy mùa hoa còn tươi
Tìm khi nắng lên hay chiều rơi

Ta nhắn nhau về đây.
Nhà ai trong chiều nay

Nửa đêm đốt hồng vai kề vai
Và nghe câu hát yêu đời ai

Hát mãi sao không nguôi.
Vì thương yêu đời nhau
Vì thương những chiều mưa về đâu
Vì thương những người không tình yêu
Nên nhớ đi tìm nhau…

          (Xuân Tiên, Về dưới mái nhà)

Cảnh đời thái hòa thể hiện rõ nét trong cuộc sống dân quê với những đêm trăng trên đồng lúa được mùa cùng tiếng reo vui khắp thôn làng:

Giờ đây ánh trăng lên

Rọi xuống khắp đồng quê 
Bao la la bao la a á à a... 
Có một đàn cò trắng bay về

Về đồi xa, xa xa xa vời. 
Mừng vui lúa tung tăng

Hò reo lúa mừng trăng

Reo vang tang tình tang lúa reo. 
Lúa mừng cuộc đời sống

Thanh bình đã về đây với dân yên lành. 
Cùng cười lên thắm tươi lúa ơi  
Cho nhân loại được sống yên vui. 
Cho cung Hằng cũng hé môi cười, 
Cười lả lơi trong nhân thế yêu đời. 
Hò khoan ánh trăng lên

Rọi xuống khắp trần gian 
Xa xôi lúa đầy vơi trăng ơi.  
Trăng về là nguồn sống

Yên lành của toàn dân

Yêu trăng thanh bình!

(Lam Phương, Trăng thanh bình)

Đi về miền Nam

Miền hương thơm bông lúa tràn ngập đầy đồng 
Đi về miền Nam 
Miền xanh tươi đất rộng cùng chung đời sống… 
Vang lừng khúc hát hoan ca 
Say đời sống ngát hương hoa 
Ta cười đón gió phương Nam,

Miền Nam ơi! 
Đây miền đất nước xinh tươi 
Đây miền nắng ấm reo vui

Đây miền sống khắp muôn phương

Việt Nam ơi! 
            (Trọng Khương, Về miền Nam)

Miền Nam mưa nắng giao hòa

Câu hát câu hò say trời quê đẹp như gấm hoa.

Hò ơi đây mùa vui tới tay trồng tay xới

Lúa lên tươi cho đồng thắm ngời…

            (Hoàng Trọng, lời Hồ Đình Phương,

             Đẹp mùa yên vui)

Đây phương Nam đây ruộng Cà Mau no lành, 
Với tiếng hát êm đềm trong suốt đêm thanh 
Quê hương anh lúa rợp khắp bờ ruộng xanh 
Lúa về báo nhiều tin lành

Từ khắp quê cùng kinh thành. 
Đây phương Nam đây tỉnh Cần Thơ êm đềm 
Có lúa tốt quanh vùng nuôi sức dân thêm 
Quê hương em bóng dừa ấp ủ dịu êm 
Những chiều trăng rọi bên thềm 
Vẳng những tiếng cười vui hiền…

           (Anh Hoa, Trăng phương Nam)

Ai đi qua trên bến nước làng tôi 
Dừng chân nghe cô lái hát khoan hò 
Hò hò ơi... Đây bến tự do

Trăng nước xuôi dòng trôi

Chim trắng bay ngàn lối. 
Trăng lên khơi chênh chếch bóng đầu non 
Để anh tôi buông mái ngắm trăng tròn. 
Hò hò khoan, đây bến đò ngang

Soi bóng con thuyền nan

Ta đắp xây mộng vàng. 
Mai về ngược sóng Đồng Nai

Sông dài lại thắm tình ai

Đời có em quên lầm than

Ruộng lúa kia cho thơm vàng

Đời nghèo thêm dịu dàng…

          (Phạm Thế Mỹ, Bến duyên lành)

Về miền Nam để tìm cây trái bốn mùa. Những miền đất thơm thảo cho người dân những loại cây trái riêng nức tiếng của đất mình để rồi được đem đi muôn phương cho mọi người mến yêu:

Quê em vốn ở Đồng Nai
Long Thành đất đỏ rồi lên Biên Hòa. 
Măng cụt sầu riêng vườn bưởi năm roi
Cô hàng chôm chôm người cũng dễ coi.
Quê anh ở tận An Giang
Long Xuyên, Châu Đốc qua cồn Tân Châu 
Mỗi năm nước lụt xuôi thuyền về đâu

Có mơ dáng nàng Hà Tiên thì về.

Quê em vốn miệt Cần Thơ 
Miền Tây vựa lúa mỏi cánh cò bay.
Bạc Liêu, Sóc Trăng chung đường lộ mới

Biển rộng Cà Mau ghe cá ghe tôm.
Quê anh vốn ở Long An
Yêu người con gái Mỏ Cày, Bến Tre 
Thương nàng giỏi giắng đảm đang 
Vườn dừa to trái dày cơm nước nhiều.

Quê em vốn ở Tiền Giang
Cái Bè cam quýt chèo lên Bến Thành.

Khô thiều thiệt ngon Rạch Giá đua tranh

Dưa hấu Đồng Tháp ruột đỏ vỏ xanh.
Quê anh Trảng Bàng, Tây Ninh

Cùng nàng Sông Bé yêu rừng cao su

Uống chung dòng sữa mẹ

Trắng ngần thơm tho
Lái Thiêu trái ngọt mùa dâu ta hẹn hò.

           (Khánh Băng, Tình khúc giao duyên)

Người người đều ước vọng mãi bên nhau trong tình thương đầm ấm, cùng xây dựng cuộc sống yên bình trong tình yêu sông núi:

Gặp nhau năm ấy trao câu hát làm tin

Đem cung phím gieo tình

Cùng yêu sông núi yêu duyên nước trời xanh

Yêu hương lúa thơm lành.

Đời ta chung hướng bao nhiêu ý chờ mong

Xây đắp nên mái tranh

Để cùng vui sống say sưa đón bình minh

Chứa chan mộng ngày xanh…

              (Hoàng Trọng, Bạn lòng)

2.  Lối về xóm nhỏ

Miền Nam được sống trong cảnh thanh bình nên người dân ra sức xây dựng cuộc sống mới. Sau chiến tranh làng quê đã lên màu xanh tươi của ruộng lúa. Đó là đất lành không chỉ của người dân miền Nam mà của chung cả dân tộc, trong đó có cả người di cư đang ra sức cần lao để nuôi ấm tình người:

Này đây đồng xanh xanh xanh quá 
Này đây dừa nghiêng nghiêng nghiêng lá 
Có ta chan hòa, vui mừng nhìn đất nước xa. 
Đây có người nông phu vươn vai 
Bên luống đất cày sâu miệt mài. 
Đất với người chung một ngày mai 
Mùa lên lúa chín vàng tươi. 
Hô lầy hô lấy hô lầy hồ

Đây có đoàn người dân di cư 
Vang câu hát tình quê dật dờ. 
Quyết phá rừng phá đồi hoang sơ 
Để nuôi sống mầm tự do. 
Hô lầy hô lấy hô lầy hồ
Em gái Bắc Ninh, anh trai Biên Hòa, 
Em đất Thanh Nghệ, anh nhà Cà Mau. 
Đồi nương thương sức cần lao
Se duyên Nam Bắc ngọt ngào tình yêu.

        (Phạm Đình Chương, Đất lành)

Dưới mắt một người miền Bắc mới đặt chân đến miền Nam, họ nhận ra nơi đây cuộc sống yên lành với ruộng đồng bao la, bát ngát. Một khúc ca tươi vui với nhịp điệu rộn rã:

                        Hương lúa mênh mông

                        Tràn miền Nam ngát thơm nồng

Ánh dương ngập trời

Đây miền quê bao đẹp tươi.

Non nước bao la

Từng bầy chim hót vang hòa

Lúa xanh đầy đồng

Bao người dân chung niềm vui…

Hoa xuân xinh tươi ngát bên đường 
Chim đua ca vui đón mừng mùa gặt mới 
Dân quê hân hoan tưng bừng 
Đón vui say sưa

Bông lúa vàng thơm ngàn nơi.

Người dân quê được trở về với nếp sống cũ, đã chăm lo lại ruộng vườn, vui với đời sống lam lũ ngày nào nhưng lòng vẫn hát ca:

Đây nông phu chân lấm tay bùn 
Bao công lao lo cấy cày cho ngày mai. 
Ta vui say sưa bên ruộng xanh 
Bao la tắm nắng hồng ca hát mừng 
Nào ai viễn xứ bao năm tháng phiêu linh 

Mau quay về nơi đây…

         (Phó Quốc Lân, Hương lúa miền Nam)

Người dân miền Nam mở lòng đón chào ánh bình minh của cuộc sống mới và tiếp nối khắp mọi nơi là những khúc hoan ca rộn ràng:

Chào bình minh hoa ban mai lả lơi 
Nhạc dịu êm vang dư âm ngàn nơi 
Bên khóm tre tươi,

Chim hót hoa cười trong nắng yêu đời. 
Bầy trẻ thơ yêu quê hương đầy vơi 
Đồng ruộng tươi vươn lên bao nguồn mới 
Sóng lúa chơi vơi,

Xanh ngát chân trời dịu màu đẹp tươi.
Đây phương Nam, bao la dịu dàng 
Say sưa câu hoan ca nhịp nhàng 
Duyên xưa còn thắm chung xây cuộc sống

Chan chứa mênh mông. 
Tình miền Nam như hoa lan đầy hương
Tìm tự do chim tung bay ngàn hướng 
Đây đó vui ca, trong nắng chan hòa 
Dựng một mùa hoa.

        (Phó Quốc Thăng & Hoài An, Dựng một mùa hoa)

Về đất mới, người dân đến đâu cũng nghe tiếng hò êm ái vang lên khắp đất trời rộng mở dù cuộc đời chưa hẳn đã thoát khỏi nghèo khó. Nhạc sĩ Phạm Duy đã nương theo câu hò của miền Nam để diễn tả nỗi lòng của người di cư:

Nhà Bè nước chảy chia hai 
Ai về Gia Định Đồng Nai thì về 
A li hò lờ! A li hò lờ! 
Đường về lối bạn không xa 
Qua vùng Đất Đỏ rồi ra Biên Hòa 
A li hò lờ! A li hò lơ! 
Nghe chăng tiếng hò dân ta 
Tiếng lòng di cư vẫy vùng theo gió 
Nghe đây tiếng người nông phu 
Biết tìm tự do tránh xa ngục tù. 
Đường chiều gió thổi vi vu 
Tình nghèo vẫn nở như hoa.

Tác giả ngợi ca cuộc sống mới trong tấm lòng hòa hợp Nam Bắc khi bước chân tới khắp các nẻo đường miền Nam êm đềm tình nghĩa:
           Ai nghe chăng tiếng hò bao la 
           Của mối tình đôi ta Nam Bắc một nhà. 
           Chiều chiều ngọn gió đẩy đưa

Mẹ hiền nâng bé ngủ mơ 
Yêu con thơ mỹ miều

Yêu non sông rất nhiều 
Vạn lời hò mến yêu. 
Nhà Bè nước chảy chia đôi 
Ai về dưới ruộng cùng tôi thì về 
A li hò lờ! A li hò lờ! 
Đường về nước chảy trôi mau 
Đưa thuyền tới mũi Cà Mau ta chuyện trò. 
A li hò lờ! A li hò lớ! 
Quê em mãi tận Hà Tiên 
Có hạt tiêu cay, có tình quyến luyến 
Đưa anh tới miền Cần Thơ 
Dưới hàng dừa cao trái thơm ngọt ngào. 
Ruộng đồng lúa trổ bông mau 
Lạch nguồn cá lội xôn xao 
Đêm hôm nao gió về biển Đông 
Cuốn mối tình Cửu Long, xe kết đôi lòng.

Và mối tình sắt son trong tình tự dân tộc không thể chia cắt và không hề mờ phai:
            Ngày nào cạn nước Đồng Nai 

          Ngày nào cạn nước ngoài khơi 
          Non sông ta xóa mờ 
          Không ai nghe tiếng hò 
          Thì lời nguyền mới phai...

           (Phạm Duy, Tiếng hò miền Nam)

Người xa quê hương đã tìm thấy ở miền Nam những xóm làng thơm ngát, cuộc sống đẹp tươi, hiền hòa, từ đó trong lòng tươi sáng một niềm tin vào tương lai:

Tình nồng thắm xuyên qua bao mái tranh 
Ngọt ngào dâng hương vương mái tóc xanh 
Những tình mặn mà là những tình đơn sơ 
Quê tôi vẫn đẹp đẹp mấy tình ngây thơ.
Chiều làng quê say sưa trong tiếng ca 
Người làng quê yêu bông lúa thiết tha 
Những mẹ già ngồi trông trẻ đùa xóm dưới 
Run run môi cười như thuở còn đôi mươi…

Chiều tàn rơi trên đê nghe tiếng ai 
Hẹn hò nhau vui duyên thắm gái trai 
Tiếng hò chơi vơi khi trăng ngà lả lơi 
Đêm quê rộn ràng bao tiếng chày buông lơi.
Hàng dừa cao im mơ soi bóng sông 
Mộng ngày mai say sưa những ước mong 
Gái miền sông Hương hẹn trai miền Cửu Long 
Hai ta ước thề xây thắm tình duyên quê.

        (Trúc Phương, Tình thắm duyên quê)

Hò lơ hó lơ lắng tai nghe tiếng ai đang hò lờ
Hò lơ hó lơ. Miền Nam nước Việt mến yêu 
Có một miền quê rất nhiều đất sống. 
Tình quê như chín con sông 
Nước trôi vào lòng đất cày thơm nồng. 
Đợi ngày lúa tốt trổ bông 
Đợi chàng, em đến làm công…

Miền Nam đất giàu nước sang 
Có một miền quê xóm làng thơm ngát 
Đời ta tuy thiếu xa hoa 
Đức tin vẫn là mối tình trong lòng…

Về đây họ gặp được người gái quê tuy đơn sơ nhưng yêu kiều, dù còn khó khăn nhưng mối tình vẫn bền chặt:

Trời xinh em trắng như bông 
Cũng bởi em làm vất vả trên đồng. 
Được mùa lúa tốt hạt cơm 
Gặt về cho bõ nhọc công… 

Yêu em đôi mắt hạt huyền 
Yêu làn tóc rối yêu liền nước da. 
Yêu em tấm áo thô sơ 
Dãi dầu nắng mưa 
Vẫn chưa phai mối tình…

         (Phạm Duy, Hò lơ)

Với người đã từng sống với miền quê xanh ngát, nơi đã ươm bao tình cảm gắn bó tha thiết thì mỗi khi xa quê hương, niềm thương nhớ trong lòng vẫn luôn dào dạt với hình ảnh thân yêu dưới bao mái tranh nghèo:

Mái tranh chiều

Một trời mây lam ấp ủ mái thu vàng 
Mái tranh chiều

Ngọn đèn lu lu như đùa vầng trăng sáng 
Rơi nhà ai chậm thêm chạnh hoàng hôn 
Gió chiều nay lộng hàng cau lay hắt hiu 
Trăng vàng êm dịu nhẹ lên

Lấp ló sau bao mái tranh chiều. 
Mái tranh nghèo

Mẹ già lom khom nghe chừng bước con về 
Mái tranh nghèo

Ttrẻ đùa vô tư đâu nào sầu nhân thế

Ai nằm nghe vạc, tiếng vạc sầu tênh 
Tơ lòng thêm lạnh ngoài hiên nghe vắng tanh 
Có người khơi lửa ngồi may

Nghe gió lay, lá bay qua mành…

          (Hoàng Thi Thơ, Mái tranh chiều)

Nhớ mái tranh xưa đầm ấm 
Ghi biết bao nhiêu niềm thương 
Nhớ bóng trăng soi đầu xóm 
Nhớ câu ca đầu thôn khắc ghi cõi lòng. 
Gió mát trăng thanh đẹp quá 
Gieo biết bao nhiêu vần thơ 
Muốn nói lên muôn ngàn ý 
Hát lên muôn bài ca những khi chiều mơ. 
Thẹn thùng gì khi ta gặp nhau trên đường vắng 
Trao nhau đôi câu ấm lòng 
Ghi nên bao tin yêu để duyên ta càng sâu 
Mong cho thôn xóm tươi màu 
Vì đời còn tin yêu thì thương nhau còn mãi 
Như khi trăng soi giữa đời 
Câu ca đang chơi vơi còn ghi trong lòng tôi 
Trăng ơi trăng sáng ngàn nơi…

           (Y Vân, Bóng người cùng thôn)

Xin trả tôi về thời xa xưa lộng gió 
Bên khóm hoa cà rượt đuổi bướm tung tăng 
Diều căng dây mái đình

Thương đầu xanh chưa biết buồn 
Chưa sầu chưa hờn oán. 
Xin trả tôi về ngày xưa trong mùa lúa 
Bên ánh lửa hồng mẹ thức nấu ngô khoai 
Ngoài sân vang tiếng cười

Tan vầng trăng của bóng chày 
Thắm đượm vẹn tình quê…

           (Mặc Thế Nhân, Xin trả tôi về)

Quê hương tươi đẹp như thế nên luôn có lời nhắn nhủ dù đi xa khắp nơi nhưng cố trở về sống với miền quê thân thương, trìu mến:

Quê em nắng vàng nhạt cô thôn 
Vài mây trắng dật dờ nơi cuối trời 
Bâng khuâng tiếng hò qua xóm vắng 
Khói lam buồn như muốn ngừng thời gian. 
Một chiều anh mới đến

Bóng dừa nghiêng gió ru thềm 
Tìm về đôi cánh mầu

Mắt em nhìn nói ngàn câu. 
Nhớ mãi mối tình của mẹ quê nâu sồng

Của người em mơ mộng 
Và chiều vàng ngát mênh mông 
Là chiều ngày ấy sang sông em chờ trông. 
Anh ơi nhớ về thăm thôn xưa, 
Để nghe tiếng ngọt ngào ru bóng dừa 
Xa xôi bước người anh lữ thứ 
Nhớ thương hoài câu hát chiều làng em.

           (Trúc Phương, Chiều làng em)

Tình cảm dành cho quê hương ấy còn được diễn tả trong một khúc nhạc tươi vui, rộn rã của một nhạc sĩ mà tình cảm tràn đầy trong các tác phẩm của ông đều dành cho miền quê:

Về thôn xưa ta hát khúc hoan ca 
Ngọt hương lúa tình quê thêm đậm đà 
Dào dạt bao niềm vui trong mái lá. 
Bờ dâu xanh, cô gái hát êm êm 
Tầm mai chín gởi anh dâng mẹ hiền 
Lòng già thêm hơi ấm khi chiều lên. 
Có những chiều hôm

Trời nghiêng nắng xế đầu non 
Nắng xuống làng thôn

Làm cho đôi má em thêm giòn 
Lúa đã lên bông

Mắt già tươi sáng thôi chờ mong 
Tiếng hò cô lái bên Cửu Long 
Mơ rằng mai lúa lên đầy bông. 
Chiều hôm nay quay gót bước phiêu du 
Về thôn xóm để vui chung ngày mùa 
Đường về thôn quyện chân bên nhánh lúa. 
Vầng trăng nghiêng soi mái tóc em thơ 
Vài cô gái nhỏ to vui chuyện trò 
Đường về thôn niềm vui dâng đây đó.

        (Trịnh Hưng, Lối về xóm nhỏ)

Dưới mắt một nhạc sĩ miền Trung, vùng đất mới tiêu biểu cho đồng ruộng phương Nam chính là Đồng Tháp, nơi bày ra cuộc sống dân dã của người dân nơi đây:

             Đây Tháp Mười phương Nam tôi thân yêu 
             Sông lúa vờn vờn trong ánh nắng chiều 
             Vang tiếng chày khắp chốn cô liêu. 
             Đây Tháp Mười mênh mông nơi quanh năm 
             Có những mùa trồng dâu ta ươm tằm 
             Có những mùa trồng khoai hay hái cà. 
Không chỉ có ruộng đồng bát ngát mà nơi đây cuộc sống ấm no,  chan hòa  tiếng cười ấm êm trong tình thương của xóm làng:

Tháp Mười ơi đây miền Nam,

Yêu tự do vui bình an.
Hò ơ hò hò ơi. Ai vô Đồng Tháp mà nghe 
Có chiều chiều về em bé,

Bé hát vè vè mà chơi 
Đồng xanh xanh ngát chân trời 
Ơ hời hời ờ ờ ơi. Hò ơi... 
Quanh năm đồng lúa phì nhiêu 
Lúa nhiều nuôi dân no ấm

Tang tình tình tình tang 
Ai đi xin nhớ xóm làng 
Quanh năm cày cấy cho nhà, nhà Việt Nam.
Đây Tháp Mười phương Nam tôi thân yêu 
Vang tiếng hò hòa trong những tiếng cười 
Vui cấy cày khắp chốn nơi nơi. 
Như luyến tình yêu ai lúc xa xôi 
Trông lúa vàng nàng thôn nữ tươi cười 
Vui xóm làng hò ơi ta yêu đời.

         (Thu Hồ, Khúc ca Đồng Tháp)

Trong một khúc ca với tiết tấu rộn rã, nhạc sĩ Văn Phụng ngợi ca mùa xuân tươi đẹp đang về trên miền Nam thân yêu với cuộc sống yêu đời của bao lớp dân quê:

Từ phương xa, đêm nay xuân về duyên dáng 
Trên đôi môi nàng trinh nữ thắm nét sống 
Đêm bao la, không gian vang lời tha thiết 
Van xin xuân đừng phai sắc. 
Hoa ngát hương thơm lành 
Nhạc lắng câu thanh bình 
Gió lướt êm như ru cơn mơ say sưa 
Theo âm thanh đang trầm ngân. 
Miền Nam! Niềm vui chan chứa đêm mơ hồ 
Miền Nam! Tình xuân sưởi ấm thêm đôi bờ 
Giờ đây, mùa xuân đang xóa tan mây mờ 
Quên đi đau thương sầu nhớ 
Vui ca tung gieo nguồn sống đắp xây tự do.

          (Văn Phụng, Xuân miền Nam)

Cùng mạch cảm hứng đó, nhạc sĩ Phạm Duy cũng mừng vui trong mùa xuân tự do:

Trời xanh xanh quá, sáng soi bên nhà

Hương xuân la đà lọt cánh cửa qua.

Ngoài trời tự do, lũ bướm quanh co

Theo đường tơ, ra ngoài nẻo mơ.

Có tiếng guốc kéo vang trên phố vắng

Đưa tôi ra gặp ngay ánh nắng

Có tiếng hát giáo đường trong gió sớm

Đưa tôi về cuộc đời đầm ấm.

Một mùa xuân nóng giữa nơi kinh kỳ

Mưa bay không về, chỉ có bụi xe.

Mặt trời phương Nam trong lúc xuân sang

Yêu người dân, xuân nồng tình doan.

Nắng khắp phố phường và xuân ngay trong vườn

Hoa cười lên hương dừa cao nghe ngóng

Máu xuân trong lòng tràn lan trong gió cong

Yêu một dòng dòng nước cuốn mênh mông

Xuân vờn trên sóng. Có cô nàng

Giặt áo áo cho chàng, mặt phơi ngoài nắng...

            (Phạm Duy, Xuân nồng)

Hơn ai hết, vì lớn lên trên đất miền Nam, nhạc sĩ Lam Phương nhận ra trên quê hương của mình cái đẹp của mùa nắng ấm làng quê với tất cả tình yêu tha thiết:

Đây trời bao la ánh nắng mai hé đầu ghềnh

Lan dần tới đồng xanh. 
Ta cùng chen vai đem tay góp sức tăng gia

Cho người người vui hòa.  
Đường cày hôm nay lên tràn bông lúa mới

Ôi duyên dáng đồng ơi! 
Đến mai sẽ là ngày muôn hạt chín lả lơi

Mình ngắm nhau cười. 
Kìa đàn chim quê chim tung bay về đâu 
Mang tin rằng giờ đây ta sống với bình minh. 
Tiếng ca trong lành tiếng hát lừng trời xanh 
Đẹp biết bao tâm tình, tình là tình nồng thắm

Buộc lòng mình vào núi sông tình mến quê hương. 
Ngàn bóng đêm phai rồi 
Vầng dương lên soi đời làng ta nay rạng ngời!

         (Lam Phương, Nắng đẹp miền Nam)

Đất nước sau chiến tranh vẫn còn bày ra cảnh điêu tàn, xơ xác trên khắp nẻo đường quê hương, vì vậy nơi đâu ta cũng nhận ra cảnh quê nghèo. Tuy vậy trong cảnh thanh bình, cuộc sống người dân vẫn gợi lên niềm vui chan hòa với tình người thắm thiết:

Đây xóm nghèo quê tôi khi nắng lên 
Hương lúa ngọt tình quê thêm trìu mến 
Đôi bướm vàng nhởn nhơ khi quyến luyến và 
Cô gái làng ngẩn ngơ mơ tình duyên. 
Bên luống cày đời vui đang nở hoa 
Ôi áo màu nâu tươi sao đẹp quá 
Chân bước về tìm vui dâng mái lá
Lắng nghe tiếng hò hát đưa duyên mặn mà 
Em bé thơ ơi, trên mình trâu nắng

Em ước mộng điều gì 
Cô hái dâu ơi, trên dòng sông vắng

Cô có buồn người đi. 
Trên đường về quê hương 
Nghe dạt dào tình thương 
Cánh chim giang hồ vẫn trôi giữa trời 
Bước chân lãng du ơi chỉ là mộng thôi.

Làng quê đó được phác họa bằng đôi nét giản dị và thân thuộc: bóng dừa, hàng cau, lúa vàng, lũy tre, con sông, mái tranh, con đê, em bé quê…

Đây bóng dừa xanh xanh tôi mến thương 
Chim trắng về đem vui reo ngàn hướng 
Kìa cổng làng hàng cau nghiêng nắng xuống 
Đàn em bé đùa hát ca quên sầu thương. 
No ấm về tình ta thêm thắm tươi 
Bông lúa vàng nhờ tay anh cày xới 
Đây nắng đẹp miền quê thêm sáng chói 
Bừng lên xóm nghèo ấm êm bao cuộc đời.

         (Phạm Thế Mỹ, Nắng lên xóm nghèo)

Tôi yêu quê tôi yêu lũy tre dài đẹp xinh 
Yêu con sông xanh dâng cát hoe vàng bên đình 
Yêu trăng buông lơi trên má cô nàng dệt tơ 
Và yêu cánh đồng vờn xa là đây đang dựng mùa hoa. 
Tôi yêu đơn sơ qua mái tranh nghèo mẹ quê 
Yêu duyên nên thơ trong tiếng khoan hò ước thề 
Yêu con đê xưa đưa lối qua chợ làng quê 
Và yêu mấy nhịp cầu tre là đây em chờ anh về.

Đời tuy còn nghèo nhưng nụ cười luôn nở trên môi, đâu đâu cũng vang tiếng hát yêu đời của trẻ thơ và của lứa đôi:
            Kìa cùng đùa chơi trẻ thơ ca hát say đời 
            Dù nghèo mà vui hỏi ai không hé môi cười 
            Mưa nắng ơn trời luống cày thắm đẹp lúa ngời 
            Xóm làng đón mùa chiêm mới ấm no ấp ủ lòng tôi.
            Tôi yêu quê tôi yêu mãi bây giờ càng yêu 
            Yêu chim bay qua mang đến tin mừng thái hòa 
            Yêu anh yêu em yêu nước yêu trời gần xa 
            Và yêu mối tình nở hoa

      Ngàn năm không hề phai nhòa.

                  (Trịnh Hưng, Tôi yêu)

Đêm nay trăng soi thôn trang, 
Gió đưa gió đưa nhịp chày vang, chày vang
Trăng đến vui thôn làng

Cho nặng tình, tình yêu thương.

Êm êm trên sông ven thôn, 
Gió đưa gió đưa giọng hò khoan hò khoan

Nghe sóng vỗ mạn thuyền

Khêu gợi tình, tình quê hương 
Nghe sóng vỗ mạn thuyền

Thêm nặng lòng biết bao là tình. 
Ớ! Quê hương mình (hò dô hò)

Đồng rộng trời thanh 
Ớ! Nước non mình (hò dô hò)

Cảnh đẹp người xinh 
Ớ ờ ơ, này là trai (ơ) gái (ớ ớ dô ớ hò)

Ta như đôi bàn tay, 
Ớ ờ ơ, cùng một dòng (ư) máu (ớ ớ dô ớ hò)

Ta thương yêu (ờ) nhau. 
         (Mạnh Bích & Nguyên Diệu, Thôn trang)

Lưng trời mây trắng trôi lững lờ
Mơ hồ tiếng sáo ru hồn thơ 
Ngắm trăng thanh và nghe tiếng tiêu

Đưa câu mơ huyền
Lòng tôi mơ ước tiên ban cặp cánh

Bay lên vầng trăng.
Thu đã đem nguồn vui tới đây

Điểm tô ánh trăng mơ
Nhưng thấy đâu mùa trăng ấu thơ

Mùa trăng lúc ngây thơ.
Màu trăng sáng cùng muôn khúc ca

Ngày xưa đã trôi qua
Ánh trăng xưa lòng tôi vẫn ghi

Thời gian chưa xóa mờ.

         (Văn Phụng, Hình ảnh một đêm trăng)

Trong hoàn cảnh nghèo khó đó, người dân phải ra sức cần lao, hăng say công việc đồng áng để có được cuộc sống tươi đẹp hơn:

Chiều chiều ơi trăng về lả lơi 
Chiều đồng quê câu hò chơi vơi. 
Hò ơi! Sức chúng ta em cùng anh 
Ðem nước lên cho đồng xanh 
Nuôi kiếp nghèo đời mong manh. 
Nhịp nhàng đưa dây gàu đều tay 
Lòng nào say trăng vàng lung lay 
Hò ơi! Ta ngắm xem bên bờ sông 
Bao mắt ai đang chờ trông 
Mai lúa mùa rồi đơm bông. 
Trăng sáng quá em ơi trên mái đình 
Chiều trăng rung rinh câu hò tình tứ. 
Vàng kia ai gieo trên lúa đồng mình 
Vờn đôi cò trắng biết bao là tình…

        (Hoàng Thi Thơ, Múc ánh trăng vàng)

Quê hương những ngày tháng sau chiến tranh vẫn còn hoang tàn, cuộc sống vẫn đạm bạc, người dân quê vẫn còn nghèo khổ. Dưới mắt họ, mái tranh tuy nghèo nhưng vẫn chứa đựng những tình cảm thương yêu và chan chứa niềm vui, vì vậy họ vẫn muôn đời gắn bó:

Mây bay qua ánh trăng chiếu dần

Vào ruộng đồng bao la 
Nghe xa xa mấy câu hát vè

Vọng từ đầu thôn đưa về. 
Quê hương ta đất xưa vốn nghèo

Nhưng giàu tình thương nhau 
Biết yêu lúa mầu xa cuộc đời cơ cầu 
Gái trai biết làm tròn lời thề khi ban đầu. 
Ðêm hôm qua gió lay lá cành

Chờ cảnh đẹp trăng thanh 
Theo dư âm, tiếng ru quyến tròn

Chừng buộc vào mối duyên lành 
Thương cho nhau nắng mưa cấy cày

Ngoài ruộng đồng nông sâu 
Sớm hôm tưới trồng nào quản đời dãi dầu 
Vững tin có ngày mình được nhìn lúa thơm vàng…

           (Hoài An, Tình lúa duyên trăng)

3.  Tình thắm duyên quê

Trong cảnh đời đó những lứa đôi của làng quê vẫn sống bên nhau đậm tình, mơ ước được sống mãi trong mối duyên lành êm đẹp:

Trên sông sâu đôi mái chèo nhẹ khoan 
Đây quê tôi đẹp như ánh trăng ngàn. 
Trăng lên khơi, tôi hát lời hò khoan 
Trăng sáng cả miền Nam,

Trăng sáng cả đèo Ngang. 
Đêm hôm nay say tiếng hò nhẹ đưa 
Ta thương nhau mà thương mấy cho vừa 
Quê hương ta đây sáng tạnh chiều mưa 
Nơi gió lành nhẹ đưa trăng náu sau liếp dừa… 
Đêm hôm nay trăng rót vào lều tranh 
Nghe êm êm vài cơn gió vương lành 
Trăng ơi trăng yêu kiếp đời cần lao 
Yêu kiếp nghèo gian lao,

Yêu mối duyên nghèo khó.
Đêm hôm nay nghe gió vào lều tranh 
Nghe êm như lời em gái tâm tình 
Ta yêu trăng yêu cánh đồng xanh xanh 
Yêu lúa mùa đẹp xinh xây đắp mộng duyên lành.

       (Trịnh Hưng, Trăng soi duyên lành)

Và làng quê thì gắn liền với đồng lúa. Chính nếp sống thuần nông này đã tạo nên cảnh sắc nên thơ như tiếng giã gạo trong đêm sau những ngày lao động trên đồng:

Trong đêm trăng tiếng chày khua,

Ta hát vang trong đêm trường mênh mang 
Ai đang say, chày buông rơi

Nghe tiếng vơi tiếng đầy. 
Ai đang đi, trên đường đê,

Tai lắng nghe muôn câu hò đê mê
Vô đây em, dù trời khuya

Anh nhớ đưa em về.
Muôn câu hò, hò hò khoan,

Đang mãi vang trong đêm dài
Gái trai làng chiều hôm nay

Đang mãi say theo tiếng chày.
Đêm chơi vơi gạo cười tươi,

Như chuyền hơi ấm, ấm lòng người…

Tiếng hò trong đêm đôi khi cũng kết nối được tình cảm yêu đương cho những lứa đôi:
            Ai xa xăm, ai buồn chăng,

            Nghe hát vang muôn câu hò thênh thang
            Chân băng ngang,

            Vào nơi đây chắp mối duyên lỡ làng.
            Trong đêm thanh, trăng tàn canh,

Bao tiếng ca theo tiếng chày nhanh nhanh
Dư âm xa, còn vang mãi trong ánh đêm trăng tà. 
Còn vang mãi trong ánh đêm trăng tà
Còn vang mãi trong xóm nghèo làng ta...

          (Hoàng Thi Thơ, Gạo trắng trăng thanh)

Kìa thôn quê dưới trăng vàng bát ngát 
Ánh trăng thanh chiếu qua làng xơ xác 
Chiếu hồn quê bao khúc ca yêu đời. 
Mừng trăng lên chúng ta cùng múa hát 
Ước mong sao lúa hai mùa thơm ngát 
Lúa về mang bao khúc ca tuyệt vời…

Hò là hò lơ hó lơ hò lơ 
Nầy anh em ơi! Giã cho thật đều,

Giã cho thật nhanh 
Giã cho khéo kẻo trăng phai rồi 
Khoan hò khoan tiếng chày khua

Vang mãi trong đêm dài.

Nhất là trong những ngày mùa, tiếng chày vang cùng tiếng hát đã cho cuộc đời thêm sắc màu tươi thắm:
            Cười lên đi trăng sắp tàn bóng xế 
            Hát lên đi để nung lòng nhân thế 
            Để đồng xanh vui khúc ca ngày mùa.

          (Lam Phương, Khúc ca ngày mùa)

Và cứ thế cuộc sống êm đềm trôi qua với câu ca, tiếng hò còn vang trong thôn xóm cùng lời hò hẹn của trai gái trong làng tưởng như đang chìm đắm trong giấc mộng triền miên:

Mây trắng bay qua khi trăng dần lan 
Muôn câu hò nhịp nhàng khắp thôn trang 
Đoàn người say sưa vui tiếng hát vang 
Lúa dâng sữa ngọt đậm tình ta với nàng. 
Đêm lắng sâu khi sương lam dần xuống 
Hương ngạt ngào tình ruộng sắn ngô thơm 
Trời về khuya nghe man mác gió lành 
Chắp duyên thắm dịu đẹp tình ta với mình…

Em có nghe chăng dư âm đồng quê 
Khi trăng ngàn mờ tỏa chiếu trên đê 
Đoàn người nông phu vui gánh lúa về 
Bóng trai gái làng hẹn hò nhau ước thề. 
Đom đóm bay quanh trên ao bèo xa 
Khi bao người dìu dịu giấc Nam kha 
Mộng triền miên say sưa dưới mái vàng 
Ánh trăng khuất chìm vào rặng tre cuối làng.

         (Hoài An & Huyền Linh, Trăng về thôn dã)

Chính trong khung cảnh nên thơ đó, mối duyên tình của đôi lứa cũng vừa nẩy nở. Tình yêu được nối lại từ mấy nhịp cầu tre thân thuộc:

Làng tôi nghe đu đưa mấy nhịp cầu tre
Làng bên băng qua kênh nối tình miền quê
Buồn vui dân trong làng ra nghỉ trưa hè
Lặng mà nghe ai hát đêm về.
Hỏi rằng ai không yêu mấy nhịp cầu tre
Lặng nghe ai ca trong nắng chiều vàng hoe
Cầu tre bao trưa hè vui một câu vè
Để lòng ai quên hết não nề…

Nhờ ai em tôi qua lấy chồng làng bên
Nhờ ai ai đem ngô lúa về ngoài hiên
Cầu ơi ai đem tình gieo tràn khắp miền
Lòng cầu như đôi cánh chim hiền.
Chiều nay, trăng trong xanh

Nhớ nhịp cầu duyên
Cầu ơi ai đâu quên những chiều thần tiên
Lòng mong mai cho dù sông cạn đá mòn
Nhịp cầu kia muôn kiếp vẫn còn...

          (Hoàng Thi Thơ, Mấy nhịp cầu tre)

Có ai nhớ về mấy nhịp cầu tre bờ ao đong đưa 
Ruộng lúa phì nhiêu tận cuối chân trời

Tthẳng cánh cò bay. 
Bến sông cuối làng có con đò 
Đưa người khách lạ với câu hò 
Trên nhịp cầu tre, tóc xõa bờ vai 
Một người con gái đứng nghiêng nón chờ. 
Biết bao kỷ niệm trên nhịp cầu tre

Chuyện tình đôi ta 
Một mái nhà tranh hai trái tim vàng

Không thể lìa xa 
Lắng nghe khúc nhạc tiếng sáo diều 
Bóng hình ngã dài nắng ban chiều 
Tay lại cầm tay, vai lại kề vai, 
Tình yêu không thiếu ước mơ đã nhiều.

       (Khánh Băng, Trên nhịp cầu tre)

Đẹp nhất là khi mối duyên tình đã thành nghĩa vợ chồng giữa những trai gái làng quê. Còn gì thơ mộng hơn khi một lứa đôi với tình yêu mặn nồng trên chiếc thuyền trong đêm trăng:

Trên con sông 
Buồn vui với một dòng

Thuyền trôi (ớ) đẹp lòng 
Đôi vợ chồng một đôi vợ chồng

Tình yêu mặn nồng 
Đời dù nghèo khi ánh chiều tan

Vui với đò trăng 
Đời đẹp quá những đêm trăng rằm…

Sông cheo leo hồn theo thuyền nghèo 
Nào đâu dừng chèo 
Đôi vợ chồng hằng mong ngày nào

Tình yêu dạt dào 
Đời ngọt ngào vui sướng hằng mơ

Với chiếc đò thô 
Lòng đẹp quá câu hát ven bờ…

         (Y Vân, Đôi mái chèo trăng)

Hình ảnh đêm trăng được tăng thêm vẻ đẹp khi người nhạc sĩ lặp đi lặp lại lối nhân hóa sự vật thật nên thơ:

Đêm nay bao con thuyền về đâu xuôi mái 
Ai ca dưới trăng ngà gần xa vắn dài 
Mái chèo khoan thai, trên sông hai màu 
Con thuyền về đâu

Ô hay sao trăng rụng xuống cầu? 
Vì đâu, ô hay sao trăng rụng xuống cầu? 
Đêm nay bao con thuyền về ngang bến vắng 
Cô em hát lên rằng dừng chân hỡi chàng 
Hỡi chàng chiến đấu nắng mưa dãi dầu 
Đừng vội về đâu trăng vui

Nên trăng rụng xuống cầu 
Vì đâu trăng vui nên trăng rụng xuống cầu?

        (Hoàng Thi Thơ, Trăng rụng xuống cầu)

Mối duyên tình của đôi lứa ở thôn quê đẹp đẽ biết bao! Người con gái sớm hôm tần tảo, dầu dãi nắng mưa cho ruộng đồng xanh tốt nhưng vẫn không hề mất đi sự duyên dáng:

Em gái vườn quê cuộc đời trong trắng 
Dầm mưa dãi nắng

Mà em biết yêu trăng đẹp ngày rằm. 
Anh biết mặt em một chiều bên thềm 
Giọng hò êm đềm

Và đôi mắt em lóng lánh sau rèm. 
Ai hát ngoài ao chừng ngồi giặt áo 
Giọng hò êm quá

Mà anh ngỡ ai rót mật vào lòng. 
Anh cuốc vườn sau mặt trời trên đầu 
Ruộng vườn lên màu

Vì em ước mong đây đó chung lòng.

Cuộc sống dẫu còn nghèo khổ nhưng mối tình vẫn keo sơn, tình vẫn thủy chung để chăm lo cho tương lai, vẫn còn đôi tay để vượt qua bao khó khăn:

    Gió sau ao bèo em thương anh

    Không kể là giàu nghèo 
    Miễn rằng tình đặng sơn keo,

    Núi cao em cũng trèo 
    Sông sâu em cũng lội

    Vạn đèo em cũng qua. 
    Gió lay cành đa

    Anh thương anh thương em thật thà 
    Mưa lay hoa cà da em quá mặn mà 
    Và thương bao giọt mồ hôi đẹp má mặn môi. 
    Dăm miếng trầu cay một buồng cau trắng 
    Một buồng cau trắng

    Mà duyên đôi ta nên vợ thành chồng. 
    Một túp lều tranh một vừng trăng tròn 
    Một vừng trăng tròn

    Mà tha thiết yêu cho hết tơ lòng. 
    Cho đến ngày mai dù mưa hay nắng 
    Lòng ta vẫn thắng

    Mà đôi chúng ta xây dựng đời này.

    Ta có bàn tay một tình yêu này 
    Một đời sum vầy

    Thì đâu khó chi lấp biển vá trời...

