Nguyễn Thị Kim Thoa

Thời gian và không gian của bà tôi

“Thời gian thấm thoát thoi đưa/ Nó đi đi mãi chẳng chờ đợi ai”, ngày còn thơ tôi vẫn nghe bà mụ dì của tôi nhắc nhở như vậy.

Tôi sinh ra ông bà nội ngoại đều không còn, thiếu vắng ông bà là một điều không may mắn cho bản thân, nhưng bù lại tôi có được bà mụ dì rất thương yêu con cháu. Bà về làm vợ ông tôi khi bà nội tôi đã qua đời. Bà khỏe mạnh, đẹp lão, sống thọ, đám cưới tôi bà còn tham dự khi đã ngoài 90.

Khái niệm về không gian và thời gian của bà dường như chỉ là những khái niệm mơ hồ. Bà không biết đọc chữ, không biết những con số, thế nhưng ngày giờ, thời khắc của bà ít khi sai trật. Bà nhớ đúng ngày kỵ của ông bà nội, của ba, của hai chú tôi khi không xem lịch. Bà nhớ từng con ngõ đi lại trong thành phố, để rồi bà mô tả nơi đâu có cây cầu, nơi đâu có cái giếng cổ, nơi đâu có cái am thờ, cái miếu cũ...

Vào bếp đong đếm thời gian của bà thật lạ: Luộc chín một đòn chả thủ dài cỡ một tấc rưỡi, đường kính chừng nửa tấc, thời gian là hai tuần hương (tàn hai cây hương cỡ hai tấc rưỡi). Quết cho nhuyễn hai lạng cá thát lát thời gian là tàn một điếu thuốc (điếu thuốc cẩm lệ). Nêm nếm thức ăn phải nhâm nhi nhiều lần trong khoảng thời gian nhai dập một bã trầu. Ướp muối môn bạc hà để nấu canh chua phải ướp trong chừng một tuần trà (uống xong một tách trà nóng), nếu để lâu môn sẽ mềm, mất độ giòn. Nướng cho nở vàng một khuôn chừng tám cái bánh thuẫn xem chừng cháy hết 5 phân con cúi rơm. Nấu bánh chưng bánh tét thời gian từ khi sao Hôm mọc đến lúc sao Mai lên. Ủ bột nếp in bánh phải ủ hai sương...

Nhìn bóng nắng, nhìn trăng sao, trông hoa nở, theo dõi trái bầu, trái bí, nhìn con nước lên, con nước xuống... bà tôi canh đếm thời gian. Hoa bưởi, hoa cau nở tháng ba, hoa ngâu nở tháng bảy, tháng mười có hoa mộc... Thế đó, thời gian của bà.

Không gian của bà chỉ là khoảng không gian từ nhà riêng gần chùa Từ Đàm đến nhà ông nội tôi ở Vỹ Dạ, nhưng với bà bầu trời bao la, dòng sông xanh sau nhà là tất cả. Bà thường hay nói “to bằng trời” để ám chỉ tội lỗi to lớn khi ai đó nói dối. “Dài như con sông” để ám chỉ nỗi nhớ mong dai dẳng...

Dài một sải tay, một gang tay, ngắn chừng một thốn tay, rộng chừng ba bước đi... Mặt trời lên một sào, hai sào. Mặt trăng lặn quá ngọn tre... Đó là ngôn từ đo đếm của bà.

Những lúc rảnh rỗi bà thường ngâm nga những câu thơ, câu ca dao: “Đêm nay canh vạc về đâu/ Khói sương chưa dễ phai màu thời gian”, hoặc “Sao Hôm chờ đợi sao Mai/ Trách nhầm sao Vược thương ai băng ngàn”, “Đêm khuya cưỡi xuống dần dần/ Sao Hôm xích lại cho gần sao Mai”, “Dần tảng sáng, Mão rạng đông”...

Sống với bà tôi quen dần với khái niệm thời gian, không gian mơ hồ như thế cho đến lúc vào học lớp năm (lớp một bây giờ) mẹ chỉ cho tôi xem giờ trên chiếc đồng hồ con gà, chị Hai dùng chiếc thước dây đo, cắt, may cho tôi chiếc áo đầm trắng để mặc trong ngày tựu trường đầu tiên. Chiếc đồng hồ con gà và sợi thước dây đã làm tôi thay đổi khái niệm về thời gian, không gian. Một vấn đề mới mẻ hình thành trong tâm thức tôi: cần độ chính xác trong đong đếm.

Mẹ thường nói: “Con vào học lúc 7 giờ 30 phút, mẹ để đồng hồ reo thức con dậy lúc 6 giờ, vệ sinh cá nhân, ăn sáng cho kịp đến trường”. Mẹ chỉ cho tôi kim ngắn, kim dài trên đồng hồ ở vị trí nào thì tôi phải rời nhà để đi học. Tôi vui thú khi nghe đồng hồ reo thay cho tiếng gà gáy sáng, tôi biết chính xác giờ phải rời nhà đi học, tôi biết giờ phải đi ngủ, tôi biết..., biết rất nhiều qua chiếc đồng hồ con gà ngày ấy.

