Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatoly Gavrilov
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Siemens
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Han Dang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Poniewozik
- James Stavridis
- Janos Kornai
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Palmer
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Taras Shevchenko
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Trong thoáng xuân Hà Nội (thư từ, ghi chép, 1986-1991) (kỳ 17)
Lại Nguyên Ân
7/8/1987
Tại báo Văn nghệ
Ý kiến Nguyên Ngọc: báo dành 2 trang xã hội chính trị; 3 trang lý luận văn học.
15/8/1987
Tại tòa soạn tuần báo “Văn nghệ”, 17 Trần Quốc Toản, Hà Nội.
Báo Văn nghệ họp cộng tác viên lý luận phê bình.
Đến dự: Trương Chính, Hoàng Trung Thông, Phong Lê, Phương Lựu, Lê Sơn, Phùng Văn Tửu, Trần Đình Sử, Nguyễn Xuân Nam, Nguyễn Văn Long, Bùi Công Hùng, Lê Quang Trang, Trần Bảo Hưng, Vũ Đức Phúc, Vũ Tú Nam, Nguyễn Văn Bổng, Phạm Vĩnh Cư, Vũ Quang Vinh, Phan Hồng Giang, Hoàng Tuệ, Đào Thản, Mã Giang Lân, Hồng Diệu, Nguyễn Đăng Mạnh, Hà Minh Đức, Vũ Quần Phương, Ngô Thảo, Lại Nguyên Ân, Lã Nguyên.
Người của báo: Nguyên Ngọc, Võ Văn Trực, Ngọc Trai, Thiếu Mai, Phạm Đình Ân.
NGUYÊN NGỌC (Tổng biên tập): Tháng 3/1988 sẽ kỷ niệm 40 năm thành lập báo “Văn nghệ”. Tờ báo có truyền thống. Nay cần cải tiến cho thích hợp tình hình mới.
Mới đây: - báo chí có vai trò hơn trong đời sống xã hội;
- một thời gian dài “Văn nghệ” là nơi duy của Hội Nhà văn để công bố tác phẩm (cùng với tờ bạn "Văn nghệ quân đội"), do đó đăng tải sáng tác là chủ yếu, nhằm giới thiệu tác phẩm của nhà văn tên tuổi, giới thiệu tác giả mới…
Gần đây các báo về văn hóa văn nghệ trong nước xuất hiện thêm nhiều; các tỉnh, thành phố lớn nhỏ đều có báo văn nghệ của địa phương; có tờ có uy tín như “Sông Hương”; ở Hội nay đã có tạp chí "Tác phẩm văn học". Việc đăng sáng tác ở “Tác phẩm văn học” có thể được nhiều hơn, gánh đỡ tờ "Văn nghệ" này. "Văn nghệ" cần nghĩ về chức năng, thể tài của báo mình.
Suy nghĩ: Tính chất của báo:
+ tính chỉ đạo: “Văn nghệ” là cơ quan lãnh đạo của Hội: tác động vào đời sống văn học (thể hiện ở các phần lý luận phê bình, chính luận, cả ở sáng tác).
+ tham gia đời sống văn hóa xã hội chính trị của đất nước: báo phải cố gắng trở thành diễn đàn của nhà văn về các vấn đề lớn của đất nước, xã hội, thế giới. Nhà văn bày tỏ chính kiến trên báo không chỉ bằng sáng tác mà còn bằng chính luận, tùy bút chính trị, nói về các vấn đề nóng bỏng của xã hội, bằng phóng sự (thể loại ít phát triển trước nay, bây giờ có thể phát triển, tham gia trình bày các vấn đề xã hội);
+ tờ báo nghề nghiệp: các vấn đề nghề nghiệp, bếp núc của nghề viết. Là tờ báo của người làm nghề văn và người yêu nghề văn.
Đối tượng của báo: là công chúng rộng rãi, trí thức XHCN, những người trong nghề văn và những người quan tâm đến nghề văn.
Vừa qua, “Văn nghệ” đã chuyển sang phần chính luận, nhưng mới thử chuyển, vì cần tính sự ảnh hưởng đến độc giả (những độc giả vẫn muốn qua báo tìm đến những sáng tác tiêu biểu). Làm sao các phần lý luận phê bình, chính luận tăng sức hấp dẫn hơn.
Tin “Văn nghệ khắp nơi” đưa vào các trang trong, giành trang 16 làm trang cười…
Về lý luận phê bình trên báo: 2 mảng:
+ Chính trị xã hội: khi cần có thể ra xã luận, ký “Văn nghệ”; "ý kiến chúng tôi" (diễn đàn nhà văn);
+ Lý luận phê bình: những vấn đề lý luận cơ bản; lý luận có tính chất chuyên ngành: về thơ, văn xuôi; các vấn đề nghề văn: "sổ tay nhà văn", "sổ tay thơ", "hỏi chuyện nhà văn"; phê bình tác phẩm cụ thể.
Cải tiến điểm sách:
+ Nâng cấp khỏi tình trạng nhạt của mục này: mời nhà văn, nhà phê bình có uy tín điểm sách, ký tên thật.
+ Có mục giới thiệu sách, "dạo quanh các quầy sách", trao đổi về sách.
+ Ý kiến bạn đọc.
Hiện báo đang triển khai dần phương hướng mới này, vừa làm vừa suy nghĩ, tính thêm phản xạ bạn đọc…
Trọng tâm của báo từ nay đến Đại hội nhà văn là "tiến tới đại hội", tham gia chuẩn bị đại hội −> phần lý luận phê bình trở nên quan trọng; đã đăng một số phỏng vấn nhà văn…
Đề nghị các anh cho ý kiến.
HOÀNG TRUNG THÔNG: Qua bài đăng, đã thấy khuynh hướng của “Văn nghệ”: thêm phần xã hội-chính trị (các vấn đề trong nước và thế giới), rút bớt phần đăng sáng tác (Góp ý: bài tôi viết về 30 năm Hội có những chỗ sai: Đại hội 1 không có Chế Lan Viên, đang đi chữa bệnh ở Trung Quốc, bài phê bình Nguyễn Tuân là ở Đại hội 2; bài Kim Lân lẽ ra không nên in chỗ nói Nam Cao say chê Gorky; bài Trăng nhìn có chỗ nên dọn vườn…). Điểm sách là mục khó viết. Nên chăng mở lại mục “Dọn vườn”. Quyển của Dương Thu Hương viết tốt, nhưng ngay chương đầu đã có hàng loạt chỗ đáng sửa: mưa ngâu mưa xuân, vị tha… Mục “Ý kiến chúng tôi” có nên thường kỳ không? Nếu không sẽ tự bó mình lại. Chuẩn bị nhiều số là tốt nhưng khó. Nên có một bộ phận cộng tác viên gần gũi để họ giúp, có trợ cấp. Điểm sách nên ký tên thật. Nên có mục “Trao đổi ý kiến”, đăng 2 ý kiến tranh luận, hoặc số sau tranh luận lại…; có khi tổng kết có khi không, như là tự do ý kiến. Báo nói về Đại hội nhà văn lúc này hơi sớm, ban thư ký Hội chưa định ngày. Nên để đầu 1988 hãy đăng, bây giờ nên đăng về 30 năm Hội.
VŨ ĐỨC PHÚC: Hoan nghênh ý định đổi mới tờ báo do Ng. Ngọc nêu. Có nên chăng coi trọng cái khung trang mục: nó rất bảo thủ. Từ lâu ta quan niệm văn học chỉ gồm sáng tác. “Văn nghệ” vẫn theo khuôn khổ tạp chí hơn là báo. Tư tưởng đó bảo thủ, không phát triển được các thể loại. Nếp cũ của tờ “Văn nghệ” là có từ tạp chí “Văn nghệ”; từng cố vượt mà không thành.
Lâu nay có chuyện bậy: ăn cắp bản dịch người khác làm của mình. Nên đặt vấn đề phá bung tất cả các cái đó ra. Ví dụ thơ bung ra, đăng ở nhiều trang khác nhau. Nên có những mục như tùy bút; có thể tùy bút trữ tình, chính luận −> có thể có sáng tạo. Nói chung không nên khuôn vào các mục. Nên phát triển những sáng tạo, nên phá bung ra về thể loại, làm phát triển các thể loại. Chúng tôi già, đọc tiểu thuyết thấy chán, thích đọc những cái viết về cuộc đời, ví dụ ý kiến Nguyễn Khắc Viện, nếu một nhà văn viết thì hay hơn nhiều.(3)
Ta cần hiện thực XHCN, tính đảng hơn bao giờ hết. Nhưng những cái đó bây giờ là như thế nào? Nghiên cứu thi pháp đang được nói: đã cũ 100 năm. Nên có những phóng sự về những đấu tranh bảo vệ CNXH.
HOÀNG TUỆ: (….) Sự đổi mới chân chính không bao giờ là sự phủ nhận. Lịch sử phát triển văn học dân tộc không trùng với lịch sử phát triển xã hội được. Thấy tính chất độc lập mới thấy nhà văn có vị trí trong văn hóa dân tộc.
