Nguyễn Thị Khánh Minh

Nguyên Yên, một trong những nhà thơ đương đại nổi tiếng ở hải ngoại. Cô chưa in một tập thơ nào, chỉ xuất hiện trên một số trang web như Việt Báo, Văn Việt, Hợp Lưu, Blog Trần Thị Nguyệt Mai, Phố Văn… Ngoài những bài viết về thời sự, bình luận ký tên thật Nina Hòa Bình Lê với cái nhìn sắc bén và nhân ái, người đọc còn được biết đến thơ của cô, với bút danh Nguyên Yên. Một tiếng thơ gây ngạc nhiên bởi ý tưởng, hình ảnh độc đáo, giản dị, mạnh mẽ, trữ tình. Tôi thực sự bị dòng thơ này lôi cuốn. Trong một trang thơ của Việt Báo, tôi đã giới thiệu về Nguyên Yên với đôi dòng cảm nhận như sau:

“Một nhà phê bình văn học ngoại quốc đã nói đại ý: Nếu các nhà thơ hiện đại không có độc giả, họ có thể tạo ra độc giả. Đây thuộc vào phần lớn thi tài của nhà thơ. Để có được một bài thơ ra thơ, nghĩa là, được sinh ra từ cảm xúc thực, có sự mới lạ của chữ và nghĩa, và ít nhất là có nhạc thơ. Thơ hiện đại có khi nghiêng về lý sự mà coi nhẹ cảm xúc. Làm thế nào để một bài thơ mang tính triết lý, đầy suy tư cá nhân, gây được rung động, cảm xúc Thơ nơi người đọc?

Thơ Nguyên Yên có một gợi mở như thế.

Thơ của cô trầm tĩnh, đầy những suy tư, và táo bạo một cách sáng suốt để không phá đi thẩm mỹ từ của thi ngữ. Cô tôn trọng thi ngữ, cô triết lý bằng cảm xúc (là khi trái tim phỉnh cái đầu…) và vì vậy thơ vừa hiện đại vừa đầy chất thơ, và nhạc chữ rất riêng của thơ tự do, đọc lên, có được cảm xúc đọc một bài thơ, cảm được cái mới lạ của chữ, nghĩa, hình ảnh. Suy tư, trực diện, mà vẫn ánh lên nét thơ mộng, lãng mạn, đặc biệt là những bất ngờ ở cuối bài thơ. Đó là những yếu tố mà thơ Nguyên Yên đã chinh phục được người đọc, để tạo ra một lớp độc giả cho mình…” (Hết trích) (https://vietbao.com/a311042/dong-tho-nguyen-yen)

NGUYÊN YÊN – NỖI THAO THỨC CHỮ NGHĨA

Xin cùng đọc bài thơ sau đây, một độc thoại về thân phận chữ nghĩa, cả về thân phận con người khi vận chữ long đong. Chữ nghĩa, theo Nguyên Yên không thuần về mặt văn chương, mà nó là tấm gương phản chiếu cuộc sống, tâm thức con người.

Trong cuộc sống hiện đại, những điều vô nghĩa được lên ngôi và có những điều vô cùng cần thiết lại bị xem nhẹ, giữa nó là khoảng trống hụt hẫng, trong đó đầy tra vấn lương tri và sự thật. Bài thơ đẩy người đọc suy nghĩ đa chiều. Đây là một chiêu thức, một thi pháp đặc biệt của Nguyên Yên, khi đọc thơ cô, chúng ta phải liên tưởng đến nhiều tia sáng phản xạ từ một nguồn chiếu.

VÔ NGHĨA

Anh viết cho em câu chuyện chữ nghĩa
thứ chữ nghĩa lọt lòng ngày mẹ gánh con
xuyên miền lửa đạn
cay xè lời ru khúc ly tan
ầu ơ con ngủ cho ngoan
để mẹ đào đất xây nhà cho cha.
Anh viết cho em
câu chuyện đường xa,
quê cha đất tổ phôi pha ngày về.

Anh viết cho em
câu chuyện thời đại chúng ta
những cặp mắt ngày nhắm đêm mở
chằm chằm nhìn quá khứ
không cho tương lai thở
những gốc cây bứng rễ
èo uột sinh sôi trên đất mớ.

Anh viết cho em
phiên bản cuộc đời
những mảnh vụn lắp ráp từ cuộc hôn nhân vội
thoả hiệp mưu sinh
tiếng ngáy ngày mê sảng
nỗi buồn đêm trằn trọc tiếng thở dài của
những vì sao.

Anh muốn nói với em
câu chuyện chữ nghĩa
thứ chữ nghĩa đánh thức cơn mê, thổi bùng
ngọn lửa
thứ chữ nghĩa đưa chúng ta trở về
nơi giấc mơ có hình thù,
ngày tháng không đóng khung,
chúng ta lại biết bật khóc, bật cười
biết quay đầu lại
làm người.

Anh viết cho em 

câu chuyện chúng mình
Những đứa con của mẹ đã một lần
trồi lên từ móng vuốt đại dương
trái tim một lần
vượt rào cách trở
một lần sang bên kia bờ

nghe dòng sông hát
khúc mộng mơ!

Bầu trời chúng mình

nghênh ngang rộng mở

nhưng chúng ta, thế hệ chúng ta,

xác thân đóng đinh vào quá khứ,

linh hồn quen núp mình trong bóng tối

sợ sệt từ chối hít thở.

Hạnh phúc chúng mình

chỉ một thoáng cái đầu yếu hèn, toan tính

ngọn lửa tình muôn đời dập tắt,

và trái tim không nguôi của chúng ta

mãi hoài là chiếc bóng cô đơn

lởn vởn trong màn trời ký ức.

Anh vẫn phải viết câu chuyện chữ nghĩa

nào có nghĩa lý gì

chỉ còn lại thứ chữ nghĩa

không viết cho ai,

không với ai,

không vì ai.

(26/02/2017)

Câu chuyện chữ nghĩa. Một thứ chữ nghĩa theo phận nước đi qua nhiều thời gian. […] Chữ nghĩa lọt lòng ngày mẹ gánh con/ xuyên miền lửa đạn/ cay xè lời ru khúc ly tan. Chữ nghĩa đi từ ký ức của lịch sử, của cuộc sinh tử: Những đứa con của mẹ đã một lần/ trồi lên từ móng vuốt đại dương/ trái tim một lần/ vượt rào cách trở/ một lần sang bên kia bờ…, đi từ nỗi ly hương: quê cha đất tổ phôi pha ngày về…

Một ký ức không thể lãng quên. Và nó luôn là nỗi ám ảnh, chằm chằm nhìn quá khứ/ không cho tương lai thở. Chữ nghĩa bị phủ đầu cả hai chiều, quá khứ và tương lai, và hiện tại kẹt giữa: những gốc cây bứng rễ… thế hệ chúng ta/ xác thân đóng đinh vào quá khứ/ linh hồn quen núp mình trong bóng tối/ sợ sệt từ chối hít thở.

Nguyên Yên và người cùng thế hệ cô đã phản ứng thế nào khi đem chữ nghĩa đối diện với thân phận con người trong đời sống hiện tại? Một cuộc sống kết lại từ mảnh vỡ của toan tính hạnh phúc, của cơn mưu sinh mê sảng. Một cuộc sống mà khi người ta hít thở chỉ thấy nhịp tim chỉ còn là chiếc bóng cô đơn.

Trong mớ hỗn độn của thời đại mà Nguyên Yên trưng ra như thế, họa chăng cứu vớt được một chút, là còn tiếng thở dài của sao đêm, giữa những hình ảnh suy tư thì bóng cô đơn này bộc lộ bản chất thi sĩ nơi Nguyên Yên, nhờ đó mà có thứ chữ nghĩa đánh thức cơn mê, thổi bùng/ ngọn lửa… chúng ta lại biết bật khóc, bật cười/ biết quay đầu lại/ làm người…

Cú đập ở đoạn cuối, làm tôi như bước hụt.

Chỉ còn thứ chữ nghĩa không viết cho ai, không với ai, không vì ai, quay ngoắt, phủ định hết mọi ý nghĩa ban đầu, tạo nên một hụt hẫng, trống rỗng. Đâu thể mất trắng như vậy, nhìn lại xem, những điều cô đã nói với chúng ta, về sự ý nghĩa của một quá khứ không thể tách rời khỏi ký ức, nó có ý nghĩa của một tồn tại không chối cãi, hoặc giả tôi có thể nghĩ rằng, cái khát khao lấy thứ vũ khí duy nhất mình có là con chữ để thổi bùng/ ngọn lửa, khiến cô đã bị tổn thương trước sự đổ vỡ của mọi giá trị trong một thời đại suy tàn. Bài thơ nhấn mạnh về điều tồn tại vô nghĩa nhất là làm biến đi những điều có nghĩa.

Cho nên đoạn cuối là một phủ nhận để lên án, để đặt ra vấn đề: chữ nghĩa (nói về niềm tin, đạo đức, nhân ái, lương tri, tình yêu… nói chung là những giá trị đẹp đẽ) có còn ý nghĩa trong thời đại hôm nay? Đặt người đọc vào sự phản tỉnh, cũng như khát vọng về sứ mệnh của chữ nghĩa.

AN TOÀN

miễn biết tránh xa tiếng chim hót, bông hoa lạ
miễn cứ đi đường thẳng không quay phải quay trái
miễn đừng nghe cũng đừng có nhu cầu kể với ai chuyện gì
đừng cười, đừng khóc, quan trọng nhất
đừng mong chờ

không mở sẽ không đóng
không nở sẽ không tàn
cuộc đời như cơn đại dịch
một khi có chủng ngừa,
không cần sợ.

(8/7/2020)

Một an toàn như thế có thật sự làm bình an không, hay là cái vỏ bọc ngày cứ đan dày thêm trong tâm thái phủ nhận, trốn tránh, phòng thủ. Nói cách khác của sự phòng thủ, là sự vong thân của con người với chính mình và với cuộc sống.

Nếu nhân lên tỷ số phận trên trần gian này thì bạn thấy một thứ chữ nghĩa vực dậy niềm tin cần thiết cho chúng ta đến chừng nào!

CUỐI CÙNG

sẽ có một ngày

bài thơ không còn được viết bằng chữ

ký ức là trang giấy trắng

một ngày khi khuôn mặt của giấc mơ không còn

chúng ta không tồn tại

chỉ còn lại

một ngày của mọi sự vắng mặt

và tình yêu như cơn đau

thoát kiếp luân hồi.

(26/7/2017)

Nếu ở Vô Nghĩa, có nỗi buồn giữa khát vọng và những phủ định, thì bài thơ Cuối Cùng là hệ quả đưa đến những nghi vấn triết lý về hiện hữu và hư vô.

