Thứ Sáu, 10 tháng 4, 2015
ĐỘC TÀI NGOẠI LỆ
Phạm Thị Hoài
Tháng trước, nhà độc tài của thành phố một triệu dân Đà Nẵng
qua đời. Tháng này, đến lượt nhà độc tài của thành phố năm triệu dân Singapore.
Cả hai để lại nhiều thương tiếc. Độc tài, nhưng mà tốt. Độc tài ngoại lệ. Thương
hiệu "độc tài sáng suốt" ngày càng có giá. Không chỉ ở các nước Đông
Á. Ở châu Âu tự do, nhu cầu thanh lý nền dân chủ loạn chức năng để mua gấp một
nhà độc tài hiệu quả cũng đang nhen nhóm.
Họ được gọi là những nhà độc tài anh minh, dám nghĩ dám làm,
giàu năng lực, đầy viễn kiến. Thậm chí là những nhà độc tài vì dân. Đã thế họ
còn là những cá nhân hấp dẫn. Sức mê hoặc của ông Lý Quang Diệu hạ gục không chỉ
người Singapore, mà cả giới tinh hoa kinh tế, chính trị và truyền thông toàn thế
giới. Lãnh tụ các nước cũng độc tài tự hào được gọi ông là thầy đã đành, song
lãnh tụ các nước dân chủ cũng hãnh diện được gọi ông là bạn, người nào có chút
băn khoăn cho lập trường dân chủ thiếu vững vàng của mình thì gọi ông là một
nhà "độc tài khai sáng". Thế là tất cả đều ổn. Tất cả đều mê man
trong cái charisma vô đối của ông, "người khổng lồ của lịch sử",
"thiên tài chính trị", "nhà chiến lược kiệt xuất", vừa là
"chúa tể các giá trị châu Á" vừa là "đại diện đặc sắc nhất của
Anh quốc ở phương Đông"...
Ông Nguyễn Bá Thanh không được chơi ở cúp ngoại hạng quốc tế
đó, kiểu tóc vuốt từ mai trái qua mai phải rồi lại dồn tất cả ra sau gáy của
ông đã nói rõ. Ngay ở trong nước, ông cũng không có cơ hội được thăng làm vĩ
nhân. Trong thế giới cộng sản, "vĩ nhân" là danh hiệu chỉ cấp một lần,
cho một nhân vật nhất định, và ở Việt Nam đó là Hồ Chủ tịch, không có cạnh
tranh. Ông Thanh là một sự pha trộn lạ lùng của gian hùng và bộc trực, của một
tay lâm biền hảo hớn và một chính ủy. Nghe ông diễn thuyết ta có thể cười ngất
vì kiến thức của một chủ nhiệm hợp tác xã xốc vác được một ông vua tỉnh lẻ phát
ngôn mạnh bạo. Nhưng dù không có hào quang của những Cha già dân tộc như Lý
Quang Diệu và Hồ Chí Minh, thỉnh thoảng lại có vẻ một Bố già kiểu Tony Soprano,
nhưng so với các gương mặt còn lại ở cùng đẳng cấp, ông vẫn là một nhân vật gây
cảm xúc. Thật khó cho những người ghét và chống độc tài, trong đó có tôi, khi
cái Ác chẳng những làm được khá nhiều việc tốt mà trông lại ấn tượng, còn cái
Thiện phần lớn có vẻ vô vị. Đã từ lâu chúng ta đối diện với hiện tượng The
Banality of Good.