LÊ SƠN: Hoan nghênh tư tưởng đổi mới của “Văn nghệ”. Nhưng để làm tốt hơn, nên nhìn lại những chặng qua: Thái độ các biên tập viên, của lãnh đạo báo với cộng tác viên đừng hoạt đầu, thò lò hai mặt. Có nhà thơ nay thành hoạt đầu. Ví dụ xung quanh việc đăng bài Granin. Sau lần Hoàng Tùng gặp các tổng biên tập, P.T.D. bỏ không đăng, Đ.V. sợ lời cay đắng −> không đăng. Thế là cửa quyền áp đặt…
Bây giờ “Văn nghệ” không phải diễn đàn duy nhất, đây không đăng thì nơi khác đăng.
- Nhận xét một số bài viết của người trong tòa soạn: bên cạnh những bài hay có những bài vô bổ như của Đ.V., P.T.D.
- Mảng dịch chính luận hiện quan trọng, nên chọn đúng. “Văn nghệ” tháng 3 đăng bài của Evtushenko(4) qua bản tiếng Pháp −> mất mát rất nhiều. Lẽ ra không nên đăng bài quá đà về Gulag của Solzhenitsyn.
PHÙNG VĂN TỬU: “Văn nghệ” đang có chuyển hướng một chút; Nên đăng phê bình nhiều hơn; Tôn trọng ý kiến đối lập; Nên giới thiệu lý luận, nghiên cứu của nhà văn các nước khác ngoài XHCN; Nên mở những ký sự về các chuyện khác trong xã hội; Hình thức báo cũng nên đổi mới.
PHƯƠNG LỰU: Tán thành việc cho ra mục “Ý kiến chúng tôi”. Coi đây là ý kiến nhà báo, chưa phải nhà văn. Tờ báo là của cả nước, phải quan tâm các vấn đề thế giới, ngay cả các vấn đề lý luận.
PHAN HỒNG GIANG: - Chưa bao giờ thấy thế giới gần gũi như bây giờ: thông tin là rất cần; cần nhất là thông tin chính trị. Ví dụ bài Granin, nếu “Văn nghệ” đăng sẽ có tác dụng lớn. Đây là thời điểm có thể xem lại nhiều đánh giá sai từng trải qua để đừng sai lần nữa. Hàng loạt cái ta đã phê phán, Cái gốc; Tình rừng,(5) nên xem lại.
HOÀNG TRUNG THÔNG: Nên có trang về khoa học kỹ thuật, những phát hiện khoa học mới.
VŨ TÚ NAM: Nhân 30 năm Hội Nhà Văn VN (1957-1987) báo nên có những cụm bài nhỏ mang tính tư liệu chính xác về hội viên, thư từ, biên bản… Giới thiệu sách: rất mong trên “Văn nghệ” giới thiệu sách của nhà xuất bản “Tác phẩm mới”. Có những cuốn như Thời xa vắng, nên bàn nhiều hơn. Lúc này sách nhiều lên, người ta đọc theo thị hiếu, làm mờ hướng văn học chân chính.
Những lúc như lúc này dễ cực đoan. Nên bình tĩnh, khoa học. Dân chủ thì không được một chiều.
NGUYễN VĂN BỔNG: Anh Thông, anh Nam và tôi đã là những người làm việc nhiều năm ở tờ báo này. Có những thiếu sót, vấn đề. Có nguyên nhân ở thái độ chúng tôi không thấy vấn đề, nhưng có những điều kiện rất khó. Không phải bây giờ không có những người kìm hãm đổi mới. Đây là cuộc đấu tranh lâu dài. Phải có lực lượng chính trị viên kiên định. Phải bình tĩnh. Phải đặt vấn đề: đổi mới cái gì. Đăng sáng tác cũng vậy. Tướng về hưu rất mới. Cần bàn về truyện này trên báo.
Có một cô giáo nói truyện tình báo tác hại như thế nào, trong khi các nhà phê bình đọc cái gì ở đâu ấy.
NGÔ THẢO: Báo chí bây giờ nhiều lên, nhiều tờ tổng hợp có trang văn nghệ. “Văn nghệ” là tờ chuyên ngành. Nay có tờ “Tác phẩm văn học” gánh phần sáng tác. Nên lượng định lại phần sáng tác ở “Văn nghệ”. Nên quan tâm tình hình văn nghệ trong đời sống hôm nay. Nên có thường xuyên “Ý kiến nhà văn”.
Chưa có nhà ngoại giao nào góp phần tuyên truyền văn hóa ta ở ngoài nước, thông tin văn hóa bạn vào nước mình.