Khi, “bài thơ không còn được viết bằng chữ”, ký ức là “trang giấy trắng”, “khuôn mặt giấc mơ không còn” và “chúng ta không tồn tại”. Để rồi, đến cái hư vô “mọi ngày của mọi sự vắng mặt”, Nguyên Yên muốn đặt hai đối cực đó để nói, điều gì sẽ xảy ra nếu chữ nghĩa không còn hiện hữu, để lại được khẳng định một điều, sự cần thiết của một thứ chữ nghĩa thổi tắt những cơn mê sảng của nhân loại.

Ở hai câu cuối – thơ Nguyên Yên thường đặt trọng tâm ở kết bài thơ – một là phủ nhận điều đã đặt ra, hai là làm nặng thêm một khẳng định mới. Ở đây, Nguyên Yên đưa ra một sự tồn tại trong những thứ đã mất đi, đó là Tình Yêu, như “cơn đau thoát kiếp luân hồi”, một đáo bỉ ngạn của tình yêu chăng, nói cho cùng, Tình Yêu là một phạm trù tương đồng với Chân Thiện Mỹ, như vậy thì ta hiểu rõ hơn hồn thơ trữ tình, lãng mạn nơi Nguyên Yên.

NGUYÊN YÊN – TÌNH YÊU, NỖI THẤT LẠC VÀ NIỀM TIN

Có là phỉnh gạt hay hoang tưởng, hoặc có thể là ngây thơ, khi người ta còn niềm tin vào những điều mình hằng tin hay chăng? Trong tâm thái ấy Nguyên Yên cứ như vừa đi vừa đối mặt, vừa nhìn vừa tra vấn, nội tâm. Sự tự hỏi như thế, đưa đến tâm trạng thất lạc, cũng không khó hiểu khi cảm nhận cùng lúc cái mong manh và trường cửu, tin cậy và hụt hẫng. […] vết tích cuộc tình/ như cơn mê về/ vỡ tan… làm sao bôi xóa hết/ những vết nứt hằn sâu… hình ảnh những giấc mơ/ từng cơn buốt nhức…

ĐÊM

cuối năm

mưa giao thừa đổ dốc

mặt lộ trơn tuột mọi chuyển động

những bóng ma  

phản chiếu ngày tháng tuột dần

mưa đêm

như dòng lệ đổ

cơn sầu vào thành phố

vào mảng tim khô

vào tận cùng thân xác

nơi vết tích cuộc tình

như cơn mê về

vỡ tan

đêm ba mươi

xối vào ký ức

hình ảnh những giấc mơ

từng cơn buốt nhức

làm sao bôi xóa hết

những vết nứt hằn sâu

từ phỉnh gạt

từ hoang tưởng

làm sao bôi xóa hết

khi trái tim

còn thức.

(26/02/2017)

Ở câu cuối, tôi bắt gặp được sự vừa hoang mang vừa tin cậy – Trái tim còn thức. Nó ý thức rất rõ cơn mê về sự vỡ tan, đồng thời cũng được ngầm hiểu cả gặp gỡ hạnh phúc. Tại sao không? Nguyên Yên cũng đã cảnh tỉnh vào niềm tin trái tim, còn một điều đó, coi chừng đừng để mất. Chỉ một câu kết đóng lại những ý của những câu trên, mà mở một không gian mới, mà mở ra mấy tầng cảm nhận. Tôi thích cách cấu trúc bài thơ kéo người đọc tìm ra thêm cảm xúc mới về bài thơ. Đó là thi pháp Nguyên Yên.

Nguyên Yên nói không ngập ngừng, trái tim, nơi có cơ may kéo cô thoát khỏi “những buốt nhức của giấc mơ”, “những vết nứt” để lại từ khoảng trống. Nó có lý lẽ riêng của nó “để lừa phỉnh cái đầu”.

Nguyên Yên cảm xúc về tình yêu thế nào qua vụ lừa phỉnh đó?

KHOẢNG TRỐNG

người ta không thể nhìn thấy nó
không biết gì về hình dáng, thể chất của nó
cũng không có khái niệm về độ sâu hay chiều cỡ của nó
liệu nó phi hạn hay giới hạn

người ta chỉ biết mình có nhu cầu,
chắc nịch như niềm tin tôn giáo
như người đàn bà trong cơn lên đồng
khăng khăng đòi lắp đầy thiếu vắng
bằng tình yêu căng phồng.
(8/7/2020)

Một định nghĩa về Tình Yêu rất hiện đại, rất bóng bẩy, rất trữ tình. Trữ Tình, hiểu theo nhà văn Trung Hoa Lâm Ngữ Đường, là biểu lộ một cái gì rất riêng. Tình yêu là khoảng trống, là khăng khăng đòi lắp đầy thiếu vắng/ bằng tình yêu căng phồng. Hình ảnh ấy dẫn bạn tới đâu? Cùng với tâm trạng dỗi hờn của đứa trẻ:

CÔ ĐỘC

tôi không một mình
thật ra có nhiều người quanh tôi
thậm chí có người luôn bên cạnh săn sóc tôi
nhưng tôi nghĩ đến anh, trong giấc mơ

và khi thức tỉnh
mở mắt thấy mình như đứa trẻ thất lạc bị bỏ rơi
mím môi dặn lòng
từ nay nó sẽ chẳng bao giờ cho mình
quyền nghĩ tới ai nữa.