Nhưng rồi:

Khi tôi đọc được những vần thơ “Màu thờ gian” của Đoàn Phú Tứ: “Màu thời gian không xanh/ Màu thời gian tím ngát/ Hương thời gian không nồng/ Màu thời gian thanh thanh... Duyên trăm năm đứt đoạn/Tình một thuở còn hương/Hương thời gian thanh thanh/ Màu thời gian tím ngát”.

Khi nghe “Ôi ngát hương thời gian mùi thạch thảo” trong nhạc phẩm “Mùa Thu Chết” của Phạm Duy phổ nhạc từ bài thơ do Bùi Giáng dịch, thì khái niệm về thời gian và không gian của tôi không còn cố định trong chiếc đồng hồ con gà và sợi thước dây như trước.

Thời gian, không gian co dãn. Thời gian, không gian sâu lắng. Thời gian, không gian vời vợi...

Đọc “Những vì sao” của Alphonse Daudet tôi mơ mang về câu chuyện của chàng mục đồng và cô chủ nhỏ Stéphanette. Dải Ngân Hà, sao Thiên Lang, sao Rua, sao Bừa Cào, sao Ba Ông Vua... Sự xuất hiện các ngôi sao đã cho chàng mục đồng biết giờ giấc của mình. Và tôi yêu thời gian cô chủ nhỏ ngả đầu trên vai chàng mục đồng đi vào giấc ngủ, mơ về bầu trời cùng đầy trăng sao. Thời gian là mênh mông nhớ. Không gian là tiếng róc rách của những viên sỏi lăn dưới chân chú la khi băng qua con suối nhỏ.

Đọc “Hoàng Tử Bé” tôi nhớ cậu bé tóc xoăn vàng, nhớ con rắn, nhớ bụi hồng... Những nhân vật thoáng ẩn thoáng hiện giữa sa mạc. Thời gian là những thoáng mù mờ và không gian là quãng đi về giữa những vì sao, những tinh cầu.

– “Là gió trăm cây hay là cồn nước đọng/ Người không cười mà hoa cỏ gói trong tay/ Đường áo màu viền trắng cổ thơ ngây/ Màu thời gian người thu tròn giữa áo...” (Đẹp – Nguyên Sa). Mấy câu thơ đưa tôi trở lại ngày thơ, thời gian và không gian với muôn màu cây cỏ lá hoa quanh mình. Thời gian được đong đếm bằng những ước lệ huyền ảo mà có thật.

– “Khói đâu mờ tím căn buồng/ Thời gian ai đốt trên luồng thần giao/ Cố đô lửa cháy gan nào/ Sài đô son sắt như bào như nung”. Bốn câu thơ cuối của bài “Cành mai trắng mộng” của Vũ Hoàng Chương, thời gian, không gian ngày Tết Mậu Thân trở về với bao hình ảnh đau thương chết chóc. Sự việc đóng đinh vào những ngày đầu xuân 1968 nhưng thời gian và không gian đó như tồn tại mãi, mãi và mãi mãi...

– “Em đi rừng núi vào xuân/ Áo thiên thanh dệt trắng ngần hoa bay/ Búp lan dài mướt ngón tay/ Cả lâm tuyền nhớ gót giày phong hương”... (Hoa bay về ngàn – Đinh Hùng). Thời gian là mùa xuân, không gian một xóm Mán có cỏ thơm nếp lúa, có nắng ấm trên mái nhà sàn, có hoa phong lan và có nụ cười trong mây. Ôi! Thời gian và không gian đẹp đẽ khiến tâm hồn tôi thăng hoa theo từng con chữ.

– “Em mãi là hai mươi tuổi/ Ta mãi là mùa xanh xưa/ Những cây ổi thơm ngày ấy? Và vầng hoa ngâu mưa thu/ Tóc anh đã thành mây trắng/ Mắt em dáng thời gian qua”... (Em mãi tuổi hai mươi – Quang Dũng). Ở mãi tuổi hai mươi, ở mãi ngày xanh xưa dù tóc đã bạc màu và mắt xếp bao lần ngấn. Thời gian như muốn ngừng trôi, và thời gian cũng xóa mờ các dấu tích.

Từ một bé con mê mẫn chiếc đồng hồ con gà, thích thú với chiếc thước dây, tôi đã trải qua bao nhiêu là cảm giác, cảm xúc, suy tư về hai khái niệm này. Nhưng nếu chỉ với chiếc đồng hồ và cái thước dây thì Mẹ và chị Hai không thể cho tôi những bài học, những tấm áo thích nghi theo sự phát triển về cơ thể cũng như tâm sinh lý của tôi. Mỗi bài giáo huấn, mỗi chiếc áo đều đong đầy tình yêu thương và sáng tạo của Mẹ và Chị, thay đổi theo thời gian, không gian tôi lớn. Yêu thương và sáng tạo từ con tim, từ khối óc.