Chúng ta là những người cộng sản làm văn nghệ, không nên để những người không hiểu văn nghệ dạy chúng ta làm văn nghệ.
Có nói lại hôm qua là vì hôm nay. Đề nghị những người đã nói sai viết sai sám hối trước chúng tôi.
HÀ MINH ĐỨC: Hoanh nghênh xu hướng đổi mới của “Văn nghệ” trong các mục “Ý kiến ngắn”, truyện ngắn. Ở thơ đổi mới chưa thấy rõ.
Phê bình lý luận có nhiều vấn đề đặt ra: chức năng văn nghệ, "tính đa nghĩa", hiện thực XHCN. Văn xuôi ta chạy theo việc nên khô cứng, không hay, ví dụ viết về sản xuất.
Vấn đề có nhất thiết phải giải quyết vấn đề không? Ý Tchekhov (6) (chỉ nêu vấn đề, không giải quyết) tôi thấy hợp lý. Vấn đề tính giải trí trong văn học?
Đánh giá lại những hiện tượng văn nghệ trước đây, do điều kiện lịch sử, ví dụ việc phê phán cuối Mười năm của Tô Hoài… Nói lại là điều bình thường.
NGUYỄN ĐĂNG MẠNH: Hiện đã có dân chủ ngoài xã hội, nhưng trong văn nghệ thì dân chủ chưa được phát động. Bài của Nguyễn Khắc Viện là nói về xã hội chứ không phải về văn nghệ. Việc hưởng ứng dân chủ còn dè dặt, phân vân, vì thiếu dân chủ xưa nay là tình trạng phổ biến, nặng nề. Phải làm sôi động vấn đề dân chủ trong văn nghệ lên.
Lâu nay vì sợ chụp mũ nên phải rào đón. Văn phong rào đón là đặc trưng phê bình ở ta. Bây giờ phải thôi, vì văn phong rào đón là văn phong của sự nghi kỵ nhau.
“Văn nghệ” phải nêu vụ gì lên, có thế mới nêu thành vấn đề dân chủ.
Vấn đề đánh giá khuyết điểm của lý luận phê bình còn chưa thể nhất trí được đâu. Cần tranh luận ra.
Đối với công chúng: phải có bài viết về công chúng. Trước nay người lãnh đạo nói quần chúng vĩ đại, nhưng đấy là quần chúng tượng trưng, vô danh, còn quần chúng thật thì lãnh đạo coi là con nít. Người lãnh đạo rất thích bật đèn đỏ, gác cổng, rất ít khi bật đèn xanh cho văn nghệ phát triển, không cho nói, sợ hư.
Công chúng có cái rất sai nhưng có cái đáng đồng tình.
Những vấn đề lý luận cần đặt ra, nhưng không cần những lý luận suông. Cần áp vào sáng tác mà nêu một số vấn đề lý luận. Trong sáng tác có những vấn đề khác ý kiến nhau, phải cọ xát mới ra chân lý.
VŨ ĐỨC PHÚC: Đánh giá các hiện tượng cũ, có việc cần xét lại, nhưng không nên rũ rối các việc. Mỗi thời có chân lý của nó. Có người trước bợ đỡ Tố Hữu, khi Tố Hữu đổ (mất chức phó thủ tướng) thì bỏ. Rất hay là gần đây có 2 cuốn chuyện luận về thơ Tố Hữu (của Lê Đình Kỵ, Trần Đình Sử) khẳng định đây là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng.
Bây giờ những hiện tượng như vơ vét, ăn cắp, − phải nói, có nơi áp bức nông dân. Nhà báo đang có công hơn nhà văn.
Anh Hoàng Ngọc Hiến có cái sai là trích Kant vớ vẩn, nhưng đúng là có những tác phẩm phải đạo, viết trơn tuột.(7)
VŨ QUẦN PHƯƠNG: Có cả một thời… Tất cả đều nói ngọng, rất khó nghe. Thà cứ nói thật giọng còn hay hơn.
Nên bung ra. Nên nhìn lại, và những người đã nói sai nay nói lại thì hay hơn. Mà các đồng chí ấy cũng đã bỏ những ý sai đó đi rồi. Nhưng để người khác nói thì không hay bằng.
Có nhiều vấn đề tự thời gian giải quyết. Dạ dày đói thì phải sửa chính sách chứ không phải cái óc.
Nên có những bài điều tra công chúng. Tôi tiếp xúc những người về hưu, họ có những ý kiến rất hay.