(8/7/2020)

Sợ cô độc nên tước bỏ quyền nghĩ đến người khác. Sợ nghĩ thì sẽ rơi vào cảm giác bị bỏ rơi. Và, cô độc, tước bỏ “quyền nghĩ tới ai” là cách bảo vệ an toàn cho tâm trạng thất lạc chăng. Những nhà thơ nữ hiện đại có cách để nổi bật cái riêng của nữ tính qua thơ, từ hình ảnh, ngôn từ trực diện, đến cấu trúc của bài thơ và đa số, họ tôn trọng ý hơn lời. Theo tôi, Nguyên Yên có bản lãnh trong cách chế ngự cảm xúc, và cô không hy sinh giữa Ý và Lời, nên thơ hiện đại của cô xúc tích, vẻ đẹp của từ và hình ảnh được nâng lên thành thi ngữ, thi ảnh. Đó là điểm để nhận được Nguyên Yên giữa dòng thơ nữ hiện đại.

NHẸ DẠ

từ biệt tích anh ta trở về ghé thăm

vẫn khẩu trang, áo cao su bảo vệ linh hồn, và

bảo vệ nguyên tắc không lây nhiễm

cảm xúc – anh nói – thứ phiền phức rẻ tiền

hệt như mong muốn vô hạn của đàn bà

làm đàn ông mất hứng

hai người trò chuyện

hơi ấm mặt trời mơn trớn

cửa bên trong người đàn bà hé mở

miền đất từ lâu không dung nạp sự sống

dòng nước chảy ngang nảy hạt

cong về ánh sáng quên lòng đất tối

hai người trò chuyện

không sự thật nào tác động trái tim anh đá lửa

kho tàng nếu có, chìa khóa đã vĩnh viễn bị đánh cắp

thành trì bao năm sừng sững

kiên cố niềm tin thép

thà chết ngạt nhất định không thất thủ

hai người trò chuyện

đối thoại giữa đàn ông và đàn bà

bao giờ cũng kết thúc bằng cuộc hẹn

nơi người đàn ông sẽ mài dũa bảo vật thiêng liêng

trong cái áo cao su không xuyên thủng

và người đàn bà lại một lần nữa

rách toạc.

(17/09/2021)

Đằng sau cuộc hẹn của hai người là gì? Là tâm hồn nhạy cảm và ngây thơ của người đàn bà, là cảm giác hụt hẫng trước những điều không giống như mình nghĩ. Nguyên Yên dùng những hoài vọng, nghi vấn, thậm chí cả mảnh vỡ chia tan, vết thương, để nhắc tới tình yêu, ý và lời ở bài thơ này là một cầm chịch vững vàng giữa buông thả cảm xúc và thẩm mỹ từ, phải nhận ra điều ngược lại ẩn kín để hiểu điều được phơi bày ra.

BẤT DIỆT

đã qua hơn hai ngàn ba trăm bốn mươi lăm ngày đêm
thời gian không gian ngả màu
cái còn lại duy nhất
của anh của em
vẫn không ngừng mọc lên

cái còn lại duy nhất
vết thương ngày hôm qua cho nhau
vẫn mọc lên
trơ vết thẹo lồi
tưởng vọng một ngày thôi đâm vào xương thịt

vết thương ngày hôm qua anh cho em
vẫn tiếp tục hành trình
những ngõ hoang những lối mòn rêu cỏ
ký ức còn mở mắt
quanh co không thể trở về

vết thương ngày hôm qua
vẫn trồi lên, trồi ra
như chúng ta
bao lần đơm hoa
bao lần vùng vẫy
cố thoát

hai ngàn ba trăm bốn mươi lăm ngày đêm đã qua
vẫn như lần đầu
nhấn vào trong em
thứ khổ đau
ngàn đời rỉ máu

(19/5/2020)

Bạn có thấy ở đây là những con chữ của tình yêu, dù cái còn lại duy nhất của anh và em, là cuộc hành trình của vết thương. Nhân chứng là thời gian. Vết thương được cảm nhận như một “thú đau thương”, vì nó là quả của bao lần đơm hoa/ bao lần vùng vẫy/ cố thoát… Tất cả, để chúng ta hiểu được những điều đã được Nguyên Yên định nghĩa bằng chữ Bất Diệt, mà biểu tượng là ngọn lửa nhảy múa trong tim:

NGHĨA ĐỊA TÌNH YÊU

nếu tình yêu là có thật

một lần nhìn thấy

một khoảnh khắc ngắn ngủi sống

một lần hít thở đầy lồng ngực

nếu tình yêu là có thật

bông hoa mọc trong trí óc

ngọn lửa nhảy múa trong tim

một lần cháy sáng

nếu tình yêu là có thật

chúng ta đã một lần chắp cánh

một lần bay cao

dạn dĩ khờ khạo

nếu tình yêu như nỗi đau là có thật

hãy để em mang chôn nó vào lòng đất tối

và anh

anh sẽ không thể

một lần nữa đâm chết nó.
(13/2/2025)

Bạn ạ, tôi nhẹ nhõm. Tôi không chờ đợi gì hơn khi đây là một nghĩa địa mà chúng ta cần: nếu tình yêu như nỗi đau là có thật/ hãy để em mang chôn nó vào lòng đất tối. Thật đáo để khi dùng nhan đề ấy để đánh vào cảm xúc (vì bản thân của mong manh thường sợ một báo động đau đớn). Thật đầy đủ khi nghĩ về Tình Yêu như thế, một bông hoa mọc trong trí óc, ngọn lửa nhảy múa trong trái tim. Nó hợp tác nhau để thăng hoa. Tôi nghĩ “nếu” ở đây là một cách nói khác của khẳng định. Phải nói, bài thơ nói về tình yêu này của Nguyên Yên là một vì sao lạ trong bầu trời thơ Tình Yêu.