Mấy ngày gần đây đọc và nghe nói về Chat GPT, về Google, tôi lại nghĩ đến chiếc đồng hồ con gà và chiếc thước đây.  Dù không biết nhiều về Trí tuệ nhân tạo (AI) nhưng tôi vẫn nghĩ: Nếu con tim không rung động và khối óc không hoạt động tích cực thì cho dù có mấy cái đồng hồ con gà, mấy chiếc thước dây, mấy cái Chat GPT, mấy cái gõ Google cũng không tạo nên sự phát triển hướng đến Chân Thiện Mỹ, để yêu con người, yêu cuộc sống muôn loài.

Viết trong mùa dịch cúm Cô-Vít

*Vi rút corona2 hay vi rút Vũ Hán và những băn khoăn

Vào ngày 11.2.2020 Tổ chức y tế thế giới ( WHO) đã công bố tên chính thức cho loại virus gây sự bùng phát của dịch Covid -19, trước đây gọi là virus Corona mới (2019-nCoV) nay gọi là Virus Corona 2 và căn bệnh mà nó gây ra có tên chính thức là “SARS-CoV-2”.

Mặc dầu vậy, tôi gọi vi rút Corona 2 là vi rút Vũ Hán và tên bệnh do nó gây ra là cúm Vũ Hán. Tôi cho đó là tên gọi đúng và chính xác. Không có gì phải ngại ngùng sợ sệt, không có gì phải mặc cảm lo âu, con vi trùng, vi rút phát hiện lần đầu tiên ở đâu, do ai thì gọi đúng tên người hay địa danh ở đó. Chúng ta từng gọi vi trùng Kook do nhà vi trùng học Heinrich Hermann Robert Koch tìm ra, vi trùng Yersinia Pestis do Alexandre Yersin tìm ra. Vi trùng Eberthella gây bệnh thương hàn do Karl Eberth tìm ra, vi trùng hay bệnh Hensen (bệnh phong) do khoa học Na Uy Hensen tìm ra. Chúng ta cũng đã có các tên gọi: Viêm não Nhật Bản (JEV – Japanese Encephalitis virus), Cúm Tây Ban Nha, Hội chứng hô hấp Trung Đông (MERS: Middle East Respiratory Syndrome)...

Dịch cúm Vũ Hán được cảnh báo lần đầu tiên tại Vũ Hán do Bác sĩ Lý Văn Lượng cùng tám bác sĩ khác làm việc tại bệnh viện Vũ Hán vào cuối tháng 12 năm 2019 và sau đó bác sĩ Lý Văn Lượng đã chết vì nhiễm vi rút này vào ngày 6.2.2019.

Hôm nay lại có những chủng vi rút Vũ Hán biến thể ở các vùng lãnh thổ khác, theo tôi phải gọi chính xác là vi rút Vũ Hán biến thể ở Ấn Độ, vi rút Vũ Hán biến thế ở Anh, vi rút Vũ Hán biến thể ở Nam Phi... Gọi như vậy có dài dòng nhưng không thể gọi khác.

Còn những thuật ngữ như Dòng B.1.1.7 hay Biến thể 20B/501Y.V1 hoặc Dòng B.1.351 hay biến thể 20c/501Y.V2 là ký hiệu dành cho các nhà nghiên cứu.

Dịch cúm Vũ Hán bắt đầu từ một khu chợ hải sản ở Vũ Hán, lan ra các khu vực phụ cận ở tỉnh Hồ Bắc rồi lan đến Thượng Hải, Bắc Kinh...

Ý là nước thứ hai bị ảnh hưởng cúm Vũ Hán nặng nề sau Trung Quốc.

Dịch lan nhanh đến các nước trên khắp các châu lục Âu, Á. Mỹ liền sau đó.

Chiều ngày 11/03/2020, trong buổi họp báo về COVID-19 tại trụ sở của TCYTTG, ông Tedros Adhanom Ghebreyesus - Tổng giám đốc TCYTTG đã chính thức công bố đại dịch COVID-19 trên toàn thế giới.

Khi hệ thống bệnh viện của nước Ý rơi vào tình trạng quá tải, giường bệnh không đủ cho bệnh nhân, thuốc men, trang thiết bị cạn kiệt và cả nhân viên y tế cũng thương vong không còn đủ người làm việc, con số tử vong ngày một cao, nghĩa trang hết chỗ và khi bài hát Rinascerò được hát lên:

“Tôi sẽ được tái sinh, bạn sẽ được tái sinh/ Khi tất cả những chuyện này kết thúc, chúng ta sẽ lại thấy những ngôi sao”...

“Tôi sẽ được tái sinh, bạn sẽ được tái sinh/ Cơn giông tố đang bao trùm chúng ta/ Nó làm chúng ta lung lay chứ không làm ta gục ngã/ Chúng ta được sinh ra để chiến đấu với số phận/ Và chúng ta luôn là người chiến thắng”...

“Những ngày này sẽ thay đổi cuộc sống của chúng ta/ Nhưng lần này chúng ta sẽ học hỏi nhiều hơn/ Tôi sẽ được tái sinh, bạn cũng sẽ được tái sinh”... (Lời Việt do nhạc sĩ Hà Quang Minh chuyển ngữ từ ca khúc Rinascerò của nhạc sĩ người Ý Roby Facebinetti (phần lời của Stefano D’orazio).

Mấy ngày gần đầy nhìn thấy hình ảnh Ấn Độ chìm trong bệnh dịch, người chết không đủ củi để thiêu. Công viên biến thành nghĩa trang.

Lòng tôi co thắt. Tôi đã khóc.

*

Là bác sĩ đã nghỉ hưu tôi không trực tiếp chiến đấu tại bệnh viện, nhưng tôi không thể không tiếp xúc với bệnh nhân.

Tôi khám bệnh tự nguyện cho những người quanh tôi khi họ cần.

Sau mỗi lần khám bệnh, tôi tắm rửa, thay áo blouse, mũ, khẩu trang, tất cả đều ngâm xà phòng để qua đêm, hôm sau đem ra sân giặt rửa riêng.

Tôi còn có ảo giác đau rát cổ họng, tôi súc họng hầu bằng nước muối, nhâm nhi mấy múi tỏi tươi để tìm kiếm ít interféron, rồi tự nhủ: chẳng sao đâu. Tôi lẩn thẩn với cảm giác bất an như thế trong vài ngày.

Con vi rút nhỏ xíu đó tấn công tất cả mọi người không phân biệt giàu nghèo, nam nữ, già trẻ, màu da, tôn giáo, nó chia đều “phúc phần”.

Con vi rút nhỏ xíu làm con người đau từng thớ thịt, không chừa một bộ phận nào.

Con vi rút đó không cho người ta thở, dù không khí tràn đầy.

Con vi rút nhỏ đó khiến ta không được tự do ra ngoài, khiến chợ đò ngưng trệ, khiến trường học, sân chơi đóng cửa.

Tất cả đều đình trệ.

Tất cả đều lo âu.

Tất cả đều bị xoáy vào vòng xoáy: lo cho bản thân mình và lo cho thân nhân ở xa. Mọi chuyện đau ốm đều phó thác cho đội ngũ y tế. Người thân chỉ biết cầu nguyện. Con người cảm nhận được sự cô đơn, trống vắng đến tận cùng.

Mùa xuân 2020 qua đi trong lo sợ, chia cách. Mùa xuân 2021 cũng lại là mùa xuân sợ lo, cách chia, đến hôm nay là đợt phong tỏa thứ 4.

Nếu khi có việc phải ra ngoài, tôi chỉ dùng một bộ đồ, một đôi dép, một áo choàng, một đôi găng tay, tất chân duy nhất, và đặc biệt mang khẩu trang vải hai lớp, lúc về tôi đi vào nhà kho, qua một hẻm nhỏ lộ thiên, vào phòng tắm, thay tất cả áo quần, bỏ vào một xô xà phòng ngâm qua đêm. Tôi làm vậy vì sợ con vi rút Vũ Hán.

Ngày còn đi làm tôi cũng đã nhiều lần tiếp xúc trực tiếp với nguồn lây. Trong nhiều tháng tôi đã từng uống mỗi ngày hai viên Délagyl để tránh sốt rét, phải uống 4 viên Sulfamit mỗi ngày để lao vào điều trị dịch hạch thể máu, cũng đã có lúc phải uống 6 viên Rimartan một lần sau khi khám và điều trị cho bệnh nhi bị nhiễm trùng máu do Méningocoque... Thế mà chẳng sợ. Hôm nay con virus Vũ Hán đã làm tôi sợ.

Cái cảm giác sợ nó dai dẳng, dùng dằng, lúng túng, kéo dài. Nói như một người có kinh nghiệm sau khi bị nhiễm vi rút Vũ Hán: Ông Richard Quest, chủ bút của CNN Business đã có nhận xét thật chính xác: 

“Có thể ví Coronavirus với một cơn lốc xoáy. Khi chạm đến nạn nhân, nó xoáy vào cả cơ thể, gây nên hỗn loạn. Hệ thống miễn nhiễm của bệnh nhân không biết cái gì đang xảy ra”.

“Nó hung hăng tàn phá cơ thể người bệnh, vô hiệu hóa một số cơ phận và làm tổn thương một số cơ quan khác. Vào lúc bạn nghĩ rằng “Cảm ơn Thượng Đế, cơn bệnh quái ác đã qua đi”, bạn sẽ cảm nhận ra COVID-19 đã để lại hậu quả ở rải rác khắp nơi trong người ban. Nó sẽ ở lại với bạn rất lâu, chưa biết đến bao giờ mới thật sự chấm dứt! COVID là cơn cuồng phong có một cái đuôi rất dài”.

