Vương Trí Nhàn

NHỮNG NGÀY CHỜ ĐÓN TIN HỘI NGHỊ PARIS

1/1/1973
Buổi tối, người đứng lố nhố ven Ba Đình, cả cánh xe đua (dân đi học nước ngoài về) họp thành một nhóm riêng. Khung cảnh như ở một sân ga, người ở người đi sắp chia tay cả một lượt.
Người ta dọn dẹp chỗ ngủ ngay ở bãi cỏ. Cái xe đạp lật ngửa lên làm cọc màn luôn thể. Người ta ngủ như thế ở vườn hoa trước Bộ ngoại giao. Ở đường Chu Văn An, ven đại sứ quán Tiệp Khắc, ở gần khách sạn Thống Nhất.

Ở Bách Thảo, thấy mấy đứa trẻ con nhấp nhổm, bên một miệng cống lớn. Dân cũng tụ tập ngay đấy. Những lời than phiền cất lên cho đỡ vẻ cô quạnh.
Cậu Tụng:
- Anh bảo ở ta làm sao mà tính lâu dài bây giờ. Đến nhà nước còn không tính lâu dài được nữa là mình. Như cái cầu Long Biên kia, chữa làm gì, chữa vài hôm rồi nó đánh lại hỏng... Lắm lúc nghĩ, nó đánh, thì đánh trúng cho chết đi luôn thể. Kiếp sau làm người khác, người Mỹ, người Anh. Làm người Việt mình khổ quá.
Anh Bản:
- Các ông ấy bây giờ đã lấy được nước, lại làm được bao nhiêu việc nữa. Cái xã hội bây giờ hơn xã hội ngày trước chứ. Làm gì có đĩ bợm, cờ bạc. Cho nên các ông ấy muốn làm gì dân cũng phải chịu. Dân khi cần còn phải ở với cả giặc chứ gì nữa?... Chứ còn, chú xem người ta chết như thế, lại còn mang loa đến mà hát, thì người ta nghe, người ta có chịu được không.
Chị Yên:
- Một bên thì bảo đánh đến không còn một người. Một bên thì bảo còn một người cũng đánh. Thế là hòa.
4/1
Phút tần ngần của tôi, khi đứng trước đống đồ đạc. Tôi không muốn đi sơ tán. Tôi không muốn mất mát gì cả. Tôi không muốn chia tay cuộc sống hôm qua của mình.
Có một lúc nào đó, nghĩ về một cái gì đó, như là nhịp điệu của Hà Nội.
Tôi nghĩ đến những phố xá như Hàng Chiếu Hàng Buồm. Người đứng đầy bên cống rãnh bẩn thỉu, người đứng nghênh ngang như là ở giữa căn nhà nát của mình, người đi lúc nhúc đến nỗi, giá có thể đạp lên đầu nhau, cũng vẫn tiếp tục bước đi cho bằng được.
Tôi nghĩ đến cái nhịp điệu của xe bò. Xe bò qua phố Lý Nam Đế chúng tôi sớm chiều, cái tiếng móng gõ trên đường nhựa không dứt trong thời gian, và nhìn ra, dòng xe không dứt trong đường phố không gian.
Gì thì không có, nhưng cái nhiều thì ở Việt Nam này quá rõ. Nhiều người, nhiều việc, nhiều rác, nhiều đói khổ. Lấy tất cả những cái đó, để thay cho tiến bộ, trí tuệ, khoa học và kỹ thuật.
Tiếng bánh xe đạp lép nhép trên bùn. Bánh tàu điện cũ theo đúng vòng quay đến chỗ hỏng lại rầm một tiếng khẽ tạo thành những tiếng đệm đều đều. Và tất cả những cái đó làm nên nhịp điệu của Hà Nội.
9/1
Sau một ít ngày ngừng bắn, ở bên kia, ông Lê Đức Thọ và Kissinger vào họp.
Nhị Ca: Ông Hữu Mai thì luôn luôn chủ quan (Mỹ nó chịu rồi) ông Khải thì luôn luôn bi quan (ta cũng chịu rồi). Tôi thì tôi khách quan, tôi thấy cũng chả biết đâu mà tính được.
Xuân Sách: Đúng là hai thằng điên đánh nhau.
Khải: Nhìn lên ảnh, thấy các cụ đi thăm dân mà đoán tình hình. Cứ cười cười như thế, trong bụng lại không lo sốt vó ấy à. Mọi khi đánh xong, nó bảo hòa bình, mình trong bụng đã thích lắm, nhưng cứ chửi vung tàn tán lên. Bây giờ đánh xong, nó bảo nó sẽ đánh nữa, thế là mình lại sợ.
... Ông nào cũng cứ bảo mùa khô nữa, mùa khô nữa. Nhưng mùa khô nữa thì lấy đâu ra lực mà đánh. Phen này rồi xem.
Nhị Ca: Có thể nó đánh cho một cú quỵ hẳn, rồi nó rút đi, để lại cho thằng Thiệu. Vấn đề tù binh chỉ là chuyện chính trị.
Khải: Rồi mình lại nhò ra từ đống gạch vụn mà đánh đến cùng chắc? Tôi cho phen này mình mà hỏng, thì tức là đi tong cả một sự nghiệp. Còn nặng hơn cái ông Indonesia nữa.
