Ngô Thế Vinh

Lời Giới Thiệu: Từ tháng 5/2023 đến cuối năm 2025, kênh đào Funan Techo – dự án biểu tượng dân tộc Khmer do hai cha con Hun Sen và Hun Manet quyết liệt thúc đẩy – đã chính thức bước vào giai đoạn thi công thực địa, với sự tái khẳng định tài trợ 1,7 tỷ USD từ Trung Quốc. Dài 180 km, lấy nước trực tiếp từ cả hai phân lưu chính của sông Mekong (đầu nguồn sông Tiền và sông Hậu), con kênh không chỉ khó đạt được mục tiêu rút ngắn lộ trình và giảm chi phí vận tải như Campuchia tuyên truyền, mà còn có nguy cơ: (1) làm suy giảm nghiêm trọng lưu lượng nước mùa khô về hạ lưu, (2) chặn đứng phù sa, (3) đẩy nhanh xâm nhập mặn sâu thêm hàng chục kilômét, (4) đe dọa trực tiếp sinh kế của hơn 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long.

Trong khi Phnom Penh liên tục khẳng định “lợi ích quốc gia thuần túy” và “không ảnh hưởng đáng kể”, thì các phân tích độc lập và Việt Nam lại chỉ ra hàng loạt thiếu sót: thiếu đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới minh bạch, chi phí thực tế có thể vượt xa con số công bố, và rủi ro sinh thái lâu dài chưa được giải quyết thỏa đáng.

Bài viết ghi lại hành trình hai năm bảy tháng đầy căng thẳng ngoại giao, nghi ngại kỹ thuật và lo âu môi trường của một dự án đang thay đổi vĩnh viễn số phận dòng Mekong hạ lưu. Tiếng chuông chùa rộn ràng ngày động thổ 5/8/2024 có thực sự là lời chúc phúc cho Campuchia, hay đang ngân lên một hồi chuông cảnh tỉnh cho cả lưu vực sông Mekong? Phạm Phan Long - VEF

*

Đây là bài viết thứ 7 nhằm Cập nhật tiến độ kênh đào Funan Techo từ tháng 05.2023 cho tới tháng 12.2025

Hình 1: Ngày 16 tháng 9 năm 2025 Phó Thủ tướng Campuchia Sun Chanthol (thứ hai từ trái) cho biết trong cuộc hội đàm với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị (thứ hai từ phải), Bắc Kinh tái khẳng định sẽ tiếp tục hỗ trợ tài chính 1,7 tỉ USD cho dự án kênh đào Funan Techo – tạo cơ sở tài chánh vững chắc để triển khai dự án kênh đào Funan Techo dài 180 km, nối hệ thống sông Mekong–Bassac với Vịnh Thái Lan. (The Cambodia Daily, 18.09.2025).

DIỄN TIẾN 2 NĂM 7 THÁNG KÊNH FUNAN TECHO 05/2023 – 12/2025

- 19/05/2023: Hai tháng trước khi rời chức Thủ tướng, ông Hun Sen đã chủ trì một buổi họp nội các đưa ra quyết định về “Dự án Đường Thủy Tonlé Bassac và Hệ Thống Hậu Cần (The Tonle Bassac Navigation and Logistics System Project) hay còn được gọi là Kênh Funan Techo. Dự án được toàn thể Quốc Hội Campuchia thông qua và sau đó vào ngày 07/06/2023, Chính phủ Campuchia đã quyết định thành lập Ủy Ban Liên Bộ để triển khai dự án kênh đào Funan Techo.

- Ngày 8/8/2023: Chính phủ Campuchia đã gửi tới Ban Thư ký Ủy hội Sông Mekong MRC một thông báo về “Dự án kênh đào nội địa Funan Techo” nhằm phục hồi một hệ thống đường thủy đã được xây dựng và vận hành từ triều đại Đế chế Funan Khmer [sic] có từ 500 năm trước Công Nguyên.

- Con kênh sẽ kết nối bốn tỉnh Kandal, Takeo, Kampot và Kep nhằm cải thiện giao thông đường thủy trong lãnh thổ Campuchia cho các cộng đồng cư dân địa phương. Dự án dự trù được khởi công vào cuối năm 2024 và bắt đầu vận hành 2028.

- Với những chi tiết kỹ thuật: kênh di chuyển hai chiều, có chiều dài 180 km, rộng 100 m phía trên nguồn và 80 m phía dưới nguồn, độ sâu 4 m tới 5,4 m, với 3 âu tàu (shiplocks) với lượng nước xả tối đa 3,6 m³/giây, với 11 cây cầu, chiều dài chính 161 m, cầu vượt 520 m.