        (Hoàng Thi Thơ, Duyên quê)

Trong cái nhìn của cảm xúc tương tự, hai ca khúc khác của nhạc sĩ Phạm Duy cũng mô tả cảnh đời của đôi vợ chồng quê trong niềm vui chung sức cần lao:

Nhớ nhớ thuở nào anh (là) cày thuê 
Em (là) dắt trâu,

Đôi ta cùng gặp nhau dưới cầu 
Bóng mát dưới cầu. 
Nhớ nhớ thuở nào anh đây làm công 
Em (là) gánh rong,

Miếng trầu cau nên đôi vợ chồng 
Đôi vợ (ừ) chồng. 
Cuối cuối nẻo làng túp (là) lều hoang 
Che (là) gió sương,

Ơn hai mùa (là) lúa chín ngô vàng 
Lúa chín ngô (ý) vàng. 
Suốt suốt một đêm anh (là) cùng em

Dưới (là) bóng trăng 
Tiếng chày tre cối đất nhịp nhàng,

Nhịp nhàng vui… 
         (Phạm Duy, Tình nghèo)
Chàng là thanh niên

Mạch sống khơi trên luống cầy 
Nói năng hiền lành như thóc với khoai. 
Nàng là con gái nết na trong xóm 
Nước da đen giòn với nụ cười son. 
Hỡi anh gánh gạo (ư ứ)

Trên đường, chàng ơi 
Gạo Nam, gạo Bắc (ư ứ ư) 
Đòn miền Trung, gánh đừng để rơi 
Chàng chàng ơi, gánh đừng để rơi. 
Hỡi em tát ruộng (ư ứ) bên ngòi,

Nàng ơi biển Đông ta tát cạn (ừ ư ư) 
Nàng nàng ơi, cho đời thuận nhau. 
Nàng nàng ơi, chàng chàng ơi. 
Chàng nhìn đàn chim

Rồi ước như chim ngang trời 
Sống chia miếng mồi, như đũa có đôi 
Nàng cười không nói, ngước ra sông núi 
Má em hây hồng như áng mây trời…

         (Phạm Duy, Vợ chồng quê)

4.    Mùa hợp tấu

Thế là đất nước đã yên bình, mọi con dân về chung trong một nhà đầm ấm tình dân tộc. Bao thương yêu trải rộng cho mọi tâm hồn để đón mừng cuộc sống thanh bình đang về trên quê hương. Lòng người dân đã có được niềm vui chan hòa trong bầu khí thiêng của sông núi, tưởng chừng như mọi người đang ở trong ngày lễ hội hoa đăng:

Niềm vui chan chứa

Bao tình thắm dâng chan hòa 
Lòng ngập yêu thương

Rộng bao la như trùng dương. 
Tình chung non nước

Bao niềm ước trong tuổi xanh 
Những phút quyến luyến

Dưới ánh đèn đời tươi màu. 
Tìm mộng duyên thắm ban đầu 
Cùng nhịp ca múa trong đêm thâu 
Yêu nhạc thanh tân vui hội hoa đăng…

       (Dương Thiệu Tước, Hội hoa đăng)

Tiếng reo vui trong cuộc đời bừng sáng khi ánh thái dương soi rọi khắp quê hương và người người muôn nơi như được chắp thêm đôi cánh để tung bay trên khắp trời Việt. Đúng là mùa hợp tấu như nhạc sĩ Hùng Lân đã gọi tên:

Bạn đường ơi, nắng lên rồi, gieo sáng ngời 
Nhạc ngày xanh như chim lành tung đôi cánh 
Một trời hoa sáng bao la

Chờ đợi ta kíp xông pha 
Bạn cùng tôi câu nước non ta chung hòa. 
Ngoài ruộng sâu đã lên màu bông lúa đầu 
Nhành thùy dương

Vui lên đường về định hướng 
Mùa dựng xây đón ta đây

Hợp ngàn tay thắm men say 
Dựng ngày mai tươi sáng

Trong khúc nhạc bừng mây.

Cùng với trời hoa tươi sáng, mọi người cùng cất tiếng hát ngợi ca tình thân ái về trong lòng người, về trên quê hương:
            Ca lên đi, xuân thế hệ lên phơi phới
            Ca lên đi, ca sức mạnh dân tộc mới 
            Cho xanh tươi cây ước vọng bên suối đời 
            Cho thắm lại tơ lòng ai thiếu yên vui. 
            Bạn đường ơi, nắng lên rồi, gieo sáng ngời 
            Nào cùng nhau, ta mở đầu mùa hợp tấu. 
            Dù ngày mai sống đôi nơi, hẹn rồi đây sát đôi vai 
            Nhìn ngày trôi, nghe sức thiêng ta chưa hề phai.

             (Hùng Lân, Mùa hợp tấu)

Sống trong cuộc đời yên bình như thế, mọi người đều tin vào sức cần lao của mình, tự đắp xây tương lai trong niềm vui sống. Nhạc sĩ Phạm Duy đã phát triển làn điệu dân ca Bắc bộ (Trống cơm) để viết nên khúc ca thể hiện niềm vui của bao lớp người trong xã hội. Trước hết là hình ảnh của con gái, con trai:

Tình bằng có tiếng trống lơi 
Khen ai khéo vỗ ấy tay mà vui tay
(Tay mà vui tay tay mà vui tay). 
Một bầy tang tình con gái 
Chứ mấy thảnh (í) thơi 
Ði tìm tìm tìm ai (tìm tìm ai). 
Tình bằng có tiếng trống cơm 

Khen ai khéo vỗ ấy bông mà nên bông 
(Bông mà nên bông bông mà nên bông) 
Một đàn tang tình trai tráng 
Chứ mấy lội (í) sông 
Ði tìm tìm tìm ai (tìm tìm ai). 
Bông mà bông bông bông mà bông bông
(Bông mà bông bông bông mà bông bông). 
Một đoàn tang tình trai gái

(Một đoàn tang tình trai gái) 
Chứ mấy lội (í) sông 
Ði tìm tìm tình thương (tìm tình thương) 
Quên tạm những nỗi căm hờn 
(Quên tạm những nỗi căm hờn).

Tiếp đó là hình ảnh của lũ chim non, của đàn em bé, của người thi sĩ và của mọi người mơ ước cuộc đời tự do:

Tình bằng có tiếng véo von 
Nghe như tiếng hát lũ chim mà chim non… 
Tình bằng có tiếng líu lo 
Tôi yêu tiếng hát ngây thơ mà ngây thơ 
(Thơ mà ngây thơ thơ mà ngây thơ)… 
Một bầy tang tình con nít 
Chớ mấy mãi mơ chim trời 
Này mày ơi (này mày ơi). 
Một đoàn tang tình thi sĩ

(Một đoàn tang tình thi sĩ) 
Chứ mấy làm (í) thơ

Yêu đời đời tự do (đời tự do). 
Ca ngợi nỗi vui con người

(Ca ngợi nỗi vui con người)…
Tình bằng nhớ mãi nhớ hoài 
Ta xin quyết chí tin vào tương lai
(Tin vào tương lai tin vào tương lai)… 
             (Phạm Duy, Tình tự tin)

Trong niềm vui lớn lao đó, mọi người như muốn kêu gọi về sống bên nhau một cuộc đời bình yên sau mùa chinh chiến. Người nhạc sĩ đã cất lên tiếng mời gọi đó:

Người ơi, mau về đây

Về bên bếp hồng tay cầm tay 
Cười lên chan chứa tươi làn môi

Nhớ phút vui đêm nay. 
Về đây cho lòng say

Tìm nhau mấy mùa hoa còn tươi 
Tìm khi nắng lên hay chiều rơi

Ta nhắn nhau về đây. 
Nhà ai trong chiều nay

Lửa đêm đốt hồng vai kề vai 
Và nghe câu hát yêu đời ai

Hát mãi sao không nguôi. 
Vì thương yêu đời nhau 
Vì thương những chiều mưa về đâu 
Vì thương những người không tình yêu

Nên nhớ đi tìm nhau.

Về đây để cùng nhau tìm tình thương bên ngọn lửa hồng dưới mái nhà đầm ấm, dù là người từ miền Bắc vào hay người ở mọi miền quê miền Nam:

    Ơi, bếp hồng sưởi ấm bếp hồng tươi 
     Tiếng ca xa vời

    Hát mừng mừng lửa hồng tươi. 
     Ơi, nỗi lòng chan chứa, hỡi người ơi

 Biết sao cho vừa

 Tình thương của bếp hồng soi. 
 Chiều nay mưa còn rơi

 Chiều nay bếp hồng đang còn say 
 Chiều nay vui sống trong tình yêu

 Nhớ phút vui không nguôi. 
 Nào ai xa ngàn nơ,

 Kìa bao mái nhà đang chờ ai 
 Kìa bao bếp hồng đang còn tươi

 Thương nhớ lên đầy vơi.

            (Xuân Tiên & Y Vân, Về dưới mái nhà)

Người từ (là) từ phương Bắc

Đã qua dòng sông, sông dài

Tìm đến phương này, một nhà thân ái. 
Ơi! Tình Bắc duyên Nam là duyên 
Tình chung muôn đời ta đắp xây. 
Gặp nàng, nàng là thôn nữ

Mắt duyên cười say môi hồng

Tình thắm đôi lòng mộng vàng chung bóng. 
Ơi! Mạch đất dâng hương là hương 
Cần lao chung đời vai sát vai. 
Cùng góp bàn tay thương yêu nhau rồi 
Ngô khoai hai mùa

Ngát một niềm vui chung vui 
Cho thơm hương đời lúa vàng tình ơi. 
Ngày mai hạnh phúc nơi nơi reo cười 
Quê hương thôi đau

Sầu ngăn sông núi cách chia… 
         (Xuân Tiên & Thanh Nam, Khúc hát ân tình)

Trong tất cả bài hát ca ngợi miền quê vào thời kỳ sau chiến tranh, có lẽ không ai bằng nhạc sĩ Văn Phụng, người đã đưa vào bài hát niềm vui sống của người dân quê với tiết tấu rộn rã, tươi mát với nhịp điệu khá mới mẻ. Trước hết là cảnh đồng quê được tô vẽ đầy màu sắc dưới đôi mắt người nghệ sĩ:

Trời xanh xanh bao la

Mây trắng trắng trắng xóa 
Tia nắng tưng bừng chiếu trên đồng lúa vàng 
Ðàn chim, chim chim non đang ríu ríu rít hót 
Tung cánh bay nhẹ lướt trên cành la đà. 
Từ xa xa xa xa nghe thoáng thoáng tiếng hát 
Thôn nữ bên đồng lúa ca lời mơ màng 
Tình tang tang tang tang,

Tang tính tính tính tính 
Du khách nâng nhẹ phím buông nhẹ tơ vàng.

Trong sắc màu tươi thắm đó người nghệ sĩ dễ dàng vẽ ra cuộc sống thảnh thơi của người dân quê khi ngày mùa đến:

Hỡi nắng hãy sáng lên

Để ngàn hoa tươi thắm hơn 
Hỡi gió hãy cuốn lên

Để đồng xanh tươi mát hơn 
Thôn quê hân hoan mừng ngày mùa sang 
Người người hò vang, đàn hòa tình tang 
Nhịp nhàng vẳng xa. 
Hò lơ ho lơ hò, hò lơ ho lơ ho lơ  

Hò lơ ho lơ hò, hò lơ ho lơ hó lơ. 
Ơi anh em ơi còn gì đẹp tươi 
Còn gì mừng vui

Bằng ngày mùa mới gặt về thảnh thơi.

Trên khắp nẻo đường quê, những em bé, những trai gái nô đùa với với ngàn câu hò, tiếng hát say sưa và yêu đời:

       Chàng trai vui câu ca thôn nữ cất tiếng hát 
       Em bé nô đùa rỡn luôn miệng tươi cười. 
       Ðồng quê hôm nay vui, vui với thóc lúa mới 
       Cho bõ công cày cấy bao ngày mong chờ. 
       Chàng trai say say say thôn nữ giã giã giã 
       Em bé đưa miệng cắn đôi hạt lúa vàng. 
       Vầng trăng nhô lên cao soi sáng khắp lối xóm 
       Ai nấy vui làm với muôn ngàn câu hò 
       (Ai nấy vui làm với muôn ngàn câu hò).

                 (Văn Phụng, Bức họa đồng quê)

Người nghệ sĩ không chỉ dừng lại ở chỗ khắc họa cảnh đồng quê, lớp người dân quê và hòa chung niềm vui của họ mà còn đi đến việc thể hiện sâu đậm hơn trong tình cảm. Ông xưng tụng cuộc sống đó bằng một từ “mê ly”, nghĩa là cuộc sống đã được thăng hoa cao vời:

Ô mê ly, mê ly! Ô mê ly, mê ly đời ta! 
Ô mê ly đời sống với cây đàn 
Tình tính tang dạo phím rồi ca vang. 
Chiều êm êm nhìn phía xa mây vàng 
Giục lòng ta dạo khúc ca với đàn. 
Một chiều mưa ta hát vang: mưa rơi
Rồi cùng ta mưa đáp: cho tươi đời.
Một ngày nắng ta hát vang: nắng tươi
Đàn cầm tay say sưa hát là nguồn vui.

Và như thế, người nghệ sĩ hòa vào đám đông với tiếng đàn reo vui của riêng mình:
             Gió sớm đã về, cùng tiếng hát tiếng cười 
             Thấp thoáng bóng người ngoài đám lúa cất lời 
             Thấy tiếng hát cười là gió sớm đến mời:

             Người ơi, đàn đi! 
             Ô mê ly, mê ly! Ô mê ly, mê ly đời ta! 
             Đứng giữa cánh đồng nhìn ánh nắng phớt hồng 
             Có tiếng hát chòng từ đám lúa lướt về 
             Thoáng thấy tiếng nàng và thoáng có tiếng cười,

             Đàn ta hòa vang. 
Tất cả đã hòa chung nhịp điệu tươi vui, dồn dập để ngợi ca tình cảm yêu thương tha thiết với quê nhà:
             Ô mê ly, tơ duyên!

             Ô mê ly, khúc ca triền miên! 
             Ô mê ly đời sống bao duyên tình 
             Trời về trưa ngồi dưới hàng cây xanh. 
             Nhìn bao la đồng lúa xa xa mờ 
             Đàn hòa vang tựa sóng xô đến bờ. 
             Đường về thôn em bé vui câu ca 
             Giục hồn thơ tha thiết yêu quê nhà 
             Đàn cùng ta reo khúc ca chơi vơi 
             Nhạc còn vang nhịp nhàng đưa ngàn nơi.

             (Văn Phụng, Ô mê ly)

Quê hương không chỉ có miền quê mà còn có cả rừng xanh trùng điệp bừng lên trong nắng mai tươi đẹp:

Rừng xanh lên bao sức sống (ú u ú u) 
Ngàn cây xôn xao đón hương nồng 
Của vầng thái dương hồng

Bừng lên trời Đông. 
Cỏ cây vươn vai lên tiếng (ú u ú u) 
Cùng bao nhiêu chim chóc tưng bừng 
Dậy sau giấc đêm dài triền miên triền miên. 
Nhà sàn ai lam khói trong sương mai 
Ngọt ngào hương tre nứa trong rừng thưa 
Có dăm đôi chim thơ líu lo trao duyên mơ 
Trong hơi gió đưa xa về dật dờ,

Dật dờ tình chan chứa. 
Gió vi vu vi vu, suối xa êm như ru như ru 
Lá khô xuôi dòng ngù ngờ, ngù ngờ xuôi về đâu…

          (Phạm Đình Chương, Sáng rừng)

       Đó là niềm vui trên quê hương thuở thái hòa. Trong không khí nồng ấm của cuộc sống mới, người nghệ sĩ còn muốn tung đôi cánh tâm hồn để phiêu diêu trên khắp mọi nẻo đường đất nước. Họ, những người phiêu lãng, giang hồ, bao giờ cũng thích ra đi tìm niềm vui, sự yêu đời, tìm cái đẹp và mở rộng tầm mắt:

Khi đến chân đồi phai nắng

Hoàng hôn rơi dịu êm như giấc mơ 
Có tiếng sáo ai đang say sưa êm đềm 
Thoáng có mái lều nhẹ buông

Khói lam trong sương chiều rơi. 
Nghe thoáng trên đồi ai hát

Lời tha thiết hòa theo tiếng đàn vang 
Tính tính tính tang, tang tính tính tính tình 
Cất tiếng hát vang

Ta ca hòa với tiếng vang trên đồi. 
A... ta nhịp bước bên nhau hát trên đường xa 
Đàn vang nhạc khúc hòa theo gió lơi ban chiều. 
Đâu có chi bằng bên nhau

Nhìn trăng lên mà ca trên đồi vắng 
Tính tính tính tang, tang tính tính tính tình, 
Nhớ mãi khúc ca vang trên đồi vắng

Lắng trong sương chiều.

           (Văn Phụng, Tiếng ca trên đồi)

Họ say sưa được đắm mình trong ánh nắng mới trên quê hương vừa tìm lại hòa bình, họ sẻ chia bao yêu thương vì được sống trong tự do và san sẻ bao lời ca, tiếng đàn cho muôn người:

Nhạc ngày xanh reo vang nơi nơi 
Miền đồng quê bao la xanh tươi 
Trong ánh nắng mai tràn hương mới. 
Có tiếng ríu rít đôi chân xinh xinh 
Tắm ánh nắng mới một ngày hòa bình 
Ðời đẹp như bông lúa thắm xinh. 
Từ thành đô ra đi muôn phương 
Hòa niềm vui trong bao yêu thương 
Reo rắt khắp nơi nguồn vui sống. 
Tiếng gió lướt sóng mênh mông mênh mông 
Dốc núi bát ngát chập chùng chập chùng 
Ðời tự do say trong phong sương…

          (Văn Phụng, Ta vui ca vang)

Nắng tô thắm cho ngàn hoa

Nắng lên huy hoàng quá 
Trời đẹp không vương mây buồn

Đời đẹp muôn tình thương 
Nắng đang thắm tô ngàn nơi

Nắng gieo muôn ngàn lối 
Kìa xem bao đôi môi hồng.

Nắng, hương nắng huy hoàng. 
Nào cùng hát lên, cùng hát lên

Kìa kìa nắng lên, kìa nắng lên 
Cầm tay ta hát: "Nắng lên". 
Mặc đời gió mưa, mặc gió mưa 
Hòa cùng tiếng tơ, cùng tiếng tơ 
Cầm tay reo khúc yêu đời. 
Nắng lên rồi, đẹp lòng ai

Tô thắm môi ai 
Nắng lên rồi, đẹp bao

Mái tóc xanh người ơi 
Nắng huy hoàng

Còn gieo hương vui khắp nơi nơi 
Nắng về đây cùng ta hát khúc ca yêu đời…

         (Hương Huyền Trinh, Hương nắng huy hoàng)

Đường xa, mưa nắng không sờn chí 
Đàn ơi, ta với ngươi cùng đi. 
Chiều nay vang khúc ca ngàn hướng 
Cười lên, cho xóa bao sầu thương. 
Nhiều khi dừng chân bên quán vắng 
Ta nâng ly cà phê đắng,

Cho cuộc đời lên hương 
Cùng nhau lê đôi giày bung gót 
Tai nghe chim hót trong sương

Tung bay cao ngàn hướng…

           (Phó Quốc Thăng & Huyền Linh, Cung đàn lữ thứ)

Cầm tay ta hát, hát khúc ca

Yêu đời cho người vui 
Với tình ta chan chứa,

Bao la trong bước đi trên đường đời. 
Ơ kìa chàng thi sĩ

Đang miên man đi tìm bao vần thơ 
Ơ kìa nàng ca sĩ

Đang say sưa cung đàn cho đời mơ. 
Tính tính tang tang tình lời thơ và ý nhạc 
Thắm thiết gieo cho người một ý niệm yêu đời 
Còn chi vui hơn đời nghệ sĩ chúng ta? 
Nguồn vui phơi phới

Trên đôi môi xinh hồng bên ngàn hoa. 
Chứ dù mưa hay nắng

Ta vui ca bên nhau bao lời thơ…

           (Văn Phụng, Vui đời nghệ sĩ)

Dù đường còn xa bao la hay qua đồi cao
Biển rộng rừng sâu khi đi thân trai ngại gì
Rồi một ngày mai

Khi non sông say nhạc thanh bình
Chim xanh đua hót đón mừng đoàn ta trở về.
            (Lam Phương, Đoàn người lữ thứ)

Với tâm trạng của người thanh niên hăng hái ra đi, ở đây người nhạc sĩ tìm đến biểu hiện khoái cảm ngọt ngào qua những giai điệu trong sáng, vui tươi cùng nhịp điệu rộn ràng để diễn tả tâm hồn tuổi trẻ khát khao hạnh phúc trong giấc mộng lãng du:

        Một đoàn trai đi khi xuân tới

Hẹn rằng gieo tình thương khắp nơi

Non nước tuy xa vời ta đã yêu thương đời

Đừng e nắng gió sương bạn ơi.

Từ đồng xanh ra đi biên giới

Bụi trường chinh bạc vai áo tôi

Xuân đã mang hương trời

Ta quyết đem hương đời

Để đây đó thấy màu nắng tươi...

                  (Văn Phụng, Vó câu muôn dặm)

Phiêu lưu bước bước trên đường xa xa xăm 
Phiêu lưu bước bước trên đường ta ta hăng. 
Núi rừng là nguồn vui tuổi xanh 
Tâm hồn trong như nước suối thanh. 
Phiêu lưu bước bước trên đường xa xa xăm 
Phiêu lưu bước bước trên đường ta ta hăng. 
Mai về là ngày vui non sông 
Đem đời hòa bình cho muôn dân…

          (Văn Giảng, Đoàn người phiêu lưu)

Ra sông biết mặt trùng dương,

Biết trời mênh mông 
Biết đời viển vông, biết ta hãi hùng. 
Ra khơi thấy lòng phơi phới,

Thấy tình thế giới 
Thấy mộng ngày mai, thấy niềm tin mới. 
Chơi vơi, con thuyền trên sóng không nguôi 
Bão bùng xô tới xô lui, vững tay chèo lái 
Xa xôi hỡi người trong viễn phương ơi 
Hẹn hò nhau viễn du thôi, lên đường mãi mãi.

