Nguyễn Man Nhiên

Léonard Tsuguharu Foujita (1886-1968), sinh ra ở Tokyo, Nhật Bản, là một nhân vật đặc biệt của giới tiên phong Paris thế kỷ 20, pha trộn giữa truyền thống nghệ thuật phương Tây và phương Đông. Chuyển đến Paris vào năm 1913, ông trở thành một nhân vật mang tính biểu tượng trong nền nghệ thuật phóng túng, kết hợp với những ngôi sao sáng như Picasso và Modigliani. Phong cách của Foujita được tôn vinh nhờ sự tổng hợp giữa kỹ thuật vẽ mực truyền thống của Nhật Bản với tính thẩm mỹ hiện đại của Pháp. Các chủ đề theo phong cách chiết trung của ông bao gồm mọi thứ, từ chân dung tự họa đến cảnh quán cà phê ở Paris, tranh khỏa thân và mèo. Sau này chuyển sang đạo Công giáo, công việc của ông có bước chuyển biến tâm linh, đỉnh cao là việc ông thiết kế Nhà nguyện Foujita ở Reims.

Năm 1921, Foujita gặp Lucie Badoud, một cô gái trẻ đẹp với nước da trắng như tuyết và những đường cong tội lỗi… Trong thập niên tiếp theo, cô sống như nàng thơ, người tình và vợ của ông, truyền cảm hứng cho một số bức tranh gợi cảm và nổi bật nhất mà họa sĩ từng sáng tác. Cùng nhau, nàng Badoud và chàng Foujita là những nhân vật nổi tiếng trong bối cảnh xã hội đương thời của khu phố nghệ sĩ Montparnasse. Ông đặt lại tên cho cô là Youki, nghĩa là “tuyết” trong tiếng Nhật. Làn da trắng sứ của người mẫu Youki lấp lánh trên tấm vải, tông màu hòa quyện hài hòa với chiếc giường, mái tóc dài buông xuống bờ vai trần trong khi đôi mắt nâu sâu thẳm nhìn vào người xem với ánh mắt đăm chiêu. Vào thời điểm này, Foujita lần đầu tiên thể hiện trong tranh mình những yếu tố mà về sau ông sẽ mãi được tôn vinh: mô-típ phụ nữ khỏa thân và một màu nền trắng (fond blanc) độc sáng để truyền đạt cảm giác thực sự của da thịt con người.

Một yếu tố cá nhân khác cũng rất quan trọng trong cuộc đời và tác phẩm của Foujita: con mèo Mike, thú cưng được họa sĩ nhận nuôi ngay sau khi đến Paris. Sự hiện diện của mèo sẽ trở thành một hình ảnh chủ đạo trong các bức tranh của Foujita: đôi khi là bạn đồng hành của nhân vật, đôi khi là chủ đề chính. Foujita – người được mệnh danh là một tín đồ của mèo và phụ nữ, “hoạ sĩ vẽ mèo" đẹp nhất thế giới – ngưỡng mộ tập tính của loài mèo và nhận ra ở chúng, cũng như ở phụ nữ, một sự bất định và không thể đoán trước được. Ông từng nói rằng, mèo được trao cho đàn ông để họ có thể học hỏi từ chúng tính cách bí ẩn của người phụ nữ. "Những người phụ nữ muốn thu hút đàn ông nên vây quanh mình với những con mèo. Tôi không bao giờ nhìn vào đàn ông chỉ nhìn vào phụ nữ – mỗi người đều có những khả năng làm đẹp tuyệt vời như vậy. Nhưng thật không may, hầu hết họ đều chưa phát triển được những khả năng này bởi vì họ chưa học được những bài học mà mèo có thể dạy". Ấn bản giới hạn A Book of Cats (Sách về Mèo) in năm 1930 gồm 20 bức tranh khắc vẽ mèo của Foujita đã trở thành một cuốn sách nghệ thuật hiếm có được săn đón và do đó rất có giá trị với các nhà sưu tập.

Léonard Tsuguharu Foujita nổi tiếng là họa sĩ của phái đẹp và họa sĩ chuyên vẽ mèo bằng thủ pháp rất độc đáo. Ông được biết đến với những bức chân dung, chân dung tự họa, khỏa thân, phong cảnh phố và mèo. Foujita đã áp dụng kỹ thuật sơn dầu của Pháp vào các bức tranh theo phong cách Nhật Bản. Ông cũng là thành viên của Trường phái Paris (School of Paris), một nhóm các nghệ sĩ nổi tiếng sống tại quận Montparnasse.

Con trai của một Samurai, Tsugouharu Foujita mất mẹ khi mới 5 tuổi và được chị gái dạy dỗ. Ông học tại Trường Mỹ thuật Hoàng gia ở Tokyo vào năm 1915. Nhanh chóng được khen thưởng trong các cuộc triển lãm ở Nhật Bản, một trong những tác phẩm của ông đã thuộc về Hoàng đế. Foujita dường như được định sẵn để có một sự nghiệp quốc gia rực rỡ, tuy nhiên ông lại quan tâm đến thẩm mỹ phương Tây.

Foujita đến Paris năm 1913 và học về trường phái tiên phong ở Pháp. Ông trở thành bạn của nhiều bậc tiền bối vĩ đại của nghệ thuật phương Tây hiện đại, bao gồm Pablo Picasso, Henri Matisse, Chaim Soutine, và Amedeo Modigliani. Năm sau, ông đến London nhưng định cư ở Paris vào năm 1915. Foujita nhanh chóng trở thành một nhân vật của Montparnasse và những người mẫu của ông đôi khi nổi tiếng: Kiki, Gertrude Stein, Olga Picasso. Foujita thường xuyên lui tới Pablo Picasso, nhưng ông thích bộ sưu tập Douanier Rousseau hơn là tranh lập thể. Foujita và người hàng xóm Soutine cũng có mối quan hệ thân thiện.

Những bức tranh màu nước đầu tiên của Foujita cho thấy ảnh hưởng của Marie Laurencin và người bạn Modigliani. Vẽ với sự mềm mại hiếm có, Foujita làm việc với kỹ thuật thủ công của Nhật Bản. Phong cách của Foujita rất đặc trưng, ​thích sử dụng màu trắng – được làm bằng hỗn hợp sơn dầu dựa trên keo động vật và đá thạch cao – một đường nét và hình dạng tinh xảo của phối cảnh phẳng. Những bức chân dung, tĩnh vật, và chủ yếu là tranh khỏa thân phụ nữ đã khiến Foujita nổi tiếng. Cuộc triển lãm đầu tiên của Foujita diễn ra ở Paris vào năm 1917 tại phòng trưng bày Cheron. