+ Kể Câu chuyện Cham ở Không gian Văn hóa Cham – Hà Nội, 2010 – Photo Inrajaya.

+ ở Sài Gòn, 2011.

Cuối mỗi năm, tôi ưa làm tổng kết buồn vui nỗi người và cuộc chữ. Năm nay, xin báo cáo ngay, là quá ẹ!
Dễ thấy nhất là khoản báo chí sút kém thấy rõ: 32 bài, chưa bằng con số 1/3 các năm trước. Từ đó, cái túi cứ là lép kẹp, dù nhuận bút ở đất Việt còm như không thể còm hơn.
Lép nữa, là nói chuyện. Thuở còn hot, mỗi năm 15 cuộc là ít, ấy là chưa tính món “chủ trì”, còn năm nay với Việt Nam chỉ có 3: 1 chính thống và 2 phi chính thống; riêng có yếu tố nước ngoài con số 1 tròn trịa không nhúc nhích thêm.

Hẻo thế, nên không buồn làm như năm xưa: ĐẾM THÀNH TÍCH, nữa, mà chơi kiểu khác:
KIỂM KÊ NỢ.
60 năm làm sinh linh Cham, tôi nợ dân tộc tôi những gì?

+ ở Palei, 2014 – Photo Kiều Maily.

+ Ở ĐH Sipakorn – Thailand, 2014 – Photo Inrajaka.

1. TỪ ĐIỂN VIỆT CHAM
Năm 1976, Hè, chả biết làm gì, tôi đóng cửa soạn Từ điển Việt Cham. Từ điển Cham Việt đã có 3 cuốn, trong khi thế hệ mới cần tiếng Việt trước, thế là… soạn. Đang cao trào thì vào học lớp 12 Nguyễn Trãi, đành dang dở. Nỗi dang dở này gắn với tôi suốt, để mãi năm 1994 mới có Từ điển Việt Cham đầu tiên, 10 năm sau là Từ điển Việt – Chăm dùng trong Nhà trường, rồi 10 năm sau nữa, qua sự chung tay của ông anh quý mến Ysa Cosiem: 4.650 Từ Việt – Chăm Thông dụng chào đời. Đến nay 2.000 bản đã biếu tặng cạn thùng.
Cuốn bỏ túi này, tôi dặn lòng là sẽ ghép nối tiếng Cham Tây vào cho đủ bộ, nhưng rồi thất hứa = NỢ.

2. URANG CHAM
Dự tính 40 nhân vật Cham thế kỉ XX góp vui trong không gian ấm áp, ai dè đang ngon trớn với 28 khuôn mặt cấp tập xuất hiện trên Inrasara.com, thì khựng lại. Một nhân vật hổng chịu lên mạng, tôi đành cho “ẩn”; 2 nữa không ưng trả lời phỏng vấn; thêm 1 nhân vật rất gồ cần dành nhiều thời gian và công sức. Ba ba nhập một, nên tạm ngưng = NỢ.

3. TOÀN CẢNH VĂN HÓA CHAM
Nó sẽ như là thứ bách khoa từ điển về văn hóa, lịch sử, con người… Cham. Đã được 80%, đã thư mời 3 nhà [không còn trẻ] vào cuộc, mọi người ừ, nhưng chưa thấy ai nhúc nhích. 15 tháng rồi còn gì! Mất hứng như chơi. Bao giờ? = NỢ.

4. LỊCH SỬ PALEI CHAM NINH THUẬN
Đã gom nhặt lưng túi, và đang rất hứng. Cũng đã rủ rê 7 bạn trẻ nhập cuộc vào chính palei mình, nhưng ngó qua ngó lại chả thấy ai hào hứng như ta cả. Sự vụ đình trệ, dẫn đến nguy cơ… lên lão. Làm gì? = NỢ.

Thôi thì ta chơi trò khác vậy…
1. TRUYỆN & THƠ CHO TRẺ CON
Ngó quanh, người người nhà nhà lo cho sinh viên với đồng hương, tôi chơi trò cá biệt: nhắm đến cánh Nhi đồng, là khu vực gần như bị các anh chị trí thức bỏ rơi. Tội không, và có hổng hóc không?
Ở đây, tôi đã làm được vài món. Riêng sách, công cuộc khởi động từ 12 năm qua, đã được 5 cuốn ngon lành trong khi hộc hồ sơ còn cả khối tư liệu chưa xử lí. Vậy, chương trình cần được liên tục thôi. Thay vì đẻ 2 năm một, giờ ta thử sinh đôi mỗi năm xem sao.

2. CÂU CHUYỆN CHAM
Như thông báo từ năm kỉa kia, sau tuổi 60 tôi sẽ về quê làm 1 Storyteller. Kêu là dựng bộ tiểu thuyết sử thi thì có vẻ nổ quá e mấy ổng vốn không ưa nổi Sara phấn khởi hồ hởi do có lí do chính đáng để công phá, nên ta cứ nói nho nhỏ xíu: Kể Câu chuyện Cham.

Và cuối cùng là…
3. ĐI TÌM SINH LỘ CHO CHAM AHIER AWAL
Là tâm điểm của mọi tâm điểm.
Hiện tôi đang dịch Kinh Thánh, tập trung cao độ ở Cựu Ước; Kinh Phật thì đã tụng đọc từ thuở tìm học; Kinh Ahier có biết ít nhiều, cần dùi mài kinh sử thêm; riêng Kinh Awal thì đang làm nóng ngoài sân.
Hi vọng 3 NỢ này trả hết, thì 4 món kia coi như bà con xí xóa.

Nợ tình chưa trả cho ai
Khối tình mang xuống tuyền đài… thì tan.