Ra đi nước trời bao la, hết cuộc phong ba 
Đất liền Âu Á cũng không xa gì 
Phiêu du khắp nẻo đây đó,

Bỗng người say sưa 
Thấy hoàn cầu mơ khúc đại đồng ca… 

         (Phạm Duy, Viễn du)

Có ai biết chăng chuyện tình cờ 
Có ai đoán đâu nào mà ngờ 
Vào một đêm trăng sáng,

Hồn nhạc thơ lai láng 
Thiết tha êm đềm mơ hồ. 
Áng mây cuốn tâm hồn dịu dàng 
Thiết tha với cung đàn nhịp nhàng 
Dìu hồn ta đi tới miền thần tiên thanh thú, 
Sắc hương huy hoàng nên thơ.

Hào quang bốn phương huy hoàng 
Bầy tiên nữ đang khoe mình với cung đàn…

         (Văn Phụng, Giấc mộng viễn du)

Đoàn người đi lúc đêm còn bóng tối 
Bước chân lạnh lùng ướt sương trời mai 
Bao cánh hoa còn say giấc đêm dài 
Thấy bóng ta đi hé môi đang cười. 
Ðoàn người đi phía xa vừa le lói

Ánh dương nhuộm hồng cánh đồng vàng tươi 
Ôi thế gian dường như biến thay đời 
Ánh sáng đem vui đến cho bao người. 
Kìa chim hót vang tưng bừng trên cây 
Mà lòng người như bay vút tới ngàn mây 
Theo gió ta đi phiêu bạt tháng ngày 
Gieo khúc yêu đời tràn lan đó đây. 
Cùng hát vang lên trong trời hôm nay 
Dù rằng đường đi xa tắp đến ngày mai 
Ta đi hương thơm trên đồng thắm tươi 
Lúa với muôn nơi còn mãi nhịp sống vui…

        (Phạm Đình Chương, Ra đi khi trời vừa sáng)

III. QUÊ HƯƠNG BỐN MÙA.

Ngoài tình cảm dành cho quê hương, các ca khúc trong giai đoạn này còn đi sâu vào việc mô tả cảnh đẹp thiên nhiên trên khắp các vùng từ miền Trung đến miền Nam cùng việc thể hiện tâm tình khi đất trời đổi thay. Vì quê hương trải qua bốn mùa nên có thể tìm thấy nhiều ca khúc viết về cảnh sắc từng mùa cùng những cảm nhận của người nghệ sĩ được phô bày trong các tác phẩm.

1.   Xuân đã về

Mùa xuân luôn tươi đẹp, đem lại bao niềm vui, nguồn sống cho nên các ca khúc viết về mùa xuân khá phong phú. Ta hãy nghe người nghệ sĩ mô tả cảnh sắc mùa xuân:

Gió mùa xuân tới

Cánh đồng tươi thắm trong nắng vàng 
Muôn bướm tung bay

Mang sắc tươi phô cùng trời thắm. 
Gió mùa xuân tới

Bóng hồng tha thướt trong nắng đào 
Kiếp sống cô đơn mơ ước ôm trong lòng lửa tươi. 
Xuân reo khắp nơi trời ngát hương trầm

Lòng mang vấn vương 
Hồn say mộng ước cùng những đóa hoa 
Ấp ủ trái tim hưởng những phút say mơ. 
Với mùa hoa thắm

Khắp trời xuân sáng vui tưng bừng 
Muôn đóa hoa tươi

Reo hát ca vang mừng trời xuân...

              (Hoàng Trọng, Gió mùa xuân tới, 1950)

Xuân đã đến rồi,

Reo rắc ngàn hồn hoa xuống đời
Vui trong bình minh,

Muôn loài chim hót vang mọi nơi.
Đẹp trong tiếng cười,

Cho kiếp người tình thương đắm đuối
Ánh xuân đem vui với đời.
Kìa trong vạt nắng, mạch xuân tràn dâng
Khóm hoa nhẹ rung,

Môi cười thẹn thùng cùng bao nguồn sống.
Bướm say duyên lành, thắm tô trời xanh
Bầy chim tung cánh

Hát vui đón mừng mùa nắng tươi lan…

             (Phạm Đình Chương, Đón xuân)

Nắng xuân về trên muôn hoa

Nắng xuân về trên khắp mọi nhà

Người người vui đón xuân đã về

Một mùa xuân mới chan chứa tình.

Nắng xuân hồng về nơi nơi

Nhớ ai còn xa cách phương trời

Về đây người hỡi xuân đã về

Là đây tổ ấm vui sống đời.

Một mùa xuân tươi vui thanh bình

Đàn chim líu lo trong bình minh

Tiếng pháo lách tách vui rộn ràng

Chào xuân mới sang.

Rượu nồng trao nhau chúc xuân lành

Bầy em bé thơ vui tuổi xanh

Bóng quê hương yêu thương đắm say.

Nhà Việt mến yêu.

Nắng xuân về trên muôn hoa

Dáng xuân đẹp tô thắm muôn nhà

Mừng xuân ta hát câu thái hòa

Ngày vui về khắp non nước nhà.

                         (Huỳnh Anh, thơ Thanh Sơn, Mừng nắng xuân về)
Mùa xuân đem đến niềm vui nên người nghệ sĩ thường viết bài hát với giai điệu tươi vui, tiết tấu nhanh gọn:

Ngàn hoa thắm tươi

Hé môi cười mừng chào đón xuân 
Bầy chim tung cánh

Bay trên muôn cành cùng hót vang 
Tính tang tính tang tiếng đàn

Vang lời ca mừng xuân vàng 
Về cùng ta hòa vui thắm tươi. 
Tay cầm tay cầm tay đều

Múa nhịp theo điệu ca cùng hát khúc ca xuân. 
Xuân về chim hót ca, hoa nở tình thướt tha 
Êm đềm ánh huy hoàng

Khúc bình minh đang reo vang. 
Bình minh sáng tươi

Gieo trên ngàn muôn tia nắng xuân 
Hồn tràn đầy ước mơ

Vui yêu đời lòng đắm say 
Nắng xuân chiếu qua lá mờ,

In hình trên muôn sóng xanh 
Đang triền miên tựa muôn ánh sao 
Chim và hoa cùng ta là

Bước cùng chốn thần tiên hòa khúc hát ca xuân.

          (Nhật Bằng, Khúc nhạc ngày xuân)

Ánh xuân về tràn dâng nắng mới 
Tơ trời mừng say gió tới 
Ngàn đóa hoa bừng chào đời. 
Từng bầy én trông đẹp mùa màng 
Vờn cánh vui đùa nhịp nhàng 
Hòa tiếng chung tình nồng nàn. 
Có riêng một mình ta với bóng 
Không hẹn gần ai ấm cúng 
Mà chẳng nghe lòng lạnh lùng. 
Vì người ấy luôn chờ một lời 
Là hiến ta trọn cuộc đời 
Thề ước đem tình sánh vai. 
Ôi đôi mắt long lanh, như ánh trăng thanh

Soi sáng đất lành một đêm thái bình 
Ôi môi thắm màu hoa, năm tháng dần qua

Buông những lời ca như gợi lòng ta…

          (Hoàng Trọng, Mộng lành)

Xuân đã về, xuân đã về
Kìa bao ánh xuân về tràn lan mênh mông 
Trên cánh đồng, chim hót mừng
Đang thướt tha từng đàn tung bay vui say. 
Xuân đã về, xuân đã về
Ngàn hoa hé môi cười tươi đón gió mới 
Xuân đã về, xuân đã về
Ta hát vang lên câu ca mừng chào xuân…

          (Minh Kỳ, Xuân đã về)

Ta nhận ra mùa xuân với sắc màu tươi thắm, với gió xuân, nắng vàng, hoa và bướm đùa vui khắp chốn:

Xuân vừa về trên bãi cỏ non 
Gió xuân đưa lá vàng xuôi nguồn 
Hoa cười cùng tia nắng vàng son 
Lũ ong lên đường cánh tung tròn. 
Hoa chẳng yêu lũ bướm lả lơi 
Muốn yêu anh vác cày trên đồi 
Hay là yêu chiến sĩ ngàn nơi 
Thấy hoa tươi cười bỗng thương đời.

Phải chăng mùa xuân tươi thắm là để dành cho nhân thế, nuôi cuộc sống nhân quần cho đời thêm vui, cho người người đem sức cần lao để xây đắp ngày mai:
                Xuân! Hoa còn tươi mãi 
                Hoa vì nhân thế biết sum vầy cuộc vui. 
                Xuân! Hoa nở vì ai 
                Tay nhịp bàn tay cùng đắp xây ngày mai.

Có một chàng thi sĩ miền quê 
Ngắt bông hoa biếu người xuân thì 
Có một đàn em bé ngoài đê 
Hát câu i tờ đón xuân về. 
Những đoàn người trên luống cày nâu 
Thấy hoa xuân phép lạ ra màu 
Bỗng nhủ lòng ra sức cày sâu 
Tiếng ca không phải tiếng kinh cầu. 
Hoa bèn yêu bóng dáng cần lao 
Bắt tay nhau tránh cuộc cơ cầu 
Người cùng mùa đã thoát vực sâu 
Sức reo hoa nở lúc xuân đầu… 
         (Phạm Duy, Hoa xuân)

Xuân tôi ra góp chung câu gào thiết tha 
Là xinh, là tươi có xuân thưở xưa

Ước mơ hiền hòa. 
Xuân xanh lơ, hắt hiu trong trời nắng mưa 
Vườn xuân là xuân có hoa ngày mai

Hát xuân thật dài. 
Xuân xuân ơi, xuân ới, xuân ơi 
Xuân xuân ơi, xuân ới, xuân ơi…

         (Phạm Duy, Xuân ca)

Mùa xuân tươi đẹp như thế nên mùa xuân về là mọi người cùng nhau chúc mừng để sẻ chia niềm vui cùng niềm mong ước tốt lành cho đủ lớp người trong xã hội: mừng người nông dân, anh công nhân, người thương gia, anh chiến sĩ và cả người mẹ già luôn đợi chờ con:

Ngày xuân nâng chén ta chúc nơi nơi 
Mừng anh nông phu vui lúa thơm hơi 
Người thương gia lợi tức,

Người công nhân ấm no 
Thoát ly đời gian lao nghèo khó. 
Á a a a nhấp chén đầy vơi

Chúc người người vui

Á a a a muôn lòng xao xuyến duyên đời. 
Rót thêm tràn đầy chén quan san 
Chúc người binh sĩ lên đàng 
Chiến đấu công thành sáng cuộc đời lành 
Mừng người vì nước quên thân mình. 
Kìa nơi xa xa có bà mẹ già 
Từ lâu mong con mắt vương lệ nhòa. 
Chúc bà một sớm quê hương 
Bước con về hòa nỗi yêu thương. 
Á a a a hát khúc hoan ca thắm tươi đời lính 
Á a a a chúc mẹ hiền dứt u tình.

Ly rượu nồng không chỉ dành để chúc cho lứa đôi được thành duyên, cho người xa nhà quay về bên lửa ấm, cho chàng nghệ sĩ mang đến nhiều lời thơ nhưng trên hết là cầu chúc cho non sông được mãi mãi sống trong thái hòa:

Rượu hân hoan mừng đôi uyên ương 
Xây tổ ấm trên cành yêu đương 
Nào cạn ly, mừng người nghệ sĩ 
Tiếng thi ca nét chấm phá tô thêm đời mới. 
Bạn hỡi, vang lên lời ước thiêng liêng 
Chúc non sông hòa bình, hòa bình 
Ngày máu xương thôi tuôn rơi 
Ngày ấy quê hương yên vui 
Đợi anh về trong chén tình đầy vơi. 
Nhấc cao ly này

Hãy chúc ngày mai sáng trời tự do 
Nước non thanh bình

Muôn người hạnh phúc chan hòa.
Ước mơ hạnh phúc nơi nơi 
Hương thanh bình dâng phơi phới.

          (Phạm Đình Chương, Ly rượu mừng)

Hoa lá nở thắm đẹp làn môi hồng 
Xuân đến rồi đây nào ai biết không 
Mang những hoài mong đi vào ngày tháng 
Bao nhiêu mơ ước đến khi mùa xuân sang.
Tôi chúc gì đây vào mùa xuân này 
Khi nắng vàng tươi nhuộm làn tóc ai 
Khi gió nhẹ lay hoa đào hồng thắm 
Trong khi xuân ấm mới tô đẹp tháng năm. 
Tôi chúc muôn người mọi điều ước muốn 
Non nước vinh quang

Trong tia nắng thanh bình 
Để người anh lính chiến quay về gia đình 
Tìm vui bên lửa ấm.
Tôi chúc yên lành người người khắp chốn 
Mong gió đưa duyên cho cô gái xuân thì 
Ước nguyện sao chóng thành

Rượu hồng se duyên.

         (Minh Kỳ & Lê Dinh, Cánh thiệp đầu xuân)

Mùa xuân là mùa hội ngộ, tất cả người thân đều quây quần trong giây phút đoàn viên của gia đình:

Xuân đã về, xuân vẫn mơ màng

Trong nắng vàng, khắp chốn tiếng reo vang.
Xuân đã về, xuân vẫn huy hoàng

Trong gió ngàn mừng đón xuân sang.

Vui mùa xuân năm nay gần nhau
Nhớ khi xưa lúc ngây thơ
Cầm tay hỏi nhau ngẩn ngơ
Đến bao giờ đón xuân mơ…

         (Văn Phụng, Xuân họp mặt)

Hội ngộ để cầu chúc năm mới đầy tình thân ái, thăng tiến trong công danh, sum vầy trong may mắn và hạnh phúc trong tình yêu:

Trên đường đi lễ xuân đầu năm 
Qua một năm ruột rối tơ tằm 
Năm mới nhiều ước vọng chờ mong 
May nhiều rủi ít ngóng trông 
Vui cùng pháo nổ rượu hồng. 
Ta cùng nhau đón thêm mùa xuân 
Xuân dù thay đổi biết bao lần 
Xin khấn nguyện kết chặt tình thân 
Vin cành lộc những bâng khuâng 
Năm này chắc gặp tình quân…

Mong đầu năm cuối năm gặp may 
Gia đình luôn hạnh phúc sum vầy 
Trên bước đường danh lợi rồng mây 
Duyên vừa đẹp ý đắp say 
Ôm nàng xuân đẹp vào tay!

         (Hoài An, Câu chuyện đầu năm)

Thấm thoát là đây một mùa xuân mới

Với ngàn cánh mai vàng 
Nụ cười trên môi trên làn má ai

Đón xuân tươi vừa sang 
Biết chúc chi đây khi làn gió xuân về 
Giấy trắng ghi lại đôi dòng nhạc tâm tư 
Làm thơ trao duyên gửi người đôi câu

Chúc nhau vào lúc đầu xuân 
Xuân nay tôi chúc tình nồng thêm hương

Muôn ngàn câu mến thuơng 
Mong xuân yên lành trong bao hương tình 
Để rồi người thêm vui cuộc sống thanh bình. 
Xuân nay tôi chúc người người nơi nơi

Cho bền duyên lứa đôi 
Như hoa xuân đời tay trong tay rồi 
Dựng xây ngày hôm nay

Cho ngày mai thắm tươi…

        (Minh Kỳ & Lê Dinh, Hạnh phúc đầu xuân)

Anh cho em mùa xuân nụ hoa vàng mới nở 
Chiều đông nào nhung nhớ 
Đường lao xao lá đầy chân bước mòn vỉa phố 
Mắt buồn vin ngọn cây.
Anh cho em mùa xuân mùa xuân này tất cả 
Lộc non vừa trẩy lá. 
Lời thơ thương cõi đời bầy chim lùa vạt nắng 
Trong khói chiều chơi vơi…

        (Nguyễn Hiền, thơ Kim Tuấn, Anh cho em mùa xuân)

Mùa xuân cũng là dịp để con người trở về với tình yêu cùng nỗi nhớ nhung, cùng lời ước hẹn, đôi khi là nỗi buồn nhẹ nhàng thoáng qua:

Đón xuân này tôi nhớ xuân xưa 
Một chiều xuân em đã hẹn hò 
Như ươm tình trong cánh hoa mơ 
Đưa hương theo làn gió 
Em nói rằng em viết thành thơ. 
Đón xuân này tôi nhớ xuân xưa 
Hẹn gặp nhau khi pháo giao thừa 
Em đứng chờ tôi trước song thưa 
Tôi đi qua đầu ngõ 
Hỏi nhau thầm xuân đã về chưa…

        (Châu Kỳ, Đón xuân này nhớ xuân xưa)

Nếu chiều nay lỡ hẹn không về 
Thì xuân năm nay xuân sẽ buồn 
Sẽ buồn hơn mấy cội mai già 
Và mùa xuân quên mặc áo mới. 
Hẹn hò xa xưa còn nguyên tất cả 
Dành cho em tình yêu rất lạ 
Dù sao anh cũng về, mộng xuân đã chín đỏ 
Bàn tay nâng niu hoa cúc,

Bàn tay hiu hắt giọt lệ đầy…

         (Anh Việt Thu, Mùa xuân đó có em)

Bao nhiêu thương nhớ gom nhặt đầy
Anh trở về thăm em bao lần ngồi thâu đêm
Nghe mùa xuân vừa đến.
Em ơi hoa thắm rơi ngập đường
Trời nắng xế vương vương
Lòng nhớ tới em luôn
Khi chiều tàn chim gọi đàn.
Em ơi đôi lúc nghe lòng buồn
Trên sườn đồi thông xanh
Sương phủ đầy vai anh
Canh tàn trăng mờ ánh.
Long lanh sao rớt vương đầy trời
Dòng thác trắng bao la
Chờ sáng đến chim ca
Cho đường dài cũng không xa…

        (Tuấn Khanh, Mùa xuân đầu tiên)

Mùa xuân còn là dịp nhớ về gia đình, nhớ về quê xưa với biết bao kỷ niệm những ngày tháng cũ, nhất là đối với người sống kiếp tha phương:

Ngày xưa xuân thắm quê tôi

Bao nhánh hoa đời đẹp tươi 
Mẹ tôi sai uốn cây cành 
Vun xới hoa mùa xinh xinh. 
Thời gian nay quá xa xăm 
Tôi đã xa nhà đầm ấm 
Sống bao xuân lạnh lẽo âm thầm…

Chiều nay lê bước phiêu du 
Thầm nhớ xuân về làng cũ 
Tình quê chan chứa trong lòng 
Chua xót thay sầu tư hương 
Đường đi xa lắc lê thê 
Thèm khát khao ngày về quê 
Để sống vui quê mẹ lúc xuân về…

       (Phạm Đình Chương, Xuân tha hương) 

2.    Khúc ca mùa hè

Khi mùa xuân đi qua, người nghệ sĩ lại đón chào một mùa nắng ấm, lòng người như tươi sáng, rạng rỡ hơn. Niềm vui giữa thiên nhiên như thế càng được tô đậm thêm với các ca khúc có tiết tấu rộn ràng, sôi nổi như tiếng lòng của những người trẻ tuổi:

Về đây ta lắng nghe muôn cung đàn

Đường tơ tha thiết vương hương nồng nàn

Về đây nghe bao câu hát du dương mơ màng

Và về đây tắm ánh sáng trăng huy hoàng.

Khúc ca mùa hè lắng trong chiều về 
Vang trong đêm êm đềm thánh thót 
Ngân nga tiếng ai ca khúc ca mùa hè. 
Gió xa dồn về lướt qua bên hè 
Nghe như ru như gợi tình thơ 
Nghe như thấy lâng lâng bừng một trời mơ…

               (Canh Thân, Khúc ca mùa hè)

Trời hồng hồng sáng trong trong 
Ngàn phượng rung nắng ngoài song 
Cành mềm mềm gió ru êm 
Lọc màu mây bích ngọc qua màu duyên. 
Đàn nhịp nhàng hát vang vang 
Nhạc hòa thơ đón hè sang 
Hè về trong khóm trúc mềm đầu bờ 
Hè về trong tiếng sáo diều dật dờ 
Hè về gieo ánh tơ. 
Bâng khuâng nghe nắng đùa mây trắng 
Đàn chim cánh đo trời 
Phân vân đôi mái chèo lữ thứ

Thuyền ai biếng trôi. 
Xa xa lớp lúa dồn cao sóng vàng

Leo dốc chân đồi 
Thanh thanh hương sen nồng ướp gió

Trắng khi chiều rơi…

              (Hùng Lân, Hè về)

Mùa hè ơi gió reo thơ nắng vui cười

Làn mây tơ vắt lưng trời lửng lơ

Hè về đây khắp nơi phượng vĩ rơi đầy

Lòng say say với nắng hè ngất ngây.