- Theo thông báo này, thì ảnh hưởng tiêu cực của dự án là không đáng kể, nhưng đem lại nhiều lợi ích tích cực cho người dân Campuchia, như cải thiện mạng lưới thủy vận, kích thích phát triển kinh tế và xã hội, giảm thiểu lũ lụt ở các tỉnh Kandal, Takeo, bảo đảm an toàn lương thực cho cư dân địa phương bằng phát triển nông ngư nghiệp. Dự án kênh Funan Techo này được xem như nằm trong Chiến lược Một Vòng Đai, Một Con Đường / BRI (Belt and Road Initiative) của Trung Quốc, sau khi được một đại công ty Trung Quốc CCCC là China Communications Construction Company nghiên cứu về tính khả thi với kinh phí xây dựng là 1,7 tỷ USD, dự trù do BRI tài trợ.

Hình 2: Con kênh Funan Techo lấy nước từ cả hai phân lưu (distributaries) sông Mekong: Mekong Hạ đầu nguồn của Sông Tiền và Sông Bassac là đầu nguồn của Sông Hậu khi chảy vào Việt Nam. Bản đồ của MRC với chi tiết bổ sung bởi Trung Tâm Stimson.

- Ngày 14/9/2023: Hun Manet, con trai trưởng của Hun Sen lần đầu tiên với cương vị là tân Thủ tướng Campuchia đã chính thức tới thăm Bắc Kinh gặp Chủ tịch Tập Cận Bình với hứa hẹn sẽ tiếp tục thắt chặt hơn nữa mối giao hảo sắt son đang có tốt đẹp giữa hai nước có từ thời thân phụ ông là cựu Thủ tướng Hun Sen.

- Ngày 11/10/2023: Sun Chanthol Đệ nhất Phó Thủ tướng kiêm Phó chủ tịch Hội đồng Phát triển Campuchia đã ký kết tại Phnom Penh một Khung Thỏa Thuận sơ bộ [Framework Agreement] với ông Chu Dũng (Zhou Young) đại diện Công ty Cầu Đường Trung Quốc [CRBC] về Dự án Kênh Funan Techo có tên gọi ban đầu là Dự án Hệ thống Thủy lộ và Hậu cần Tonle Bassac (Tonle Bassac Navigation & Logistics System Project).

- Ngày 17/10/2023: Chỉ sáu ngày sau buổi ký kết sơ bộ ở Phnom Penh, Thủ tướng Hun Manet đã cầm đầu một phái đoàn sang Trung Quốc, đích thân chủ tọa buổi ký kết chính thức cấp chính phủ tại Bắc Kinh, với Phó Thủ tướng Sun Chanthol là đại diện chính phủ Campuchia và phía Trung Quốc là các đại diện Công ty Cầu Đường CRBC (China Road and Bridge Corporation) dự trù sẽ khởi công vào cuối năm 2024. Bao gồm trong lễ ký kết này có các quan chức của Bộ Bưu điện và Viễn Thông Campuchia (MPTC / Ministry of Posts and Telecommunications) cùng với các đối tác của Công ty Kỹ thuật Viễn thông Hoa Vi (Huawei) Trung Quốc.

- Ngày 25/10/2023: Ngay sau chuyến thăm Bắc Kinh trở về, Thủ tướng Hun Manet đã rất hùng biện, tung ra một chiến dịch vận động cho Dự án Kênh Funan Techo với hứa hẹn đem lại cho đất nước Campuchia những phúc lợi về kinh tế và xã hội, xa hơn nữa, con kênh còn mang tính biểu tượng lịch sử của dân tộc Khmer. Báo chí cùng hệ thống truyền thông Campuchia đã đóng một vai trò quan trọng và tích cực trong cuộc vận động toàn dân cho những bước tiến hành nhảy vọt của dự án này.

- Ngày 25/10/2023: Hơn hai tháng sau Thông báo của Campuchia với MRC, phía Việt Nam hầu như hoàn toàn bị động. Bộ Chính trị Hà Nội gần như bị đặt trước một tình trạng đã rồi (fait accompli), chưa biết phải ứng xử ra sao và hình như đang còn trong giai đoạn “thu thập ý kiến” để rồi sẽ có thảo luận giữa các chuyên gia, sau đó mới có “đúc kết” để báo cáo lên Thủ tướng. [sic] Với báo chí truyền thông trong nước, khi mà tên con kênh Funan Techo còn như một cấm kỵ (tabou), chưa được Tuyên giáo bật đèn xanh thì không thể nhắc tới hay bình luận gì.

- Ngày 15/12/2023: Trong cuộc viếng thăm chính thức Hà Nội, Thủ tướng Campuchia Hun Manet đã giải thích cho người đồng cấp Việt Nam Thủ tướng Phạm Minh Chính rằng Dự án Funan Techo sẽ không ảnh hưởng tới hệ thống dòng chảy sông Mekong, do con kênh đào chỉ chuyển nước từ sông Bassac – mà ông Hun Manet đã cố tình tránh né gọi đó là một phụ lưu (tributary), trong khi chính danh sông Bassac là một phân lưu (distributary) của sông Mekong và là đầu nguồn sông Hậu.

