Phan Tấn Hải

Muốn đồng hóa một dân tộc, trước tiên là phải tước đoạt căn cước riêng của dân tộc đó, và biến kho tàng văn hóa của dân tộc đó trở thành tài sản riêng của mình. Đó là chuyện Nga đã và đang làm ở Ukraine. Chúng ta nên hỏi rằng tại sao các triều đình Trung Hoa trong hơn một ngàn năm đô hộ Việt Nam vẫn không thể đồng hóa dân Việt Nam? Nếu tiếng Việt bị xóa sổ sau khi Mã Viện tận diệt quân Hai Bà Trưng và dựng cột đồng, có thể bây giờ chúng ta đang sinh ra, lớn lên và giao tiếp trong bầu không khí của ngôn ngữ Quan Thoại, hay Quảng Đông. Trong bài này, chúng ta sẽ xem cách người Nga tước đoạt căn cước văn hóa Ukraine, đặc biệt là các tài sản mỹ thuật, trong khi truy diệt các tài năng nghệ thuật nơi họ xâm chiếm. Bài này sẽ tổng hợp nhiều tài liệu UNESCO, PEN Ukraine và các báo như United 24 Media, Intent Press...

Nguyễn Thanh Văn

Lính ở đồn huyện và lính bảo an xã thỉnh thoảng sục sạo ở làng Trúc, làng Tuồng, ăn nhậu ở làng Cầu, làng Chài, nhưng chường mặt các làng ven đồi. Nghe đồn địa đạo ở các làng thông vào hang núi Ông, đào thời quân Cần vương hiện có quân cụ Hồ hoạt động. Đêm ở vùng này thỉnh thoảng có hội mừng công, văn công giải phóng về biểu diễn công khai, trẻ con làng Đồi có đứa vừa cưỡi trâu vừa hát “nhạc Việt Minh”, lại có cả vụ hẹn hò giữa bộ đội vùng và các o thôn nữ. Có không ít chiến sĩ bị đơn vị kiểm điểm và thảng hoặc có người đẹp đột ngột thác ốm về quê ngoại dưỡng bệnh dài ngày. Nhà ông bà ngoại của Trình cũng ở giáp làng Đồi, nhưng tận một xóm nhỏ giáp với bản làng của người dân tộc có từ bao nhiêu thế kỉ.

Ở đấy có phiên chợ hàng núi xen hàng biển, áo dài tím lẫn váy hoa. Có những con người thật thà, trung hậu nhất thế gian luôn chào đón khách lạ, rồi sẽ sớm thân thuộc như bà con. Và với Thiện, có chị Hoàng Liên, con mẹ Xẩm.

Trình đưa bạn đến nhà mẹ con người hát xẩm hay nhất huyện. Căn nhà tranh quá đơn sơ, ấm áp tình người và nồi xôi đậu bắc sẵn để đón Trình và “thằng bạn học giỏi”. Chị Hoàng Liên trầm trồ, không ngần ngại cầm chặt tay khách:

- Hai em thỉnh thoảng ghé để bọn con gái ở núi biết con trai xứ biển đẹp ra răng!

Mẹ Xẩm rờ rẫm tóc tai, mặt mũi cho đến đùi non khách, xác nhận:

- Con nhà có chữ nghĩa đẹp thiệt đó!

Số hàng xóm mới vào cười ầm lên, ghẹo:

- Mắt không thấy bày vẽ khen đẹp với chả đẹp!

- Sờ đùi mà biết người ta hay chữ, thánh thiệt!

Cảnh căn lều nhỏ, đèn lù mù, một bà già áo quần xộc xệch, vừa nói chuyện vừa hò, điệu đà như cô gái mười lăm, mười sáu trông đến hay. Chị Hoàng Liên mặc váy hoa kiểu người dân tộc, mặt tròn, má lúng liếng, cười mãi:

- Thỉnh thoảng Trình về dẫn Thiện theo kẻo chị nhớ.

Những người hàng xóm, đèn mờ không rõ mặt, nói chêm vào:

- Tụi tui cũng nhớ. Đừng quên xóm rẫy đó!

Mẹ Xẩm làm điệu trề môi, cất giọng nửa nói, nửa hò:

- Mà em đây cũng chung một ruột, nhớ diết nhớ da chi bằng nhớ bạn tình ơi!

Cả nhà cười rũ, Thiện và Trình bẽn lẽn liếc nhau.

Lúc chia tay, chị Hoàng Liên lại dặn mãi, cũng câu nói không khác.

- Lần sau nhớ, nhớ đó…, đừng quên làng Đồi ni, đừng quên chị.

Lòng nhân hậu và nhiệt tình hiện lồ lộ trên khuôn mặt phúng phính và cặp mắt chợt đỏ hoe của người chị gái chất phác, đa cảm.

                                                                ***

 “Ơi… ơ… sông xanh tình tang… ơi, sông xanh tình tang… xuôi miền cát bỏng… ờ… ờ…

Anh và em đây phận mỏng lạc… ư… đôi đường… ư ư ừ…”

Nghe tiếng hò đã khều khào, Thiện buột miệng: “Mẹ Xẩm, con…Thiện đây!”. Mẹ vói tay rờ rẫm mặt cậu, nói ngay:

- Mặt răng lạnh lẽo, con ơi! Có chi trong bụng chưa, hí? Sáng sớm mẹ hát đầu cổng làng, rồi có người đi chợ xã, rủ mẹ đi. Hẹn quá giờ, chưa thấy trở lại, có khi bị ai đó giữ chân rồi!

Lời lẽ mẹ Xẩm ngân nga như đang hát. Rồi mẹ lần dưới thắt lưng, hồn hậu:

- Chợ xã người ta cho nhiều tiền hơn, con ơi… lấy đồng ni kiếm sắn khoai chi mà bỏ bụng.

- Dạ, con no bụng rồi – Thiện thưa – À, để con dẫn mẹ về. Ngày ni con được nghỉ học hai ngày liền.

Người đàn bà mù lúng liếng cười như hoa nở, nheo mắt nghịch ngợm:

- Để mẹ còn mần thêm mấy bài… dại chi mà về sớm, con ơi! Quá trưa mẹ theo người làng về, khối người… hay con ghé chị Hoàng Liên chơi, nói chị đừng đón mẹ, mất công. Chiều ni cơm có thịt thà, đừng bỏ về sớm… liệu đó!

Chẳng mấy chốc từ chợ xã bọc làng Đồi xa xa đã thấy thấp thoáng mấy căn nhà đầu bản làng. Thiện thong thả đi, có thì giờ ngắm những dặm rào tre, những nương vườn đủ dăm gốc mít, ổi xen cau dừa có vườn xanh ngát, có nhà hẻo người xơ xác hẳn. Rồi đến con đường bọc quanh ngọn đồi nhỏ, và mấy vuông chè bám chặt lưng đồi. Ngước lên hẳn lưng đồi, các  nương trà xanh nối nhau và lác đác hoa rừng vàng, đỏ là một vùng vẫn mông mênh như một thời cha ông khai phá, ngửa mặt nhìn trời cao thẳm xanh vừa thân thiện vừa bí ẩn. Đàng sau một gốc chè, giọng chị Hoàng Liên rõ mồn một:

- Thiện ơi, có phải em đó không? Đi mô mà lạc đường hè… Quần xắn quá gối, áo cánh đẫm mồ hôi, da chỗ trắng, chỗ hồng lồ lộ, chị Hoàng Liên đứng sững lại, bộ mặt mũm mĩm ngước lên, trông vừa như nửa cười, nửa khóc, vừa có vẻ sắp dâng hiến trái tim căng phồng trong lồng ngực cho bất cứ ai mà chị gặp đầu tiên.

- Rứa thì hay quá chừng… Ở lại đêm với mẹ và chị đi. Ăn cơm nước xong đến nhà bác Lâm chú Đạt chơi, rồi chị sẽ xin cho Trình cùng đi.

Thiện gật đầu, không nỡ làm thất vọng niềm vui đang bồng bột của người chị tốt bụng. Khi nói đến từ “chú Đạt” giọng chị là lạ, nửa ngập ngừng, nửa âu yếm không biết che đậy.

