Đông Ngàn Đỗ Đức

CẤU TRÚC NGHỊCH LÝ

(Hội họa của Nguyễn Hồng Hưng)

Khoảng 30 năm trước khi còn ở Hà Nội, nhà điêu khắc Nguyễn Hồng Hưng bên cạnh những tượng tìm tòi phá cách ông còn viết văn. Nhiều truyện ngắn của ông in trên tờ Văn Nghệ của Hội Nhà văn. Những câu chuyện của ông chập chờn trong trí nhớ về mưa Hà Nội, phố lụt như lũ rừng… Nhưng là những truyện rất trừu tượng, rất mới như những giấc mơ thời hồng hoang. Nói tóm lại với người quen với truyện hiện thực như tôi thì đọc không hiểu… Lúc ấy tôi chưa biết viết lách gì, nên không dám hỏi.

Từ rất sớm, Hồng Hưng đã có thói quen luôn cựa quậy tìm cho mình một lối đi khác thường, khá ương ngạnh và luôn không bằng lòng với mình trước những gì muốn thể hiện. Bây giờ sau rất nhiều năm làm nghề tôi hiểu ra rằng ông là người cá tính, và cô quả trong việc tìm cho mình tiếng nói nói nghệ thuật. Điều đó có từ rất sớm. Nói chung ông thuộc dạng ngang cành bứa, luôn phản biện lại chính mình!

Bẵng mấy chục năm ông mất hút, chẳng biết đi đâu, rồi bất chợt gặp ông trên facebook. Thấy mái đầu đã bạc! Thì ra ông đã chuyển vào Nam từ bao giờ. Ông đứng trên bục giảng trường Đại học Kiến trúc dạy về Nguyên lí thị giác, viết sách Nguyên lí design thị giác và Bố cục thị giác mỗi cuốn vài trăm trang in tại nhà xuất bản Đại học Quốc gia. Tôi được ông gửi sách, đã đọc và quả thật đọc chậm và rất khó nhằn. Nhưng đó là những trang viết khoa học rất cần cho kĩ năng nghề, những đúc kết không phải ngày một ngày hai có được. Thật sự kính nể ông ở phần nghiên cứu viết sách này. Đó là việc làm rất khó của người đứng trên bục giảng, nếu không nắm chắc vấn đề.

Bất ngờ lần này ông ra Hà Nội làm triển lãm hội họa có tiêu đề Kí ức, bày gần 50 tranh. Tôi lướt qua, thấy vẫn là một Hồng Hưng dẻo dai với sân chơi rộng, độc đáo của riêng mình. Từng ấy tranh thuộc hàng tối giản, có đủ biểu hiện, trừu tượng, hiện thực, tượng trưng. Ông nói với tôi là chỉ vẽ từ kí ức, kể cả hiện thực, không bao giờ có mẫu mã. Những bố cục chỉ đen trắng, đỏ trắng, vàng đỏ như những tuyên ngôn về một nhận thức thực tại. Ông vẽ ngựa phi thì tôi nhìn ra gió, ra nắng, ra tiếng lục lạc, dù ông bảo với tôi chỉ vẽ chơi. Vâng, chơi của các họa sĩ cũng năm bảy đường. Tôi biết ông đang tìm khoảng đất trống người khác chưa cày xới để gieo hạt mới đấy! Nhưng ông có một của độc “cấu trúc nghịch lý” trong triển lãm này gây cho tôi bất ngờ, mà tôi cho rằng chỉ có người làm điêu khắc mới nghĩ ra và chỉ có người nghiên cứu “design thị giác” mới làm được thế. Tôi nghĩ ở đây là một phát hiện, một sáng tạo do khám phá tìm tòi. Không biết rồi chân trời nó sẽ là đâu nhưng nó là một gợi ý mở đường cho những tạo hình tương lai, chưa rõ là cái gì nhưng tôi thấy hay vô cùng. Hãy nhìn chứ H, chữ B, chữ E, chữ Q… và nhiều chữ khác quằn quại với cách cấu trúc khác lạ này thì bản thể một con chữ thôi nội hàm cấu trúc của nó trở nên phong phú lên bội phần vì cáí “nghịch lý” này sẽ đẻ ra hàng chục cấu trúc khác trên một cá thể, giải quyết nhiều trạng thái cảm xúc dẫn đến giải phóng cho người tạo hình vô tiền khoáng hậu. Cái nghịch lý trong cái hợp lý thật kì diệu. Tôi cảm thấy mình chưa thể nghĩ thấu được điều này nhưng với tôi, chắc chắn nó là cái hay nhất trong cuộc ra mắt này của Hồng Hưng… Tôi đánh giá đó là cái mũi nhọn số Một trong triển lãm này. Rất lạ là những cạnh bóng của nó, có gì đó vừa khác biệt, vừa lập thể của Picasso nhưng lại không phải, còn kì ảo hơn mà tôi chưa cắt nghĩa ra được.