NGUYỄN VĂN BỔNG: Không nên nói như anh Vũ Đức Phúc rằng nhà văn không bằng nhà báo. Nói thế thì tôi sợ ông Nguyên Ngọc sẽ kéo tờ “Văn nghệ” đuổi kịp các tờ báo khác, không còn là tờ “Văn nghệ”. Có nhiều vấn đề văn nghệ lắm. Sách tình báo, tôi nói lại, có những cuốn hay, nhưng Sa mạc lửa, Người Bình Xuyên, nhưng không ai nói tới.
Dương Thu Hương là cây bút có tài, sắc sảo, nhưng sách ăn khách là chuyện lạ…
NGUYÊN NGỌC: Sẽ xin nghiên cứu ý kiến các anh để áp dụng. Tờ báo phải kiên định. Đây không phải chuyện một vài vấn đề. Tờ báo phải trở lại một số vấn đề lý luận cơ bản, gốc gác. Chúng tôi cố gắng làm cho tờ báo có chính kiến. Vấn đề có rất nhiều, nhưng đột phá vào đâu? Tướng về hưu chăng? Có thể là những vấn đề lý luận.
Theo tôi văn học chúng ta đáng tự hào. Văn học chuẩn bị tư duy cho những biến động xã hội. Văn học ta không lạc hậu về chính trị. Nó có làm được một số chuẩn bị cho đổi mới. Chúng tôi không định đi vào cách làm của các báo khác, vì lệch khỏi cái mạnh của nó, chỗ riêng của nó.
Mong các anh tiếp tục đóng góp cho tờ báo.
1/9/1987
65 Nguyễn Du, hội trường tầng 3.
Câu lạc bộ phê bình trẻ (lớp lý luận phê bình): Thảo luận về văn xuôi.
BÙI HIỂN (Chủ tịch hội đồng văn xuôi): Thông báo những nét chính trong cuộc thảo luận gần đây tại Hội đồng văn xuôi của Hội Nhà văn.
Văn xuôi được Đảng đánh giá tốt.
Nhưng gần đây có những ý kiến cho văn học, cả văn xuôi mới chỉ là văn học tuyên truyền, còn thiếu sót nhiều. Nếu được thì mới được một số truyện ngắn. Văn học còn thiếu tư tưởng. Văn học bị đồng nhất với tuyên truyền, báo chí nêu thiếu sinh sắc.
Ngược lại, có ý kiến cho là văn học ta có đóng góp thực sự, có giá trị lâu dài. Vừa qua văn học mới tiệm tiến, chưa nhảy vọt. Mới có một số báo hiệu. Có ý kiến cho ở một số thời kỳ, phê bình lý luận có kìm hãm sáng tác: thời kỳ đề cao thể ký, đề cao người thật việc thật, lý luận không có bi kịch… Trong thảo luận tại hội đồng văn xuôi về các vấn đề nhận thức hiện thức, chức năng văn học, bản lĩnh sáng tạo…
+ Viết bằng tâm hồn −> sáng tác trong kháng chiến có những tác phẩm có giá trị. Bản lĩnh nhà văn đã cưỡng lại sự gò bó.
+ Có chịu ảnh hưởng Trung Quốc, Liên Xô, nhưng có cái của ta. Ta có một nền văn học mà cuộc sống là trụ cột. Có sự gò bó, nhưng người viết vẫn bám đời sống, chỗ bị khuất phục là đến đoạn kết thì "vẹo" sang khuynh hướng.
Những năm gần đây có những cố gắng gỡ gò bó. Người viết thoải mái hơn. Văn học bắt đầu có tác động xã hội, người ta nể.
+ Có sự đa dạng, nhưng "đa dạng" quá, có cả cái "nhí nhố" nhất là sách trinh thám, truyện tình.
+ Nhà văn viết bằng tim. Trái tim sai vẫn hay. Viết bằng sự ngây thơ, chính thế tác phẩm mới có cái hay.
+ Về một số tác phẩm gần đây: Thời xa vắng được đánh giá cao; nhiều người đọc xúc động. Một cách suy nghĩ về quan hệ người-người trong một thời kỳ. Nhân danh cái tốt làm điều tốt cho một con người −> gây hậu quả không tốt cho người ấy.
Nói chung, nhà văn ta nhìn con người chưa sâu, nên truyện dài chưa thành công. Thời xa vắng cũng vậy: đoạn sau chủ đề hơi khác đi.
Về cây bút Dương Thu Hương: đi vào chuyện tình, uốn éo, hơi hướng văn Sài Gòn cũ. Có ý kiến ngược lại: người đọc thích, tuy có vẻ chạy theo lối viết văn ăn khách… nhưng có nói được điều gì đó: đừng chạy theo ảo tưởng.
Tướng về hưu. Nguyễn Khải cho tác giả truyện này là một bậc thầy, viết như roi quất vào mặt. Ý kiến khác: lối viết tập trung vào một ấn tượng, làm cho người ta đau. Trong một nền văn học cũng cần có cách viết lạnh như thế, khô, tưng tửng như thế.
Trong lớp thảo luận
LÊ QUANG TRANG: gợi ý
NGUYỄN VĂN LƯU: Cái đổi ở văn xuôi là ý thức về hiện thực. Đi đúng nên thành công, không phải có giọng riêng mà vì hình thức phong phú.
Về Truyện tình kể trước lúc rạng đông: Cách đây không lâu có cuộc tiếp xúc bạn đọc của tác giả cuốn này ở Nhà văn hóa thanh niên (Hà Nội): có người chê thẳng thừng, có người khen rất cao; tác giả (Dương Thu Hương) nói: Hệ thống tuyên truyền nói không đúng hiện thực; chúng ta đã tôn thờ quá nhiều thần tượng.
Ý kiến Nguyễn Văn Lưu: nếu Trần Phương (nhân vật trong Bên kia bờ ảo vọng) phản ánh được những thần tượng xã hội thì tác phẩm lớn, nhưng đọc vào tôi thấy đây chỉ là thần tượng của các cô gái ham của chua. Đây (sách này) là vụ scandal đầu tiên trong giới văn nghệ sĩ: nó xì ra cho người ta thấy và biết những sự không thần thánh gì cả. Đây không phải thần tượng xã hội chính trị mà chỉ là thần tượng của đám chị em say mê tình ái. Phương Linh (nữ nhân vật Bên kia bờ ảo vọng) chỉ là đứa con sinh lý của thời đại, cô ta không có lý tưởng gì cao đẹp cả.
Cùng với truyện Dương Thu Hương, viết phiêu lưu ái tình, tôi thấy có thể phần "tiêu cực" chỉ là gia vị trộn vào phần tình ái. Văn xuôi tác giả này thừa kế nhiều văn chương thời Mỹ-Ngụy: Trùng Dương, Nguyễn Thị Hoàng, v.v.
Tướng về hưu: một chiếc roi quất. Viết ác quá. Chuyện đem thai nhi nấu cho chó ăn: tàn nhẫn quá…
PHẠM XUÂN NGUYÊN: Có xu hướng nhìn lại phủ nhận thời gian trước, cả ở sáng tác lẫn phê bình.
Tôi thấy cần nói cơ sở phương pháp luận: về hoàn cảnh lịch sử đã tạo ra văn học hồi đó. Ví dụ trường hợp ý đồ Phan Tứ trong quá trình viết Về làng.
Từ xu hướng chung (nhìn lại, phủ nhận) ấy, khi Thời xa vắng ra đời, −> "tác phẩm nhận thức lại thực tại" (Bùi Việt Thắng)! Truyện tình kể trước lúc rạng đông cũng gần Thời xa vắng. Từ khi có "dân chủ", "công khai": xuất hiện văn học "chống tiêu cực", giá trị văn học rất thấp. Chưa đến lúc báo động về văn học chống tiêu cực nhưng lưu ý:
+ Xu hướng truyện ngụ ý: Tôi thích làm vua (đăng Văn nghệ) (8) - tôi đọc không thích.
+ Nổi lên là văn học ăn khách: Truyện tình kể trước lúc rạng đông, Bên kia bờ ảo vọng thuộc loại này. Cuốn Bên kia bờ ảo vọng có chuyện viết ám chỉ cá nhân. Văn học ăn khách chiều tâm lý người đọc. So sánh Mỏ đá (Karier) (9) của V. Bykov: Văn học ta chưa có gì như thế.
+ Tướng về hưu: một cây bút lạ, đem đến một cách viết lạ. Nhưng đọc thấy chua chát. Cuộc đời nhiều lúc phải tỉnh, nhưng không nên chua chát.
DŨNG: Về Con chó và vụ ly hôn (10) của Dạ Ngân: Tinh tế trong mô tả những chuyện vặt vãnh, đời sống gia đình. Dụng ý truyện là gì: kiểm tra tính người ở cặp vợ chồng kia. Có những chỗ không có lý (phân tích).
MINH HẠNH: Mùa lá rụng trong vườn: Tại sao những người lương thiện như vợ chồng Phượng, trong truyện lại khốn khổ.
Về Tướng về hưu, Sao đổi ngôi. (….)