Hai chị em đi ngược lên lưng đồi, đổ dốc, gần hơn được một đoạn. Phải nói chị Hoàng Liên là một nhà bảo tàng hương vị đồng quê. Có lẽ do thói quen của mẹ Xẩm truyền lại, chị vừa nói chuyện, vừa ve vuốt mặt, tóc, khi vỗ lưng, khi kéo tay người đối diện một cách hồn nhiên, không tí ẩn ý. Và mỗi lần chị áp sát người, Thiện lại ngửi thấy một mớ mùi thơm là lạ, cảm động, khi thì mùi bồ kết, mùi sả, hương bưởi hay thoang thoảng hương nhài, khi thì mùi trà, hương sen hồ hay mơ hồ mùi lúa chín muồi ngầy ngậy sữa. Dưới lần áo hoa cà mỏng là bộ ngực gái quê lừng lững, giọng chị nghe như người sắp hụt hơi:

- Không biết trời phật có cho phép chị em được mãi như ri không!

Thiện quay mặt tránh nhìn nửa ngực và núm vú đỏ hồng quyết chỏi ra ngoài vạt áo vừa bị trật hai nút áo liền, hốt hoảng nhận ra chút ham muốn tội lỗi trong quan hệ phảng phất tình chị em máu mủ.

Sườn đồi chỉ có tiếng gió lộng và tiếng cười vui của hai chị em. Chị Hoàng Liên chỉ hơi đỏ mặt một tí, lúc Thiện nhắc chuyện cài lại nút áo. Rồi chị chợt đổi đề tài:

- Chú Đạt Gàn giỏi bậc nhất làng, nhưng tính khô như con mắm, ai đời đi họp làng, lại bô bô đề nghị: “Mấy o mấy bà mô hôi nách xin vui lòng ngồi dưới gió kẻo ảnh hưởng chất lượng buổi họp”. Chị ứa gan là vừa hơ hớ cười vừa liếc xéo về phía chị.

Nghe tiếng Thiện bật cười, chị trề môi liến thoắng kể tiếp:

- Lại rêu rao: “Con Hoàng Liên con mẹ Xẩm chịu đôn cao lên một tấc rưỡi nữa, rồi mỗi bên cắt bớt nửa bụ (vú) thì đủ chuẩn làm vợ tui”. Ui, tưởng mình quý lắm. Chú ni chữ nghĩa nhiều mà không lịch sự như em đây… Xì!

Tiếng “Xì” nghe nửa như giận dỗi, nửa tiếc nuối. Thiện nén cười, sợ làm mếch lòng người chị bị chú Đạt Gàn xúc phạm. Cảm thương người chị quá đỗi chất phác, suýt nữa Thiện đứng ra làm chứng: "... mà chị có hôi nách mô tế", may mà kịp ngậm mồm.

                                                                ***

Giận thì giận, nhưng mới đến ngõ nhà ông bà nội Trình – trước đó hai chị em ghé nhà bác Lâm nghe cả nhà đã qua nhà ông bà cố – chị Hoàng Liên đã ríu rít chào cả nhà. Từ đầu kiệt tới nhà đã có thêm mấy chị nhập vào đoàn, có chị cất tiếng gọi chú Đạt, rồi réo nhau chí choé lên.

Thấy chú Đạt đứng ở góc sân, đang lập bập điếu thuốc vấn, một chị mau miệng:

- Anh Đạt Gàn ơi, rảnh dạy tổ phụ nữ chúng em học chữ nha, hứa đi!

Giọng chú Đạt vui:

- Tụi bây có chi để trả học phí cho tau không? Tau lấy đắt lắm đó! Trả xong bây lấy chi mà tết chồng!

Theo thói quen đời trước – mẹ Xẩm gần như không thấy đường, nhận người qua mồ hôi và giọng nói – truyền lại, chị Hoàng Liên xồ vào sờ nắn bà cụ, còn ông cụ – một ông già tốt tướng, đã non chín chục – người phổng phao, trán cao ngồi gọn trong chiếc ghế bành cũ kĩ duy nhất, trang trọng hệt như một ngài đại học sĩ, đang tươi cười, ý chờ đến lượt mình.

Chú Đạt bộ tịch quan trọng, dúi một tờ báo gấp tư, thì thào:

- Của quý! Đọc và nhớ trả lại. Một thằng sĩ quan bộ đội cho tao. Có trang thơ Exênhin, thơ rứa mới gọi là thơ. Chớ để hàng xóm thấy rề rà!

Nửa giờ sau, lại có ba chị tóc dài nữa. Tiếng đấm lưng, phát mông rôm rả hơn lúc nãy. Cô nào cũng hở cổ, hở ngực, hở nách và vú vê to gấp rưỡi người bình thường.

- A, té ra con Hoàng Liên tới sớm để xí anh Đạt Gàn của tụi mình!

Lại cười, lại dúi cả vào nhau, đấm nhau thùm thụp. Rồi cô em dâu chú Đạt bê ra một nồi chè đậu đen loại bự, đủ cho một tiểu đội ăn. Tiếng muỗng chén khua leng keng. Trừ ông cụ tựa ngửa lưng ghế, mắt díu lại, thưởng thức tài nghệ đấm bóp của chị Hoàng Liên, tất cả đều thụp xuống vây quanh nồi chè, không chút khách khí. Tiếng ông cụ rên hừ hừ:

- Sướng, con Hoàng Liên giỏi. Sướng thiệt!

Cả nhà cười ầm. Bà cụ – người vừa được chị Hoàng Liên phục vụ trước, người còn vã đầy mồ hôi – bộ dạng hả hê, nhếch mép “Già dê!”, tất cả lại toát miệng hê hê mấy lượt nữa.

Chú Đạt, người tuyên bố không ham ngọt, đang vấn tiếp điếu thuốc mới, la lên:

- Út, nhớ lấy cái gà mèn để chè cho bác Xẩm? Múc đầy vô.

Một chị làm bộ lẫy:

- Anh Đạt Gàn là rể hiền. Chỉ toàn lo nhà vợ.

Một chị có sáng kiến:

- Anh Đạt Gàn ơi, tụi em ế tới nơi mà anh chưa có ý kiến rõ ràng chi. Thôi, để tụi em bắt thăm, ai trúng được phần…

- Phần Gàn!

Bà cụ – người giục con lấy vợ hai mươi năm nay – nói lẫy.

Cả sàn chè lại ầm ĩ lên. Chị Hoàng Liên cũng cười vô tư hết cỡ. Chú Đạt Gàn – người không có thói quen lịch sự với phụ nữ – tuyên bố tỉnh bơ:

- Tau đây còn chim còn chóc chi nữa mà bốc thăm… Chim tau là chim hoá thạch.

Ý kiến bất ngờ, có một khoảng im lặng. Bà cụ kéo chéo quần lau nước mắt. Chỗ đám con gái thì thào chi đó, rồi một chị bật lên:

- Phải kiểm tra!

Lại thêm một mẻ cười sảng khoái, tiếng chú Đạt Gàn lớn và thích chí hơn ai hết, hơ hơ mãi trên đầu đống con gái đang thòm thèm chồng.

Trình bận, không về nhà mẹ Xẩm được. Thiện nhận xách gà mèn chè, nách kèm một ông Exênhin nào đó, theo chân chị Hoàng Liên.

Thấy Thiện còn xớ rớ ham chuyện, chú Đạt động viên:

- Thôi, mi đưa con Hoàng Liên về. Nhớ đọc kỹ. Nhà mẹ con bà Xẩm thiếu hơi đàn ông, mi ghé ngủ làm phước.

Đêm ngủ Thiện thức giấc nhiều lần. Lúc treo mùng xong, chị Hoàng Liên nán lại một lát, lại vừa nói chuyện vừa vuốt ve mặt mũi Thiện như với một em bé. Giọng mẹ Xẩm hò vu vơ trước khi yếu dần. Khuya Thiện mơ màng cảm nhận bàn tay chị Hoàng Liên rờ rẫm ngực rốn, nắn đùi non. Cậu bé nín khe, cố hít thở nhè nhẹ, người cứ rủn ra. Rồi quá nửa đêm, lại thêm một lần giật thột mình, bàn tay ai xộc thẳng vào hạ bộ đang lúc không được ngay ngắn cho lắm. Thiện cong người, mở bừng mắt. Trong bóng tối, bóng mẹ Xẩm gõ gậy lóc cóc, lúi húi ra phía cửa, giọng bình thản:

- Cứng như chày ớt… Dậy đái đi con, kẻo lại đái mế như con Liên nhà ni hồi bé!