              (Hoàng Trọng, Vui cảnh mùa hè)

Mùa hè gieo niềm vui nhưng cũng là tháng ngày buồn của tuổi học trò. Mùa hè là mùa chia tay để rồi mỗi người một phương trời cách biệt. Nhạc sĩ Lam Phương đã khéo léo đưa vào hơi ai trong âm nhạc dân gian Nam bộ để diễn tả nỗi niềm thương tiếc đó:

Hôm nay đây còn vui trông thấy nhau 
Bên tiếng ca tiếng đàn vượt trời cao 
Lời vui thắm thiết đưa trao

Như khi mới gặp nhau. 
Nhưng anh ơi ngày mai ta cách xa
Anh kinh đô tôi phải về miền xa 
Biệt ly ai khéo gieo chi

Lên bao mái đầu xanh. 
Nhớ hàng phượng thắm ven đường

Mỗi lúc chiều buông

Tan tác rơi cài lên mái tóc xanh. 
Với bóng dáng ai chiều ấy 
Nâng niu tà áo biết nói gì khi chia ly…

       (Lam Phương, Ngày tạm biệt)

Có thể nói chỉ có nhạc sĩ Thanh Sơn mới là người đã khai thác chủ đề này với nguồn cảm hứng dồi dào qua nhiều ca khúc nói về tuổi học trò, về mái trường thân yêu khi những cánh chim non tạm rời xa bạn bè trong mấy tháng hè:

                            Mượn một ca khúc viết lên tâm sự
                            Biết bao nỗi niềm phút giây tạ từ
                            Hình dáng những người thân yêu,
                            Xa rồi để thương nhớ nhiều
                            Giờ biệt ly ôi thấy đìu hiu…

                                    (Thanh Sơn, Hạ buồn)

Mỗi năm đến hè lòng man mác buồn 
Chín mươi ngày qua chứa chan tình thương 
Ngày mai xa cách hai đứa hai nơi 
Phút gần gũi nhau mất rồi,

Tạ từ là hết người ơi! 
Tiếng ve nức nở buồn hơn tiếng lòng 
Biết ai còn nhớ đến ân tình không. 
Đường xưa in bóng hai đứa nay đâu 
Những chiều hẹn nhau lúc đầu 
Giờ như nước trôi qua cầu…

        (Thanh Sơn, Nỗi buồn hoa phượng)

Đó là nỗi buồn của những người bạn thân thiết bên nhau suốt một năm học, giờ phải chia tay để mỗi người về nơi quê cũ:

Người ơi thắm thoát niên học hết rồi 
Chúc nhau cạn lời giây phút ly bôi 
Ngày mai tan trường mình không chung lối 
Thương nhau nhiều biết gửi về mô 
Kỷ niệm cũ tan vào hư vô. 
Cầm tay bốn mắt thương cảm nỗi sầu
Tiễn đưa bùi ngùi phút cuối như nhau 
Đời không bao giờ hợp nhau mãi mãi 
Thương yêu rồi nỡ đành biệt nhau 
Để nhung nhớ muôn vạn ngày sau…

       (Thanh Sơn, Ba tháng tạ từ)

Giây phút tạm biệt phải xa ngôi trường thân yêu, xa hình bóng thầy cô không tránh khỏi tình cảm lưu luyến, thương yêu:

Thế rồi giã biệt thầy cũ trường xưa
Niên học hết rồi mình buồn làm sao
Tiếng ve u buồn nức nở vọng ngân
Thấy hoa phượng rớt rụng trước thềm
Lòng rưng rưng nhớ thương nhiều thêm.
Chia tay bạn bè còn ai đâu nữa
Bốn phương biết rồi mỗi đứa một đường
Phượng ơi! Còn lại dòng lưu bút buồn
Hết rồi phút giây đến trường
Mười hai năm viết mỏi viết mòn…

        (Thanh Sơn, Ve sầu mùa phượng)

Mùa chia tay đã đến, những cô cậu áo trắng thấy lòng bịn rịn rồi chuyền tay nhau cuốn lưu bút chất chứa những tâm sự không thể nói thành lời… Lưu bút của tuổi xanh như một dấu tích đáng yêu, cô đọng bao tâm tư của lứa tuổi học trò:

Lòng xao xuyến mỗi khi hoa phượng rơi
Nhắc lại câu chuyện buồn
Trường còn kia ôi mái đổ tường rêu
Nơi kỷ niệm êm ái

Đâu dư âm của tiếng nói ngây thơ
Ngày hai đứa dìu nhau đến sân trường
Cùng đuổi bướm hái hoa trên cuối đường
Tiếng cười vạn tình thương…

        (Thanh Sơn, Lưu bút ngày xanh) 

Không chỉ có Thanh Sơn, nhiều nhạc sĩ khác cũng có nhiều cảm xúc dạt dào khi hồi tưởng năm tháng học hành thời tuổi nhỏ với hình ảnh ve sầu, phượng thắm, với thầy cũ, trường xưa:

Em đến với em vào một ngày trời đẹp nắng 
Một ngày phượng hồng thắm

Trong đôi mắt buồn xa xăm 
Phượng hay bâng khuâng

Tưởng chừng như cô đơn 
Nên khi chiều xuống thấy vấn vương tâm hồn. 
Anh có biết không hè về phượng hồng đẹp lắm 
Tình mình càng nồng thắm

Cho bao ước vọng cao dâng 
Giờ trong tim tôi màu hồng không phai phôi 
Xuân qua hè tới ta nhớ nhau luôn phượng ơi!...

        (Tuấn Hải, Phượng buồn)

Còn buổi họp cuối cùng này thôi
Mai chúng ta giã biệt người ơi
Tâm sự đi những gì chưa nói
Câu ca này và tiếng thơ ngâm
Mình mang một nỗi buồn xa xăm…

        (Hàn Sinh, Họp mặt lần cuối)

Quay về kỷ niệm lúc còn học sinh
Tà áo trinh nguyên tô thắm bao tình
Đời học sinh với nét đoan trinh
Tươi đẹp như màu hoa xinh
Có đôi khi thấy buồn một mình…
Tuổi thơ đi qua rồi bạn bè người một nơi
Xa xôi cách trở phương trời
Thương nhau nhắc nhở đôi lời
Nhớ những lúc bên nhau gọi tên
Vui say sưa mái trường thân mến
Và bao niềm tâm tư khó quên!

       (Minh Kỳ & Dạ Cầm, Tuổi học trò)

Biết rằng mai này xa bạn xa thầy
Cúi mặt tim buồn ngấn lệ ngắn dài
Thương cổng trường từ đây khép kín
Thương dãy bàn nằm im câm nín
Thương những bông hoa rụng bên sân.
Nhớ lại những ngày hoa mộng đã qua
Suốt đời như tưởng không hề xóa nhòa
Đâu tiếng thầy làm em xao xuyến
Đâu những chiều cầm tay lưu luyến
Đâu những khi tâm sự thâu đêm…

          (Phương Trà tức Anh Bằng,

           Ly ca tức Giã biệt trường xưa)

Hôm nay tôi trở về thăm trường cũ 
Nhiều nét đổi thay tường mái rêu mờ 
Bên hiên hằng giờ tìm những bạn xưa 
May ra có còn đôi đứa 
Vẫn yên vui sống đời học trò.
Bâng khuâng đợi chờ người sao chẳng đến? 
Hỏi lá hỏi hoa chỉ thấy im lìm 
Cây dương đầu trường còn khắc hàng tên 
Hoa leo phũ phàng đan kín 
Tiếng ve ru nghe gợi buồn thêm…

Hôm nay trở lại nhiều khuôn mặt mới
Thầy đó trường đây bạn hữu đâu rồi?
Bao nhiêu kỷ niệm hoa bướm ngày thơ
Vang trong nỗi niềm nhung nhớ
Có ai đi thương về trường xưa?

          (Duy Khánh, Trường cũ tình xưa)

Rồi chiều nay hè trở về đây 
Phượng thắm ơi phượng thắm rơi đầy 
Lại cách xa nhau chín mươi ngày 
Hay là một thế kỷ dài

Mà lòng ai đang khóc ai. 
Một ngày nào mình mới gặp nhau 
Phượng đã phai ve trắng ru sầu 
Tà áo xưa nay vẫn tươi màu 
Sân trường rũ bóng u sầu 
Khóc đời chia rẽ tình sâu…

           (Duy Khánh, Mùa chia tay)

3.    Khúc thu ca

Tiếp nối những cảm xúc của các tác giả tiền chiến, các nhạc sĩ thế hệ kế tiếp không nguôi những tình cảm dạt dào về mùa thu. Đó là mùa của lá vàng rơi ngập màu lưu luyến, của sương chiều lãng đãng, của mây thu dật dờ như chẳng cần trôi, của sương giăng hiu hắt ngàn khơi, của muôn giọt mưa thu thánh thót, của những kỷ niệm tình yêu đã vèo bay về miền quá khứ:

Mùa thu nay tới đây

Lá vàng thầm rơi

Ai cùng em nhớ nhung

Mùi hương làn tóc, thoáng đâu ngày qua.

Nghe lá rơi ngoài thềm

Ngờ đâu ai biết

Ngoài hiên đêm khuya vắng

Phiền ưu ...Vầng trăng lẻ soi

           (Lâm Tuyền, lời Dạ Chung, Lặng lẽ)

Có những chiều thu vương nắng cuối thôn
Tiếng tiêu ai vọng đến thiết tha buồn
Man mác niềm vương vấn tình cố hương
Mối u hoài trầm tư khi chiều xuống…

            (Minh Kỳ & Hoài Linh, Mấy độ thu về)

Chiều hôm qua lang thang trên đường 
Hoàng hôn xuống, chiều thắm muôn hương 
Chiều hôm qua mình tôi bâng khuâng 
Có mùa thu về, tơ vàng vương vương. 
Một mình đi lang thang trên đường 
Buồn hiu hắt và nhớ bâng khuâng 
Lòng xa xôi và sầu mênh mông 
Có nghe lá vàng não nề rơi không. 
Mùa thu vàng tới là mùa lá vàng rơi 
Và lá vàng rơi, khi tình thu vừa khơi 
Nhặt lá vàng rơi, xem màu lá còn tươi 
Nghe chừng đâu đây màu tê tái…

       (Cung Tiến, Thu vàng)

Một chút sương se lạnh giữa khung trời chiều hắt hiu có chiếc lá vàng rơi làm chạnh

lòng người lữ thứ. Một khúc tango nhè nhẹ vang lên:

Lạnh lùng sương rơi heo may 
Buồn ngơ ngác bóng chim bay 
Mây tím giăng sầu đó đây. 
Ngày đi chiều mang sầu tới 
Làn sương chiều thu lả lơi 
Tiếng mưa rơi đều trên lối. 
Chiều về gieo thương với nhớ 
Lòng người lữ thứ bơ vơ 
Nghe lá hoa rụng xác xơ. 
Chiều thu về đây lạnh lẽo 
Mà sương chiều rơi hắt hiu 
Gió xa đưa nhẹ tiếng tiêu…

        (Phạm Mạnh Cương, Thu ca)

Hoặc một khúc luân vũ dịu dàng trong lòng đôi lứa:

Sương thu xuống rồi, trên núi đồi,

Dưới biển khơi 
Sương thu trắng ngần,

Đang xuống dần khắp trần gian 
Mơ hồ sương xuống rồi,

Trên mắt người, ướt làn môi 
Mơ màng trên áo chàng,

Vương tóc nàng sương thấm tràn…

        (Văn Phụng, Sương thu)

Nhớ mãi từng chiều thu rơi ngàn trùng 
Tóc đã lạc vùng mây trôi ngập ngừng 
Đêm mong người về cho vơi giá buốt 
Nghe hồn từng mùa đã khuất 
Tiếc thu mênh mông.

        (Thanh Trang, Tiếc thu)

4.    Mưa mùa đông

      Mỗi mùa đều có giọt mưa riêng nhưng nhiều nhất vẫn là mưa mùa đông. Ở trong không gian đó thường có những ca khúc đầy tâm trạng của người nghệ sĩ. Hiếm khi có một bài hát viết về mùa mưa mà lại đem đến niềm vui cho nhà nông, tô thêm màu xanh cho ruộng lúa, nương dâu trên khắp cả miền Nam như bài hát sau đây:

Mưa rơi rơi trên đường,

Mưa rơi suốt canh trường 
Mưa rơi ướt phố phường,

Mưa trôi lá trong vườn 
Mưa đang tí tách reo ven tường. 
Mưa rơi trên sông dài,

Mưa qua khắp non đoài 
Mưa cho thắm hoa đời,

Mmưa cho hết u hoài 
Mưa cho đám lúa non mỉm cười. 
Mưa đem tươi vui về cho thắm áo nâu 
Mưa cho nương dâu và khoai sắn lên mau 
Mưa như trút sầu mưa tươi lúa đầu 
Mưa rơi qua Bến Hải, Cà Mau…

       (Văn Phụng, Mưa)

Hoặc cơn mưa gợi mối u hoài về một nơi xa vời với nỗi sầu nhẹ dâng:

Mưa rơi hiu hắt, ai sầu mùa đông.

Không gian u ám sương mờ, mờ buông.

Xa trong đêm vắng chuông buồn, buồn ngân.

Mùa đông mưa rét mướt, bến sông, ngừng chân

Chờ ai trong tê tái, lắng nghe, chuông than

Thời gian trôi tan tác, mang theo ngày xuân

Mưa đêm nay khóc thầm

Cuộc đời đầm ấm đã theo thời gian.

       (Lâm Tuyền, lời Dạ Chung, Tiếng thời gian)

Nhạc chiều lắng trong mơ 
Chìm trong khóe mắt xa vời 
Nhạc chiều ngất ngây tìm vào áng mây. 
Nhạc chiều dâng khúc tình ca 
Đắm say lòng ta thương nhớ chan hòa. 
Nhìn giọt mưa rơi 
Rơi nhẹ trên cánh hoa 
Lòng ta vấn vương sầu…

        (Văn Phụng, Mưa rơi thánh thót) 

Thánh thót mưa rơi lắng buồn bên mái lầu

Ngàn mây u ám vương vấn trôi về đâu

Thương thay cánh chim bạt gió

Ngóng tìm mái nhà xưa dưới ngàn xa mờ…

Mưa xuống cô thôn xa xôi bao lạnh lùng

Người đi mái tóc theo gió cuốn ngàn mây

Mưa thắm đôi lòng bên trời

Ngàn tiếng tơ sầu lắng, sầu lắng xa mờ.

            (Hoàng Trọng, lời Hoàng Dương, Tiếng mưa rơi)

Tuy vậy những ca khúc về chủ đề mùa đông trong thiên nhiên dường như đã được các nhạc sĩ tiền chiến khai thác nhiều, đến giai đoạn này các tác giả mới chỉ nói đến mùa đông qua những cảm xúc buồn bã những lúc mưa về. Họ phô diễn tình cảm riêng tư khi hồi tưởng kỷ niệm êm đềm gợi lên từ khung cảnh thiên nhiên ngày mưa, điều đó cho thấy các nhạc sĩ trở về với nội tâm nhiều hơn, nhất là trong các bài hát về tình yêu lứa đôi.

IV. ĐẤT NƯỚC MẾN YÊU

Người dân Việt luôn tự hào có một đất nước anh hùng, dòng dõi Rồng Tiên. Tuy đất nước chia cắt nhưng trong lòng mỗi người dân luôn trọn vẹn hình ảnh một đất nước thống nhất ba miền. Đất nước tươi đẹp đó cũng được vẽ nên với những giai điệu nhẹ nhàng mang tính chất tự sự nhưng cũng toát lên niềm tự tin, kiêu hãnh:

Đất nước tôi màu thắm bên bờ đại dương

Bắc với Nam, tình nối qua lòng miền Trung

Đất nước tôi từ mái tranh nghèo Bắc Giang

Vượt núi rừng già Trường Sơn

Vào tới ruộng ngọt phương Nam.

Dân nước tôi từng đấu tranh diệt ngoại xâm

Trên máu xương từng hát ca bài thành công

Dân nước tôi nòi giống hùng cường Lạc Long

Làm gái toàn là Trưng Vương

Làm trai rạng hồn Quang Trung…

        (Hoàng Trọng, Bên bờ đại dương)

Việt Nam! Việt Nam!
Việt Nam oai linh ngàn xưa.
Việt Nam! Việt Nam!
Việt Nam mến yêu muôn đời.
Noi gương tổ tiên bao lần tranh đấu

Rạng danh sáng chói non sông
Lam Sơn trước kia nay còn lưu dấu

Vẻ vang giống dân Lạc Hồng.
Dù ngàn chông gai ra sức anh tài

Rồng Nam oai dũng tung bay
Thề gìn giang san thoát cảnh điêu tàn

Cùng nhau ca khúc khải hoàn.

           (Võ Đức Thu, Việt Nam mến yêu)

Người dân Việt tự hào với lịch sử đấu tranh bốn ngàn năm của dân tộc, luôn tiến về phía trước để một lòng dựng xây non nước nhà:

Đây là lúc quốc dân hùng tiến 
Cờ Việt từ nay phơi phới ngang trời cao. 
Vì giang sơn máu pha tô sông đào 
Hồn muôn anh dũng vết thương nay quyết liền. 
Bao thời u buồn 
Nhà Việt lầm than nguy khốn.

Nào ai con cháu Tiên Rồng 
Một lòng vì giống nòi Nam. 
Quốc dân ơi ta cùng tiến lên đi 
Nước non đang chờ gót nam nhi 
Vời trông ngàn xưa đời bao danh tướng 
Quyết mau ta hùng cường.

          (Thẩm Oánh, Việt Nam hùng tiến)

Tôi yêu đất nước tôi, nằm phơi phới bên bờ biển xanh 
Ruộng đồng vun sóng ra Thái Bình 
Nhìn trùng dương hát câu no lành. 
Đất nước tôi! Dãy Trường Sơn ẩn bóng hoàng hôn 
Đất miền Tây chờ sức người vươn, đất ơi. 
Đất nước tôi! Núi rừng cao miền Bắc lửa thiêng 
Lúa miền Nam chờ gió mùa lên, lúa ơi. 
Tôi yêu những sông trường 
Biết ái tình ở dòng sông Hương 
Sống no đầy là nhờ Cửu Long 
Máu sông Hồng đỏ vì chờ mong. 
Người yêu thế giới mịt mùng
Cùng tôi ôm ấp ruộng đồng (ư đồng) Việt Nam 
Làm sao chắp cánh chim ngàn 
Nhìn Trung Nam Bắc kết hàng (là hàng) mến nhau…

          (Phạm Duy, Tình ca)

Tình cảm thiết tha với quê hương đất nước đôi khi lại nhẹ nhàng trìu mến khi con người nhớ về những hình ảnh gần gũi, thân thương ngàn đời của quê nhà hoặc trở về với cuộc sống yên bình của mình trên đất nước mến yêu:

Người ơi, môt chiều nắng

Tơ vàng hiền hòa hồn có mơ xa.
Ngươi ơi, đường xa lắm

Con đường về làng dìu mấy thuyền đò.
Còn đó tiếng tre êm ru
Còn đó bóng đa hẹn hò
Còn đó những đêm sao mờ

Hồn ta mênh mông nghe sáo vi vu.
Người ơi, còn nhớ mãi trưa nào

Thời nào vàng bướm bên ao
Người ơi, còn nghe mãi

Tiếng ru êm êm buồn trong ca dao
Còn đó tiếng khung quay tơ,
Còn đó con diều vật vờ
Còn đó, nói bao nhiêu lời

Thương yêu đến kiếp nào cho vừa…

         (Cung Tiến, Hương xưa)

Ngàn tiếng tơ ngàn ý thơ
Hòa gió xa tình thiết tha
Giờ đây trăng bao la tràn lan khắp nơi
Hồn ngất ngây nhạc đắm say
Tình cố hương chợt vấn vương
Niềm thương nơi tâm tư

Chợt vương phím loan u hoài…

         (Vũ Thành, Gửi áng mây hàng)

Trời thanh nắng chói bình minh 
Non sông nước Việt

Đẹp xinh bát ngát đồng xanh. 
Lặng nghe sóng Thái Bình Dương 
Êm êm vỗ về tình thương,

Ttình thương trên đất lành. 
Cùng vui đất nước bình yên

Vui chung mái nhà

Nhà êm ấm lúc hoàng hôn. 
Ngày qua nắng sớm chiều hôm 
Chăm lo cấy cày đồng xanh 
Đồng xanh nên lúa vàng. 
Non nước, ai ơi mới chung tình 
Non nước ới chung tình, tình chung 
Tình chung đã về nơi quê này 
Chúng mình thì làm sao 
Ta cố chăm lo ruộng sớm

Ai ơi với nương chiều…

        (Y Vân, Non nước chung tình)

Từ khi hoa lá tô thắm cuộc đời 
Từ khi manh áo sưởi ấm lòng người 
Tình trong hơi gió và trong tiếng tiêu 
Tôi viết nên cung nhạc chiều

Để ca ngợi tình yêu. 
Một yêu non nước như mối tình đầu 
Là yêu quê hương mảnh đất đẹp màu 
Và tha thiết nữa là anh với tôi 
Khi đã cho nhau

Cuộc đời mặn nồng đôi có đôi…

        (Hoài Linh, Trăm mến ngàn thương)

1.    Miền Bắc xa vời

Đi dọc theo chiều dài lịch sử cũng như chiều dài đất nước, chúng ta sẽ nhận ra vẻ đẹp của quê hương trên mỗi vùng miền của đất nước. Trước hết từ miền Bắc xa vời, chúng ta nghe giọng hò câu hát của người dân qua từng bến nước, con sông; người nghệ sĩ giãi bày tâm sự thương yêu và luyến tiếc khi bước chân rời xa làng cũ:

Chiều nay sương khói lên khơi

Thùy dương rũ bến tơi bời

Làn mây hồng pha ráng trời

Sóng Đà giang thuyền qua xứ người.

Thuyền ơi! Viễn xứ xa xưa

Một lần qua dạt bến lau thưa

Hò ơi! Giọng hát thiên thu

Suối nguồn xa vắng, chiều mưa ngàn về.

Nhìn về đường cố lý, cố lý xa xôi

Đời nhịp sầu lỡ bước

Bước hoang mang rồi  

Quay lại hướng làng

Đà giang lệ ướt nồng

Mẹ già ngồi im bóng mái tuyết sương

Mong con bạc lòng...