HẾT

khi hoa nở
là lúc bắt đầu tàn
khi sao sáng đỉnh trời
là tới giờ lẩn biến

câu chuyện chúng mình
những ngày hè rực rỡ đã qua
bao mùa dâng hoa
bao cơn tột đỉnh

tình yêu một lần có thật
thức dậy từ con mắt bình minh
cơn mưa đầu mùa nồng nàn
cầu vòng hò hẹn

chúng ta một lần dào dạt
như đất với trời
như anh trong em
đêm tràn huyệt mộ

quy luật trò chơi
đến, đi, được, mất
kết hợp nào
cũng là khởi đầu tan rã

chỉ có trái tim
từ chối luật thời gian
say cơn khải hoàn
ngụp lầy hạnh phúc

và khi chia tay điểm giờ
soi gương nhìn lại
thấy hồn mình một nghĩa địa già nua
mọi cảm xúc giơ xương chờ

mục rữa.

(3/8/2025)

khi hoa nở/ là lúc bắt đầu tàn… kết hợp nào/ cũng là khởi đầu tan rã. Cô bạn nhỏ của tôi, đó là nhận biết về vô thường, về duyên khởi. Nên biết được giá trị của phút giây, của những gì một lần, những ngày hè rực rỡ/ bao mùa dâng hoa… chúng ta một lần dào dạt/ như đất với trời/ như anh trong em… và, thêm lần nữa, sau bài Đêm, Nguyên Yên lại khẳng định quyền năng của trái tim, chỉ có trái tim/ từ chối luật thời gian. Đó có phải là Tánh không? Như Phật ngữ nói cái Tánh tồn tại mãi. Cho nên Hết của vạn pháp là một khởi đầu mới.

Tất cả thơ về tình yêu của Nguyên Yên, dù cô đi bằng đường vòng, đường thằng, đường díc-dắc, hay thậm chí đứng một chỗ sau lùm cây, thì vẫn có những mũi tên bí ẩn để chỉ cho ta niềm tin cậy và nương tựa vào điều có thế cứu rỗi con người, là Tình Yêu.

NGUYÊN YÊN – KHOẢNG TRỐNG VÀ HOÀI VỌNG

BẤT HẠNH

giả sử hôm nay như mọi ngày

con chim cu vẫn đến gõ vào cửa kiếng
căn phòng vừa sáng đủ
để cặp mắt trong tối tìm ra
điểm dừng

giả như bình minh vẫn mọc mỗi sớm mai
mùi cà-phê điểm tâm vẫn khuấy lên
thứ ma lực xỏ đôi chân
vào thế giới mở – khua
thức dục vọng

giả như cuộc sống vẫn tràn đầy
mùi hoa nhài đầu ngọn gió vẫn tỏa hương
nồi cơm sôi thơm ngát xới vun bát
bên nhau xùm xụp húp
chén say đầy mãn

giả như cuộc đời vẫn là
những cuộc săn đuổi tất bật
mắt mở say mê
đầu hùng hục húc
tim không sợ

giả sử niềm tin vẫn sáng soi
xác tín như bàn thờ trang nghiêm trong nhà
khói hương xì xụp vái
cầu người đã bỏ ta đi
đừng bỏ ta đi

giả như giấc mơ vẫn trở về
người khách lạ hàng đêm vẫn ghé vào
góc xó hiu quạnh của tâm hồn
nỉ non âm điệu
rù quến

giả như tình yêu không xảy ra
mọi thứ chân xác còn nguyên vẹn
như quê hương chưa từng chiến tranh
lịch sử chưa tranh lấn
chúng ta chưa hề khai quật

và con người lại được sinh ra
tinh khiết như bản năng
trí khôn nhắc trái tim tránh
lập lại tai họa

phải làm thế nào
người ta nói điều gì xảy ra
sẽ phải xảy ra
một ngàn đời nữa

bao giờ trần gian còn lỗi lầm
con người còn bị trừng phạt
mình còn phải
gặp nhau.
(26/10/2021)

“Giả như” là hoài vọng từ khoảng trống – một thứ hố thẳm – trăn trở không ngừng, trước một xã hội mà chân-giả bị đánh đồng, mà con người luôn bị đánh động bởi dục vọng. Những “giả như” vừa muốn níu giữ sự tồn tại của cái đẹp, nhưng cũng phơi bày nỗi cô đơn và khát vọng trước những bất toàn, lỗi lầm của trần gian, con người bị trừng phạt. Nên chi, mình còn phải/ gặp nhau… Để chi vậy?

Để… Chờ.