Tránh tiếp xúc, ít gặp gỡ, làm việc tại nhà, mua sắm, học hành “on-lai”, bạn bè gặp nhau trên facebook, qua tin nhắn. Trước đây mỗi cuối tuần các con, các cháu thường ghé chơi, ở lại tổ chức ăn uống, nói chuyện huyên thuyên, nay thì nói chuyện qua điện thoại.

Qua điện thoại thì chỉ trao đổi ngắn gọn những điều cần thiết: cháu phải thế này, con nhớ thế kia... không thể trình bày hết mọi điều, mọi ý muốn nhắn gởi, cứ thế thưa dần cuộc chuyện... xa dần... xa dần.

Cuộc sống chậm lại, mọi người tự tìm cho mình cách thích nghi trong hoàn cảnh mới. Chúng ta đã co cụm lại, tự nói, tự chơi. Tôi đã thấy một vài người thèm trò chuyện, họ đã mắc chứng “nói thàm” một mình. Tôi cũng thường hát nhỏ vài câu hát khi rửa chén, khi xếp áo quần, đọc to vài câu thơ yêu thích khi chạy thể dục quanh nhà.

Gọi điện cho con cháu ở xa tôi phải lên ý nghĩ, sắp đặt ý tưởng lên giấy trước để tránh nói hoài những câu nhàm chán: Con, cháu có khỏe không, đang làm gì, nhớ làm cái này nhớ làm cái kia, v.v..

Cái con vi rút Vũ Hán kia là ai mà quyền lực ghê gớm vậy. Phong tỏa địa phương hay phong tỏa toàn thành phố tôi cũng phải đi chợ để mua sắm thức ăn.

Chợ truyền thống cách nhà tôi chừng một cây số, ở đây tôi có thể mua hải sản tươi từ Vũng Tàu lên: Cá nục, cá ngừ, cá thu, cá hố, cá liệt, cá khế, cá chim, cá ông căng, cá phèn... tùy từng bữa chợ. Tôi cũng có thể mua mực ống, mực lá, tôm biển, tôm nuôi. Chợ cũng có cá sông cá đồng: cá tràu, cá trê, cá chốt, cá rô, cá bống cát. Cá nước lợ: cá đối, cá măng. Ốc sò thì đủ loại: sò huyết, sò lông, ốc bưu, ốc gạo, ốc xoắn, ốc hút...

Chợ cũng mua bán đủ thứ rau quả. Từ rau nhà trồng đến rau Đà Lạt và cả rau quả Trung quốc. Thật khó lòng phân biệt. Chỉ biết tin vào người bán mà thôi.

Gần như một trăm phần trăm người đi chợ mang khẩu trang, nhưng giữ khoảng cách hai mét hoàn toàn không có.

Tiếng loa phóng thanh nhắc nhở mọi người về khuyến cáo 5K ra rả mỗi mười lăm phút lẫn trong tiếng trao đổi ồn ào của người mua kẻ bán.

Mua trái cây ở một hàng quen, tôi hỏi chị bán hàng đã đứng tuổi, chừng trên dưới 50.

– Khẩu trang chỉ tự mua hay ban quản lý chợ phát?

– Mình tự mua, nếu không mang còn bị phạt nữa chứ.

 – Chị có sợ con Cô vy không?

– Tui chẳng biết gì về con cô vy, cô viết, nghe người ta nói bị bệnh này là phải ở nhà thương một mình, không có người thân, chết nhà nước thiêu xác, tui sợ lắm, nên người ta bảo gì tôi đều làm theo. Dạo này khách mua vắng, trời nóng trái cây mau hư nên lời ít, có khi còn lỗ vốn nữa.

Qua đến hàng thịt, chị bán thịt trẻ trung tuổi chừng trên dưới 30. Tại quầy hàng của chị có để sẵn một chai dung dịch khử khuẩn, người mua có thể tự khử trùng tay. Tôi hỏi chị:

– Chị có sợ con Cô vy không?

– Con Cô vy là con gì hở bác?

– Con vi rút Cô rô na đang gây bệnh dịch đó.

– À con Cô rô na thì em biết, hàng ngày ở nhà bọn con trẻ hát bài:  “Tên của em ấy là Cô rô na... Cô rô na... Em từ đâu, quê em là Vũ Hán... Cùng rửa tay xoa xoa xoa... đẩy lùi vi rút Cô rô na, Cô rô na”. Chị bán hàng trẻ trung hát một đoạn.

Tôi thật bất ngờ khi chị ấy hát vui vẻ như thế.

– Chị hát hay quá, thế chị có sợ con Cô rô na không?

– Sợ chứ bác, bệnh không có thuốc chữa mà, nhưng không đi bán lấy gì nuôi con. Mình đeo khẩu trang, về tới nhà là em tắm xà phòng liền. Em lau chùi nhà kỹ lắm bác.