- Ngày 27/12/2023: Trước sự chỉ trích từ trong và ngoài nước, cho rằng khi Campuchia vay thêm 1,7 tỷ USD cho Dự án kênh đào Funan Techo, đất nước Campuchia sẽ bị lún sâu hơn nữa vào bẫy nợ Trung Quốc. Để giải tỏa dư luận bất lợi đó, Bộ trưởng Thông Tin Campuchia đã khẳng định là Kênh Đào Funan Techo sẽ được triển khai theo mô hình BOT / Xây dựng, Vận hành, Chuyển giao (Build, Operation, Transfer). Thủ tướng Hun Manet cũng xác nhận: “Campuchia không vay tiền Trung Quốc để xây dựng con kênh, nhưng sẽ tiến hành xây dựng với sự hợp tác của khu vực tư nhân (private sector) từ phía Campuchia với 51% hoặc nhiều hơn, và phần còn lại là do các công ty xây dựng Trung Quốc CRBC (China Road and Bridge Corporation) và CCCC (China Communications Construction Company, Ltd.) với hình thức BOT”. Cần lưu ý, hai công ty Trung Quốc ký kết với Campuchia là công ty quốc doanh của nhà nước Trung Quốc.

- Ngày 26/03/2024: Cựu Thủ tướng Hun Sen, nay là Chủ tịch Thượng viện Campuchia trong chuyến đi tới Đảo Hải Nam tham dự Hội nghị Diễn Đàn Châu Á Bác Ngao 2024 (Boao Forum for Asia / BFA), với chủ đề “Châu Á và Thế giới: Thách thức chung, Trách nhiệm chung”, ông Hun Sen đã cố gắng tìm thêm sự hậu thuẫn từ Bắc Kinh liên quan tới dự án kênh đào Funan Techo. Với mục đích đó, Hun Sen đã gặp Triệu Lạc Tế, Ủy viên Thường vụ Bộ Chính trị Đảng Cộng Sản Trung Quốc, Hun Sen cũng điện đàm với ông Trần Trọng, Phó Tổng giám đốc Tập đoàn Xây dựng Giao thông Trung Quốc (CCCC / China Communications Construction Company Ltd.) và đã được ông Trần Trọng thông báo về tiến độ kênh đào Funan Techo, cùng với các dự án đường cao tốc khác trên lãnh thổ Campuchia.

- Ngày 09/04/2024: Vẫn là Hun Sen, với tư cách là Chủ tịch Thượng viện Campuchia đã lên tiếng phủ nhận con kênh Funan Techo sẽ tạo thuận cho các tàu quân sự Trung Quốc từ Căn cứ Hải Quân Ream đi ngược dòng sông Mekong. Ông viết trên Diễn Đàn X (Twitter): “Tại sao Campuchia lại đưa quân Trung Quốc vào đất nước của mình, điều đó vi phạm Hiến pháp. Và tại sao Trung Quốc lại đem quân vào Campuchia, đi ngược với nguyên tắc tôn trọng sự độc lập của Campuchia.” Hun Sen đã đáp trả một bài báo tiếng Việt ra ngày 18/03/2024 cho rằng dự án kênh Funan Techo có “công dụng kép” (dual-use), tạo thuận cho sự hiện diện quân sự Trung Quốc vào sâu trong lãnh thổ Campuchia, sát với biên giới Việt Nam. [The Straits Times 09/04/2024]

- Ngày 11/04/2024: Trong cuộc họp báo thường kỳ, Phó phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Việt Nam Đoàn Khắc Việt đã nêu quan điểm Việt Nam về Dự án kênh đào Funan Techo, nhấn mạnh tới tầm quan trọng của việc hợp tác để quản lý và sử dụng hiệu quả bền vững nguồn nước sông Mekong. Việt Nam cũng đề nghị Campuchia phối hợp chặt chẽ với Việt Nam và Ủy hội Sông Mekong MRC trong việc chia sẻ thông tin và đánh giá tác động của công trình này đối với tài nguyên nước và hệ sinh thái của Đồng bằng sông Cửu Long, để đảm bảo lợi ích hài hòa của các quốc gia ven sông và người dân sinh sống trong lưu vực.

- Ngày 23/04/2024: Lần đầu tiên Ủy ban Sông Mekong Việt Nam tổ chức tại thành phố Cần Thơ một Hội nghị cấp quốc gia để “Tham vấn về Dự án kênh đào Funan Techo của Campuchia, thực hiện Hướng dẫn Đánh giá tác động môi trường xuyên biên giới TbEIA (Transboundary Environmental Impact Assessment) của Ủy hội Mekong quốc tế” cùng với kết quả thực hiện Thủ tục Thông báo, Tham vấn trước và Thỏa thuận PNPCA như với các dự án thủy điện Pak Beng, Pak Lay và Luang Prabang của Lào.