                                                                   ***

Gió từ suối Ngọt man mát lạnh. Dọc bờ suối và bọc quanh chân cầu đầy cỏ lau. Những thân mỏng mảnh, líu ríu, ẩn nhẫn trong thinh lặng, bắt đầu rì rầm trong gió hây hẩy, sẽ đột ngột vút lên bài ca thiên cổ một thời xa xăm, thuở tạo hoá tạo ra người, ra nước và lửa, đấng tự nhiên huyền diệu đẻ tiếp ra cây, ra gió, rồi nhặt nhạnh những mụn nhỏ, rơi rớt còn lại rải đầy trên mặt đất, mọc lên thành cỏ lau. Cỏ lau như vậy có linh hồn tồn tại cùng lúc thời gian sinh, và thân xác hiện hữu ở nơi đâu có đất cát của Chúa trời.

“Ư, đếm cho hết cỏ lau, đong cho tròn biển lớn

Chứ mần răng sinh ra giữa đời dâu bể mà loay hoay tránh được phong trần ơ hơ hớ”.

Mẹ Xẩm vừa lần đi vừa hát cùng cỏ lau. Giọng người đàn bà mất ánh sáng của đôi mắt vút cao, cao mãi như có cánh, đến mức đã lung linh được ánh trăng nguyên trinh, quyện cả hồn gió lộng lưng chừng cõi trên, trước khi sà cánh xuống, cất giọng huê tình với cõi dưới đa đoan đa sự.

“Ửa ừa… trăng bịn rịn chừ đây… trăng soi dòng suối mát

Đằng đẳng tháng năm em hát một mình… ưa ừa…

Hỏi người, người cứ làm thinh

Chứ thiếu bạc, thiếu vàng em chịu, mà thiếu tình…

Chứ mần răng… a á á a…”

Mẹ Xẩm buông tay Thiện, dừng giữa đường đầy trăng, nói:

- Có chỗ mô mà trăng đẹp, trăng xinh cho bằng quê Suối Ngọt mềnh, con hè!

Mắt hum húp nhấp nháy, mẹ Xẩm giải thích:

- Mẹ sắp đẻ con Hoàng Liên mắt mới mờ dần, chỉ quen đường đi nước bước khi mắt còn sáng mà lần, đi xa mẹ chỉ cần cái này nè – mẹ Xẩm huơ cây gậy tre, gõ mấy cái liền lên đất bằng – khi còn con gái mẹ làm rẫy chè, chị em hát hỏng suốt buổi cho tỉnh táo mà lao động. Có người đi nương, qua đường đồi đáp lại mà sinh vợ, sinh chồng. Đám gái ở rẫy chè thường lễ chùa, cúng chè xanh cho sư, rồi hát ghẹo các sư trẻ, vui ghê lắm, tết không vui bằng mô!

Tiếng cười hồn hậu còn nồng nàn mùi đời của mẹ Xẩm vang lên một cách đáng kinh ngạc giữa núi đồi mênh mông.

Giờ thì mẹ Xẩm ngồi tựa vào một mô đá bên bến nước ngã ba Suối Ngọt và sông Hà. Cỏ lau khe khẽ hát, thỉnh thoảng gặp một đợt gió rừng lại vút cao như tiếng mẹ Xẩm lúc cao giọng hò. Người đàn bà hát yên lặng cười, nét mặt giãn ra, người và cỏ cây như giao hoà làm một, đôi mắt không còn ánh sáng đăm đăm nhìn ra phía trước, thỉnh thoảng khẽ chớp như thấy, như nghe điều gì trong cõi bí mật.

- Để mẹ ngồi đây chế bài hò. Những hôm vui như ri mẹ mần đủ bài hò cho cả mấy tuần liền. Vui lắm, con hè. Thôi, con cứ về nhà chơi với chị, nó thích nói chuyện với con, hay kể chuyện về con… tội nghiệp, hồi còn nhỏ xíu nó đã là đứa mau nước mắt, trồng cây ớt con bị chó giẫm gãy, cũng khóc. Có ai ghé chơi, chào về, cũng níu áo khóc. Nó thiếu hơi cha nên khoái đàn ông con trai… Lát trăng xế, hai chị em lên đưa mẹ về. Đêm nay sẽ có bài hò hay phải biết!

Mẹ tự hào một cách hồn nhiên, và như muốn chứng tỏ cảm hứng sáng tác của mình, mẹ cất ngay tiếng hò:

“Con sơn ca gọi ai giữa trời mà ríu ra ríu rít

Nước vô tư mà răng biết quấn quít đôi bờ… hơ hớ hớ

Anh có đi xa xôi hết đời hết kiếp em vẫn có lòng chờ

Mỏi chân em cứ đợi, chớ… trăng mờ em vẫn trông… ơ ơ…”

                                                                       ¯

Không nghe tiếng đáp lại, Thiện ra nhà bếp ở vườn sau tìm chị Hoàng Liên. Nhà bếp tối thui, chân Thiện vấp phải súc gỗ trước bậc cửa vô bếp, đau thót cả bụng dưới. Thiện đổ ngay vào người chị Hoàng Liên vừa hốt hoảng trờ ra. Ánh đèn hạt đỗ in một vòng tròn vàng trên vách nhà sẫm. Thiện loạng choạng, ôm chầm lấy người chị, rên lên vì ở đầu ngón cái còn đau điếng. Chị Hoàng Liên, chắc chưa rõ chuyện gì, bỗng ôm ghì lấy Thiện, hơi nóng của bếp củi và hơi người hừng hực. Trong bóng tối, Thiện cảm nhận phần ngực luôn trống vắng, khó thở của mình bỗng ngập tràn nguyên một khối da thịt đầy đặn, vồn vã và hoang dại của người chị miền núi. Mùi mồ hôi nhớp nháp ở cổ và vai trần toả ra nồng nàn, hâm hấp sinh lực. Chị luồn bàn tay vào dưới chiếc áo thun của Thiện, vừa xát mạnh vừa bấm, nhứ từng chỗ, y như thao tác lúc đấm bóp cho vợ chồng ông cụ nhà chú Đạt. Và ngay lập tức những đợt sóng váng vất, rần rật khó hiểu dâng lên, Thiện khuỵu chân mấy lần.

- Đừng quên bé ngoan của chị… Còn đau không? - Chị lúng túng nửa động viên, nửa phân trần - …có kì cục chi không, hí! Thiện, Thiện!

Bên tai Thiện, hổn hển những lời mất còn, dần dà vô nghĩa của người chị hơn chừng dăm tuổi.

- Tội chết… thương chị không nào, Thiện, Thiện!

Chị Hoàng Liên tiếp tục lí nhí suốt những phút đụng chạm ngắn ngủi lạ lùng trong đời thiếu niên của Thiện, dù thằng em trai của chị vẫn câm như hến. Một cảm giác vừa muốn háo hức đầu hàng, vừa sợ hãi tràn ngập lòng cậu bé, và phía bên kia cũng chẳng khá hơn, hai hàm răng cả hai chị em lập cập va vào nhau, môi như xé ra, đau điếng. Thiện bỗng giật nẩy mình lên ba cái liền, người từ từ khuỵu thật.

- Chết! Em răng rứa… có răng không?

- Thôi, chắc em phải về – cuối cùng người im lặng suốt đã lên tiếng được – chị nhớ đón mẹ, ở chỗ bến, ngã ba Suối Ngọt đó!

Chị Hoàng Liên hốt hoảng, giọng đầy sắc ân hận:

- Tội nghiệp em, có răng không? Mà em phải cùng đi đón mẹ với chị mà! Có thịt kho ngon lắm, mẹ và chị để dành cho em và Trình.

- Em phải về – trong bóng tối Thiện lum khum, tay úp lại che đàng trước.

- Xa lắm… mà trễ lắm rồi!

Chị Hoàng Liên quờ tay, rồi bỗng rụt lại, chà mạnh vào quần, thì thào “Thôi chết!”.

Thiện lại dợm đi, người run lên vì xấu hổ.

- Tắm đi… Tắm đi, chị canh cửa cho – giọng chị Hoàng Liên run run, như sắp khóc – chị có tội với em rồi Thiện ơi!

- Không, chẳng tắm.

Cậu bé trả lời ngay, giọng cộc lốc, nghe như trẻ con đang dỗi, rồi lập tức phóng qua cửa hông, mất dạng.