– So với khi chưa có con Cô rô na, lợi tức của chị có giảm không?

– Ôi bác ơi, ngày trước khi chưa có dịch mỗi ngày em kiếm được 300 – 400 ngàn, mấy bữa nay chỉ còn chưa được nửa. Vậy mà còn đỡ hơn mấy người bán hàng quán gần nhà em, quán xá phải đóng, có nhà phải ra chợ đầu mối lượm rau củ quả hư đã vứt đi, về gọt bỏ phần hư nấu ăn đó bác.

Ghé qua hàng bà lão bán rau hành gần hẽm bán trái cây, tôi mua ít hành ngò và mua thêm trái gấc. Gấc nhà trồng, loại gấc Bắc có gai nhọn và thưa, gấc Bắc làm dầu gấc có màu đỏ thắm, mà khi nấu canh chua hay canh cá bỏ làm màu rất đẹp.

Tôi hỏi bà lão:

– Bán có đắt hàng không bà?

– Ế lắm cô, dịch diếc gì làm đảo lộn hết mọi công việc, bà lão vừa nói vừa kéo cái khẩu trang xuống, hình như bà không quen đeo khẩu trang và có cảm giác thiếu khí. Bà lão nói tiếp:

– Không đi bán thì buồn, tôi già rồi, ra đây có người nói chuyện, bán được vài ba đồng cũng vui, ở nhà đi vô đi ra không có việc gì buồn lắm.

– Bà không sợ bệnh dịch à?

– Tôi già rồi không sợ gì cả, chỉ sợ mình bị bệnh về lây cho con cháu. Tuổi này rồi mà còn sợ gì cô.

– Bà có biết con vi rút gây bệnh là con gì không?

– Con Cô Vy tôi biết mà cô, ở nhà xem TV tôi nghe nhắc tên nó hoài, hình như nó từ Tàu lây qua mình đó cô.

– Ai nói với bà là nó lây từ Tàu.

– Cả chợ ai cũng nói thế.

– Từ Trung Quốc chứ.

– Tàu hay Trung Quốc như nhau, gọi Tàu ngắn và dễ nói hơn.

 – Ở chợ này thỉnh thoảng vẫn thấy mấy người đàn ông Tàu đi chợ, hình như có khu chế xuất của Đài Loan gần đây đó cô. Mọi người vẫn gọi là mấy ông Tàu hay mấy ông người Hoa.

Tôi thích đi chợ hơn đi siêu thị mặc dù đi siêu thị trong mùa dịch an toàn hơn. Tại siêu thị có người đo nhiệt độ trước khi vào, có dung dịch sát khuẩn để ở nhiều nơi, có thể giữ được khoảng cách và hàng hóa cũng tương đối đầy đủ. Thế nhưng ở siêu thị hàng hóa luôn được đóng hộp xốp, bọc ni-lông mà tôi thì luôn muốn mình được sờ tay chọn lựa.

*

Đi chợ nhìn thấy, cảm nhận:

Những con cá tươi nằm trên khay i-nốc, bất động nhưng đôi mắt xanh của nó như nói với tôi:

“Chết có gì sợ đâu! tôi đã có một quãng thời gian tươi vui, mát mẻ, vẫy vùng trong biển khơi, bây giờ tôi chết, xác tôi sẽ giúp cho các bạn một năng lượng nhỏ để tiếp tục cuộc sống dài hơn tôi một tí, những acid amin của tôi, những chuổi DNA của tôi tiếp tục sống trong cơ thể của các bạn, tôi hiện hữu và tôi hiện hữu. Tôi tái sinh và tôi được tái sinh”.

Cầm con cá hố trên tay lật lui lật tới xem nó có còn cứng không? Cái đuôi dài của nó quệt vào tay, tôi nhận được một cảm giác êm ái:

“Chết không có gì đáng sợ, bất cứ ở đâu bạn cũng cảm nhận dược sự yêu thương, bất cứ ở đâu bạn cũng cảm nhận hạnh phúc khi bạn cho ai đó một phần của mình. Đuôi cá mơn trớn tay tôi và ngầm nói với tôi như thế. Tôi sẽ tái sinh, tôi sẽ được tái sinh.

Trước đây mỗi lần đi qua khu bán động vật sống: ếch, lương, cá diêu hồng, cá bông lau, tôi đi thật nhanh, tôi sợ khi thấy người ta lột da ếch, đập đầu cá tràu, gõ đầu cá trê... Nhưng rồi có một hôm trong mùa dịch, tôi đứng lại vài phút nhìn những con ếch cố sức vùng vẫy khi bị cột chân với nhau từng chùm. Tôi quan sát những con ếch nằm trên chiếc khay i nốc. Chúng chọi nhau nhưng cuối cùng không nhích được phân nào, chỉ có những đôi mắt dương to nhìn tôi, tôi tự nghĩ:

Các con ếch đang dính chùm với nhau, con người có khác gì đâu? Thế giới đã thay đổi rồi.

