Diễn đàn Câu lạc bộ Văn đoàn Độc lập Việt Nam: Sức sống của Lý Toét, Xã Xệ

Danh ngôn

“Thế giới này, như nó đang được tạo ra, là không chịu đựng nổi. Nên tôi cần có mặt trăng, tôi cần niềm hạnh phúc hoặc cần sự bất tử, tôi cần điều gì đó có thể là điên rồ nhưng không phải của thế giới này.”

“Ce monde, tel qu’il est fait, n’est pas supportable. J’ai donc besoin de la lune, ou du bonheur, ou de l’immortalité, de quelque chose qui ne soit dement peut-etre, mais qui ne soit pas de ce monde.”

(Albert Camus, Caligula)

“Tất cả chúng ta, để có thể sống được với thực tại, đều buộc phải nuôi dưỡng trong mình đôi chút điên rồ.”

“Nous sommes tous obligés, pour rendre la realite supportable, d’entretenir en nous quelques petites folies.”

(Marcel Proust, À l’ombre des jeunes filles en fleurs)

“Nghệ thuật và không gì ngoài nghệ thuật, chúng ta có nghệ thuật để không chết vì sự thật.”

“L’art et rien que l’art, nous avons l’art pour ne point mourir de la vérité.” (Friedrich Nietzsche, Le Crépuscule des Idoles)

“Mạng xã hội đã trao quyền phát ngôn cho những đạo quân ngu dốt, những kẻ trước đây chỉ tán dóc trong các quán bar sau khi uống rượu mà không gây hại gì cho cộng đồng. Trước đây người ta bảo bọn họ im miệng ngay. Ngày nay họ có quyền phát ngôn như một người đoạt giải Nobel. Đây chính là sự xâm lăng của những kẻ ngu dốt.”

“Social media danno diritto di parola a legioni di imbecilli che prima parlavano solo al bar dopo un bicchiere di vino, senza danneggiare la collettività. Venivano subito messi a tacere, mentre ora hanno lo stesso diritto di parola di un Premio Nobel. È l’invasione degli imbecilli.”

(Umberto Eco, trích từ bài phỏng vấn thực hiện tại Đại học Turin (Ý), ngày 10 tháng 6 năm 2015, ngay sau khi U. Eco nhận học vị Tiến sĩ danh dự ngành Truyền thông và Văn hoá truyền thông đại chúng. Nguyên văn tiếng Ý đăng trên báo La Stampa 11.06.2015)

Sức sống của Lý Toét, Xã Xệ

Lý Trực Dũng

Sự hấp dẫn, sức sống mãnh liệt của Lý Toét – Xã Xệ nằm ở chính tư tưởng tiến bộ và “tay nghề” rất cao của những người làm báo Phong Hóa, Ngày Nay. Về văn chương, họ có các anh tài Nhất Linh, Khái Hưng, Hoàng Đạo, Thạch Lam, Tú Mỡ, Thế Lữ, Xuân Diệu và các cộng tác viên: Huy Cận, Đoàn Phú Tứ, Trọng Lang… Về mỹ thuật, họ có “sự phục vụ” của hai trong số ba họa sĩ tài ba nhất của hội họa Việt Nam thời đó là: Nguyễn Gia Trí (Rigt), Tô Ngọc Vân (Tô Tử) – theo đánh giá của Victor Tardieu, Hiệu trưởng trường Mỹ thuật Đông Dương – và của Cát Tường (Lemur), Trần Bình Lộc, Đông Sơn. Vào năm 1932, khi báo Phong Hóa ra đời, tuổi đời của họ phần lớn 24-25.