         (Phạm Duy,thơ Huyền Chi, Thuyền viễn xứ)

Ở đây ta thấy người nghệ sĩ giãi bày tình cảm dạt dào đối với quê cũ, nơi có bao cảnh đẹp nên thơ, có quê nghèo và những con người cần cù trong cuộc sống:

Ai qua bến Đà giang cho tôi nhắn vài câu 
Thương về mái tranh nghèo bên hàng cau 
Chia ly đã từ lâu ôi mong ước làm sao 
Bao nhiêu bóng người thân mến năm nào. 
Tôi thương mái chèo lơi bên manh áo tả tơi 
Những người lái con đò trên dòng nước 
Ai xuôi bến Đà giang nghe trăng gió thở than 
Bâng khuâng ngắm dòng sông nước mơ màng. 
Đà giang nước biếc thuyền theo sóng triền miên 
Người ơi có nhớ lòng ta vẫn mong chờ. 
Tôi mơ bến ngày xưa bên đôi mái chèo đưa 
Nhịp nhàng gió ru hòa duyên tình nước 
Ai xuôi bến Đà giang ai qua chuyến đò ngang 
Cho tôi nhắn niềm thương nhớ dâng tràn.

        (Văn Phụng, Nhớ bến Đà giang)

Chiều rơi trong gió khơi đềm êm
Đằng chân mây dần trăng non lên
Ánh vàng tha thướt nước mờ trong xanh
Gió đưa hơi gợn sóng.
Đằng xa xôi bóng non chập chùng
Nằm im nghe mờ trong không trung
Tiếng đàn thánh thót theo ngàn lời ca
Trông con tàu theo gió xa đưa dần xa.
Non màu xanh mờ đứng
Bóng tàu đi uốn quanh
Muôn hồn bên trời nước
Nhắc thời xưa hồn nước lừng danh…

        (Hoàng Quý, Đêm trăng trên vịnh Hạ Long)

Đàn chim bay thiết tha, trên núi cao miền xa
Mang theo những nỗi buồn mộng mơ
Niềm thảm sầu đã qua.
Khi ta đi liễu đang còn xanh lá
Trong đám cây oanh hót vài lời ca để chòng đám hoa.
Ngày nay cúc đẫm thâu, hoa héo khô vì đâu.
Chim oanh cất tiếng

Một vài câu để thương đời cúc thâu.
Sông Kinh Châu có con buồm trắng
Gió thu mang người biệt ly vào cảnh sầu đó chăng…

         (Lê Thương, Thu trên đảo Kinh Châu)

Nhạc sĩ Trần Văn Nhơn (1912-1973, quê Sài Gòn) ra miền Bắc làm trưởng ban Việt Nhạc của Đài phát thanh Hà Nội. Với tâm tình của một người xa quê, ông ghi lại cảm xúc của mình trong các bài hát khi còn ở Hà Nội. Ngay trên đất ngàn năm văn hiến ông viết những lời ngợi ca qua biểu tượng hồ Gươm:

Bên hồ Gươm ánh trăng chiếu soi 
Đây hồ xinh bức tranh thiên nhiên 
Gió chiều thu hiu hắt êm đềm 
Lòng tha phương lắng ưu phiền! 
Trông hồ Gươm nước soi tháp xưa 
Cầu Thê Húc màu tươi đỏ thắm 
Có tiếng chuông lắng buông trầm ngân 
Khiến hồn lãng nhân mộng mơ…

      (Trần Văn Nhơn, Bên hồ Gươm)

Bước men quanh hồ Hoàn Kiếm giữa thu chiều úa
Tôi nhớ tháng ngày sống nơi Thủ đô hồi qua
Hồ đẹp gương nước liễu xưa la đà bóng hồ
Đời vui thái bình trước lúc chiến tranh.
Khắp chốn nay điêu tàn
Nhà xiêu đổ một cảnh nát tan
Hồ xanh nay vẫn xanh
Nhưng liễu xưa ven hồ đâu tá?
Tôi đứng im lặng nhìn
Nhìn tháp cũ bóng soi hồ Gươm…

Hà Nội yêu quý là chốn lịch sử ngàn năm
Là trái tim của Việt Nam
Là chính hồn Việt anh dũng
Là nơi đẫm thắm máu xương biết bao anh hùng
Chính nơi muôn đời ghi dấu

Sử xanh thắm ghi chiến công!
Hà Nội yêu quý cầu chúc cho ngày ấm êm
Rày mau chấm dứt tháng ngày than khóc ưu phiền.

         (Trần Văn Nhơn, Hà Nội 1949)

Kinh thành Thăng Long trong bóng sương chiều.
Trời thu đây mùa khêu thương nhớ
Mẹ già cô đơn đang sống hắt hiu
Mỗi chiều mắt trông về chốn xa vời.
Khóe mắt luôn đẫm thấm mấy dòng châu
Nhớ đến con của mình khi chiều xuống
Nhắn gió thu mang tình thương nhớ nhau
Đưa đến cho con chốn sa-trường…

Làn sóng hồ Gươm giữa nơi kinh thành
Chiều thu gợn rung theo gió
Lòng ai quạnh hiu giữa nơi kinh thành
Xao xuyến buồn như mây nước hồ thu.

         (Trần Văn Nhơn, Ảo ảnh chiều thu)

2.    Miền Trung thương nhớ

Theo bước chân người xưa, từ đời Trần người dân Việt lại dừng chân trên vùng đất mới. Cả một dải đất miền Trung khốn khó dù tươi đẹp vẫn có thể làm xao xuyến người nghệ sĩ đất phương Nam với giai điệu tha thiết sau đây:

Miền Trung đẹp tươi, đã vương tình tôi 
Năm tháng trót qua rồi

Nhưng sắc hương khung trời làm hồn thơ yêu hoài. 
Rằng yêu trời thanh, thùy dương càng xanh
Yêu khói ấm xây thành 
Chim bướm trao duyên lành, người dựng lều tranh. 
Nha Trang sóng lơi

Khi Đà Lạt hoa tươi nghiêng màu bên suối 
Thêm nước sông Hương nhuộm thắm đôi bờ 
Tiếng hát cô lái đò trìu mến khoan hò... 
Miền Trung ngàn nơi, còn bao niềm vui 
Bao mái tóc buông dài 
Bao cánh môi duyên cười càng đẹp lòng tôi.

       (Lam Phương, lời Hồ Đình Phương, Lá thư miền Trung)

Nói đến miền Trung trước hết phải nhắc đến vùng đất thiên nhiên tươi đẹp mà các vua Nguyễn đã chọn làm đất thần kinh. Đó là xứ Huế mà sau này đã gieo biết bao cảm xúc cho người nghệ sĩ. Từ rất sớm nhạc sĩ Hoàng Thi Thơ - một người con của Quảng Trị - vào đây rồi khi chia tay chợt để lại nhiều tình cảm lưu luyến cho vùng đất này, ít nhất trong hai bài hát:

Mùa thu đến bao giờ

Lòng chợt thấy bơ vơ 
Nghe tâm tư chạnh nhớ

Quê hương tôi ngoài nớ 
Con sông Hương tình tứ

Bên tiếng thông Ngự Bình. 
Gửi vài chữ tâm tình về xứ Huế xa xôi 
Thương Kim Luông vành nón 
Thương Văn Lâu điệu hát 
Thương Đông Ba giọng nói 
Thương khói trên sông chiều…

Giờ thương nhớ tơi bời

Ngày đêm nhớ khôn nguôi 
Khi mưa rơi nẻo vắng

Khi chuông buông chiều nắng 
Tôi tương tư trời Huế, ôi xứ quê xa vời.

      (Hoàng Thi Thơ, Tâm tình gửi Huế)

Chiều cố đô ôi những chiều cố đô 
Dòng Hương giang êm trôi 
Nước xanh xanh một màu 
Mang về vạn ngàn câu thơ.
Chiều cố đô ôi những chiều cố đô 
Cầu Tràng Tiền lưu luyến 
Bóng ai qua cầu chẳng ngừng 
Qua giây phút chờ mong. 
Chiều cố đô, ôi những chiều cố đô 
Dập dìu tà áo tím lướt bay bay mơ màng 
Trên cầu nằm chờ trăng mơ. 
Chiều cố đô ôi những chiều cố đô 
Nụ cười duyên dáng quá 
Cô em ngập ngùng thẹn thùng 
Sau chiếc nón bài thơ…

        (Hoàng Thi Thơ, Chiều cố đô)

Nhạc sĩ Châu Kỳ - một người con của xứ Huế - cũng có nhiều bài hát dành cho quê hương mình. Ở đây ta thấy nhạc sĩ ngợi ca cảnh đẹp xứ Huế, những kỷ niệm êm đềm, những tình cảm yêu thương lai láng khi chia xa được bày tỏ đậm sâu trong bốn bài hát của ông:

Ðây bến Hương giang sao vắng đò người sang 
Mưa gió miên man nghe thấm lạnh chiều hoang 
Tôi nhớ tên nàng không đếm được thời gian 
Nghe tiếng chuông chùa vang

Khơi lòng thương chứa chan. 
Thương mái tranh thưa

Thương dáng hình người xưa 
Câu nói ngây thơ đôi mắt huyền buồn mơ 
Thương mấy cho vừa khi sáng đợi chiều đưa 
Em hỏi anh về chưa để em còn mong chờ…

        (Châu Kỳ, Hương giang còn tôi chờ)

Sông lạnh đò vắng neo chờ ai 
Mong đợi người lâu rồi người ơi.  
Đây tiếng chuông vọng xa xôi 
Đâu bến đưa về nơi nơi 
Đây dòng Hương muôn đời. 
Câu hẹn hò nhớ ghi đừng phai 
Bến Ngự chiều nao cùng kề vai 
Nghe thoáng xa điệu Nam ai 
Nghe gió lay cành dương rơi 
Nghe giọng ca tiếng cười…

Kỷ niệm còn đó nhưng người đâu, 
Đừng phụ tình nhau để chờ nhau 
Đây tiếng chuông vọng đêm thâu 
Đây bến xưa đò Văn Lâu 
Đây thùy dương thắm màu.

          (Châu Kỳ, Miền Trung thương nhớ)

Tôi có người em sông Hương núi Ngự 
Của lũy tre thôn Vỹ hiền từ 
Của kinh thành cổ xưa thật xưa. 
Buổi trưa em che nón lá
Cá sông Hương liếc nhìn ngẩn ngơ 
Lũ chim quyên ngất ngây từ xa. 
Tôi sống độc thân trong căn phố nghèo 
Bởi trót thương nên nhớ thật nhiều 
Bởi em là hạnh phúc tình yêu.
Ở bên ni qua bên nớ 
Cách con sông chuyến đò chẳng xa 
Nhỏ sang thăm có tôi đợi chờ...

        (Châu Kỳ, Huế xưa)

Gợi buồn chi này cố đô ơi 
Hoàng thành kia giờ không thấy lối 
Từng nét xưa đã phai rồi

Và dáng em cũng mất rồi 
Còn nữa đâu lời trăn trối. 
Kìa dòng Hương sầu nước quên trôi 
Nhịp cầu đang chìm trong bóng tối 
Đò đứng mơ khách phương trời 
Đường phố kia vắng không người 
Nhìn cố đô núi ngậm ngùi. 
Thành xưa đắm trong lửa khói 
Đổ nát tơi bời, còn chăng nước mắt rơi. 
Tìm đâu dấu tích cho đời 
Cố đô rã rời muôn vạn hồn chơi vơi 
Gửi lòng thương về cố đô ơi 
Của người con từng xa cách ấy 
Một khúc ca viết đêm nay 
Một tiếng than ý vơi đầy 
Lệ rớt theo số mệnh người.

       (Châu Kỳ, Cố đô yêu dấu)

Nhạc sĩ Minh Kỳ, tên thật Vĩnh Mỵ, cũng là người con xứ Huế. Ông có hai bài hát nổi tiếng viết về Huế, một xứ Huế trong chiều nắng và một xứ Huế trong chiều mưa. Tình cảm của ông dạt dào khi nhắc đến những địa danh mà không người con xứ Huế nào không biết và không đặt chân đến:

Mây vương khói chiều, xứ Huế đẹp yêu kiều 
Ngơ ngẩn lòng du khách những chiều xưa 
Hương giang lững lờ, trăng nước vờn đôi bờ 
Câu hò vọng xa đưa khúc buồn mơ. 
Tôi thương nhớ nhiều khi nắng chiều êm dịu 
Trên đường về thôn Vỹ vắng đìu hiu 
Thông reo núi Ngự man mác sầu Thiên Mụ 
Ai về gửi thương nhớ chốn ngàn thơ…

         (Minh Kỳ, Thương về xứ Huế)

Chiều nay mưa trên phố Huế 
Kiếp giang hồ không bến đợi 
Mà mưa sao vẫn rơi rơi hoài cho lòng nhớ ai. 
Ngày chia tay hôm nao còn đây 
Nước trên sông Hương còn đầy 
Tình đã xa gió mưa u hoài mắt lệ ngắn dài. 
Chiều mưa trên kinh đô Huế 
Tiếng mưa còn vương kỷ niệm 
Ngày quen nhau dưới chân Thiên Mụ

Em còn nhớ không? 
Chợ Đông Ba khi mình qua

Lá me bay bay là đà 
Chiều thiết tha có anh bên mình

Mà ngỡ hôm qua…

          (Minh Kỳ, thơ Tôn Nữ Thụy Khương, Mưa trên phố Huế)

Một người con xứ Huế khác - nhạc sĩ Phạm Mạnh Cương - cũng trải lòng với tình cảm thương nhớ dạt dào khi rời xa quê hương:

Một sớm mưa chiều tôi rời thành xưa 
Sông nước tiêu điều nhỏ lệ buồn đưa 
Hắt hiu tâm hồn vì không có ai 
Tiếc mình chỉ một lần vui 
Tháng năm bẽ bàng tình duyên. 
Nghe tiếng chuông chùa ngân vọng từ xa 
Sao thấy trong lòng một trời quạnh hiu 
Nước mưa vô tình làm hoen mắt ai 
Núi Ngự như chặn đường đi 
Vấn vương con đò bến xưa…

        (Phạm Mạnh Cương, Giã từ cố đô)  

Ca nhạc sĩ Duy Khánh - một người con của đất Quảng Trị - cũng viết nhiều về xứ Huế. Hãy nghe ông dàn trải tình cảm của mình với vùng đất mà ông mãi lưu luyến trong năm bài hát của ông:

Đã bao lâu rồi

Không về miền Trung thăm người em 
Nắng mưa đêm ngày

Cách trở giờ xa xôi đôi đường 
Người hỡi!

Có về miền quê hương thùy dương 
Nước chảy còn vương bao niềm thương,

Cho nhắn đôi lời. 
Dẫu xa muôn trùng

Tôi vẫn còn thương sao là thương 
Nhớ ai xuôi thuyền Bến Ngự

Đẹp trăng soi đêm trường 
Và nhớ tiếng hò ngoài Văn Lâu chiều nao 
Ước nguyện đẹp duyên nhau dài lâu.

Xa rồi còn đâu…

        (Duy Khánh, Thương về miền Trung)

Ai ra xứ Huế thì ra. Ai về là về núi Ngự 
Ai về là về sông Hương 
Nước sông Hương còn thương chưa cạn 
Chim núi Ngự tìm bạn bay về 
Người tình quê ơi người tình quê

Thương nhớ lắm chi.
Ai ra xứ Huế thì ra. Ai về là về Vĩ Dạ 
Ai về là về Nam Giao 
Dốc Nam Giao còn cao mong đợi 
Trăng Vĩ Dạ còn đợi câu thề 
Người tình quê ơi người tình quê

Có nhớ xin trở về…

        (Duy Khánh, Ai ra xứ Huế)

Hỏi em rằng, em ở ngoài ấy ra sao 
Má xưa còn thắm ơ ơ… còn thắm hoa đào 
Mắt xưa còn xanh màu biếc 
Nụ cười có đẹp trăng sao? 
Hỏi em rằng, câu hò câu hát năm xưa 
Có vang rộn tiếng ơ ơ… rộn tiếng vui đùa 
Hay là phòng không đêm vắng 
Ai về mai nắng chiều mưa?...

         (Duy Khánh, Bao giờ em quên)

Có người gặp tôi hỏi sao lâu rồi

Không về thăm quê miền Trung 
Dù thương vẫn thương

Nhưng non nước chưa yên lành 
Quê hương còn nghiêng ngả, biết trả lời sao? 
Biết trả lời sao cho em ấm đôi vành môi 
Khi gió mưa trong đời mang bao ấm êm xa rồi 
Gieo bao tiếng ca u hoài 
Những đêm canh dài, biết trả lời sao?...

        (Duy Khánh, Biết trả lời sao)

Anh nói rằng anh sẽ về thăm quê miền Trung
Dù năm tháng dài đường xa lạnh lùng
Dòng sông Hương còn trôi

Vầng trăng xưa còn soi
Sao không thấy anh về thăm anh ơi!

Câu hát lời ca ước nguyện xưa nay còn đâu
Giờ anh núi rừng ngàn xa dãi dầu
Dù anh đi đường mây, tình quê hương còn say
Anh nhớ về cho ấm lại ánh trăng thề…

        (Duy Khánh, Sao không thấy anh về)

Tôi vượt đường xa xôi tìm em đã khắp nơi 
Ra miền thùy dương xưa

Trăng nước còn mộng mơ 
Nghe tiếng chuông chùa

Bên dòng Hương giang lững lờ 
Bến cũ cây đa nay còn thắm duyên tình xưa…

        (Duy Khánh & Châu Kỳ, Nén hương yêu)

Chân thành xin gửi người anh nơi chốn xa 
Đôi lời ấp ủ ngày qua 
Người em gái nhỏ quê nhà 
Mắt sầu vương ngấn lệ hồn hoa 
Dù bao tháng đợi năm chờ 
Lời thề xưa còn chưa xóa mờ. 
Đây cầu Gia Hội thuyền ai neo bến thương 
Đây chiều Thiên Mụ mờ sương 
Và đây Vỹ Dạ đêm trường 
Trăng về chưa ấm lại dòng Hương 
Thì ai cách trở đôi đường 
Tìm về đây chắp nối tình thương…

(Duy Khánh, Sầu cố đô)

Nhạc sĩ Hoàng Nguyên - một người con Quảng Trị nhưng theo học ở Huế - cũng say mê màu áo tím của nữ sinh Huế vào trao gửi tâm tình ấy trong một ca khúc nổi tiếng:

Một chiều lang thang bên dòng Hương giang 
Tôi gặp một tà áo tím 
Nhẹ thấp thoáng trong nắng vương 
Màu áo tím sao luyến thương 
Màu áo tím sao vấn vương. 
Rồi lòng bâng khuâng theo màu áo ấy 
Màu áo tím hôm nào 
Tình quyến luyến ban đầu 
Chập chờn tâm tư màu áo thoáng chiêm bao…

           (Hoàng Nguyên, Tà áo tím)

Huế là quê hương của đạo Phật, đâu đây vẫn thường nghe tiếng chuông chùa. Tiếng chuông từng đi vào tâm thức người con xứ Huế, để lại bao nhiêu ký ức về tâm linh dù có người đã xa quê trên dọc đường đời:

Quê hương tôi miền Trung
Sớm hôm chuông chùa nhẹ rung
Tiếng muôn đời hồn tổ tiên kiêu hùng.
Ôi uy nghiêm bóng chùa Từ Đàm
Nơi yêu thương phát nguồn đạo vàng
Qua bao giông tố chùa Từ Đàm tôi vẫn còn.
Quê hương tôi là đây
Sớm hôm hương trầm nhẹ bay
Vấn vương lời kinh chiều nay vơi đầy
Ôi thân yêu bóng chùa Từ Đàm
Nơi Bắc Nam nối liền một nhà
Tay trong tay quyết vì loài người đời lầm than…

          (Nguyên Thông, tức Văn Giảng,

          Từ Đàm quê hương tôi)

Không chỉ người con của miền Trung nhiều tình cảm tha thiết với quê hương mình mà còn có những nghệ sĩ ở xa đến nơi này vẫn để lại nhiều cảm xúc và lưu luyến trong những ca khúc nổi tiếng:

Bao năm sống xa quê nhà 
Cuộc đời phiêu lưu với nắng mưa 
Nhìn về quê xưa,

Biết bao tình thương chan chứa. 
Đây nơi chốn xưa bao tình 
Thần kinh bên nước non Hương Bình 
Kìa ai duyên dáng

Đang nghiêng mình đón người xa về.
Dòng sông Hương vẫn mơ 
Thời gian trôi chưa xóa màu xanh mơ hồ 
Buồm ai theo gió đưa 
Thuyền đi xa nhưng vẫn còn vang câu hò. 
Về nơi đây ấm êm 
Nhìn muôn tà áo tím trên cầu Tràng Tiền 
Kìa làn tóc mây u huyền 
Vờn đôi mắt bao dịu hiền 
Làn môi thắm đang cười tươi

Khoe bao nét duyên…

         (Văn Phụng, Trở về Huế)

Cố đô bấy lâu tôi không trở về 
Thiên Mụ hồi chuông trầm vang trần thế 
Trên bến Văn Lâu đò xuôi mái chèo 
Vầng trăng sáng soi lưng đèo 
Dòng sông in bóng trong veo. 
Xứ Huế nên thơ Đông Ba phố chợ 
Nắng cửa Thuận An biển cát mộng mơ 
Di tích sơn rồng vàng son phủ điều 
Đền vua lăng tẩm mỹ miều 
Lòng càng vấn vương thêm nhiều…

        (Khánh Băng, Thần Kinh non nước hữu tình)

Người đi chốn xa thương về cố đô 
Thương tà áo trắng thương mấy câu hò 
Và giọng cười, vành nón Kim Luông 
Ôi nắng chiều Vĩ Dạ thoáng buồn 
Ngự Bình chơ vơ nhìn sông Hương. 
Nhìn lăng tẩm, ôn thế hệ đã qua 
Oai hùng trang sử di tích chưa nhòa 
Từng giọng hò trên bến Văn Lâu 
Năm tháng buồn như nước qua cầu 
Chạnh lòng mình phút giây âu sầu…

       (Thanh Sơn, Thương về cố đô)

Anh đi rồi xứ Huế buồn hiu đó anh 
Chim xa đàn không còn nghe hót trên cành. 
Em của anh cũng sầu mênh mông 
Khi vắng anh đứng nhìn bên sông 
Nỗi u hoài xé nát buồng tim bé bỏng. 
Mưa trên rừng mưa về thành xưa hắt hiu 
Đây con đường sớm chiều mình lên Thiên Mụ 
Em vẫn ôm ấp một lòng son 
Sao bóng anh vẫn còn xa xăm 
Để âm thầm ai chờ chờ ai héo mòn…

         (Lê Dinh, Huế buồn)

Ai về Bến Ngự cho ta nhắn cùng 
Nhớ chăng non nước Hương Bình? 
Có những ngày xanh, lưu luyến bao tình 
Vương mối tơ mành. 
Hàng cây soi bóng nước Hương 
Thuyền xa đậu bến Tiêu Tương 
Lưu luyến thay phút say hương dịu buồn. 
Nhưng thoảng nghe

Khúc ca Nam Bình sầu than 
Như nức nở khóc duyên bẽ bàng. 
Thấp thoáng trăng mờ, ai than ai thở

Đời vui chi trong sương gió.