Những con cá diêu hồng bơi lội trong thau nước chật chội, người mua lựa một con ưa thích. Người bán dùng chày đập vào đầu cá, con cá giãy mấy cái nằm yên.

Tôi sẽ tái sinh, tôi sẽ được tái sinh...

Về nhà hình ảnh những con cá tươi, con ếch quay trong đầu tôi

Chúng ta đã mất đi những nụ cười, có ai thấy nụ cười sau chiếc khẩu trang.

Những câu chuyện ngày giãn dân

1/

Nhà tôi chỉ có hai người già, cổng khép hờ không khóa, những đứa trẻ quanh xóm thường vào chơi hay đọc sách. Cuối hẻm là nhà của ông tổ trưởng dân phố, ông ấy biết tôi là bác sĩ nhi khoa nên thỉnh thoảng đem cháu nội ngoại qua nhờ khám bệnh, tôi không thể từ chối. Ban đầu họ ngỏ ý muốn trả tiền công cho tôi nhưng tôi không nhận. Trước đây, khi còn đi làm tôi thường đi khám cho các trẻ mồ côi, cho các phòng khám từ thiện, do vậy nếu khám thêm một vài em hàng xóm không có gì là phiền phức cho tôi.

Trong xóm còn có hai dãy nhà cho thuê. Cư dân của hai khu nhà trọ này là công nhân từ miền Trung vào, từ miền Tây lên. Họ là công nhân của những khu công nghiệp chế xuất, may mặc, giầy da... ở Bình Dương. Con cháu họ cũng được tôi khám miễn phí mỗi khi đau ốm.

Không có thời khóa biểu khám bệnh, thời gian trong ngày của tôi là làm việc nhà: đi chợ, nấu ăn, vệ sinh lau chùi nhà cửa, giặt giũ, chăm sóc hoa, rau trong mảnh sân nhỏ, thì giờ còn lại dành cho việc đọc sách, viết lách, vẽ vời lai rai..., do vậy các anh chị bế con đến lúc nào tôi khám lúc đó, có lúc đang ăn tôi đành bỏ dở bữa vì không thể để các cháu khóc dài được.

Tôi không có gì phải phiền hà về những “cháu khách” không mời mà đến không đúng giờ này: Lòng tôi rộng mở và tôi vui.

Ngoài những “cháu khách” đôi khi cũng có những “ông bà khách” đến nhờ đo dùm huyết áp, xem lại cái khớp đau... tất cả đều miễn phí.

Công việc khám bệnh không nhiều, năm ba bận một tuần mà thôi.

Dịch Covid lan rộng, thực hiện chỉ thị 16 của chính phủ, giãn dân, tránh tiếp xúc, nhưng rồi trong xóm các cháu sốt ho, tiêu chảy, ói mửa họ đều đến nhờ tôi như những lần trước.

Không thể coi thường con “vi rút Vũ Hán”. Trang bị áo blouse, mũ nilon, khẩu trang hai lớp (lớp trong khẩu trang y tế, lớp ngoài khẩu trang vải), tôi chỉ có thể làm được như thế để khám bệnh. Do không có sự trợ giúp của cận lâm sàng, tôi phải khám rất kỹ từ ngọn tóc đến móng chân. Phải mất từ 15 phút đến 20 phút cho một trẻ. Xin mở một ngoặc đơn ở đây để nói thêm: từ khi tôi chuyển viện kịp thời cho hai cháu ở khu nhà trọ: một là trường hợp lồng ruột ở một cháu 5 tháng tuổi và một là trường hợp cháu trai 7 tuổi bị ruột thừa viêm, các anh chị ở hai khu nhà trọ tin tưởng và tôi “có thêm việc làm”.

Khám bệnh trong mùa dịch như thế này là một lỗ hổng khá lớn cho việc quản lý dịch bệnh, tôi biết thế, nhưng nếu tôi không khám, các anh chị ấy bế con ra nhà thuốc tây “cắt thuốc” e còn nguy hiểm hơn. Mặc dù khám miễn phí, lại có nguy cơ lây nhiễm nhưng tôi không thể làm khác.

“Cắt thuốc” là một tệ nạn ở Việt Nam không biết bao giờ mới chấm dứt. Người bệnh thường đến khai bệnh ở quầy thuốc tây, một anh hay chị sơ, trung cấp dược nghe khai bệnh và “cắt thuốc” tùy theo số tiền bệnh nhân có. Có năm ngàn bán năm ngàn. Có mười ngàn bán mười ngàn, bán thuốc theo triệu chứng thượng vàng hạ cám gì cũng có. Ngành y tế Việt Nam dư biết chuyện này nhưng không hiểu tại sao không có biện pháp chấn chỉnh.