                                                              ***

Hè nằm rồi, sau khi vợ bỏ đi, có dịp hiếm hoi gửi con cho mấy bà trong xóm, Thiện leo đồi lên tận bản làng xưa, ven núi. Trước đó anh đã nghe tin dữ xảy ra cho làng Đồi, cho mẹ con mẹ Xẩm và láng giềng, nhưng hiện trường tàn nhẫn hơn anh nghĩ.

Món quà người Mỹ dành cho bản đồi hiệu quả hơn họ mong đợi. Không cách gì nhận ra khu dân cư nhỏ xíu, con đường dẫn vào bản biến mất y như chưa từng hiện diện trên đời. Người phương xa chỉ cần mất vài quả bom để xoá một điểm từng có con người trên cái xó không đủ lớn, như chút đất bé tí chìm giữa rừng đồi, không đáng để tên trên bản đồ; nó là câu trả lời cho vụ tấn công vào một đơn vị hành quân của quân đội Việt Nam Cộng hoà có mặt cố vấn Mỹ mà điểm xuất phát nghi ngờ từ hướng làng Đồi.

Thật kì lạ và kì dị, sau khi quần đi quần lại hàng giờ liền trên cái bãi tre pheo, đất đá, mảnh vỡ xoong nồi, thỉnh thoảng lộ xương người, xương thú vật…, Thiện ngẫu nhiên nhận ra khối đất đá ong bị sạt nửa người, ngay đầu lối vào ngõ nhà mẹ Xẩm, trụ được sau trận bom dã man. Rồi sững lại, nhận ra súc gỗ ngáng giữa nhà chính và cái bếp nhỏ của chị Hoàng Liên ngày nào. Ra vào bếp, anh từng vấp và suýt té mấy bận. Người cha trẻ bất hạnh, giờ đã dần quen biết mấy chuyện đời éo le, ngồi thụp ngay xuống, ôm mặt khóc ngon lành.

- Chị Hoàng Liên! Chị Hoàng Liên…

Chính cái súc gỗ mà anh vấp phải và sà vào vòng tay ôm cứng ngắt, si dại của người chị bản đồi năm đó, chính xác cái chỗ mà đứa thiếu niên mười ba tuổi lơ mơ dậy thì đã “bất giác” xuất tinh lần đầu tiên mà sau chừng đó tháng năm chưa hề làm nguôi ngoai cảm xúc tiếc thương và… xấu hổ!

 Huỳnh Duy Lộc

“Nắng chiều” viết về một người ở Huế, còn “Nắng chiều 2”, tức “Bến giang đầu”, viết về một người ở Hội An vì có nhiều người Hội An lớn tuổi gọi đoạn sông phía dưới Chùa Cầu là “bến giang đầu” (theo lời anh Hoàng Banjo Hoiana).

Evgheni Dobrenko, “Thế giới mới”, 1994, số 12. 

Lã Nguyên dịch

“Con người mới sẽ dùng cỗ xe dự án đè nát chúng ta"

Osip Mandelstam

 Thái Hạo

Những vụ án văn chương nổi tiếng như Tây Tiến, Nhân văn - Giai phẩm, Màu tím hoa sim, thì chắc ai cũng biết (?). Nhưng đó chỉ là “muối bỏ bể”. Ở Việt Nam suốt hơn nửa thế kỷ qua còn biết bao nhiêu vụ án bi hài khác mà đến nay có lẽ chưa ai thống kê cho đầy đủ được. Một trong những vụ “ít nổi tiếng” như thế là “vụ án Về Kinh Bắc”.

Trang đầu bản chép tay Về Kinh Bắc của Hoàng Cầm

 Nguyễn Phương Mai

TIỀN TUYẾN – ĐỊNH NGHĨA LẠI CHIẾN TRƯỜNG

Trải qua các kỳ trước về sự tàn phá (bài 1), bi kịch mất mát (bài 2), cách người dân thích nghi với chiến tranh (bài 3) cùng những thách thức trong việc huy động binh sĩ (bài 4), bài viết này tập trung vào sự biến chuyển của phương thức tác chiến. Sự xuất hiện của drone và vũ khí mới đã định hình lại cục diện chiến trường và báo hiệu điều gì cho các xung đột trong tương lai?

 Nguyễn Cung Thông[1]

Phần này bàn về các cách dùng đầu rau, các cơm/thổi cơm, ghế cơm, nhà vưng/bếp, lò, vua bếp/táo quân, câm lốc từ TK 17. Đây là lần đầu tiên cách dùng này hiện diện trong tiếng Việt qua dạng con chữ La Tinh/Bồ (chữ quốc ngữ), điều này cho ta dữ kiện để xem lại một số cách đọc chính xác hơn so với các dạng chữ Nôm cùng thời. Ngoài ra, phần này bàn rộng ra hơn về các cách dùng bếp, nằm bếp, truyền thuyết Táo quân cũng như sự biến mất đặc biệt của đầu rau trong xã hội Việt Nam ngày nay. Tài liệu tham khảo chính của bài viết này là các tài liệu chép tay của LM Philiphê Bỉnh (sđd - xem chi tiết trong mục Tài liệu tham khảo chính - và bốn tác phẩm của LM de Rhodes soạn: (a) cuốn Phép Giảng Tám Ngày (viết tắt là PGTN in năm 1651), (b) Bản Báo Cáo vắn tắt về tiếng An Nam hay Đông Kinh (viết tắt là BBC in năm 1651) trong phần đầu của từ điển Việt Bồ La (c) Lịch Sử Vương Quốc Đàng Ngoài 1627-1646 và (d) tự điển Annam-Lusitan-Latinh (thường gọi là Việt-Bồ-La, viết tắt là VBL in năm 1651) có thể tra tự điển này trên mạng như http://books.google.fr/books?id=uG`hkAAAAMAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false. Các chữ viết tắt khác là Nguyễn Cung Thông (NCT), Hán Việt (HV), Việt Nam (VN), ĐNA (Đông Nam Á), LM (Linh Mục), CG (Công Giáo), PG (Phật Giáo), TVGT (Thuyết Văn Giải Tự/khoảng 100 SCN), NT (Ngọc Thiên/543), ĐV (Đường Vận/751), NKVT (Ngũ Kinh Văn Tự/776), LKTG (Long Kham Thủ Giám/997), QV (Quảng Vận/1008), TV (Tập Vận/1037/1067), TNAV (Trung Nguyên Âm Vận/1324), CV (Chánh Vận/1375), TVi (Tự Vị/1615), VB (Vận Bổ/1100/1154), VH (Vận Hội/1297), LT (Loại Thiên/1039/1066), CTT (Chánh Tự Thông/1670), TViB (Tự Vị Bổ/1666), TTTH (Tứ Thanh Thiên Hải), KH (Khang Hi/1716), P (tiếng Pháp), A (tiếng Anh), L (tiếng La Tinh), (Việt Nam Tự Điển/Hội Khai Trí Tiến Đức), ĐNQATV (Đại Nam Quấc Âm Tự Vị), v.v. Kí viết là ký (tên người, tên sách) và trang/cột/tờ của VBL được trích lại từ bản La Tinh để người đọc tiện tra cứu thêm. Tương quan Hán Việt ghi nhận trong bài không nhất thiết khẳng định nguồn gốc của các từ liên hệ (có gốc Việt cổ hay Hán cổ).

linh hồn – cảm nhận của một hành giả

1. sự im lặng của những bậc giác ngộ

có những câu hỏi mà Gautama Buddha đã không trả lời
ngài không nói có
ngài không nói không
ngài không khen
ngài không bác
ngài lặng im.

 Kính mời lên mạng đọc Triết, Tạp chí Triết học và Tư tưởng, số 16, tháng 12, 2025, chuyên đề Tưởng niệm Paul Ricoeur và Thông diễn học. Xin giới thiệu Mục Lục bài vở chuyên trách bởi hai GS Lưu Hồng Khanh và Trần Văn Đoàn.