Ai nhớ thương ai 
Đây lúc đêm tàn, tình đã lạt phai…

        (Dương Thiệu Tước, Đêm tàn Bến Ngự)

Chiều nay ai có về miền thùy dương 
Về miền có nắng hạ giữa mùa thu

Về miền mây khắp trời giữa mùa xuân 
Về miền thơm ngát mùa hoa yêu thương. 
Nam Giao đăm đăm

Mắt lặng nhìn tóc bềnh bồng 
Bến Ngự chiều nay ai mong gió lên 
Xa xôi âm vang tiếng cười hiền 
Trên đường về hoa nở đẹp,

Môi cười nhớ mãi không quên.

          (Trần Đình Quân, Khúc tình ca xứ Huế)

Kìa trăng lên cao đang soi sáng
Dòng Hương Giang kia như lơ đãng
Mặc thuyền bồng bềnh theo bóng thời gian.
Thuyền ơi sao lênh đênh trôi mãi?
Về đâu ngang qua hay dừng lại
Dừng lại để tôi nhắn ai vài câu.
Kìa chim ăn đêm kêu xao xác
Lòng tôi đang bâng khuâng ngơ ngác
Nhìn mây mây bay tan tác vì đâu
Đàn ai buông to bên trăng sáng
Hòa theo câu ca thêm nhịp nhàng
Nhịp nhàng lời ca tiếng nhạc còn vang…

       (Xuân Tiên, Mong chờ)

Một cảnh đẹp khác của miền Trung là thành phố nằm ven biển Nha Trang. Thiên nhiên ở đây để lại nhiều cảm xúc cho người nghệ sĩ từng đặt chân đến đây. Ta hãy nghe nhạc sĩ Minh Kỳ, gốc Huế nhưng sống ở Nha Trang, với nhiều cảnh sắc thiên nhiên tươi đẹp trong nhiều bài hát ngợi ca thành phố này:

Nha Trang là miền quê hương cát trắng 
Có những đêm nghe vọng lại 
Ầm ầm tiếng sóng xa đưa. 
Nha Trang cánh đồng bao la bát ngát 
Hương quê dâng lên ngào ngạt 
Hòa cùng sức sống yên vui. 
Nha Trang cảnh đẹp nên thơ khiến nhớ 
Bao năm du khách hằng chờ 
Một ngày ghé đến Nha Trang. 
Ai ơi người về cho ta nhắn với 
Nha Trang quê hương dịu hiền 
Ngàn đời lòng tôi mến yêu…

        (Minh Kỳ, Nha Trang)

Nha thành mến yêu

Một ngày trời sang mùa mới 
Gió từ biển khơi

Lộng về mừng khách ngàn nơi 
Ôi nguồn vui sống

Nắng nhuộm vành môi nàng má hồng 
Nắng say lướt nhanh

Qua lòng người trai đùa sóng. 
Nha thành đón tôi

Gặp đời bình yên vừa tới
Cát vàng nước xanh

Đẹp màu đôi bóng thùy dương 
Câu thề câu nói

Kết thành ngàn khúc nhạc ấm lời 
Gió ơi gió ơi, ngân hòa thêm tiếng lòng tôi…

        (Minh Kỳ,lời Hồ Đình Phương, Nhớ Nha Trang)

Chiều nay mưa thu Nha Trang

Im vắng không bóng người qua 
Chiều nay âm u trong mưa

Trong gió ai đến thành Nha? 
Kìa phố trông tiêu điều.

Đây bể lúc ban chiều 
Không bóng giai nhân dập dìu

Đùa vui trên bờ cát trắng. 
Ngoài đường mưa thu rơi rơi

Ươn ướt thấm tận lòng ai 
Một vài xe đi bơ vơ!

Ôi gió mưa bao giờ phai? 
Ai đứng trông bên lề? Ai đón mưa Thu về? 
Ai ước mong cho mưa tàn vui sáng ngày mai…

         (Minh Kỳ, Nha Trang chiều mưa)

Nhạc sĩ Phạm Duy cũng dừng chân nơi đây. Ông không nói đến phong cảnh đẹp với biển xanh, cát trắng mà chỉ hoài niệm những ngày êm đẹp đầy lưu luyến từ một góc thiên nhiên này:

Nha Trang ngày về, mình tôi trên bãi khuya 
Tôi đi vào thương nhớ, tôi đi tìm cơn gió 
Tôi xây lại mộng mơ năm nào 
Bờ biển sâu, hai đứa tôi gần nhau. 
Đêm xưa biển này người yêu trong cánh tay 
Đêm nay còn cát trắng, đêm nay còn tiếng sóng 
Đêm nay còn trăng soi, nhưng rồi

Chỉ còn tôi trên bãi đêm khóc người tình…

          (Phạm Duy, Nha Trang ngày về)

Đứng trên dải đất miền Trung, người nghệ sĩ không chỉ trải lòng cho tình riêng mà còn nghĩ đến quê hương ngày xa xưa, nơi có những con người đã từng đổ mồ hôi và nước mắt để cho ta trọn vẹn thiên nhiên tươi đẹp. Đây là sự thương tiếc quá khứ một thời của người dân Chàm đã mất đi mảnh đất của mình:

Rừng hoang vu vùi lấp bao nhiêu uất căm hận thù

Ngàn gió ru muôn tiếng vang trong tối tăm mịt mù

Vạc kêu sương buồn nhắc đây bao lúc xưa quật cường

Đàn đóm vương như bóng ai trong lúc đêm trường về…

Về kinh đô ngàn thớt voi uy hiếp quân giặc thù 

Triền sóng xô muôn lớp quân Chiêm tiến như tràn bờ

                Tiệc liên hoan nhạc tấu vang trên xứ thiêng Đồ Bàn

Dạ yến ban cung nữ dâng lên khúc ca về Chàm…

               (Xuân Tiên, Hận Đồ Bàn, 1955)

Ngồi nhìn trăng xế sương khói mờ ngập tràn

Non nước Chàm cuộn nhạt màu trong bóng ngàn 
Thuyền đâu, thuyền tan trên sóng 
Nhắc chi điêu tàn lòng chạnh nao ý hoài hương 
Gợi gợi thêm tiếng hờn oan. 
Đồ Bàn, xao xuyến trên cốt hài vạn hồn khóc máu

Đời vạn vạn hồn thảm thiết Hời! 
Tàn canh, cuồng âm theo gió sắt se tơ lòng người 
Dật dờ nơi cuối trời lạnh lùng ôi tiếc thời…

              (Châu Kỳ, Tiếng hát dân Chàm)

Đà Lạt, thành phố cao nguyên, cũng đi vào trong nhiều ca khúc của các nhạc sĩ nổi danh. Ở đây ta thấy cảnh đẹp miền cao với rừng thông hiền hòa, với suối reo thác đổ, với hồ xanh thơ mộng khiến du khách bao lần ngẩn ngơ:

Trời mây vương thơ hồ in bóng chim lững lờ 
Nhẹ rơi sương mơ ven bờ xanh thờ ơ 
Hồ dâng mênh mang

Hàng thông đứng soi mơ màng 
Huyền âm ngân vang trên cành rụng lá vàng. 
Gió sớm ngát hương

Một mùa hoa sớm rụng bên đường 
Về đây bên nương,

Hhồ vương vấn bao niềm thương 
Nơi đây quên sầu hận biệt ly ngày nào bên cầu 
Lá thư nhạt màu ôi thiết tha tình xưa đâu. 
Hồ thông nương lam đồi thông xóa quê điêu tàn 
Nhạc thông miên man hay lời ai thở than…

        (Nguyễn Hiền, Hồ Than Thở)

Người yêu nhạc khó nguôi ngoai niềm nhớ khi nghe những giai điệu tha thiết của người nhạc sĩ luôn đắm say Đà Lạt:

Ai lên xứ hoa đào

Dừng chân bên hồ nghe chiều rơi 
Nghe hơi giá len vào hồn người

Chiều xuân mây êm trôi 
Thông reo bên suối vắng,

Lời dìu dặt như tiếng tơ 
Xuân đi trong mắt biếc

Lòng dạt dào nên ý thơ 
Nghe tâm tư mơ ước mộng đào nguyên

Đẹp như chuyện ngày xưa. 
Ai lên xứ hoa đào

Đừng quên bước lần theo đường hoa 
Hoa bay đến bên người

Ngại ngần rồi hoa theo chân ai 
Đường trần nhìn hoa bướm

Tồi lòng trần mơ bướm hoa 
Lâng lâng trong sương khói

Rồi bàng hoàng theo khói sương 
Lạc dần vào quên lãng rồi đường hoa

Lặng bước trong lãng quên…

         (Hoàng Nguyên, Ai lên xứ hoa đào)

Ngày nào dừng chân phiêu lãng 
Khách tới đây khi hoa đào vương lối đi 
Màu hoa in dáng trời tình hoa lưu luyến người 
Bồi hồi lòng lữ khách thấy chơi vơi. 
Ngày nào đường xuân phơi phới 
Khách ngất ngây thấy hoa nở trên má ai 
Rồi yêu hoa trên má

Mà ghi câu luyến nhớ thành bài thơ.

Ôi! Đà Lạt là thơ,

Bài thơ mến yêu reo muôn đời 
Dệt bằng tiếng gió ngàn reo 
Qua đồi thông hay bên bờ suối. 
Ôi! Đà Lạt là mơ

Giấc mơ tiên nữ giáng xuống trần 
Tóc mây buông lơi tha thướt bên hồ 
Đợi tình quân đến trong giấc mơ…

         (Hoàng Nguyên, Bài thơ hoa đào)  

Người nghệ sĩ không hết lời ngợi ca thành phố này dù họ đến từ bất kỳ vùng miền nào của đất nước

Đà Lạt ơi trong bao màu tươi 
Trời thơ bát ngát yên vui 
Khách du còn nhớ muôn đời. 
Cây lả lơi, hoa nghiêng vành môi 
Làn mây đắm gió êm trôi 
Núi sông gieo tình trăm lối. 
Đà Lạt ơi, khi vui đường đi 
Dìu chân tới suối Cam Ly 
Ngắm đôi lòng ước trao thề 
Khi buồn mơ, Xuân Hương hồ thu 
Là nơi đón ánh trăng tơ 
Xóa tan phong trần phai mờ...

        (Hoàng Trọng, Nhớ về Đà Lạt)

Mùa thu năm ấy

Trên đường đến miền cao nguyên 
Đà Lạt núi rừng thâm xuyên 
Thác ngàn nước bạc thiên nhiên. 
Chạnh lòng tôi thấy lá vàng rơi nhẹ say mơ 
Trong rừng thu đẹp nên thơ 
Lưng trời đàn chim bơ vơ. 
Mùa thu năm nay tôi lại thấy lòng lâng lâng 
Khi nhịp bước nhẹ đôi chân 
Trong rừng vắng lạnh bâng khuâng.

Bầy nai ngơ ngác lá vàng rơi đầy miên man 
Trên bờ cỏ rộng thênh thang 
Nghe mùa thu đi ngỡ ngàng…

         (Văn Trí, Hoài thu)  ^(*)

Cũng như trường hợp Hoàng Nguyên, nhạc sĩ Minh Kỳ đã viết nhiều ca khúc ngợi ca Đà Lạt với tình cảm tha thiết, dạt dào:

Đà Lạt lắm sương mù phải không

Hỡi cô em má hồng đẹp như ti gôn vừa nở
Đà Lạt lắm hoa rừng phải không
Lối đi xinh tươi vô cùng,

Rất đẹp là lúc hoàng hôn.
Đà Lạt lắm thông già phải không
Tóc thông xanh núi đồi,

Tình yêu sao như gần gũi
Đà Lạt lắm chim trời phải không
Líu lo ca vang cả bầy

Như mừng du khách về đây.
Ta vẫn nghe Đà Lạt yên vui lắm
Đó quê hương của nàng thơ
Ta vẫn nghe đường đèo quanh co khuất mờ
Tuyệt trần là hồ Than Thở
Ta vẫn nghe đường về Prenn quyến rũ
Thác Prenn như mộng trần gian
Nhưng vẫn chưa một lần đi thăm xứ lạnh
Vì đời còn lắm gian truân…

        (Minh Kỳ & Lan Anh, Má hồng Đà Lạt)

Lắng nghe chiều xuống thành phố mộng mơ 
Màu lam tím Đà Lạt sương phủ mờ 
Từng đôi đi trên phố vắng 
Bước chân em giữa không gian

Hoàng hôn xua màn đêm. 
Đứng trên triền dốc nhìn xuống đồi thông 
Hàng cây thẫm màu đèn lên phố phường 
Giờ đây hơi sương giá buốt 
Biết ai thương bước cô liêu 
Một người đi trong sương rơi. 
Đà Lạt ơi, có nghe chăng Cam Ly 
Khóc tình đầu dang dở 
Đêm xuống Than Thở vang cung hờn 
Thêm sắt se tâm hồn

Người đi trong bóng cô đơn…

         (Minh Kỳ & Dạ Cầm, Đà Lạt hoàng hôn)

Tôi nhớ Đà Lạt mơ 
Ru lòng người lữ thứ với bao nhiêu ước mơ 
Lưu luyến Đà Lạt thơ 
Khi hoa anh đào nở đường lên phố xưa. 
Gập ghềnh suối đá, lá chen hoa đẹp tươi 
Với sương lam nhẹ rơi với chim ca ngàn lời 
Thác ngàn lả lơi 
Hẹn hò của giai nhân đón ai trong ngày vui.

Cam Ly vô tư lên tiếng than muôn đời
Thông reo vi vu than thở như ngậm ngùi 
Lữ khách bâng khuâng thương nhớ vô vàn 
Cuộc tình duyên nàng trinh nữ.
Linh Sơn đâu đây

Buông tiếng chuông ban chiều 
Như ru ai say trong giấc mơ dạt dào
Cho thế nhân thôi quên hết u sầu 
Để lòng quay về bến yêu.
         (Minh Kỳ, Thương về miền đất lạnh)

Nhiều nhạc sĩ khác cũng dành cho Đà Lạt những giai điệu đằm thắm, đầy yêu thương:

Đà Lạt ơi, thôi giã từ em nhé 
Ôi Lâm Viên, ôi thác cao, đồi xa 
Ôi thông reo, ôi Suối Vàng run rẩy 
Có nghe ước thề hẹn về trong bước ai đi. 
Đà Lạt ơi, thôi giã từ em nhé 
Ôi Cam Ly, ôi Ái Ân rừng thơ 
Ai bơ vơ nghe tiếng buồn than thở 
Có ai cách trở mộng về mai thắm duyên mơ…

        (Duy Khánh, Giã từ Đà Lạt)

Rồi mai tôi sẽ xa Đà Lạt 
Thành phố này xin trả lại cho anh 
Ngàn thông buồn chiều nay im tiếng 
Ngôi giáo đường lặng đứng suy tư. 
Rồi mai tôi sẽ xa Đà Lạt 
Đồi núi buồn xin gởi lại cho anh 
Và con đường mù sương giăng mắc 
Hai đứa hôm nào lạnh buốt trong tình yêu…

        (Song Ngọc, Tình yêu như bóng mây)

Thành phố sương mù, mưa mùa chớm thu 
Trời mây xanh nhạt màu, ôi buồn sao 
Tôi hay lang thang

Đường phố nhỏ quán đìu hiu 
Một mình đêm đêm tìm về 
Một người bỏ quên thành phố. 
Từ thuở xa người, mấy mùa lá rơi 
Người đi xa thật rồi, xa tầm với 
Nên đêm thâu đêm

Nằm nhắc chuyện cũ ngày xưa 
Để nghe cay riềm mắt 
Để nhớ thương nghẹn ngào. 
Mây vẫn bay trên vùng thương nhớ 
Mưa vẫn rơi trên thành phố quạnh hiu 
Em ra đi thành phố xa đất lạ 
Quên một người, quên cả lối trăng sao…

        (Huỳnh Anh, Thành phố sương mù)

Đà Lạt mơ, mơ người em nắng ấm lên rồi 
Vai nặng vai chiếc gánh bên đồi 
Nhìn đôi môi son thắm em còn tươi. 
Đà Lạt ơi, sương buồn thắm ướt trên hàng mi 
Ai người nhớ đến câu biệt ly 
Lòng du khách ngập ngừng đi. 
Đà Lạt ơi, ai buồn khơi tiếng sáo xa vời 
Kìa nhà ai khói ấm lên rồi thấy lòng chơi vơi…

        (Hùng Cường, Về thăm xứ lạnh)

Đà Lạt thuộc vùng đất cao nguyên. Vùng đất này là nơi trú ngụ lâu đời của người dân thiểu số, gọi nôm na là người Thượng. Trong dòng nhạc lãng mạn có nhiều bài ngợi ca nàng sơn nữ của đất miền cao thì đến giai đoạn này hình ảnh của xứ Thượng vẫn còn để lại nhiều cảm xúc cho người nhạc sĩ:

Gió cuốn theo chiều xuống qua bao đồi nương 
Nắng úa trên ngàn lá khi ánh chiều buông 
Tiếng hát cô mường vương trên rừng chiều bao la,

Qua suối đồi khe lá. 
Tiếng hát ai buồn quá bên lưng đèo cao

Tiếng suối bên gành đá dư âm về đâu 
Nghe khơi bao niềm yêu

Thương về miền cô liêu bên bản xưa rừng chiều…

Khói sáng vương đồi núi lan trong chiều sương 
Thấp thoáng trong làn khói, bóng ai dừng chân

Tha thiết câu mộng mơ, ôi rừng đồi hoang sơ

Tôi vẫn còn ghi nhớ. 
Nhớ biết bao hình bóng không bao giờ phai 
Nhớ tiếng khèn chiều ấy như ru lòng say 
Nhớ dáng ai ngồi đây

Khi chiều nào quay tơ bên bản xưa đợi chờ.

            (Lê Dinh, Chiều lên bản Thượng)

Đây Mường Luông suối reo vang trên đèo xa
Những đêm khuya trăng xế tà

Tiếng ca ôi mặn mà vì nơi bản xa.
Đây Mường Luông

Nhớ khi sương chiều lặng xuống
Kéo nhau ta cùng uống nước ngàn
Chờ khi trăng lên hát lên ta về làng.
Đây Mường Luông ánh trăng lan trên đồi cao

Ánh trăng khuya ôi mơ màng
Sáng soi muôn cây rừng tựa như ánh sao.
Đây Mường Luông tiếng ca đêm dài âm u
Thoáng qua muôn ngàn lá rừng
Quyện vào không gian xóa tan bao hận thù…

             (Minh Kỳ & Lê Dinh, Tiếng hát Mường Luông)

Nhớ Mường Luông 
Một đêm sáng trăng mơ màng 
Ðoàn trai sánh vai cô nàng 
Cùng nhau líu lo trong làng. 
Vào kỳ hội Bonu 
Người dân đang chơi khắp bao lối mòn 
Xiêm y các cô tung tròn 
Ánh trăng rung mình qua suối nỉ non 
Ðời thêm mê hồn 
Tiếng khèn rộn ràng Mường Luông. 
Mờ xa từng cặp trai gái 
Dưới trăng rừng cùng thề nước non.

          (Phạm Đình Chương, Trăng Mường Luông)

3.    Miền Nam đô hội

Theo thời gian, miền Nam nước Việt dần dần đi vào giai đoạn đô thị hóa. Nhiều thành phố được dựng lên, được mở rộng để đón người dân từ vùng quê đổ về thoát vùng khói lửa chiến tranh. Nếu các thập niên trước đây, nhiều nhạc sĩ ngợi ca hình ảnh của nông thôn, của miền quê, ruộng đồng thì đến thập niên 1960-1970 hình ảnh đô thành, phố thị xuất hiện nhiều lên trong các ca khúc miền Nam:

Tôi xa đô thành một đêm trăng mông mênh 
Tuy ra đi rồi mà vẫn nhớ vẫn thương

Hình bóng ấy, người em thơ đang từng giờ đợi chờ. 
Tiếng hát những chiều thành câu thơ thương yêu 
Bao nhiêu con đường nằm thức giấc giữa đêm khuya 
Vì tiếng nói của con tim đi tìm mộng cuộc đời. 
Thành đô! Còn mãi nhớ mãi nhớ, 
Chiều mưa trên công viên, giờ chia ly sân ga 
Và khi gặp nhau bên lề đường hẹn hò. 
Thành đô! Rằng nhớ mãi nhớ nhé 
Dù xa xôi sơn khê, thời gian quen chia ly 
Chờ mong người đi trên đường về, đường về.