2/

Mùa giãn dân, thanh niên thợ thuyền ở đây không có việc làm. Họ rủ nhau ra kênh đào câu cá. Cạnh những gốc dừa nước họ tụm năm tụm ba, phì phà mấy điếu thuốc râm ran nói chuyện. Những con cá rô, cá diếc nhỏ bằng ba ngón tay bị tận diệt. Thỉnh thoảng họ câu được con lươn to bằng ngón tay cái lại la hét giành giựt nhau. Buổi chiều họ tụ nhau hát ka ra ô kê vang xóm vang làng

Đôi ba bữa họ đem gà ra đá chọi, lại hò hét vang một góc vườn.

Những người phụ nữ bế con dạo chơi trên đường xóm sáng và chiều, những đứa trẻ đạp xe vui chơi cùng nhau. Trên bãi đất hoang trước nhà vài thanh niên cùng mấy đứa trẻ thả diều, chạy lui chạy tới reo hò, trông rất thanh bình.

3/

– Bà ơi có nước mắm cho con xin một chén.

Tiếng của chị Th gọi tôi trước cổng. Tôi mở cổng và đưa cho chị nửa chai nước mắm còn lại của mình.

– Con chỉ xin tạm một chén sáng mai có tiền con sẽ đi mua.

– Chị cứ cầm về tôi còn một chai dự trữ nữa không lo gì.

– Sáng ni hai vợ chồng con đi Tân Bình, đến ATM gạo rút được mỗi người một ký rưỡi, đủ ăn cả nhà ba ngày đó bác, may mà có gạo cứu trợ. Chị Th nói rồi vội vàng quay bước.

Vợ chồng chị Th là công nhân từ ngoài Trung vào. Vợ làm ở xí nghiệp may mặc, chồng làm công nhân cho xí nghiệp giầy da. Lương hai vợ chồng đủ sống qua ngày.

Khi đứa con đầu vào lớp một, chị nghỉ làm để đưa đón con đi học. Anh chị là dân ngụ cư, không có hộ khẩu cũng không có KT3*, con cái không được chế độ học bán trú** cũng như bảo hiểm y tế, chị nghỉ việc đi rửa chén bát thuê cho một cửa hàng nhậu mỗi tối. Cửa hàng nghỉ bán chị cũng đói theo.

4/

– Bà ơi, con vào được không?

– Cửa mở con cứ vào

– Bà đang làm gì đó, có rảnh không?

– Con có chuyện gì?

– Con muốn hỏi bà tí việc.

Bé M ở trong xóm, thường hay đến nhà tôi đọc sách. Em được tôi khám bệnh từ khi còn 4 tuổi, năm nay em đang học lớp 12.

Tôi đang nhổ cỏ trong sân, nắng chiều vừa tắt, tôi cũng định nghỉ tay để lo cơm chiều.

– Có gì không, nói ngắn gọn để bà còn đi làm cơm.

– Bé ngồi xuống cạnh tôi trên bệ bồn hoa và thút thít khóc:

– Bà ơi con buồn quá, giãn dân, nghỉ việc dài dài, làm ăn thất bát, ba mẹ con cãi nhau cả ngày, chẳng ai ngó ngàn gì đến chị em con cả.

– Sao thế, nghỉ học ở nhà có thì giờ chị em chơi với nhau càng thích chứ, rảnh quá qua bà đọc sách cũng được.

– Không phải vậy đâu bà. Ba mẹ không ai nhìn ai, bữa cơm nuốt không trôi, mẹ con gầy rộc đi.

– Bà ơi mấy hôm nay con buồn muốn chết, con đã nghĩ đến chuyện nhảy cầu tự tử, con nói với nhỏ bạn, nó ôm con khóc, nó nói chắc con bị trầm cảm và khuyên con đi khám bác sĩ. Con không biết hỏi ai con qua nhờ bà, bà đừng la con.

Tôi ngồi lặng yên để cho M nói tiếp

– Nghỉ học gần hai tháng con định học thêm ở nhà chuẩn bị cho kỳ thi cuối cấp, nhưng không khí gia đình con căng quá, em con nó bỏ đi chơi với bạn suốt ngày đến tối mới về, không biết đi đâu, ba đi phần ba, mẹ lo phần mẹ con chán và muốn chết.

Một đứa bé 17 tuổi, dễ thương, ham đọc sách, dịch bệnh, giãn dân, cha mẹ mất việc, không khí gia đình căng thẳng đã khiến đứa bé rơi vào trầm cảm, muốn tự vẫn, tôi cầm tay bé M và nói:

– Không có gì là không giải quyết được, con cố gắng phấn chấn lên, về nhà nói chuyện với mẹ, giúp mẹ công việc nhà, mọi chuyện rồi sẽ qua.

Tôi nói vậy nhưng trong lòng thấy sợ hãi, thương cảm, lo âu.

            Ghi chú

*KT3: chế độ tạm trú dài hạn.

** Học bán trú: học cả ngày, ở lại ăn trưa tại trường.