 Lã Nguyên

Tiểu luận góp một tiếng nói vào Hội thảo về vấn đề “sinh thái và văn hóa Nam Bộ”. Đó là đề tài rất lớn. Tôi chỉ bàn một khía cạnh nhỏ: mối quan hệ giữa sinh thái tự nhiên và sinh thái tinh thần của con người xã hội trong văn xuôi Nam Bộ. Nói là trong “văn xuôi Nam Bộ”, thực ra, chất liệu mà tôi khảo sát để rút ra vài nhận xét chủ yếu là sáng tác của các cây bút lớn, đại diện cho ba thế hệ làm nên dòng chảy văn hóa truyền thống của vùng đồng bằng sông Cửu Long mà ta quen gọi là văn hóa “miệt vườn”, bắt đầu từ Bình Nguyên Lộc (1914-1987), qua Trang Thế Hy (1924-2015), Đoàn Giỏi (1925-1989), Sơn Nam (1926-2008), đến Nguyễn Ngọc Tư (s. 1976). Với sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư, tôi dừng lại ở Cánh đồng bất tận, thiên truyện đánh dấu sự đổi dòng quyết liệt của mạch truyền thống ấy.

 Tino Cao

Tiểu thuyết Máu rắn của nhà văn Đỗ Hoàng Diệu là một bản văn lạ. Nó không cho phép đọc theo thói quen. Chính vì vậy, tôi buộc phải rời bỏ sự thoải mái của những lối phê bình quen tay để bước vào một vùng suy tư khắc nghiệt hơn, ở đó văn chương không còn kể chuyện để làm vừa lòng người đọc, hoặc để minh họa một ý niệm có sẵn. Máu rắn chảy như một dòng hiện sinh khép kín, tự nó đông đặc rồi buộc người đọc phải nếm trải mùi vị và trả lời những câu hỏi của chính mình.

 Nguyễn Đức Tùng

Ngày Tổng thống Bill Clinton bị luận tội trước Quốc hội vì quan hệ với Monica Lewinsky, tôi về nhà trong bão tuyết. Tháng mười hai, một tuần trước lễ Giáng sinh. Trên truyền hình tôi nhìn thấy khuôn mặt đẹp trai của ông quay phắt lại, tái nhợt đi, khi trả lời một nữ phóng viên hỏi vọng ra từ đám đông:

I did not have sex with that woman.

Nguyễn Thanh Văn

Căn nhà gọi là nhà thờ bên ngoài bình thường như một số nhà rường của một số hộ nông dân khá giả khác, cũng mái hiên thấp, cột lim, sân gạch, có tấm bình phong đối mặt với cổng nhà và rào chè tàu bọc quanh sân. Chủ nhà nói vừa chỉ quanh:

- Trước đây, bọc quanh toàn bộ các căn nhà đều là vườn cau và cây ăn trái. Sau con cái nên vợ nên chồng phải chặt bớt cây làm nhà ở. Khu nhà cũ trước ngài từng ngự để làm nhà thờ.

 Ái Điểu

“Còn duyên đóng cửa

kén chồng

hết duyên bán quán

ngồi trông bộ hành”

(Ca dao)

 (Dựa theo truyện Hai Phật cãi nhau trong Thánh Tông di thảo)

Mai An Nguyễn Anh Tuấn

Kịch bản phim truyện ngắn dành cho sinh viên đạo diễn điện ảnh làm phim thể nghiệm.

1. Sân chùa - Ngoại - Ngày

Một ông vua trạc tuổỉ 50 cải dạng thành khách hành hương, vi hành cùng một tiểu đồng tới một ngôi chùa quê. Ông say sưa chiêm ngưỡng cảnh chùa, thỉnh thoảng trò chuyện với chú tiểu đồng.

 Ngu Yên

I. Bối cảnh lịch sử và cuộc khủng hoảng triết học Phương Tây

Để hiểu tại sao Martin Heidegger được coi là một trong những triết gia vĩ đại nhất thế kỷ 20, chúng ta phải trước tiên hiểu bối cảnh triết học mà ông xuất hiện. Đầu thế kỷ 20 đánh dấu một thời điểm khủng hoảng sâu sắc trong triết học phương Tây. Các hệ thống triết học vĩ đại của thế kỷ 19 – từ chủ nghĩa duy tâm Đức của Hegel đến chủ nghĩa thực chứng của Comte – dường như đã cạn kiệt khả năng giải thích thực tại.

 VASYL STUS: HÀNH TRÌNH THI CA VÀ KHÁT VỌNG TỰ DO

Lê Thọ Bình

Vasyl Stus (1938–1985) là một trong những nhà thơ kiệt xuất của văn học Ukraina hiện đại, nhưng đồng thời cũng là biểu tượng của khát vọng tự do và sự bất khuất trước chế độ toàn trị.

 Hoàng Dũng

 Ái Điểu

Ngài Z cần có một kẻ thế thân. Việc này bí mật, chỉ có Ngài Z, Kẻ Thế Thân và duy nhất một người trong tổ chức biết.

 Lê Hải

Cho tới thời điểm hiện tại, chúng ta biết có ít nhất hai đạo sắc phong của các hoàng đế triều Nguyễn phong cụ Phan Thanh Giản lên hàng thần linh để được dân phụng thờ.

Nguyễn Ngọc Chu

Một bài viết rất đáng đọc và rất đáng suy ngẫm, đúng nghĩa “viết bằng trách nhiệm công dân và tư duy khoa học”. Cách TS Nguyễn Ngọc Chu bóc tách vấn đề địa tô – doanh thu – quyền phát triển đất chặt chẽ, mạch lạc và lạnh lùng như một bài toán lớn, nơi mỗi giả định đều được đặt trên nền quy chuẩn, mỗi con số đều có logic nội tại, không hô hào, không cảm tính. Đúng phong cách của một TS Toán học: lập luận không dựa vào niềm tin, mà dựa vào cấu trúc và hệ quả.

 Lê Vĩnh Tài

1. Mỗi tối, phố núi sáng lên bằng thứ ánh sáng trơn tuột như da cá basa, vì phòng Triển Lãm Số 0 mở cửa. Mọi người bảo nhau: “tác phẩm nào được treo ở đây sẽ ngay lập tức trở thành kinh điển.” Không ai dám hỏi kinh điển là gì, vì kinh điển tức là: đã được treo lên.

 Tino Cao

Một năm sau khi Han Kang được xướng tên ở Nobel Prize in Literature, việc trở lại với văn chương của bà diễn ra trong một trạng thái khác hẳn. Không còn những ánh chớp của khoảnh khắc vinh danh, cũng không còn nhu cầu đọc tác phẩm như một lời chú giải cho quyết định của một thiết chế văn học. Giải thưởng ở thì hiện tại của việc đọc đã rút lui khỏi trung tâm để lại văn bản trong sự trần trụi của nó. Chính trong khoảng lùi ấy, văn chương Han Kang hiện ra trọn vẹn trong logic nội tại, tách khỏi vai trò phản hồi thời sự để trở thành một lao động làm chứng dai dẳng, kiên nhẫn và không nhượng bộ, lần theo và phơi lộ những tầng lịch sử bị quyền lực chôn vùi và đẩy vào câm lặng.

 FB Nguyễn Phương Mai

TUYỂN QUÂN – HAI CUỘC CHIẾN VÀ HAI KẺ THÙ

Trong những kỳ trước, loạt bài về cuộc chiến ở Ukraine đã miêu tả cảnh bom đạn (bài 1), sự đổ nát (bài 2) và cách người Ukraine sống sót trong cuộc chiến (bài 3). Bài viết kỳ này nói về những thách thức nhân lực và hậu cần của quân đội Ukraine - một vấn đề khá nhạy cảm với chính quyền Ukraine.

 Dương Thắng

“Trăm năm tính cuộc vuông tròn

Phải dò cho đến ngọn nguồn lạch sông".

(Truyện Kiều)

1. Dưới cái tên “Trăm năm tính cuộc vuông tròn”, triển lãm mới đây của nghệ sĩ thị giác Doãn Hoàng Kiên đặt người xem vào một tình thế vừa hiển nhiên vừa bấp bênh: ai cũng nhận thấy “vuông” và “tròn” là những dạng thức cơ bản của thế giới khả thị (hình học sơ đẳng, ký hiệu tối giản, mô-típ trang trí), nhưng càng đi sâu vào không gian trưng bày của triển lãm, những cái “vuông–tròn” này lại biến thành một vấn đề hơn là một hình dạng. Ở đây, nó không còn chỉ là đối tượng của thị giác; nó còn là luật chơi, là nghi thức, là một cách “tính” (tính toán / tính sổ) để đo đạc khoảng cách giữa hỗn độn và trật tự, giữa ngẫu nhiên và tất yếu, giữa vết tích cá nhân và bộ mã chung mà cộng đồng có thể đọc được. Từ một trong những đối tượng khả thị khá quen thuộc, “vuông-tròn” của Doãn Hoàng Kiên nhanh chóng trở thành một lời thách đố khi chúng ta muốn đưa nó nhập vào cõi của những thứ “khả niệm”.