Con chó và vụ ly hôn: yếu tố Freud.
Truyện Dương Thu Hương: nhìn được mặt trái, hiện thực thế nào ném vào người đọc như thế; phân chia nhân vật thành hai tuyến đơn giản.
Về tính dự báo của văn học.
Nhà văn HUY PHƯƠNG.
TRẦN TỰ: Văn nghệ sĩ sau Đại hội 6: sáng dần, một không khí mới lạ, được nói thẳng nói thật. Người viết ở trạng thái "sốc", người đọc cũng ở trạng thái "sốc". Tướng về hưu đọc bị sốc, như là cái cớ gì đó. Nhưng là sự phát triển không cưỡng được.
Nhà văn KIM LÂN: - Văn học thời nào cũng có cái hay cái dở. Nếu định đổi mới, dân chủ để phủ định cái cũ thì điên rồ. Những trang viết trong kháng chiến chống Pháp chống Mỹ là tâm huyết, người viết không nghĩ ăn khách như bây giờ. Các nhà phê bình thời đó là những người có trách nhiệm, thiên về đúng và sai, không chú ý hay và dở, trong khi đáng ra phải nói hay và dở trước. Bây giờ thì như không dám đụng đến chuyện đúng và sai nữa, vì sợ. Hay dở thì dám nói, vì vô hại, nhưng đúng sai thì không dám nói vì là trách nhiệm trước tình hình đất nước. Bây giờ cần nhà phê bình nói đúng và sai. Nhà văn cũng cần lên tiếng.
Từ Đại hội 6, tư tưởng lấy dân làm gốc, nói thẳng nói thật, báo chí làm trước rồi mới đến giới văn chúng ta. Nhưng trang viết gần hơn, con người trong trang viết gần hơn, không như anh Trỗi, chị Sứ xa đời sống người thường quá. Người viết tìm lại được mình, tìm ra mình, vì trước đây nhà văn bỏ "mình", vì cái chung. Nay là mình, nói về đời thường mà những vấn đề nhiều người mong mỏi, đọc thấy dễ chịu hơn, như Thời xa vắng chẳng hạn. Nhìn lại những cái đó, quả có cảm giác như anh Trần Tự nói: hơi bị choáng: chửi nhiều quá, chửi cho được chú ý, được ăn khách. Phải một thời gian nữa mới bình tĩnh được. Tôi đọc một số trang viết của anh em, thấy có nhiều ảnh hưởng. Có ảnh hưởng huyền thoại của Marquez. Nhưng ta không phải Mỹ la-tinh, không ngông như Nguyễn Tuân để viết được Yêu ngôn, không sống nửa người nửa ngợm như Vũ Hoàng Chương để viết được những bài thơ ma quái. Người viết bây giờ viết chống tiêu cực, chửi nhà nước cho thích, hoặc thích lột truồng phụ nữ ra. Cái đau của các nhà văn Liên Xô là cái đau của nhà văn có lương tâm, đau không thể bịa, giả vờ. Nhà văn là ở cái tâm, khi có tâm thì viết gì cũng được. Viết cái đau, như Nam Cao viết bao nhiêu chuyện đau.
Hiện tình văn học cũng như sân khấu: để bán chạy, bìa sách phải vẽ cô gái, súng lục, phải giật gân… Gần đây chúng tôi nhận được một thư dài 50 trang nói về sách vụ án, trinh thám, bán rất chạy. Sách dịch cũng vậy.
Vở chèo hay như của Tào Mạt không ai xem. Phải xem Nàng Sita, chỉ là cái tuồng Diễm huyền La Mã thời ta mới tiếp quản Hà Nội được diễn lại. Khiếu thẩm mỹ trong xã hội đáng bị báo động. Nhà văn có người chiều thị hiếu. Có nhà xuất bản tử tế phải in sách không tử tế để nuôi mình.
Chúng ta có nhiều buổi thảo luận, có nhiều cái để thảo luận, để rút ra những điều sâu hơn. Trước ta đã bỏ qua Nguyễn Mạnh Tuấn, Lê Lựu, ta cứ hay nghe ngóng. Bây giờ tiểu thuyết Bên kia bờ ảo vọng rất chạy… Nên nghiên cứu xem bằng giá nào nó chạy như vậy, có thể mời tác giả đến dự, làm một cuộc riêng.
BÙI BÌNH THI: Văn học ta không cần làm lại mà cần làm tiếp. Ta có thành tựu. Cái hôm nay là thời của mình. Tôi đọc Tướng về hưu thấy nó lạnh quá, như không phải nói về cái của mình.