- Ngày 29/04/2024: Cựu Thủ tướng Hun Sen nay là Chủ tịch Thượng viện đã đưa ra lời khẳng định đanh thép là dự án kênh đào Funan Techo sẽ được tiến hành như hoạch định cho dù có sự chống đối từ phía chính phủ Việt Nam. Ông nhấn mạnh thêm đây là chủ quyền của Vương quốc Khmer. Hun Sen không còn giữ gìn ngôn từ ngoại giao, ông gay gắt lên giọng: “Campuchia không còn thấp bé hơn Việt Nam, Hun Sen chưa hề có một quyết định sai lầm nào trong 47 năm qua. Campuchia không thấp kém để cho quân đội Trung Quốc triển khai trên lãnh thổ mình và biết cách tự bảo vệ, không cần tới Việt Nam phải quan tâm”. [sic]

- Ngày 07/06/2024: Trong dịp tới dự buổi lễ khánh thành Cảng Đa năng tại tỉnh Kampot (Multipurpose Port Kampot), Thủ tướng Hun Manet đã chính thức thông báo Lễ Động thổ kênh đào Funan Techo sẽ là ngày 5 tháng 8, ông Hun Manet nói rõ 51% tiền đầu tư sẽ do các nhà tài chánh Campuchia. Trước đây, dự trù 100% tiền đầu tư là từ nước ngoài Trung Quốc nhưng “nay tôi xác định là dự án FTC không còn hoàn toàn do nước ngoài sở hữu (entirely foreign-ownwed). Campuchia sẽ là đầu tư chính với 51% là một liên doanh (Joint Venture) với hai công ty nhà nước là Cảng tự trị Sihanoukville [PAS] và Cảng tự trị Phnom Penh [PPAP]. Đây là hai nhà đầu tư chính của Campuchia, họ sẽ kết hợp với các công ty tư nhân khác nữa”. Ông cũng phủ nhận những ý kiến cho rằng nhà nước vay tiền ngoại quốc thể thực hiện dự án. Ông giải thích, để hoàn tất xây dựng con kênh này cần khoảng thời gian từ 4 năm (2028) tới 6 năm (2030).

- Ngày 21/06/2024: Trong cuộc hội thảo trực tuyến có tên là “The Funan Techo Canal: Redefining Connectivity, Reshaping Politics” của ISEAS Yusof Ishak Institute tổ chức từ Singapore, trao đổi giữa ba chuyên gia TS Vannarith Chheang (Chairman of Angkor Social Innovation Park), TS Lê Hồng Hiệp (nghiên cứu viên cao cấp và điều phối chương trình Nghiên cứu Việt Nam tại Viện ISEAS Yusof Ishak Institute) và Brian Eyler (thuộc Thủ tướng Stimson) về dự án kênh đào Funan Techo. Theo TS Vannarith, không như dự kiến ban đầu, Trung Quốc tỏ ra không mặn mà với đầu tư 100% vào dự án Funan Techo, nên Campuchia nay trở thành chủ đầu tư chính của dự án này. Nhưng con số 1,7 tỷ được coi là quá thấp so với con kênh đào 130 km bên Trung Quốc chi phí đã trên 10 tỷ USD. Như vậy trong thực tế, chi phí xây con kênh Funan Techo 180 km sẽ phải là trên 10 tỷ USD chứ không như ước tính ban đầu là 1,7 tỷ.

- Ngày 01/07/2024: Thủ tướng Hun Manet từ tỉnh Kompong Cham, một lần nữa đã chính thức thông báo cho toàn dân là Lễ Động thổ kênh đào Funan Techo sẽ được tổ chức vào ngày 5 tháng 8 năm 2024 nhân dịp sinh nhật của ông Hun Sen. Thủ tướng Hun Manet còn nêu rõ kênh đào Funan Techo chính là biểu tượng cho chủ nghĩa dân tộc Khmer do chính thân phụ ông đề xướng. Trong cùng ngày 01/07/2024, chính Chủ tịch Thượng viện ông Hun Sen cũng kêu gọi tất cả các chùa chiền trên toàn quốc hãy cùng đánh chuông, trống, phèng la sáng ngày 05/08/2024 và cả bắn pháo hoa vào buổi tối để chào mừng sự kiện trọng đại của Vương quốc Campuchia, ngày khởi công siêu dự án kênh đào Funan Techo, và cũng “để chứng tỏ sự ủng hộ của toàn dân đối với dự án này”.

- Ngày 15/07/2024: KS Phạm Phan Long VEF, người từng bền bỉ theo dõi những suy thoái môi trường của lưu vực sông Mekong rất sớm từ 1995, đã có một bài phân tích thấu đáo và thuyết phục về những mối quan ngại đối với Dự án kênh đào Funan Techo trên tập san trực tuyến chuyên về môi trường Mongabay, với năm luận điểm quan trọng về những khiếm khuyết của Dự án FTC: (1) nguồn tài chính còn mơ hồ, (2) thiếu nghiên cứu tác động môi trường xuyên biên giới (TbEIA), (3) trở ngại cung cấp nước cho canh tác, (4) dự tính kinh phí quá thấp cho dự án và tiên liệu về doanh thu quá cao, (5) vận chuyển qua Kênh FTC sẽ tốn kém và mất thời gian hơn là qua các cảng của Đồng bằng sông Cửu Long Việt Nam.

Hình 3: Tuyến đường đỏ AB Việt Nam - Kênh AC Funan Techo - Tuyến Campuchia Cà Mau màu xanh; KS Phạm Phan Long nhận định: vận chuyển qua Kênh FTC sẽ tốn kém và mất thời gian hơn là qua các cảng của Đồng bằng sông Cửu Long Việt Nam.

- Ngày 5 tháng 8 năm 2024: Lễ động thổ của Dự án kênh đào Funan Techo, Thủ tướng Hun Manet – con trai ông Hun Sen nêu rõ kênh đào Funan Techo chính là biểu tượng cho chủ nghĩa dân tộc Khmer.

Hình 4: Lễ động thổ kênh Funan Techo với tràn ngập cờ xí tại ngôi làng nhỏ Prek Takeo, huyện Kien Svay, tỉnh Kandal ngày 05.08.2024, do con trai ông Hun Sen, nay là Thủ tướng Hun Manet chủ tọa. Phía trước khu nhà máy là dàn khẩu hiệu tiếng Khmer cực lớn: “Chúng tôi ủng hộ Kênh Funan Techo”, đây là điểm khởi đầu của khúc kênh đào ⁽¹⁾ dài 20 km, lấy nước từ Sông Mekong Hạ (Lower Mekong) là một dòng chính đầu nguồn Sông Tiền trước khi chảy vào Đồng bằng sông Cửu Long, Việt Nam. [nguồn: Khmer Times 05.08.2024]

Những bước tiến mới gần đây:

Do có một giai đoạn Trung Quốc lưỡng lự với khoản đầu tư 100% vào dự án Funan Techo, nên có một số dư luận đã chủ quan cho rằng FTC là một dự án chết. Tuy nhiên không phải như vậy. Mặc dù có giai đoạn gặp khó khăn do sự dè dặt từ Trung Quốc – cho dù tiến độ nhanh hay chậm, nhưng với quyết tâm của triều đại họ Hun, thì FTC vẫn được kích hoạt, tiến về phía trước, bất chấp các mối quan tâm về tài chánh và tác động môi trường.

- Ngày 26/02/2025: Trung tâm Hành động Bom mìn Campuchia (CMAC / Cambodian Mine Action Centre) tiến hành một chiến dịch lặn để tìm kiếm bom mìn chưa nổ (UXO) trước khi xây dựng Dự án kênh đào Funan Techo. Tổng Giám đốc CMAC, ông Heng Ratana, đã đăng trên mạng xã hội rằng CMAC đã được giao trách nhiệm triển khai lực lượng để rà phá bom mìn chưa nổ (UXO) do các tàn tích chiến tranh nhằm bảo đảm an toàn cho việc xây dựng kênh đào.

Hình 5: Đơn vị Rà phá Bom mìn chưa nổ dưới nước (UXO) nhằm bảo đảm an toàn cho việc xây dựng con kênh đào Funan Techo. [Khmer Times 26.02.2025]

Ông Mong Sokunthearoth, Giám đốc Cục Trung ương phụ trách Đơn vị Rà phá Bom mìn phục vụ Phát triển và Đơn vị Đặc nhiệm Tác chiến Dưới nước, cho biết: “Tôi vừa đi kiểm tra địa điểm, và cho đến lúc này, đội rà phá dưới nước đã trong tình trạng sẵn sàng. Và rồi tiếp theo đó, người phát ngôn Chính quyền tỉnh Kandal, ông Chy Sivutha, cho biết đội rà phá vật liệu nổ (UXO) đã đến hiện trường vào hôm qua. Ông nói thêm rằng đội sẽ bắt đầu triển khai công tác trong tuần lễ này.

- Ngày 18 tháng 7 năm 2025: Theo Khmer Times 18/07/2025, các chuyên gia rà phá bom mìn đã loại bỏ được 50% UXO ở Đoạn 1 của kênh đào Funan Techo, bất chấp những thách thức về môi trường và hậu cần do khó khăn về thời tiết. Ông Ratana khẳng định dù gặp khó khăn, tiến độ dự án vẫn đúng kế hoạch. Khúc đoạn 1 của kênh, kéo dài 21 km từ Prek Takeo trên sông Mekong đến Prek Por trên sông Bassac thuộc tỉnh Kandal, là một phần quan trọng của dự án tuyến đường thủy dài 180 km. Mặc dù bốn tỉnh con kênh đi qua đã được cho là không còn mìn bẫy, nhưng CMAC vẫn tiếp tục kiểm tra phát hiện các UXO còn sót lại có nguy cơ gây nguy hại cho đội ngũ xây dựng và cản trở tiến độ phát triển của dự án. Campuchia là một trong những quốc gia bị ô nhiễm mìn nặng nề nhất thế giới, với ước tính từ 4 đến 6 triệu mìn và UXO còn sót lại sau nhiều thập kỷ xung đột kết thúc vào năm 1998.

Người phát ngôn Bộ Công trình Công cộng và Giao thông Vận tải, ông Phan Rim, cho biết công tác phân định ranh giới Đoạn 1 đã hoàn thành vào tháng 12 năm ngoái. Cũng theo đánh giá của Bộ Công trình Công cộng và Giao thông Vận tải, dự án FTC sẽ ảnh hưởng đến 2305 gia đình trên diện tích 180 ha đất, với khoảng 1,6 triệu người sinh sống dọc theo tuyến kênh.

- Ngày 16/09/2025: Qua China Communications Construction Company (CCC), Trung Quốc đã tái khẳng định sẽ tiếp tục hỗ trợ tài chính 1,7 tỉ USD cho dự án Funan Techo – tạo cơ sở tài chánh vững chắc để tiến hành dự án kênh đào Funan Techo dài 180 km, nối hệ thống sông Mekong–Bassac với Vịnh Thái Lan. Phó Thủ tướng Campuchia Sun Chanthol cho biết như vậy trong cuộc hội đàm ngày 16 tháng 9 năm 2025 với Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị. (The Cambodia Daily) ^[1]

Hình 6: Đường biên, cắm mốc đất đai cho dự án đã hoàn tất 100% ở bốn tỉnh con kênh đi qua, gồm Kandal, Takeo, Kampot và Kep. Theo thông báo gần đây nhất, việc khởi công nạo vét (dredging) kênh đào được dự kiến bắt đầu vào tháng 12 cuối năm 2025, phù hợp với mùa nước thấp. [ Thailand Construction and Engineering News, 31/7/2025]

Tóm lại:

Với tiền và kỹ thuật được bảo đảm yểm trợ từ Trung Quốc, Dự án Funan Techo Canal đang bước vào giai đoạn xây dựng thực tế – với nạo vét sớm nhất từ cuối năm 2025 – sau khi đã hoàn tất giai đoạn chuẩn bị đất đai và huy động vốn. Nếu mọi thứ diễn ra đúng tiến độ, kênh đào dự kiến hoàn tất vào khoảng năm 2028. Tuy nhiên, khoản tác động môi trường – đặc biệt đối với dòng chảy và nguồn nước ở lưu vực Mekong – vẫn là vấn đề được cộng đồng quốc tế và các nước láng giềng theo dõi sát sao.

TÁC ĐỘNG KÊNH ĐÀO FUNAN TECHO KHI HOÀN TẤT

Vậy điều gì sẽ xảy ra khi kênh đào Funan Techo hoàn tất, và đi vào hoạt động?

Vì sao Con Kênh Funan Techo gây nhiều mối lo ngại?

- Việc thiếu minh bạch, thiếu thông tin chi tiết từ phía dự án khiến các quốc gia liên quan (như Việt Nam) và cộng đồng quốc tế khó đánh giá, giám sát, bảo vệ lợi ích chung. Phải nói đây là phần rất đáng lên án về phía chính quyền Phnom Penh – được đánh giá như một hành động đơn phương của Hun Sen - Hun Manet phá vỡ Tinh thần Hiệp định Mekong 1995.

- Vì quy mô lớn (kênh dài ~180 km, đi qua nhiều tỉnh, dọc lưu vực sông Mekong) nên tác động có thể lan rộng xuyên biên giới (transboundary impacts) – ảnh hưởng toàn bộ hệ thống sông Mekong, Đồng bằng sông Cửu Long, trên nông nghiệp, thủy sản, môi trường, người dân.

- Vì tính phức tạp sinh học & thủy văn: lưu vực Mekong với một hệ sinh thái rất mong manh, phụ thuộc vào dòng chảy tự nhiên, phù sa, lũ nên rủi ro càng gia tăng với các công trình lớn như FTC.

- Vì hậu quả lâu dài và có thể không phục hồi: hủy hoại môi trường sống, giảm đa dạng sinh học, xói mòn đất.

Khi kênh đào Funan Techo hoàn tất có thể gây ra những tác động lớn xuyên biên giới.

1. Thay đổi dòng chảy nghiêm trọng: Đồng bằng sông Cửu Long sẽ thiếu nước trầm trọng

- Kênh đào làm phân tán dòng chảy và lấy một lượng nước đáng kể từ hệ thống sông Mekong.

- Lượng nước mùa khô xuống hạ lưu giảm mạnh: Đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị khô hạn rộng. Nhiều kênh rạch nội đồng sẽ cạn kiệt; các tầng nước ngầm bị khai thác quá mức khiến nạn đất sụt lún tăng nhanh. Hàng triệu người thiếu nước sinh hoạt, nước tưới tiêu.

- Có thể dẫn đến khủng hoảng nước quy mô lớn ở vùng sản xuất nông nghiệp, cây trồng và trầm trọng nhất là Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam.

2. Xâm nhập mặn sâu lấn sâu hơn 50–100 km, làm mất khả năng trồng lúa & cây trái

- Độ mặn có thể vượt mức chịu đựng của lúa, cây trái, thủy sản nước ngọt. Nhiều tỉnh ven biển (Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng…) sẽ mất 30–70% diện tích canh tác.