  Truyện Phạm Đình Trọng

MƯỜI TÁM

Bà Đằm và Mạnh trên toa ghế ngồi trong chuyến xe lửa Bắc - Nam thời đường sắt xuyên Việt mới khôi phục sau chiến tranh. Những toa tàu xám xịt, cổ lỗ, rệu rã, đủ chủng loại: toa khách ghế gỗ ngang, toa khách ghế gỗ dọc, toa chở hàng trên sàn còn lớp vụn phân bón phốt phát, toa nào cũng đều lèn chặt người. Người chen chúc hai đầu toa. Người đánh đu ở bậc lên xuống. Người ngồi vắt vẻo trên nóc toa. Đoàn tàu ỳ ạch bò trên cua đường sắt lượn sát biển. Mặt trời vừa lên khỏi biển. Những tia nắng lấp lánh xuyên qua mây, dát bạc trên ngọn sóng.

BÀI THƠ ĐIÊN

Ta yêu những lời phát sáng nội tâm trong bóng đêm hoang tàn lộng gió

Ta yêu ngọn lửa tâm hồn đi qua những con người khổ đau bất hạnh

Ta yêu những nỗi kinh hoàng từ trái tim vách đá sầu tư của đại dương bảo tố

Ta lấy trộm những giấc mơ đem đến từ chiều sâu của trí tuệ thánh thần

 FB Nguyễn Phương Mai

KIÊN CƯỜNG – SỐNG CHUNG VỚI BÃO

■ ĐẶT LẠI TÊN CHO NỖI SỢ

Ở Hà Nội ngày xưa, cứ tới 12 giờ trưa, từ Nhà Hát Lớn sẽ vang lên một hồi còi dài và to. Với tôi, hồi còi ấy báo hiệu giờ người lớn nghỉ làm, giờ trẻ con trốn ngủ trưa đi bêu nắng, giờ đường phố vắng hơn để chơi nhảy dây, trốn tìm.

 Hoàng Quốc Dũng

 (Tất cả chúng ta thật lòng nói dối. Tất cả chúng ta đều không vô tội. - Hoàng Nhuận Cầm)

Ái Điểu

1-

Thường lệ, từ ngày về hưu, cứ đúng năm giờ ba mươi phút sáng ông Dư đạp xe đến quán cà phê con Ba Bốc.

Ly cà phê đen mười hai ngàn. Rẻ, đương nhiên là không ngon. Nhưng ông Dư tìm thấy cảm giác của thời trai trẻ. Một mình giữa nhiều người, độc lập nhưng không lẻ loi. Kiểu lãng tử ông thích mà không được sống.

Thỉnh thoảng ông có nhìn trộm khe ngực của con Ba Bốc, khi nó vô tình để hở lúc cúi xuống. Chỉ vậy thôi, ông không có cử chỉ hay lời lẽ nào thiếu đứng đắn.

Vậy mà hôm đó, khi ở quán con Ba Bốc về, ông Dư thấy vợ ông nhìn ông khác lạ. Bà lại có nói: Người ta bán cà phê giả, toàn chất độc, uống ở nhà cho an toàn.

Đến bữa ăn trưa, có vợ chồng đứa con trai và hai cháu nội, vợ ông nói với con dâu: Ba tụi mày thích ăn rau sống, mà rau non.

Đứa con trai tiếp lời: Ăn rau tốt, nhưng họ xịt thuốc. Độc hại lắm, chuyển qua các loại củ nấu chín cho an toàn.

Vợ ông triển khai thêm: Thời này nhiều thứ bề ngoài mơn mởn mà hư thúi bên trong.

Ông Dư có cảm giác họ đang nói bóng gió hành động ông nhìn vú trộm.

Từ đó, để an tâm, ông uống cà phê tại nhà. Không ra quán con Ba Bốc nữa.

Bữa ăn khác, đứa con dâu lại nói: Ba đừng chở mấy cháu đi chơi nữa, xe cộ đông đúc, ba lái yếu.

Bà vợ ông châm thêm: Già rồi ham hố gì nữa, hạn chế đi lông bông để khỏi tai nạn. Xảy ra chuyện khổ lắm.

Ông bị ám ảnh vợ ông nghi ngờ ông lén đi ăn chơi, sa đoạ hoặc gặp một người phụ nữ nào đó. Ở nơi này, thời chưa vợ cũng nhiều thiếu nữ thích ông. Vợ ông có biết vậy.

Ông bỏ luôn thói quen mỗi chiều chạy chiếc xe Cub 81 cà tàng quanh phố xá, hoà mình vào nhịp sống.

2-

Cứ như vậy, ám ảnh bị nghi ngờ, tâm trạng lo sợ tăng dần, bủa vây ông Dư. Dần dần, chính ông cũng hoài nghi mọi thứ.

Đi khám bịnh ông sợ gặp bác sĩ tại chức. Uống thuốc ông sợ thuốc giả. Ra đường lo bị xe của đứa bằng lái giả đụng. Đi chùa, ông ngại gặp sư hổ mang.

Thời đại gì mà đụng đâu gặp đồ giả đó. Ngay cả người khùng cũng có khùng giả. Không khùng mà có giấy chứng nhận là khùng.

Hoài nghi làm ông Dư sợ hãi vu vơ. Có lúc ông tự hỏi chính mình: Ông đã trải qua chiến tranh cận kề cái chết, thương tật. Ông cũng qua thời kỳ gian khổ. Những lúc đó ông lại không ngờ vực, khiếp nhược như bây giờ.

Giả trá, gian xảo từ mầm mống thì kết quả làm sao trung thực được.

Vậy mà có một thời gian dài tâm trạng ông bình yên với niềm tin ngây thơ vào xã hội tốt đẹp sẽ có trong tương lai. Bây giờ, ông hết tin được.

Nghèo khổ mà tin tưởng dễ sống hơn khá giả mà hoài nghi, sợ hãi.

Ông rùng mình khi nhận ra chính ông cũng nói dối và có tội.

Suy tư một thời gian rồi ông tự giải thoát: Già rồi, cũng hết đời người rồi, có gì đâu mà lo sợ, mặc kệ mọi thứ, sống như mình muốn cái đã.

3-

Nghĩ vậy, nên chiều nọ, sau nhiều ngày dài không ra khỏi nhà, ông Dư lại lấy chiếc xe cà tàng đi bát phố.

Ông chạy xe chậm rãi qua những ngõ vắng. Ông quên hết cái nhìn, câu nói ám chỉ của vợ con. Trong đơn độc, ông thấy bình yên, tự do, sảng khoái.

Ông lạc hướng, đến một ngõ vắng. Đã chạng vạng chiều.

Một người phụ nữ đứng tựa gốc cây, trong bóng khuất nhá nhem ánh đèn đường, gọi: Anh gì ơi, cho em hỏi chuyện này.

Ông Dư ghé xe sát vào người ấy, dừng lại.

Ông nghe thoang thoảng mùi nước hoa và mùi đàn bà. Ông nhìn vào khe ngực của nàng.

Nguồn sinh khí lâu nay lắng đọng bây giờ lại dâng lên.

Nàng nhỏ nhẹ nói điều ma mị gì đó.

Không hoài nghi, không sợ hãi, ông đi theo nàng xuyên ngõ hẹp, vào một căn nhà.

4-

Bóng tối của căn phòng vừa đủ để ông Dư thấy bộ ngực trần hư ảo, hấp dẫn của nàng.

Ông úp mặt vào. Tựa hài nhi tìm hơi sự sống. Ông hít lấy hít để như từ lâu không có dưỡng khí.

Ông bấu víu vào nơi đó. Nơi khởi nguồn của đời người. Dung tục nhất mà huyền diệu nhất.

Ông vồ vập như con vật đói mồi.

5-

Một tiếng nổ vang sát thái dương. Ông Dư thất kinh, choáng váng.

Đèn bật sáng. Người phụ nữ đẩy ông ra, ôm lấy ngực la lớn: Bể vú tui rồi. Ông già làm nổ vú tui rồi.

Ông Dư vuốt mặt mình. Có ít nước nhầy trên mặt của ông.