Bây giờ nhà văn nam viết để chửi vợ, nhà văn nữ viết để chửi chồng. Ô hay, sao lại thế? Tôi đã bảo Lê Lựu: anh làm hèn con người. Còn nhân vật nữ Bên kia bờ ảo vọng: nhân vật sao cứ lồng lên với dục vọng của mình? Nhưng chị Dương Thu Hương có thành tựu.
Tôi cho là nhà văn không được làm xấu con người.
LẠI NGUYÊN ÂN: (nói, không ghi)
PHAN CỰ ĐỆ: - Khẳng định nhận định thành tựu văn nghệ tiên phong chống đế quốc, trong đó có thành tựu phê bình. Tất nhiên có hạn chế, và văn học bây giờ khắc phục dần dần: đi vào nói bi kịch, nói đời thường, nói về những ác liệt, bớt giáo huấn, giọng điệu cá nhân, phong cách cá nhân rõ hơn.
- Văn xuôi gần đây có bước tiến mới:
+ số phận cá nhân
+ đấu tranh cho công bằng xã hội
+ âm hưởng phê phán mạnh hơn; phê phán phải được soi sáng dưới lý luận hiện thực XHCN.
Hạn chế:
+ tác phẩm phê phán tiêu cực nhưng không đặt vào guồng chung nhân loại, giai cấp (thế giới hiện nay có những vấn đề chung nhân loại: môi trường, chiến tranh hạt nhân… nhưng vấn đề giai cấp vẫn còn)
+ có những tác phẩm soi con người ở mặt bản năng, nhưng con người xã hội không rõ, chỉ khai thác mặt tình yêu, nhưng yếu mặt xã hội.
+ phải XHCN hơn: chỉ phê phán từng vấn đề riêng, không được đặt vấn đề lại toàn bộ CNXH, không được phủ nhận phê phán hiện thực XHCN.
Về Tướng về hưu: sắc sảo, được những người về hưu thích. Nhưng lòng tin vào xã hội này yếu quá. Những câu triết lý gài vào để chửi chứ không phải thuộc logic chuyện: người chết cần tiền, chửi câu thơ đường ra trận… Dường như có hai người viết.
Nhìn thẳng sự thật, nhưng tại sao chỉ có sự thật tiêu cực?
(3) Chỗ này ý muốn nói tới bài “Câu chuyện cũ mới” của Nguyễn Khắc Viện, đăng trong mục “Ý kiến chúng tôi” (“Văn nghệ”, H., s. 30, ngày 25. 7. 1987)
(4) Chỗ này nói tới bài Quyền được có sắc thái riêng của nhà thơ LX. E. Evtushenko, bản lược dịch của N.V. (“Văn nghệ”, H., s. 11, ngày 14. 3. 1987).
(5) Chỗ này nói tới bút ký Cái gốc (Nguyễn Thành Long, Văn nghệ, H., s. 260, ngày 5. 6. 1968), tùy bút Tình rừng (Nguyễn Tuân, Văn nghệ, H., s. 267, ngày 15. 8. 1968), sau khi đăng bị phê phán.
(6) Chỗ này nhắc một ý của A. Tchekhov được Nguyễn Tuân nhấn mạnh trong bài giới thiệu “Tuyển tập truyện ngắn A. Tchekhov” do Nxb. Hội Nhà Văn in 1957, trong đó cho rằng nhà văn chỉ cần nêu ra vấn đề, không cần giải quyết, giống với bác sĩ, chỉ cần gọi ra bệnh của bệnh nhân, không nhất thiết phải kê đơn bốc thuốc. Ý kiến này từng bị phê phán là trái với yêu cầu của văn nghệ hiện thực xã hội chủ nghĩa.
(7) Chỗ này nhắc đến bài của Hoàng Ngọc Hiến Về một đặc điểm của văn học và nghệ thuật ở ta trong giai đoạn vừa qua (Văn nghệ, H., s. 23, ngày 9. 6. 1979), từng bị phê phán gay gắt trong những năm 1980-83.
(8) Truyện ngắn Tôi thích làm vua của Nguyễn Quang Sáng (“Văn nghệ”, H., s. 34, ngày 22. 8. 1987)
(9) Mỏ đá (1986) tiểu thuyết của nhà văn Belorusia, LX. Vasil Bykov (1924-2003, tên họ ông cũng được viết sang chữ latin là Bykaŭ hoặc Bykaw).
(10) Truyện ngắn Con chó và vụ ly hôn của Dạ Ngân (“Văn nghệ”, H., s. 27, ngày 5. 7. 1986)