- Hậu quả dây chuyền khi nước ngọt ít, mất rừng ngập mặn, bờ biển thêm xói lở, nạn ngập mặn càng gia tăng.

- Đồng bằng sông Cửu Long có nguy cơ mất vai trò “vựa lúa – vựa trái cây – vựa thủy sản” của cả nước, ảnh hưởng tới an toàn lương thực không chỉ của Việt Nam mà cả với thế giới.

3. Giảm mạnh phù sa: Đất bị cằn cỗi, sa mạc hóa, sạt lở hai bên bờ sông sẽ bị tăng theo cấp số nhân

- Phù sa đã bị giữ lại trong các hồ chứa đập thủy điện thượng nguồn, cộng thêm với dòng chảy thay đổi: mỗi năm Đồng bằng sông Cửu Long thiếu hàng chục triệu tấn phù sa, đất nông nghiệp nhanh chóng bạc màu, canh tác phụ thuộc hoàn toàn vào phân hóa học, gây ô nhiễm môi trường thêm nghiêm trọng.

- Sông Tiền – Sông Hậu do “nước đói phù sa - hungry water” khiến bờ sông bị xói lở bờ nghiêm trọng hơn, cuốn sập nhà cửa và công trình hạ tầng.

- Các mô hình dự báo cho thấy nếu mất 50–70% phù sa, nhiều đoạn sông có thể sạt lở “mất kiểm soát”.

4. Thêm ô nhiễm đất và nước do đất phèn (acid sulfate soil)

Nếu con kênh đào sâu vào vùng đất phèn nặng: đất bị oxy hóa tạo ra axit sulfuric, làm pH xuống cực thấp, có thể thải ra các kim loại nặng như: arsenic, cadmium, chì… Axit + kim loại nặng lan vào các kênh rạch, do nguồn nước độc hại, cá và các loài thủy sinh có thể chết hàng loạt. [*Rồi còn phải kể thêm lượng arsenic trong dòng chảy Mekong đang ngày càng gia tăng do Trung Quốc khai thác các mỏ đất hiếm trên các quốc gia thượng nguồn như Myanmar, Lào…]

Đây là một trong những kịch bản nguy hiểm và khó phục hồi nhất, vì ô nhiễm acid sulfate có thể tồn tại lâu dài hàng chục năm.

5. Mất sinh cảnh tự nhiên, mất đa dạng sinh học, vùng hạ lưu Mekong suy sụp

Tác động có thể bao gồm:

- Do đường kênh đi qua chắn ngang đồng bằng ngập lũ tự nhiên – nơi rất nhiều loài thủy sinh, chim, động vật hoang dã sinh sống. Việc đào kênh, san lấp, phá đất có thể gây hủy hoại môi trường sống, phân mảnh sinh cảnh, giảm đa dạng sinh học trên môi trường – xã hội trong toàn lưu vực Mekong.

- Mất vùng ngập lũ mùa mưa vốn là nơi sinh sản của hàng trăm loài cá.

- Di cư cá bị gián đoạn, sản lượng thủy sản sụt giảm nghiêm trọng.

- Suy giảm các loài chim nước, loài đặc thù vùng biên giới Campuchia – Việt Nam.

- Có thể gây sụp đổ hệ sinh thái thủy sản vùng hạ lưu Mekong kể cả Campuchia, ảnh hưởng hàng chục triệu người phụ thuộc vào cá là nguồn protein chính.

6. Sụt lún & xâm thực bờ biển tăng tốc

Do thiếu phù sa và nước ngọt:

- Đồng bằng sông Cửu Long sẽ lún nhanh. Vùng Bờ biển Trà Vinh – Bạc Liêu – Cà Mau có thể mất 10–20 m mỗi năm khiến nhiều khu dân cư ven biển bắt buộc phải di dời (Environmental refugees).

- Đồng bằng sông Cửu Long có thể trở thành một trong những vùng dễ tổn thương nhất thế giới do nước biển dâng, cộng thêm với tích lũy hậu quả các công trình “nhân tai” – Kênh Funan Techo là một yếu tố nhân tai đáng kể.

7. Khủng hoảng sinh kế: Di cư nội địa & quốc tế quy mô lớn

Nếu nguồn nước – đất – thủy sản suy giảm nặng: Hàng triệu người mất nguồn sống trong nông nghiệp, cây trồng và thủy sản. Các cộng đồng cư dân sống ven sông, ven biển bị bắt buộc phải di dời, tái định cư (resettlement).

Di cư nội địa tăng mạnh lên các thành phố lớn như Sài Gòn, Bình Dương, hoặc sang các nước láng giềng Campuchia, Lào, Thái Lan - là những nơi mà họ cũng không được đón nhận.

Một số nghiên cứu mô phỏng cho thấy nếu Mekong suy kiệt, hàng triệu người có thể phải di rời Đồng bằng sông Cửu Long trong vài thập niên tới.