Nhiều điều ông Lý chủ trương cho Singapore, nhìn bề ngoài
không khác mấy thực tiễn chính trị ở Việt Nam, dù ông là một người chống cộng
không khoan nhượng. Trong cuộc trả lời phỏng vấn nổi tiếng với Fareed Zakaria
cho tạp chí Foreign Affairs năm 1994 ông cho biết, phần lớn các giá trị của nền
dân chủ Mỹ hiện nay thì ông không thích thú lắm, nhưng ông luôn ngưỡng mộ nước
Mỹ ở tinh thần quyết liệt chống hệ thống cộng sản; những trò gắn liền với các
chính quyền cộng sản như khủng bố và giấu diếm trong bóng tối thì ông không bao
giờ sờ vào. Song những người bất đồng chính kiến và đặc biệt các phần tử bị coi
là cộng sản hoặc lãnh tụ công đoàn ở Singapore những thập niên trước cũng tàn đời
trong ngục hàng chục năm trời không có án, như Chia Thye Poh: 23 năm, Lim Hock
Siew: 19 năm 6 tháng, Said Zahari: 17 năm trong nhà tù Chương Nghi. Còn ngày
nay, đối lập chính trị ở Singapore không bị cảnh sát xách nhiễu vô lối, không bị
côn đồ hành hung giấu tay, không bị mật vụ trâng tráo theo dõi, chỉ bị đẩy vào
chân tường của sạt nghiệp qua những vụ kiện dân sự hoàn toàn danh chính ngôn
thuận mà ông Lý và Đảng Nhân dân Hành động (PAP) của ông trăm vụ trăm thắng.
PAP không đơn thuần là một tổ chức chính trị của một bộ phận dân chúng, mà là một
thiết chế quốc gia, đại diện cho dân tộc. Phê phán PAP đồng nghĩa với phê phán
Singapore và chống chế độ, không khác gì cái đại tự sự của Đảng Cộng sản Việt
Nam. Singapore cũng nằm gọn trong tay một gia đình, một tập đoàn, không khác
cha truyền con nối ở Bắc Triều Tiên, anh truyền em nối ở Cuba và những vương
triều quý tộc đỏ ở Trung Quốc và Việt Nam.
Ông Lý cũng không cần tham khảo ý kiến của nhân dân. Phát
ngôn của ông, "nếu được tuyệt đối toàn quyền ở Singapore mà không phải hỏi
dân chúng rằng họ có hài lòng không thì không có gì phải hoài nghi, tôi tin chắc
rằng mình sẽ điều hành hiệu quả cho chính quyền lợi của họ hơn nhiều", đã
trở thành một trong những lời bất hủ, thường xuyên được chính những người tin
hoặc tưởng mình tin vào thể chế dân chủ vừa khoái trá trích dẫn vừa lè lưỡi lắc
đầu. Nhà cầm quyền ở Việt Nam cũng tin chắc ở sự sáng suốt của mình như thế.
Cũng như Việt Nam, chính quyền Singapore phản đối mọi sự thật
khác ngoài sự thật chính thống. Năm 2006, ông Tạ Quốc Trung (Andy Xie), trưởng
khu vực châu Á của Morgan Stanley, một chuyên gia xuất sắc từng được Bloomberg
xếp vào danh sách 50 nhân vật giàu ảnh hưởng nhất trong giới tài chính quốc tế,
cảnh báo trong một email nội bộ
(http://www.asiasentinel.com/econ-business/a-banking-stars-inconvenient-singaporean-truth/)
rằng phương Tây đã đánh giá quá cao Singapore, thực ra thành công của nước này
chủ yếu nhờ vai trò làm trung tâm rửa tiền cho các doanh nghiệp và quan chức
tham nhũng của Indonesia, các casino đang xây ở đây cũng nhằm hút tiền bẩn từ
Trung Quốc. Bức thư bị rò rỉ. Ông Tạ lập tức bị Morgan Stanley đuổi việc, theo
yêu cầu của chính quyền Singapore.
Cũng như Việt Nam, công đoàn ở Singapore nằm dưới sự lãnh đạo
của chính quyền, mà chính quyền là Đảng PAP và Đảng PAP là chính quyền như ông
Lý công khai tuyên bố ("I make no apologies that the PAP is the government
and the government is the PAP"), liên tục từ 56 năm nay, điều quá đương
nhiên, ông không thấy có gì để xin lỗi. Cuộc đình công duy nhất, rất nhỏ, và tất
nhiên bất hợp pháp, trong vòng 30 năm gần đây ở Singapore diễn ra năm 2012. Những
kẻ cầm đầu đều bị nghiêm trị.