HÃO

mỗi ngày

đứng trước gương tôi chờ

bên trong tấm gương cặp mắt chờ

chiếc bóng trên tường chờ

bài thơ cũng chờ

chờ đến một ngày

thời gian phủ mờ ký ức

và sẽ chẳng ai làm sao còn nhớ nổi

mình đang chờ đợi

chuyện gì

(26/7/2017)

Dằng dặc như kiếp người. Sống như để chờ đợi. Vừa có mục đích vừa như không gì cả. Thời nào cũng cứ luôn như thi sĩ Vũ Hoàng Chương, Lũ chúng ta, đầu thai lầm thế kỷ/ Một đôi người u uất nỗi chơ vơ…  Mỗi thời đại đều cống hiến cho con người một nỗi buồn thế hệ. Nó mang nét u sầu, bức phá, thất vọng, nhưng ở đây trong thơ Nguyên Yên nó thể hiện không phải chỉ ở tính thất vọng mà còn từ mơ ước được tốt đẹp hơn, cho dù nhan đề bài thơ đã nói Hão, nhưng như tôi đã nói, đọc thơ Nguyên Yên, cái hiểu không một lối mà nhiều ngõ. Đằng sau Hão là một tiếc nuối, một hy vọng. Và tôi thấy được một niềm tin rất trong trẻo, con người lại được sinh ra/ tinh khiết như bản năng… Thiệt mà nói, khó đào xới cho ra ở vào thời này, một cô gái hiện đại, lại giữ được cái mầm khí trong sáng: bản năng con người là tinh khiết (nhân chi sơ tính bổn thiện), thế thì, niềm tin vẫn sáng soi/ xác tín như bàn thờ trang nghiêm trong nhà và hoài vọng của cô cũng đã le lói sự sinh ra của những con chữ xóa được cơn mê sảng của nhân loại. chúng ta lại biết bật khóc, bật cười/ biết quay đầu lại/ làm người.

Nguyên Yên luôn đặt mình trước câu hỏi về sự hiện hữu và hư vô. Hiện hữu như một níu kéo ngay trong khoảnh khắc nó tan biến. Và hư vô trong sự vắng mặt của chính mình. Dường như là phân vân – để làm gì –, trước tất cả những mâu thuẫn, của cuộc sống và thân phận con người,

này các người nhân danh tình yêu

ở đây tôi hiện hữu nơi này

hiện hữu dù chỉ trong im lặng

hiện hữu cả trong cơn bôi xóa

(Điếu Ca)

HẾT

không phải không có ai

mà là có quá nhiều người đã từng ở đó

giờ không là ai cả

không phải vì thiếu vắng điều gì

mà là có quá nhiều thứ từng là cần thiết

giờ không là gì cả

(7/2025)

VẮNG NHÀ

những trái ớt chín, khô héo trên cành

bình hoa tulip trên bàn, gục đầu ủ rũ

căn phòng không màu không mùi không vui buồn

chỉ những nốt lặng, trào ra từ cây piano

đậy nắp

người chết không hót không bay không nhảy múa

con hạc mào đỏ* xếp cánh thôi mơ thôi thơ

con chó thất lạc buồn rầu

ngọn gió vô tâm, xào xạc

không tin nhắn

trên tầng mây kia hay dưới lòng đất này

chả nhằm nhò gì nữa

trong nghĩa trang tâm hồn kẻ ở

sự vắng mặt của người đi**

là phần mộ vĩnh hằng.

(23/11/23)

TRỐNG TRẢI

là sự vắng mặt của thứ từng hiện diện

sự im lặng sau tiếng nói hằng thân thiết

là khoảng trống đã một lần tràn đầy

là máu trong tim – ngưng chảy

là bầu trời vắng sao

đêm hoang vu không đèn

con đường thênh thang vô định

giấc mơ chưa thức – đã quên 

là lý tưởng sụp đổ

giải Nobel hòa bình bị thu hồi

người ôm bom nổ banh xác

không để lại lý do, chính kiến

là thả rơi linh hồn

giữa những vách đá hẹp

chung quanh không đài tưởng niệm

không đền ma quỷ thần thánh

là sự mỏi mệt tận cùng

chẳng còn điều gì kích động được ký ức

câu chuyện không nghe, không kể

nốt nhạc im hơi, bặt tiếng

là khi nước mắt khô đi

mọi thứ đều trở nên dư thừa

hiểu biết càng vô hiệu

những đốm loang không thể tẩy xóa

là khi đời sống không còn khiếp đảm

vết thương không hút tỉa

khuôn mặt người thương không còn diện mạo

sự trống rỗng không ngừng đục khoét

là chốn cuối cùng sau mọi sự hủy hoại

của một lần, một thời tín ngưỡng

tình yêu, con đường, ánh sáng, bản nhạc

cả bóng tối cũng không buồn nấn ná

là sự dừng lại – vĩnh viễn

ở đây – hay bất cứ nơi đâu

(15/08/2023)

 DỨT

đóng chặt cánh cửa,

để lại tất cả sau lưng

như thời đẩy mái ngược dòng

ra đi nhắm mắt hòng thoát

đóng chặt cánh cửa

nhốt từng giấc mơ sao trời

khóa trái mọi trối trăn

những hồn ma hệ lụy

đóng chặt cánh cửa và quăng đi chìa khóa

chiếc rương của một thời châu báu

bầu rượu tràn hớp say

căn nhà có huyễn tưởng bóng mát

đóng chặt cánh cửa

vứt bỏ mẩu quen thuộc cuối cùng nào sót lại

ngoài kia những chiếc lá ố vàng đang rụng

mùa thu cũng bỏ đi

đi như một linh hồn rút lui

không định trở lại

đi chuyến nhẹ hẫng về mai sau

cầu cho trót lọt

(4/11/2022)

Một trống trải của hư vô. Một ngưỡng cửa giữa khao khát và thất vọng, là sự dừng lại – vĩnh viễn/ ở đây – hay bất cứ nơi đâu.