Ông chưa kịp định thần thì một gã bặm trợn đẩy cửa vào phòng nói: Ông già làm bể vú giả rồi. Giờ tính sao đây? Đem ông này về phường cho chính quyền xử. Già rồi mà chơi bạo lực quá đáng.

Ông Dư mất hết hồn vía. Ông nghĩ đến sự đay nghiến, dằn vặt của vợ con ông.

Ông lắp bắp nói: Đừng, đừng đi đâu hết. Có gì cứ tính. Tui đền cho.

Gã nọ nói: Đền tiền làm lại cái vú giả một trăm triệu. Ông không có tiền đưa ngay thì ký giấy coi như mượn nợ. Cứ mỗi tháng trả chậm phải trả mười triệu tiền lãi.

Gã nhanh gọn lấy căn cước của ông, điền chi tiết vào tờ giấy nợ đã chuẩn bị sẵn.

Ông Dư ký giấy, không đọc lại.

Việc cần thiết nhất là phải giấu vợ con ông. Thà chết còn hơn để họ biết.

6-

Vợ con ông Dư chưa biết chuyện tày trời đã xảy ra. Tạm thời ông được yên ổn để tìm cách gỡ rối.

Số tiền một trăm triệu ông không thể nào có để trả, nên tạm thời chỉ có thể trả lãi mười triệu mỗi tháng.

Cả đời, ông chưa bao giờ khốn đốn, bí bách như lúc này.

Ông cũng biết mình bị dàn cảnh lừa đảo. Mà báo chính quyền tức là tự lộ chuyện ăn chơi của mình. Vợ ông có thể trả số tiền đó, nhưng ông sẽ tiếp tục sống ra sao khi thanh danh đã ô uế.

Vừa tìm cách kiếm tiền trả cho đám lừa đảo, vừa giấu vợ con. Trả lãi được hai tháng, ông Dư hết khả năng xoay sở.

Ông giựt mình khi có điện thoại gọi đến. Ông hoảng hốt khi vợ ông nhìn ông.

Ông như một con thú hiền lành đang bị đám thợ săn vây khốn.

Trong rối ren, bế tắc ông Dư loé lên ý nghĩ kỳ quặc: chỉ có sự dối trá mới thắng được dối trá. Và khi không còn nghĩ đến tự do con người sẽ thấy bình an.

7-

Ông Dư châm lửa, ném cái lon nhét giẻ tẩm đẫm xăng vào góc phòng.

Lửa cháy rực rỡ, mãnh liệt, huy hoàng.

Hào khí bùng dậy. Ông rút súng, lựu đạn ra uy hiếp người đang phát tiền của ngân hàng.

Ông oai vệ ra lệnh: bỏ tiền vào cái túi này. Ai manh động ta bắn, ném lựu đạn.

8-

Ông Dư xách túi tiền ra ngồi ở chiếc bàn dưới gốc cây trong sân ngân hàng.

Ông đặt súng, lựu đạn, túi tiền lên bàn. Chính những thứ đồ giả này đã giúp ông đạt được mục đích.

Ông khoan khoái rút thuốc ra, châm lửa hút.

Từ nay, ông không còn sợ những cú điện thoại đòi nợ. Không còn né tránh những cái nhìn soi mói của vợ con.

Không còn lo âu những điều gian trá trên đời này nữa.

Thế giới mà ông đã sống có thể giả mạo mọi thứ. Nhưng nơi giam cầm chắc chắn là có thật.

Ông hân hoan khi tìm ra lối thoát cho mình. Tìm thấy đất lành của ông.

Tiếng còi hụ vang rền như tiếng kèn mừng lễ hội. Nhiều người mặc cảnh phục tiến đến phía ông Dư.

Trong khoái cảm tột độ, ông Dư thấy mình là chim. Sắp bay vào bầu trời vô ưu, tự do.

Ông nhảy chân sáo quanh gốc cây. Hai tay dang rộng vỗ cánh. Ông sảng khoái hót vang chíu chiu… chít chiu… chíu chiu…

 Lê Hồng Lâm

Left-Handed Girl (Cô Bé Tay Chiêu) của nữ đạo diễn Thái Thực Tinh (Shih-Ching Tsou), đại diện cho điện ảnh Đài Loan đã lọt vào shortlist (top 15 phim) tranh giải Best International Film tại Oscar năm 2026 vừa mới công bố hôm nay. Lần gần đây nhất điện ảnh Đài Loan đạt được thành tích tương tự là bộ phim The Sun (Dương Quang Phổ Chiếu) của đạo diễn Chung Mạnh Hoành, năm 2020.

 Thanh Hằng

Bị cáo là Trí Tưởng Tượng, bị khởi kiện với tội danh cực kỳ nghiêm trọng: không đúng thực tế, sai logic, gây hoang mang cho một bộ phận công chúng luôn yêu cầu văn học phải có phụ lục, sơ đồ, chứng cứ vật lý và xác nhận của ba bộ môn khoa học tự nhiên.

Truyện Phạm Đình Trọng

MƯỜI LĂM

Trở vào lều thấy Mạnh ngồi trên chiếc ghế thấp, dựa lưng vào vách lều trát bùn nhào rơm đang chuyện trò với Lành, bà Đằm vội kéo chiếc hòm gỗ ở góc lều ra chỗ Mạnh và bảo:

-  Anh ngồi chiếc ghế thấp mẹ con tôi ngồi ăn cơm phải bó gối, mỏi chân. Anh ngồi lên đây.

 Nguyễn Hoàng Văn

Liệu, từ đây, tiếng Việt sẽ… xanh hơn theo màu của những “thông tin” tràn ngập xã hội, sau chỉ thị từ cấp cao nhất là phải “phủ xanh thông tin tích cực”?[1]

 Huy Bảo

NHÂN VẬT: 

Người chồng

Người vợ

Người buôn đồ cổ

___

Cảnh 1

Không gian là một ngôi nhà ở miền Nam Việt Nam. Lối bày trí nội thất có thể tùy ý. Người chồng và Người vợ xuất hiện trên sân khấu từ đầu. Người chồng ngồi trên một cái ghế bập bênh. Đang đọc báo. Người vợ ngồi cạnh cửa sổ. Nhìn ra phía khu vườn bên ngoài. Người buôn đồ cổ xuất hiện một lúc sau. Ông ta đi qua đi lại trước cửa ngôi nhà. Thỉnh thoảng nhìn lên trời rồi nhìn đồng hồ.

 FB Nguyễn Phương Mai

ĐỔ NÁT – SỰ HỦY HOẠI TINH THẦN CỦA CUỘC CHIẾN

■ BÃI CHIẾN TRƯỜNG TÂM LÝ

Trong năm đầu tiên của cuộc chiến, người Ukraine ngỡ ngàng trước sức mạnh của chính mình. Không ai có thể tưởng tượng quân Nga bị đẩy lùi nhanh đến thế. Người ta truyền tai nhau những câu chuyện lính Nga phải trốn trong tầng hầm, phải ăn trộm ô tô, thậm chí cả xe đạp để bỏ chạy.

  (Suy nghiệm thị giác về bệ tháp Dương Long)

Lê Trọng Nghĩa

Không ít lần tôi đến với tháp Dương Long. Mỗi lần đến là mỗi lần tôi lại ngẩng lên theo thói quen: nhìn chiều cao, nhìn sức vươn, nhìn cái uy nghi của kiến trúc như một câu khẳng định. Nhưng càng làm nghề lâu, tôi càng hiểu: có những giá trị không nằm ở nơi dễ thấy, mà nằm ở nơi giữ nhịp cho toàn bộ công trình.

Lần này, tôi cúi xuống.

 (Đọc Xuyên qua mọi chiến tuyến của Nguyễn Xuân Thọ)

Dạ Ngân

Tác giả từng có cuốn đầu tay Hai quê hương cho tôi cảm giác tin cậy đặc biệt và tình bạn hình thành từ đó, dù chúng tôi không thường gặp hoặc liên lạc. Đến bản thảo cuốn thứ hai này, Nguyễn Xuân Thọ nhắn qua msg “Xem ra khó xuất bản, bà có thể viết lời giới thiệu và tìm một chỗ in nguyên vẹn cho tôi không?” Tôi cười ngất “Ông ơi, ông quan tâm toàn chuyện gay cấn mà Dạ Ngân viết lời giới thiệu nữa thì khỏi in luôn à nha”. Cuối cùng sách in ra, trót lọt nhờ giảm chữ này thôi chữ kia nhịn chữ nọ và nhà báo lão thành Nguyễn Thị Ngọc Hải bà đỡ mềm mại dễ thương nữa.