       (Hoàng Thi Thơ, Nhớ thành đô)

Thành đô không chỉ là sự lựa chọn của những người con khắp vùng miền trên đường học tập, lập thân, tiến thủ mà còn là chốn dung thân cho những người muốn tránh khổ ải trong cuộc chiến không biết bao giờ chấm dứt. Và cuộc sống nơi đây đã để lại nhiều kỷ niệm vấn vương, nhất là đối với những người nghệ sĩ biết yêu cái đẹp:

Phố chiều bao tà áo trắng

Lượn trên hè phố nắng 
Những cô nàng xuân tròn trăng. 
Vui cười như ngày đám cưới

Làn môi màu sáng chói 
Đi mua ngày vui trên đời. 
Có chàng đi tìm quá khứ

Lần theo đường phố vắng 
Nắng hanh vàng đan chiều mơ 
Đâu ngờ mưa làm rét mướt

Đường đi đành lấm ướt 
Nước mưa lạnh buốt tâm hồn…

           (Hoàng Thi Thơ, Phố chiều)

Chiều xóa thành đô thế nhân bàng hoàng 
Giọng hát lời ca ôi sao nhịp nhàng 
Dừng trên hè phố lòng ta thầm nhớ

Những chiều lá rơi, lá rơi bên thềm nhà. 
Đường vắng chiều buông bóng cây vài hàng 
Đèn sáng ngoài mưa hết ca ngừng đàn 
Mộng xưa tàn vỡ lòng ta còn nhớ

Những chiều sát vai, sát vai trong nhịp đàn…

        (Hồng Duyệt, Đường chiều)

Người về người đi hoàng hôn một lối 
Đường một đưòng hai chiều đưa vào tối 
Trời cao và gió đầy, hàng cây cùng ghế dài 
Nào ai lẻ bóng nào ai thành đôi? 
Đời mình là con tàu qua nhiều bến 
Mà thăng trầm như trùng dương nổi sóng 
Trời mây một lớp thành, biển khơi một nỗi niềm 
Bàn tay còn trắng lòng không tình thương…

        (Y Vân, Đại lộ hoàng hôn)

Nhưng đô thành không phải là nơi mọi thứ đều tốt đẹp mà bên cạnh những phố xá lung linh vẫn còn nhiều mảnh đời đáng thương trong những phố buồn:

Đường về đêm đêm mưa rơi ướt bước chân em 
Bùn lầy không quên bôi thêm lối ngõ không tên 
Qua mấy gian không đèn 
Những mái tranh im lìm 
Đường về nhà em tối đen. 
Nhìn vào khe song trông anh ốm yếu ho hen 
Một ngày công lao

Không cho biết đến hương đêm 
Em bước chân qua thềm 
Mưa vẫn rơi êm đềm 
Và chỉ làm phố buồn thêm…

        (Phạm Duy, Phố buồn)

Đường về canh thâu. 
Đêm khuya ngõ sâu như không mầu 
Qua phên vênh có bao mái đầu 
Hắt hiu vàng ánh điện câu.

Đường dài không bóng 
Xa nghe tiếng ai ru mơ mòng 
Mưa rơi rơi xóa lối đi mòn 
Có đôi lòng vững chờ mong. 
Ai chia tay ai đầu xóm vắng im lìm 
Ai rung lên tia mắt ngàn câu êm đềm 
Mong sao cho duyên nghèo

Mai nắng gieo thềm 
Đẹp kiếp sống thêm…

         (Phạm Đình Chương, Xóm đêm)

Khi nói đến đô thành, phố thị chúng ta sẽ nghĩ đến Sài Gòn, thành phố tiêu biểu và là thủ đô của miền Nam. Đó là nơi hội tụ phần lớn các văn nghệ sĩ trên nhiều lĩnh vực. Nói đến miền Nam đô hội là nói đến thành phố Sài Gòn:

Đường gập ghềnh

Đoàn xe đi trong nắng hoàng hôn

Bụi mịt mờ quyện tung lên theo vó câu dồn

Đoàn nghệ sĩ gieo tiếng tơ

Cùng lời ca dâng ý thơ

Về nơi nơi ngây ngất say như một giấc mơ.

Về Sài thành đường còn xa xa tít mờ xa

Ngựa chạy đều đoàn xe băng

Trong cát bay nhòa.

Hồn say sưa theo gió đưa

Người nghệ sĩ đang lắng mơ

Ngày về kinh đô sáng tươi vui lên chan hòa.

Xe rung rinh

Trên đường cát trắng đi về Sài thành

Bên muôn hoa

Reo cười duyên dáng xây mộng đẹp lành.

Đây muôn chim bay về chân núi

Đây tơ mây trôi về xa xôi

Dâng duyên thơ cho người nghệ sĩ

Mơ nơi xa vời…

       (Hoàng Khải, Đường về Sài thành)

Dưới mắt người nhạc sĩ, Sài Gòn luôn gợi lên niềm yêu đời trong cuộc sống sôi động, náo nhiệt, cho nên ta dễ tìm thấy giai điệu hoan ca, nhịp điệu vui tươi trong các ca khúc viết về Sài Gòn: 

Chiều thủ đô nô nức trên hè phố 
Bóng giai nhân trong gió chiều

Như bước đùa vui 
Chiều thủ đô như đóa hoa

Tươi cười với muôn người. 
Chiều thủ đô như bức tranh muôn gấm hoa 
Với bao tà áo tung bay lượn bay 
Chiều thủ đô vang khúc ca tuyệt vời

Còn mãi muôn đời…

      (Khánh Băng, Chiều thủ đô)

Ðêm vẫn chưa buông nhưng chiều dần tàn 
Mây tím giăng ngang trên trời Sài Gòn 
Phố phường chìm trong tiếng đời nỉ non 
Lòng ai như vấn vương

Ai về chan chứa tình thương. 
Ôi tiếng chân đi trong chiều chủ nhật 
Nghe quá bâng khuâng nghe sao rời rạc 
Như từng hạt mưa rớt đều mái hiên 
Nhịp chân vương bóng đêm

Khuất dần cuối đường phố yên…

         (Đỗ Kim Bảng, Bước chân chiều chủ nhật)

Màn đêm xuống dần

Muôn ánh đèn đột nhiên như ngời sáng 
Kìa bao phố phường

Bao mái lầu chìm trong bóng đêm 
Lá lá lá… Lá lá lá…
Đời đẹp quá (á a à…) bài thơ. 
Đường đi lối về

Cơn gió lùa ngả nghiêng bao tà áo 
Và bao mái đầu

Không vướng sầu kề vai bước mau. 
Lá lá lá… Lá lá lá… 
Lòng thầm nhớ (ơ ơ ơ…) người yêu.

         (Y Vân, Đêm đô thị)

Dừng chân trên bến khi chiều nắng chưa phai
Từ xa thấp thoáng muôn tà áo tung bay
Nếp sống vui tươi nối chân nhau đến nơi đây
Sài Gòn đẹp lắm, Sài Gòn ơi! Sài Gòn ơi!
Ngựa xe như nước trên đường vẫn qua mau
Người ra thăm bến câu chào nói xôn xao
Phố xa thênh thang đón chân tôi đến chung vui
Sài Gòn đẹp lắm, Sài Gòn ơi! Sài Gòn ơi!...

         (Y Vân, Sài Gòn)

Cùng nhau đi tới Sài Gòn 
Cùng nhau đi tới Sài Gòn 
Thủ đô yêu dấu nước Nam tự do. 
Dừng chân trên bến Cộng Hòa 
Người Trung Nam Bắc một nhà 
Về đây chung sống hát khúc hoan ca. 
Ngựa xe như nước rộn ràng 
Ngập muôn sức sống tiềm tàng 
Đèn đêm tung ánh sáng như hào quang

Lòng vui chân bước dật dờ

Đường đi quanh khúc bàn cờ 
Cùng nhau vui sống ấm say tình thơ…

      (Văn Phụng & Huyền Linh, Ghé bến Sài Gòn)

Không chỉ được ngợi ca, đô thị còn vẽ ra những cuộc đời của thị dân với những buồn vui, sầu khổ, thương cảm. Đó là cảnh đời khiến người nghệ sĩ cảm xúc qua nhiều giai điệu cảm thông và nhân ái:

Đường thương đau đày ải nhân gian
Ai chưa qua chưa phải là người.
Trong thói đời, cười ra nước mắt
Xưa trắng tay gọi tên bằng hữu
Giờ giàu sang quên kẻ tâm giao
Còn gian dối cho nhau.
Người yêu ta rồi cũng xa ta
Nên chung thân ta giận cuộc đời
Đôi mắt nào từng đêm buốt giá
Bên chiếu chăn tình xa nhịp thở
Tiền đổi thay khi rủ cơn mê
Để chua xót trên lối về...

        (Trúc Phương, Thói đời)

Trong xã hội từ xưa đến nay, người nghệ sĩ luôn dành sự thương cảm cho người kỹ nữ, tuy sống trong những hoàn cảnh khác nhau nhưng họ luôn có số phận hèn kém dưới con mắt người đời. Trong thi ca, các nhà thơ cũng từng thương xót như vậy: Em sợ lắm. Giá băng tràn mọi nẻo/ Trời đầy trăng lạnh lẽo suốt xương da/ Người giai nhân: bến đợi dưới cây già/ Tình du khách: thuyền qua không buộc chặt (Xuân Diệu, Lời kỹ nữ) hoặc Đâu biết rằng anh cũng chỉ là/ Khách chơi giây lát ghé chơi qua/ Rồi thôi, níu áo không tình nữa/ Để mặc tình ai khỏi ước mơ (Thế Lữ, Bên sông đưa khách). Trong âm nhạc cũng vậy, nhiều giai điệu tha thiết bày tỏ sự cảm thông của người nghệ sĩ vẫn dành cho họ:

Đêm nay đôi người khách giang hồ 
Gặp nhau tình trăng nước 
Sánh vai nhịp bước mơ hồ kề vai
Ước xây nhà bên suối 
Kề môi ước gây vài đường tơ…

Đêm nay khi tàn giấc mơ vàng 
Ngồi đây sầu ngơ ngác 
Ngắm bao tình khách giang hồ

Lòng ta nhớ duyên tình kỹ nữ 
Lòng ta nhớ cung đàn mùa xưa.

        (Phạm Duy, Tình kỹ nữ)

Ta tiếc cho em trong cuộc đời làm người 
Ta xót xa thay em là một cánh hoa rơi 
Loài người vô tình giẫm nát thân em 
Loài người vô tình giày xéo lên em 
Loài người vô tình giết chết đời em.
Em hỡi em ơi trong đèn màu mờ mờ 
Sau những cơn say thấy lòng mình vẫn bơ vơ 
Và từng đêm về lòng vẫn cô đơn 
Và từng đêm về tình vẫn xa xôi

Và từng đêm về lệ vẫn tuôn rơi…

          (Nhật Ngân & Duy Trung, Tình kỹ nữ)

Khi xã hội chìm ngập trong chiến tranh, nhiều con người đau khổ trong cảnh bần hàn, những phụ nữ, những em bé trôi dạt trên những nẻo đường kiếm sống:

Hận đời sinh ra lắm kẻ vô tình 
Dập vùi đời hoa tấm thân mong manh 
Như sương như khói mau tàn 
Trong đêm giông tố miên man 
Phận má hồng đầy nỗi ưu phiền.

          (Y Vân, Phận má hồng)

Thằng bé âm thầm đi vào ngõ nhỏ 
Tuổi ấu thơ đã mang nhiều âu lo 
Ngày nó sống kiếp lang thang 
Ngẩn ngơ như chim xa đàn 
Nghĩ mình tủi thân muôn vàn. 
Mẹ nó qua đời khi còn tấm nhỏ 
Một chén cơm chiều nên lòng chưa no 
Cuộc sống đói rách bơ vơ 
Hỏi ai ai cho nương nhờ 
Chuỗi ngày tăm tối vô bờ…

         (Anh Bằng, Nó)

Ông lái đò giờ đây già yếu lắm 
Cũng thấy lòng sống lại tuổi đôi mươi 
Hồn rung mạnh trước cảnh đời tươi thắm 
Nỗi mừng vui không thốt được nên lời… 
Và từ đó bên hàng lau lả lướt 
Khách ngày xưa không trở lại sang sông 
Nên mỗi chiều thả thuyền trên bến nước 
Ông lái buồn đưa mắt mỏi mòn trông.

         (Hiếu Nghĩa, Ông lái đò tức Hình ảnh hai cuộc đời)

Những người nghệ sĩ trên dòng đời mưu sinh cũng có những tâm trạng buồn thương, xót xa. Bên ngoài là lụa là đa sắc nhưng nội tâm cũng nhiều nỗi ê chề:

Khi biết em mang kiếp cầm ca 
Đêm đêm phòng trà dâng tiếng hát

Cho người người bỏ tiền mua vui

Hỏi rằng anh ơi còn yêu em nữa không 
Đừng nói nữa em ơi xin đừng nói nữa làm gì 
Anh nghĩ rằng đời người ca sĩ

Đáng thương và đáng được yêu…

Khi trót mang duyên kiếp cầm ca 
Em xin bằng lòng nghe tiếng trách chê của đời 
Chỉ cần anh thôi, chỉ cần anh thôi.

Còn tin anh nữa thôi 
Đời vẫn thế em ơi xin đừng nói đến tình đời 
Em nhớ rằng đời là gian dối

Nhưng đôi ta mãi còn nhau.

         (Minh Kỳ & Vũ Chương, Tình đời)

Người có thương thân tôi nghệ sĩ 
Thì đừng có thương như thương hại đời 
Và đừng có nghe khi thiên hạ

Thường dèm pha tôi kiếp xướng ca. 
Người đến đây, đêm đêm phòng trà 
Đèn màu kết hoa, thương yêu mặn mà 
Tôi xin người, nhìn lên sân khấu 
Hãy tin tôi hơn lời ca. 
Rượu nồng đó người đã say chưa 
Ân tình này sao không gắn bó 
Đời là những dòng nước vô tư 
Ta là thuyền sóng đưa xa bờ. 
Người ngồi đó còn có nghe tôi 
Tâm tình đầy vươn lên đắm đuối 
Người đừng trách một kiếp cầm ca 
Con tằm nào không muốn vương tơ…

      (Minh Kỳ & Hồ Tịnh Tâm, Phận tơ tằm)

Mưa rơi cho đời thêm nhớ thương 
Hạt mưa ướt vai người tha hương 
Mưa rơi phố thưa vắng tiêu đìều 
Xóm nghèo quạnh hiu màn đêm tịch liêu 
Đêm đêm đem lời ca tiếng thơ 
Đời ca hát cho người mua vui 
Nhưng khi cánh nhung khép im lìm 
Ánh đèn lặng tắt gởi ai nỗi niềm…

Đêm nay bên thềm một bóng ai 
Dừng chân bước giang hồ phiêu linh 
Mưa đêm vẫn rơi mãi không ngừng 
Có người ca sĩ khóc đời quạnh hiu.

         (Huỳnh Anh, Kiếp cầm ca)

Nghe trong đêm mưa gió 
Tiếng ai ngập ngừng từng bước 
Vì đường vào ngõ tối

Mưa sầu tràn về ngập lối. 
Vì đường về lạnh lẽo 
Không còn bóng trăng ru thương yêu 
Vì ngại ngùng mưa bão 
Không màng đến cô đơn đêm khuya.
Ôi đêm mưa gió 
Biết cho chăng những kiếp người 
Mang kiếp cầm ca lạc loài. 
Cuộc đời chỉ mua vui cho ai 
Riêng bóng trong đêm dài lẻ loi…

         (Lam Phương, Kiếp ve sầu)

Trở lại với miền đất mới, ai cũng nhận ra miền Nam ấm no là nhờ vựa lúa các tỉnh đồng bằng Cửu Long, ở đó cuộc sống hiền hòa yên vui được nhiều nhạc sĩ ngợi ca. Đó là vùng đất cuối của nước Việt: miền Tây thương yêu:

Về miền Tây. Có ai về miền Tây 
Lúa mùa thơm thơm mãi 
Dừa xanh nghiêng chênh chếch 
Cá ngược dòng sông này. 
Về miền Tây. Có ai về miền Tây 
Lối mòn trơ vách đá 
Ðường Long Xuyên, Châu Ðốc 
Ai hát lời thơ ngây…

        (Y Vân, Về miền Tây)

Tiêu biểu cho những vùng đất trù phú được các nhạc sĩ nhắc tới là An Giang, Hậu Giang:

Dòng An giang sông sâu sóng biếc
Dòng An giang cây xanh lá thắm
Lả lướt về qua Thất Sơn
Châu Đốc dòng sông uốn quanh
Soi bóng Tiền Giang, Cửu Long.
Dòng An giang trăng lên lấp lánh
Dòng An giang tung tăng múa hát
Đêm đến dòng sông thở than
Bên mấy hàng cây hắt hiu
Đã mấy mùa xuân thái bình…
Dòng An giang ai qua vẫn nhớ
Dòng An giang xinh xinh nước biếc
Đâu những thuyền ai lắc lơ
Đôi mái chèo trăng lướt qua
Lơ lửng vầng trăng vỡ tan.
Dòng An giang xanh xanh khóm trúc
Dòng An giang lơ thơ bến nước
Đây những người thôn nữ xinh
Duyên dáng chuyền tay dắt nhau
Múc mấy vầng trăng đổ đi.

              (Anh Việt Thu, Dòng An giang)

Đường về quê tôi bên núi Sam

Là miền tôi thương yêu chứa chan

Đây núi Cô Tô còn mang nét hùng

Vượt dòng Vàm Nao chung lối vui

Đẹp mùa Nàng Son hương lúa tươi

Mến thương Hậu Giang cá đàn chen lối.

Trùng trùng xanh xanh đây Thất Sơn

Gợi tình quê hương tha thiết hơn

Tôi nhớ Tri Tôn, Tịnh Biên những chiều

Thẹn thò mộng mơ thôn nữ xinh

Hẹn chờ tình ai say đắm ai

Ước mong Hậu Giang thắm hòa tình ai…

           (Hoàng Trọng, lời Duy Viêm, Châu Đốc miền quê yêu)

Vùng đất Hà Tiên cũng gợi lên nhiều cảm xúc cho người nghệ sĩ:

Tôi nhớ hoài một chiều dừng chân

Ghé qua thăm miền ước mơ 
Hà Tiên mến yêu đẹp như xứ thơ

Xa cách tôi còn nhớ 
Nhớ ghi muôn đời nước trời biển mơ 
Xanh xanh màu ánh mắt em gái chiều năm xưa 
Như vấn vương ai trên bến chiều xa vắng

Năm tháng còn ngẩn ngơ.
Hà Tiên ơi, đây miền xinh tươi

Như hoa gấm trong đời 
Hà Tiên ơi, đây những bóng dừa

Xanh mát biển khơi 
Tôi qua lăng Mạc Cửu

Nằm trên con voi cùn 
Tôi vô thăm Thạch Động

Trời bát ngát mênh mông 
Nghe chuông ngân chiều vắng

Như tiếng nói cô miên 
Xao xuyến tâm tư

Người ghé thăm Hà Tiên…

            (Lê Dinh, Hà Tiên)

Ngày nào qua Hà Tiên miền đồng quê dịu êm 
Nhớ khi trăng soi đất thần tiên
Nhớ khi mây vương khói hoàng hôn 
Này đường đi Hà Tiên

Đời đẹp trong tình thương nhớ. 
Cô em thơ hát ngoài sông

Nét môi xinh duyên thắm mặn nồng.
Hà Tiên ơi bao tình thương mến
Hà Tiên qua đây còn lưu luyến bao ngôi chùa 
Còn dịu hiền khóm dừa đẹp một miền 
Lúc chiều về ngập tràn xóm làng. 
Nhiều người qua còn nhớ

Đường Hà Tiên lộng gió
Khách du bâng khuâng lúc chiều mơ 
Lắng nghe câu ca đất ngàn thơ.

           (Y Vân, Qua miền Hà Tiên)

Hà Tiên ơi đất đẹp ngàn lời 
Sớm chiều và cuộc đời sống yên vui.
Về quê em xóm làng dịu hiền 
Có nhiều người thường tìm đến Hà Tiên…
Chiều nào tôi đến nơi 
Ngập ngừng em đón tôi ngại ngùng
Tia nắng chưa đành dứt qua chân trời.

Dù xa em lối về nhiều miền 
Vẫn còn lại một niềm nhớ Hà Tiên.

         (Y Vân, Em gái Hà Tiên)

                                                            oOo

Tiếp nối dòng nhạc yêu quê hương được các nhạc sĩ đàn anh đi trước khai mở, các nhạc sĩ trưởng thành từ vùng đất miền Nam cũng lấy quê hương làm niềm cảm hứng sâu sắc để chuyển tải tình cảm sâu đậm đối với đất mẹ yêu thương của chính mình. Cùng với thế hệ trước, họ đã làm giàu có, phong phú và đầy màu sắc để thể hiện nét đẹp của quê hương vẫn còn mãi trong lòng dù chiến tranh với khói lửa tơi bời đã bao năm tàn phá. Tình tự quê hương đã nuôi lớn tâm hồn người nghệ sĩ và với tấm lòng tràn đầy yêu thương đậm đà đã để lại cho nền tân nhạc những ca khúc về quê hương, làm giàu có cho nền nghệ thuật âm nhạc của miền Nam.

____

(*) Tên bài hát cũng là tên nhạc sĩ Hoài Thu - người sáng tác bài này, còn gọi là Sông Trà, tên thật Trần Hữu Châu, người Quảng Ngãi. Bài này NS nhượng lại cho một người tên Văn Trí để lấy tác quyền nên mới có tên tác giả Văn Trí.