Cuốn sách “Tiếng chợ” của họa sĩ Lê Thiết Cương vừa được Nhà xuất bản Trẻ phát hành, sau khi tác giả qua đời hai tuần. Nếu còn sống, họa sĩ Lê Thiết Cương lại tổ chức ra mắt tưng bừng, như ba cuốn sách trước đây “Thấy”, “Người và nhà” và “Trò chuyện với hội họa”, để chung vui bạn bè.

Không có sự kiện rộn ràng, cũng không có tác giả hiện diện, cuốn sách “Tiếng chợ” tự vang vọng bằng giá trị riêng. Chỉ 200 trang, chia thành hai phần “Mùi bếp” và “Nếp phố”, 27 tản văn cho thấy họa sĩ Lê Thiết Cương yêu mến cuộc sống như thế nào, đồng thời giúp công chúng tiếc thương họa sĩ Lê Thiết Cương hơn.

Không yêu mến cuộc sống, Lê Thiết Cương không mãi vân vi một cuốn phim âm bản của ký ức: “Những năm từ 1979 - 1992, nhà tôi ở trong một khu tập thể của Bộ Văn hóa. Khu này dành cho các hộ độc thân, chủ yếu là các nghệ sĩ, nhạc công dàn nhạc giao hưởng, diễn viên múa, họa sĩ của bảo tàng mỹ thuật… Tòa chung cư này bốn tầng, mỗi tầng mười phòng, mỗi phòng ba người ở. ba ông độc thân ở chung một phòng… Không có bếp… Và cái hành lang dài buộc trở thành một cái bếp to, gồm 30 cái bếp nhỏ của 30 ông nghệ sĩ độc thân. Tôi mãi không quên được hình ảnh đó. Lạ nhưng buồn tủi quá. Giờ thổi cơm, cái bếp to bỗng trở nên chật chội, đông mà vẫn hiu quạnh. 30 nỗi quạnh hiu trong một cái hành lang tối và chật.

Ngày nào cũng như ngày nào, cứ độ năm, sáu giờ chiều là mười cánh cửa buồng từ từ mở ra. 30 người đàn ông, mỗi người bê ra hành lang một cái bếp dầu, 30 que diêm cùng đánh lên, 30 rá gạo cùng vo, 39 nồi cơm sôi, 30 bìa đậu rán, 30 đĩa rau luộc, 30 con dao, 30 quả ớt, 39 con tôm, 30 bát cơm, 30 đôi đũa, 30 cái quạt nan phe phẩy, 30 mùa thu, 30 cơn mưa… cái hành lang hẹp, dài hun hút, ủ ê trong ánh đèn vàng tù mù yếu ớt. Mười ba năm với mấy nghìn buổi chiều tôi nhìn cảnh những “gia đình một người” như vậy. Nói vậy chứ một người thì gọi là gia đình sao được”.

Không yêu mến cuộc sống, Lê Thiết Cương không thể nhận ra: Tiếng quê là tiếng Việt, nó nhiều hình ảnh, nhiều thành ngữ. Tiếng Việt ở đô thị hôm nay nhạt. Một bác mời chào còn lạng nhộng, mua nốt giúp chị thay vì nói “bán rẻ”, chị nói “ăn miếng đầu hầu miếng cuối”.

Ngày cuối cùng của tháng 7/2025, cầm “Tiếng chợ” thơm mùi giấy mới, bỗng bồi hồi những dư âm cũ. Nếu không phải dừng lại cuộc đời ở tuổi 63, họa sĩ Lê Thiết Cương sẽ tiếp tục ruổi rong theo những “Tiếng chợ” khác.

Bởi lẽ, họa sĩ Lê Thiết Cương lúc sinh thời luôn day dứt trước sự ngổn ngang giữa tiếng chợ và tiếng người: “Đáng nhẽ mở cửa hội nhập, đáng nhẽ đời sống kinh tế khấm khá hơn, bát cơm đầy hơn, miếng thịt to hơn thì phải đồng nghĩa với một mặt bằng văn hóa cao hơn, nhưng có vẻ như mọi sự đang diễn biến ngược lại.

Chả nói gì to tát, lời ăn tiếng nói hàng ngày, cái tưởng chẳng bao giờ có thể mất cũng đã mất đi quá nhiều. Chính xác là vẻ đẹp thanh lịch của lời ăn tiếng nói không phải mất đi mà được thay thế bằng sự dung tục. Nó biểu hiện sự nhếch nhác trong tâm hồn. Có lẽ mất văn hóa làm cho tinh thần người ta trở nên tăm tối nhanh nhất”.