Cũng như Việt Nam, Singapore luôn nằm ở cuối bảng xếp hạng tự
do báo chí. Trong đánh giá mới nhất, ra ngày 12/2/2015, của tổ chức Phóng viên
Không Biên giới, Singapore đứng ở vị trí 153/180, sau cả Nga, Thổ, thua xa Miến
Điện, Campuchia, chỉ nhỉnh hơn hai nước duy nhất trong khu vực là Lào và Việt
Nam, và xu hướng là ngày càng tụt hạng. Danh sách những nhà báo và blogger bị
chính quyền Singapore gây áp lực hay truy tố, các thông tin và tác phẩm nghệ
thuật bị ngăn cấm hay kiểm duyệt cũng chỉ ngắn hơn danh sách ở Việt Nam chút ít
và vừa được bổ sung bằng Amos Yee, cậu bé 16 tuổi bị bắt và truy tố vì đoạn
video 8 phút đăng trên YouTube nhan đề "Lee Kuan Yew is Finally
Dead", cuối cùng thì Lý Quang Diệu đã chết. Nhà nước bảo mẫu do ông Lý dựng
nên thấy mình có bổn phận đánh đòn đứa con hư này.
Tất cả những tương đồng ấy có vẻ gây cảm hứng mạnh mẽ cho
các nhà lãnh đạo Việt Nam và không riêng gì họ: một bộ phận đáng kể trong giới
tinh hoa Việt Nam không buồn giấu khao khát được một bàn tay sắt và những biện
pháp thực sự cứng rắn cai trị. Tất nhiên kẻ bị trị là lũ dân đen vô học, lười
biếng, loạn tặc, mọi rợ, đần độn, vừa ngu vừa bướng. Lũ vịt. Lũ lừa. Người ta
tiếc thương ông Nguyễn Bá Thanh, người đã biến Đà Nẵng thành Singapore của Việt
Nam.
Song chuyên chính tư bản Singapore và chuyên chính hậu cộng
sản Việt Nam chỉ chung nhau ở bề ngoài độc tài, sự khác nhau bên trong lớn
chính xác bằng khoảng cách dường như vô tận giữa Brave New World, tân thế giới
mỹ lệ Singapore đã hoàn thành và chân dung còn muôn phần nhếch nhác của một Việt
Nam đang chuyển đổi. Ít nhất ba điểm sau đây khiến cuộc chạy theo mô hình
Singapore ở Việt Nam không thể đến đích mà chỉ để lại rất nhiều tai nạn dọc đường:
Thứ nhất, dù thiếu dân chủ, nhưng nền độc tài mềm của
Singapore vẫn có những tự do tối thiểu vượt xa khả năng chịu đựng của nhà cầm
quyền Việt Nam: đa đảng, cạnh tranh chính trị và tự do bầu cử.
Thứ hai, nền pháp trị, rule of law, thành tựu then chốt của
thể chế dân chủ, ở Singapore tuy có phần bị lạm dụng để bảo vệ địa vị chính trị
của đảng cầm quyền, song trước hết nó được sử dụng thành công để duy trì một bộ
máy công quyền trong sạch và hiệu quả, điều hoàn toàn xa lạ với nền tư pháp xã
hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Thứ ba, chế độ meritocracy, nền tinh anh trị của Singapore,
đặt cược tất cả vào một nhóm nhỏ các chuyên gia đỉnh cao và các nhà kỹ trị hảo
hạng, những Alpha Plus mà năng lực thuộc hàng đầu thế giới. Ông Lý Quang Diệu từng
phát biểu, nếu 300 nhà quản trị trụ cột của Singapore cùng rơi trong một chiếc
Jumbo Jet thì quốc đảo này sụp đổ. Việt Nam không sợ một kịch bản như thế. Kho
dự trữ cho sự tầm thường ở đây còn rất đầy.
P.T.H.