Cửa đã đóng, chìa khóa đã quăng, cầu cho trót lọt, tôi dựa vào tri giác vô thường của nhà Phật để hiểu rằng sự dừng lại là một bắt đầu khác.

Ở bài thơ Vô Nghĩa, Nguyên Yên nhắc lại một ký ức không quên, mẹ gánh con/ xuyên miền lửa đạn Những đứa con của mẹ đã một lần/ trồi lên từ móng vuốt đại dương… bài Chờ Đợi tiếp nối thời gian những nỗi nhớ, những khổ nạn thời Sài Gòn phong ba, thời người ta phải chọn cái sống trên sợi chỉ sinh tử. Trong đó, báo động, một ký ức để lý giải đầy đủ cho hiện tại đã bị lãng quên lấn chiếm, khiến con người như cọng phiêu bồng không rễ…  những ngõ hoang những lối mòn rêu cỏ/ ký ức còn mở mắt/ quanh co không thể trở về, cái day dứt của một thế hệ sau chiến tranh, ký ức quá khứ cùng với những nghịch lý của hiện tại.

CHỜ ĐỢI

chỉ một tiếng động nhẹ
đủ bồn chồn thức
biết không phải anh gọi
vẫn mở mắt cố tìm một dấu hiệu

cố thuyết phục mình
như mỗi đêm đứa nhỏ hồi hộp nhìn ra cửa
mút tay chờ cha chờ mẹ
đi cải tạo không về

người bạn thân lên tàu
đứa nhỏ mỗi ngày chạy sang nhà mẹ bạn đợi tin
người mẹ một hôm hóa điên
ôm chầm nó như ghì xác con vào lòng

Sài Gòn những đêm cúp điện chờ sáng
bọn trẻ con trong xóm bu quanh cây me trước nhà
chờ bà ngoại quết trầu kể chuyện ma
thành phố chờ rợn gáy

kẻ rồ dại chờ tình yêu
người ngây thơ chờ sinh trẻ ra đời
con thiêu thân chờ đèn
cuộc sống chờ chết

con người như con vật thuần phục
chờ vô điều kiện
chờ vãi nước miếng
chờ bất cần thưởng

miễn trái tim còn đập
ngọn lửa còn âm ỉ
chỉ cần lóe lên một tín hiệu
người ta có thể chờ hàng thế kỷ.

(26/10/2021)

Tôi đồng tình với tác giả, sẽ chờ – dù đó là một nỗi vô hình hay một tiếng động nhẹ quen thuộc – vẫn chờ, miễn trái tim còn đập/ ngọn lửa còn âm ỉ/ chỉ cần lóe lên một tín hiệu/ người ta có thể chờ hàng thế kỷ. Nguyên Yên bất chấp tất cả, miễn trái tim còn thức, một thách thức quyết liệt rất lãng mạn. Thế thì chúng ta sợ gì sự phá sản của niềm tin vào thế hệ chúng ta đang sống?

Và chữ nghĩa vẫn còn là khí giới. Hãy đi. đầu tư vào ngôi nhà có khu vườn đất màu/ cấy vào đó khát khao/ chờ phép lạ mọc'

TIN

là khi trái tim phỉnh cái đầu
mở ra bầu trời
mời gọi giấc mơ

là khi chênh vênh trên miệng vực
ảo tưởng một bàn tay
chìa ra hy vọng

là những phút giây hứng khởi bay
ngực căng dưỡng khí
no say sung mãn

là bước vào những mẩu đối thoại hai chiều
mở cánh cửa ký ức nhìn thấy tương lai
mặc kệ vết thương sâu hoắm

là đầu tư vào ngôi nhà có khu vườn đất màu
cấy vào đó khát khao
chờ phép lạ mọc

nhằm nhò gì những chương sách
nhằm nhò gì những tiên đoán chiêm nghiệm
chúng ta thừa khả năng viết lại câu chuyện giả tưởng
nơi con người ai cũng tìm được đối tượng
và một kết cục có hậu.

(26/10/2021)

Giả tưởng mà không giả tưởng. Hãy đọc lại bài thơ xem. Vì người ta không viết bằng cái đầu mà người ta viết bằng trái tim. ai cũng tìm được đối tượng và một kết cục có hậu, đó là một hoài mong thật sự, vì trời đâu che riêng ai, đất đâu chở riêng ai (ngạn ngữ Trung Hoa), nên nói giả tưởng chỉ là một cách làm cho nhẹ đi nỗi thiết tha của hoài vọng kia thôi.

SINH NHẬT

tôi cúi xuống thổi ngọn nến hồng

nghĩ về những điều bất tử

                                      đã bị dập tắt

ánh lửa bếp lò bà ngoại đốt

tiếng chim ban sáng hót trong hồn

ba ngàn cánh cửa vào thế giới

giấc mơ mọc cánh chọc trời

ngôi nhà thanh xuân

những cánh cửa mở

cơn gió xa, bông hoa lạ,

rì rào ngôn ngữ trái tim

hành tinh của em

bão trong lồng ngực

mặt trời của anh

lửa trong khóe mắt

khu vườn tâm hồn chúng mình

những buổi bình minh

ngây dại tin yêu

thật thà tưởng tượng

bầu trời này mặt đất này

của chúng ta

sao mai của chúng ta

bản nhạc của chúng ta

bài thơ của chúng ta

nụ hôn trên môi ta ngọt

chuyến tàu tuổi trẻ chiếc vé một chiều

những sân ga những điều bỏ lại

hôm nay ngày mai là những hôm qua

những lung linh cuối cùng

                                          chờ tắt.