Nhị Ca: Ngay từ những năm 64-65, tôi đã linh cảm thấy mọi thứ. Cái lần nghe ông Nguyễn Chí Thanh nói rằng chiến tranh thử thách của một chế độ, với lại Đảng luôn cân nhắc kỹ... tôi đã hơi sợ. Đến năm 1969, nghe nói mình vỡ hết cơ sở, thì tôi càng thấy linh cảm của mình là có lý.
Khải: Mình lại đang nói đây là thắng lợi có tính chiến lược. Lắm thứ lắm cơ.
Nhị Ca: Toàn là quân sự vị quân sự, chứ không thì là quân sự vị nhân sinh.
Khải: Hay là nghe nói các ông ấy thí nghiệm vũ khí mới, tôi lại nhớ đến phát xít Đức. Trước lúc đáng chết, nó còn hy vọng ở vũ khí mới ghê lắm.
Không hiểu sao, dạo này, tôi toàn đi húc vào toàn những chuyện phát xít Đức trước lúc đầu hàng – có nhiều chuyện thấy y như mình!
Nhị Ca: Thì hôm xem phim Quân phiệt cũng thế. Các tin tức đánh về chỉ nói toàn thắng, trong khi thật ra, các tướng đã đầu hàng mẹ cả rồi.
Khải: Phim Chủ nghĩa phát xít thông thường mới ghê. Tôi nhớ cái đoạn cuối Hitler ra động viên những thằng lính trẻ con thì kinh thật.
Thế mà hồi trước, bọn trẻ ấy đã từng lăn xả vào, cốt để có thể đứng gần phuy-rê hơn. Cả những người đàn bà. Người ta không thể biết rằng 10 năm sau, người ta sẽ sống nỗi cay đắng của nước Đức thất trận. Một học thuyết đã được chuẩn bị từ những việc rất vớ vẩn. Thế mới gọi là chủ nghĩa phát xít thông thường...
Nhàn: Lúc trước, nó cũng còn hay nói quyền lợi vật chất để lừa dân Đức?
Khải: Không, chủ yếu, nó nói về những chuyện tinh thần chứ. Năm ngoái, cái lần tôi đang ở đường 9, đọc tờ báo, thấy thanh niên đốt đuốc, tôi cũng thấy kinh như vậy....
Từ những năm trước 1964, xem cái anh Chủ nghĩa phát xít thông thường này nhiều người đã thấy buồn cười. Ví như lúc vào một viện bảo tàng. Vào ngay cửa, đã thấy ông Hitler. Đến hàng chục ảnh Hitler, ngang có, ngửa có. Thế là mọi người cười ồ cả lên. Phải cái ông đạo diễn M. Romm, ông ấy đã sống trong những năm Stalin, ông ấy mới đủ tưởng tượng để làm bộ phim ấy.
E. Kennedy: Bao giờ để chúng ta có thể khỏi làm tù binh trong cuộc chiến tranh này?
15/1
Trong những ngày căng thẳng này, tôi cảm thấy lý trí như là bất lực không thể nào hiểu được các sự kiện, và cắt nghĩa nó đến cùng.
Nhưng lại có thể thấy bất ngờ khi những người dân thường hiểu nó bằng bản năng. Niệm kể bà mẹ của Niệm đi sơ tán, nói chuyện với chị chủ nhà hàng hai giờ liền.
- Này, chị ấy nói thế này mà đúng, bà kể – Bây giờ mà giặc cỏ nổi lên, thì vợ con bộ đội, với những gia đình cán bộ lại khổ.
16/1
Tuy chỉ là một "thằng nhóc" tôi lại được dự vào một sự biết trước. Hình như hòa bình đang được người ta nâng nâng trên tay, đánh giá: Ờ, thế này thì vừa. Được, được...
- Có tiến bộ bất ngờ trong cuộc hội đàm.
- Hai bên đã bàn luận một cách nghiêm chỉnh (Mỹ cũng cho là nghiêm chỉnh).
Và cũng vào ngày thứ hai, một buổi trưa thứ hai, người ta xì xào: Ngừng bắn toàn miền Bắc.
Hòa bình là gì vậy? Hòa bình là một điều tối thiểu cho sự phát triển cuộc sống một cách bình thường. Hòa bình là ánh sáng ban ngày bình dị.
Nhưng mà không hiểu sao, tôi lại bắt đầu buồn ngay được. Tôi dự cảm rằng những ngày sắp tới, người ta sẽ buồn.
Nguyễn Minh Châu: Tương lai vẫn là vô định. Quá khứ không được đánh giá một cách rõ ràng thì lấy đâu mà tính được tương lai.
Đêm đầu tiên nghe tin hòa bình (15/1), tôi và Tính ngồi uống rượu – chúng tôi kiểm điểm những ngày hôm qua.
Ngày mai, công việc ngổn ngang. Một thằng thanh niên trí thức như tôi, một thằng có ý chí và ham muốn như Tính, cả hai cùng thấy là bé nhỏ quá đi.
Riêng tôi, tôi vốn là một người cả lo. Sao tôi cứ lo những thảm họa sắp tới. Cái điều có thể chắc chắn, như Nguyễn Khải nói, những bi kịch cá nhân vẫn còn. Biết những bi kịch đó sẽ rơi vào đầu ai.