8. Xung đột nguồn nước giữa các quốc gia hạ lưu

Nếu tác động lớn xảy ra mà thiếu hợp tác về cơ chế chia sẻ thông tin:

- Việt Nam, Lào, Thái Lan có thể tăng yêu cầu Campuchia đàm phán cấp nhà nước.

- Quan hệ Campuchia – Việt Nam sẽ căng thẳng không chỉ ở cấp chính phủ và cả giữa các cộng đồng dân cư sống trong lưu vực.

- Các nước hạ lưu có thể đối mặt với cạnh tranh nguồn nước ngày càng gay gắt giống các lưu vực sông Nile hay Tigris–Euphrates.

Đây cũng là kịch bản chính trị - xã hội xấu nhất.

9. Chuỗi tác động “nhân tai” lan rộng tới an ninh lương thực quốc gia

- Với Việt Nam, nếu hệ sinh thái Đồng bằng sông Cửu Long bị suy kiệt: Việt Nam không còn khả năng xuất khẩu lúa gạo quy mô lớn. Ngành thủy sản xuất khẩu tôm, cá giảm, mất năng lực cạnh tranh. Giá lương thực trong nước tăng mạnh.

- Ảnh hưởng trực tiếp đến không chỉ an ninh lương thực Việt Nam mà ảnh hưởng chuỗi cung ứng lương thực thế giới.

- Trong kịch bản này, có thể sẽ là một “cuộc chiến môi sinh không tiếng súng” (an environmental war without gunfire) với thấp thoáng đâu đó là Trung Quốc, không phải là Đặng Tiểu Bình 1979 – “Deng Xiaoping gave Vietnam a lesson.”, nhưng lần này sẽ là một Tập Cận Bình từ xa nhưng có đầy đủ khả năng thật sự “Cho Việt Nam một bài học”.

TƯ TƯỞNG CHỈ ĐẠO CỦA MAO TRẠCH ĐÔNG

Chiến lược của Bắc Kinh bấy lâu và cho tới hiện nay không mới, vẫn luôn luôn nhất quán với “viễn kiến” của Mao Trạch Đông khi nói về triển vọng mở ra Cửa Ngõ Tiến Về Phương Nam – Southern Gateway. Tại một cuộc họp trong năm 1965 của Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Trung Hoa, Mao Trạch Đông rất sớm đã đưa ra một tư tưởng chỉ đạo: “Chúng ta phải giành cho được Đông Nam Á bao gồm cả miền Nam Việt Nam, Thái Lan, Miến Điện, Mã Lai, Singapore... Một vùng rất giàu có xứng đáng với sự tốn kém cần thiết để chiếm lấy”. Và tấm bản đồ Trung Quốc trong cuốn Lịch sử Trung Hoa hiện đại xuất bản tại Bắc Kinh 1954 đã bao gồm Biển Đông với các đảo Hoàng Sa Trường Sa và nhiều nước trong vùng Đông Nam Á dĩ nhiên trong đó có Việt Nam sẽ như một tự trị khu trong Trật Tự Nước Trung Hoa- Pax Sinica. [Chương III, Cửu Long cạn dòng Biển Đông dậy sóng, Nxb Văn Nghệ 2000].

19.05.2023 – 25.12.2025

*Những bài viết liên quan:

1. Từ đế chế Phù Nam Khmer tới con kênh lịch sử Funan Techo của Vương quốc Campuchia. Ngô Thế Vinh https://vietecologypress.blogspot.com/2023/10/tu-e-che-phu-nam-khmer-toi-con-kenh.html

2. Phù Nam Con Kênh Lịch sử và những bước tiến hành dự án giữa triều đại Cha và Con. Ngô Thế Vinh  https://vietecologypress.blogspot.com/2023/11/phu-nam-techo-con-kenh-lich-su-va-nhung.html

3. RFA Phỏng vấn BS Ngô Thế Vinh về Kênh Funan và Đồng Bằng Sông Cửu Long
   https://vietecologypress.blogspot.com/2023/12/rfa-phong-van-bs-ngo-vinh-ve-kenh-funan.html

4. Dự án Kênh Đào Funan Techo Ứng Xử Giữa Việt Nam và Campuchia Cảnh Đồng Sàng Dị Mộng. Ngô Thế Vinh https://vietecologypress.blogspot.com/2024/04/du-kenh-ao-funan-techo-ung-xu-giua-viet.html

5. Chuông Nguyện Hồn Ai, Ngày 5 Tháng 8 Năm 2024 Lễ Động thổ Kênh Funan Techo https://vietecologypress.blogspot.com/2024/07/chuong-nguyen-hon-ai-ngay-5-thang-8-nam.html

6. Kênh Funan Techo, sau Địa chấn 05.08.2024 Kết thúc một Khởi đầu, Vẫn còn thời gian Đòi Công Lý cho 20 triệu cư dân Đồng bằng sông Cửu Long https://vietecologypress.blogspot.com/2024/09/kenh-funan-techo-sau-ia-chan-05082024.html