Nhân vật Lý Toét Biếm họa xuất sắc – vốn do HS Đông Sơn (Nguyễn Tường Tam) vẽ trên báo THỜI ĐÀM – sau đó được các họa sĩ khác khai thác triệt để và chế thêm nhân vật Xã Xệ. Hai nhân vật này chính là cặp bài trùng biếm họa tiêu biểu nhất trong lịch sử biếm họa Việt Nam cho đến nay. Do được quá ngưỡng mộ, Lý Toét và Xã Xệ trên Phong Hóa và Ngày Nay sau đó còn được nhiều báo khác cũng vẽ với vô số tình tiết khác nhau nhưng luôn giữ đúng hình hài đặc trưng ban đầu. Cái giỏi là với Lý Toét – Xã Xệ, các họa sĩ đã sáng tạo nên hai nhân vật biếm họa hết sức đặc trưng, rất tương phản, một gầy, một béo: keo kiệt, ngây thơ đến ngớ ngẩn, dốt nát quê mùa, khôn lỏi, quân tử… rất đời thường. Tranh không những ngộ nghĩnh về hình, mà phần lời cũng rất “đắt” và luôn gây nên cái cười bất ngờ cho nên ai cũng thích, xem một lần là nhớ ngay… Đó chính là sức sống mãnh liệt của Lý Toét – Xã Xệ.

Lần đầu tiên ở Việt Nam, trào phúng dân gian truyền thống từ thơ ca, hò vè, Trạng Quỳnh, Trạng Lợn, Bai Giai, Tú Xuất… được chuyển tiếp bằng biếm họa và rồi chính hai nhân vật biếm họa Lý Toét – Xã Xệ từ mặt báo lại đi vào trào phúng dân gian:

Truyện cười “Vua… Lý Toét”: Trong một kỳ thi, ông giám khỏa hỏi thí sinh: Sau khi vua Lý Thái Tổ băng hà, trò cho biết ai đã lên kế vị Lý Thái Tổ. Anh học trò bí, lí nhí thưa: Lý… Lý… Lý… nhưng Lý gì thì anh ta chưa nhớ. Ông giám khảo tử tế nhắc khéo: Lý này bắt đầu từ chữ T. Anh học trò sướng quá reo lên: Thưa Lý Toét ạ!
Câu đối: Bị chê là dốt, Lý Toét tức mình đi học và cũng có chút tiếng tăm. Một lần, Lý Toét và Xã Xệ đánh nhau. Xã Xệ kiện lên quan, quan phán:

- Nghe đồn Lý Toét ngươi giỏi đối, ta ra một vế, nếu đối được thì tha cho.

Lý Toét:

- Bẩm quan, lời đồn mười việc chín thường đơn sai. Nhưng quan lớn đã dạy thì con cũng xin vâng ý. Mong quan lớn thương tình.

Quan:

- Giỏi, vậy nghe câu đối của ta: “Đã đánh đập đồng đội đau đớn, đệ đơn đến đây, đền đi, điều đình đâu được”.

Câu đối thực hiểm, quan lớn chắc mẩm Lý Toét thế nào cũng đầu hàng.

Nào ngờ Lý Toét ứng khẩu: “Xảy xô xát, Xã Xệ xước xoàng, xin Xếp xem xuống, xét xử, xí xóa xong xuôi”.

Quan nghe nức nở khen hay nên xét cho hai bên hòa giải. Xã Xệ cũng phục tài Lý Toét, không khiếu nại gì nữa.

Nhạc hài Lý Toét: Lý Toét được đưa lên nhạc hài với lời ca như sau: Ông Lý Toét mà cắp cái ô, Đi ra phố gặp lúc mưa to, Có bác Xã Xệ mà muốn đi nhờ…
Lý Toét xuất ngoại: Biếm họa Lý Toét và Xã Xệ còn được đăng trên các trang bìa báo Pháp Indochine, George Pisier…
Lên sân khấu kịch: Trong kháng chiến chống Pháp, vở kịch Lý Toét và Xã Xệ rất được yêu thích. Đến những năm đầu tiên của thiên niên kỷ mới này, nhân vật hề chèo Lý Toét do nghệ sĩ hài Xuân Hinh sắm vai vẫn luôn được mọi người hoan nghênh, được lên truyền hình trong “Chương trình dành cho người hâm mộ”.

Danh ngôn

Ban Biên tập

Tra cứu theo tên tác giả

Sức sống của Lý Toét, Xã Xệ