(8/24)

Trái tim mới có thể nhận ra đúng nghĩa của những điều bất tử. ánh lửa bếp lò bà ngoại đốt/…giấc mơ mọc cánh chọc trời/ ngôi nhà thanh xuân/ những cánh cửa mở/ cơn gió xa, bông hoa lạ/ rì rào ngôn ngữ trái tim, cho dẫu có thể là một hành trình chông gai của bão trong lồng ngực/ lửa trong khóe mắt của anh và em. Cho dẫu bầu trời này mặt đất này/ của chúng ta/ sao mai của chúng ta/ bản nhạc của chúng ta/ bài thơ của chúng ta/ nụ hôn trên môi ta ngọt là những lung linh cuối cùng chờ tắt, thì chúng ta vẫn kiên định, Đợi:

ĐỢI

có khi là ngọn đèn đêm,

có khi là ánh trăng lệch

có khi chỉ là đốm cháy nhỏ

cố tỏa sáng

là cánh cửa sổ mở tìm cơn gió

là bản nhạc cũ bật lên

bài thơ xưa rích trên bàn

đòi một dấu phẩy

thời gian qua đi

căn phòng vẫn nguyên vẹn

như thể những điều đã một lần khô quánh

trong tim

lại có thể - chảy về

(3/8/2025)

Trong khoảng trống tưởng vô vọng đã có ánh sáng của nhiệt huyết, có khi chỉ là đốm cháy nhỏ/ cố tỏa sáng, thì không lý do gì mà chúng ta không hy vọng vào một ngày được mở mắt thức dậy/ thấy mình là ban mai… ý lời thật đẹp, thật thơ.

bình minh 

mở mắt thức dậy

thấy mình là ban mai của Amanda Gorman

là sáng chủ nhật trời quang đãng

nắng ấm sau cơn mưa dầm

thức dậy từ bóng tối

thấy màu sắc mọc lên trên ngọn đồi

chúng ta là hành tinh xanh

là trái đất trở mình sau cơn tắm gội

thức dậy vượt qua những hố sâu

ngước mắt nhận anh em, nhận bạn bè

chúng ta những đứa con của Mẹ

không thể ngủ mê trong chia rẽ

thức dậy ngắm nhìn bầu trời

chúng ta đã băng ngang mùa đông dài

nụ hoa xuân trên cành vừa hé nở

có nghe thịt da tự do hít thở

thức dậy bạn bè tôi ơi, thức dậy

nhìn đàn én rủ nhau bay về phía mặt trời

lịch sử trở dậy chào ngày mới

thế giới nhân văn đang cựa mình

chúng ta trở dậy
bằng cặp mắt mở,

hớn hở như bầy trẻ thơ

tập ăn nói, tập cư xử tử tế

chúng ta trở dậy
bằng nhịp tim bằng tấm lòng

tập lắng nghe nhau, xóa mọi giận hờn

sửa soạn tâm hồn cho thông điệp sự thật

mở mắt thức dậy sau đêm mưa

thấy mình như ban mai trên ngọn đồi

bài thơ ngân vang trong lồng ngực

và cái đẹp thức dậy

hồi sinh.

(Sáng Chủ Nhật, 24 tháng Giêng 2021, California sau cơn mưa)

KẾT TỪ

Bài viết này, từ ý thơ của Nguyên Yên, tôi làm nên một bố cục theo tư duy – khoảng trống giữa những vô nghĩa tồn tại và những bất tử đã bị dập tắt. Khởi đầu là bài thơ Vô Nghĩa, và một số bài tiếp theo, là tra vấn về sự tồn tại của vô nghĩa. Và ở bài Tin, Sinh Nhật, là cảnh tỉnh về sự biến mất của những giá trị thuộc Chân-Thiện-Mỹ. Giữa hai đầu u hoài ấy là những bài thơ về Tình Yêu, Hoài Vọng, là thứ ánh sáng được thắp lên từ khoảng trống.

Tại sao tôi nói khoảng trống. Đó là hình ảnh duy nhất để lại sau những giá trị tốt đẹp bị ruồng bỏ và những phi nghĩa lý được xem như một chuẩn mực mới.

Thơ Nguyên Yên đang sống, thở trong khoảng trống ấy, với nỗ lực, hoài vọng vào chữ nghĩa, một hoài vọng như một thông điệp, thứ chữ nghĩa đánh thức cơn mê, thổi bùng/ ngọn lửa… chúng ta lại biết bật khóc, bật cười/ biết quay đầu lại/ làm người… chúng ta trở dậy/ bằng nhịp tim bằng tấm lòng […] thức dậy bạn bè tôi ơi, thức dậy/ nhìn đàn én rủ nhau bay về phía mặt trời/ lịch sử trở dậy chào ngày mới/ thế giới nhân văn đang cựa mình…

Căn nhà chúng ta vẫn nguyên vẹn. Bóng tối của khoảng trống sẽ được phủ lấp bởi sức sống của cái đẹp, bài thơ ngân vang trong lồng ngực/ và cái đẹp thức dậy/ hồi sinh. Và,

thời gian qua đi

căn phòng vẫn nguyên vẹn

như thể những điều đã một lần khô quánh

trong tim

lại có thể - chảy về

Upland, tháng 9-2025