Truyện Phạm Đình Trọng

MƯỜI

Nắng đã ngập hết mảnh sân. Lão Hưỡu và ba người khách phương xa đã chuyển vào trong nhà ngồi. Con chó vàng đang nằm ở thềm chợt chồm dậy chạy ra cổng vẫy đuôi mừng đón một bà già cắp thúng bước vào cổng. Hai người Mỹ cũng hấp tấp ra cổng đón bà. Cô phiên dịch theo ra chưa kịp lên tiếng thì lão Hưỡu đã lanh lảnh:

 FB Nguyễn Phương Mai

Xin chia sẻ với mọi người loạt bài (và ảnh ở phần bình luận), ghi lại những quan sát của tôi sau gần 4 tháng sống tại Ukraine, Nga và một số nước trong vùng đệm của hai bên chiến tuyến (tháng 6-9/2025).

 Phan Tấn Hải

Nhà văn Trịnh Y Thư vừa ấn hành tuyển tập Theo Dấu Thư Hương 2, gồm nhiều bài viết trong nhiều chủ đề đa dạng, phần lớn là về văn học nghệ thuật, đôi khi là lịch sử, khoa học, xã hội. Tuyển tập dày 294 trang, đang lưu hành trên các mạng, như Amazon và Barnes & Noble. Nhìn chung, tác phẩm giúp độc giả soi rọi thêm nhiều cách nhìn đa dạng, mới mẻ, kể cả khi tác giả viết về những người viết chúng ta đã quen thuộc trong văn học Việt Nam, như về Ngô Thế Vinh, Đỗ Hồng Ngọc, Nguyễn Thị Khánh Minh, và nhiều người khác.

 (Nhân đọc Người xé mặt nạ của nhà báo Bùi Mai Hạnh)

Trần Ý Dịu

Một cuốn sách đáng để thức đêm đồng hành cùng hành trình tìm lại mình, LÀM BẠN CÙNG CÔ ĐƠN.

Tôi không biết nhà báo Bùi Mai Hạnh. Cho đến khi anh Cầm (nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm) ra đi. Những bài viết về anh của chị theo nhiều cách trồi lên khắp cõi mạng. Quả thực tôi có đọc nhưng cũng chỉ dừng ở đó vì chúng tôi không quen nhau. Tôi hiểu gia đình nào cũng có những vấn đề riêng, đặc biệt khi một trong hai hoặc cả hai mang tâm hồn nghệ sĩ. Vả lại, tôi, ở vai trò công việc đã có hơn 5 năm trong kíp làm việc trực tiếp với nhà thơ Hoàng Nhuận Cầm. Một sắc diện khác, một gương mặt khác, một thái độ khác với những gì chị Hạnh ở vai trò làm vợ từng phải đối diện.

 Hoạ sĩ Phan Trọng Văn

Dù là một họa sĩ tự học, hành trình gần 20 năm gắn bó với nghệ thuật của Kim Chi lại mang vẻ tự nhiên như “duyên nghề”. Nữ họa sĩ sinh năm 1969 tại Sài Gòn đến với hội họa không từ trường lớp mà bằng đam mê thuần khiết, sự quan sát tinh tế và một loại kiên nhẫn lặng lẽ nhưng bền bỉ. Từ những ngày đầu còn loay hoay với chất liệu, chị từng bước định hình được lối đi riêng – nơi cảm xúc chân thành hòa cùng bản năng sáng tạo, tạo nên tiếng nói hội họa đặc trưng: mềm mại mà mạnh mẽ, dung dị mà đầy nội lực.

 Truyện Phạm Đình Trọng

NĂM

Lão Hưỡu lẳng lặng ra cổng, lách qua hai chiếc ô tô, hấp tấp bước đi. Đôi mắt lão nheo nheo, ánh lên vẻ cười cợt, khóe miệng cố giấu đi nụ cười thầm, gương mặt hồn nhiên, vô tư và hóm hỉnh. Lão đưa mắt nhìn quanh. Đường làng vắng hoe. Xa tít cánh đồng giáp đường số Hai, thấp thoáng bóng người lúi húi trên cánh đồng màu. Lão phăm phăm tiến lại phía đó.

TIẾNG GỌI CỦA CHIẾC BÓNG LINH HỒN

1-

cứ tự khắc mà vui

cứ tự khắc mà buồn

đôi khi bạn

đứng giữa ngã ba

ngã tư đường cuộc đời

bỗng dưng

thấy bơ vơ

bỗng dưng

nước mắt chảy

bỗng dưng

không còn thấy hy vọng

bỗng dưng

không còn thấy yêu thương gì hết trọi

trong lòng

chỉ còn nỗi phiền muộn và sự dửng dưng

gió đã luồn vào trái tim mệt mỏi

với đốm tro tàn kỷ niệm

 Phan Dương Hiệu

Đầu tiên là ưu tiên

Tiếp theo là phân loại

Cuối cùng là loại trừ

Đó là một con đường gần như không có lối ra, một khi đã lao vào thì khó mà thoát ra nổi. Một con đường mà thoạt nhìn ở bước khởi đầu mọi thứ dường như chỉ để nhân lên cái tốt, như dụ dỗ chúng ta đi theo, nhưng càng đi sẽ càng tăm tối, tăm tối đến tận cùng.

 Vũ Kim Hạnh

Hôm nay 18/12/2025 là ngày thân nhân và bạn bè vĩnh biệt chị Vũ Thị Ngọc Lan. “Chị Lan”, chúng tôi đều gọi thân mật chị như vậy, là vợ của nhà báo Tô Hòa, chị vừa qua đời khá đột ngột vì bệnh tim.

 Nguyễn Xuân Vượng

Tôi đã vài lần đi qua Nhật Bản, qua Tokyo, nhưng đi chơi đêm bằng taxi thì đây là lần đầu. Và chính trong chuyến taxi đêm ấy, tôi mới cảm nhận rõ vì sao taxi được xem như một biểu tượng văn hóa của Nhật Bản nói chung và Tokyo nói riêng.

 Truyện Phạm Đình Trọng

MỘT

Buổi sáng nắng đẹp. Chiếc ô tô com măng ca màu rêu, mái bạt tròn từ cổng doanh trại quân đội trên đường Trường Chinh, Hà Nội, tiến ra, hòa vào dòng xe nhấp nhô cuồn cuộn trên đường phố đang tầm đông đúc. Những hình ảnh quen thuộc của Hà Nội thanh bình nhưng nhốn nháo, xô bồ hiện ra và lướt qua khung kính ô tô. Đường Trường Chinh. Ngã Tư Sở. thảm cây xanh trước học viện Thủy lợi. Gò Đống Đa. Văn Miếu... Trong xe, ngoài người lái xe còn trẻ mặc quân phục, mang quân hàm thiếu úy, ba người còn lại đều đã có tuổi. Người tóc muối tiêu. Người tóc bạc trắng. Vẻ mặt ai cũng phong trần, dãi dầu nắng gió và toát ra vẻ điềm tĩnh, trầm tư của người từng trải và sự ung dung, thanh thản của người đã làm xong xuôi mọi bổn phận trong gia đình, mọi trách nhiệm với xã hội.

 Tino Cao

Những tiến bộ của di truyền học trong vài thập niên gần đây đã tạo ra một bước ngoặt lớn trong lịch sử khoa học về sự sống. Việc giải mã bộ gen người, sự phát triển của các nghiên cứu toàn hệ gen và sự ra đời của các công cụ chỉnh sửa gen chính xác đã làm thay đổi căn bản thành tựu y học hiện đại, đặc biệt trong chẩn đoán và điều trị các bệnh di truyền. Trong lĩnh vực y tế, những thành tựu này được nhìn nhận như một bước tiến mang tính khai phóng. Tuy nhiên, chính trong bối cảnh khoa học đạt tới mức tinh vi ấy, một xu hướng diễn giải vượt quá giới hạn khoa học cũng đang xuất hiện: xu hướng mở rộng gen học (genetics) – với tư cách là một ngành khoa học nghiên cứu về gen, di truyền và sự truyền đạt các đặc điểm sinh học thế hệ – từ mục tiêu chữa bệnh sang tham vọng tổ chức xã hội, phân loại con người và định nghĩa “giá trị” cá nhân ngay từ khi sinh ra.