Tôi chắc phần lớn người xem tranh không để ý đến cái này, vì xem lướt qua tưởng ông tạo hình mẫu chữ. Hoặc coi cách đổ bóng của ông không có gì lạ...

Đã có những nhà điêu khắc làm những đường xoáy lật trên không gian tự do cũng na ná, nhưng trên một con chữ khép kín nó thực sự gây ảo giác nghịch lý đến giật mình.

Đến đây thì thấy rõ cách nhìn của nhà điêu khắc vẫn chiếm lĩnh trong suy cảm sáng tác của ông. Hội họa khó mà chen chân!

Bên cạnh những tranh vẽ cổ điển như Kí ức phố Lò Đúc, Kí ức đồng quê, thì bức Hoa và chìa khóa như giấc mơ dịu dàng. Bức Mâu thuẫn cho thấy thấy sự hãi hùng của ác mộng. Có bức khái quát mạnh như Bàn đỏ, Kí ức Hà Nội, lại có bức dứt khoát như trắng đen, đỏ vàng, xanh xám đối lập như thái cực của âm dương, mảng màu đối chọi, dứt khoát, khắc nghiệt như tính cách con người ông.

Triển lãm này, có người đánh giá Hồng Hưng là họa sĩ “đa phong cách”. Tôi thì chưa vội vàng nghĩ vậy, vì đa phong cách hay không còn phải cả chặng đường dài trước mặt để định hình. Còn chỉ mới vẽ mỗi tranh một kiểu thì chưa thể gọi ngay là đa phong cách, mà đang tìm tòi thì đúng hơn. Cái hằn lên thành phong cách của một họa sĩ phải được thử lửa và không phải cứ muốn mà được, mà nó là sự đánh giá khách quan của giới phê bình và người yêu nghệ thuật, và cũng cần có thời gian kiểm chứng. Nhưng Hồng Hưng đang trăn trở phản biện lại mình nó thể hiện ngay ở những tranh mà ông đang tìm hình thức thể hiện cho phù hợp nội dung là có thật. Nhưng tôi lại nghĩ Hồng Hưng đang chơi, đang chọn và bản lĩnh của con người quen phản biện lại chính mình sẽ cho sự lựa chọn được những giá trị đắt nhất.

Từ một nhà điêu khắc khá thành công (ông có ba tác phẩm trong Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam), sang sân hội họa ông lại tạo cho mình một nét riêng đa dạng và góc cạnh và mạnh mẽ. Đó có lẽ cũng là sự phân thân của điêu khắc. Tôi thật mừng cho bạn mình là tạo cho mình một không gian mới phong phú và đa dạng và “Cấu trúc nghịch lý” là một cách nhìn của một tay nghề cứng cỏi không chịu yên thân đang gợi mởi thêm đường chân trời cho một thứ tạo hình sẽ hơn cả lập thể. Xin chúc mừng ông ở tuổi 70 mà sức sáng tạo vẫn mạnh mẽ hào sảng như vậy!

4/5/2021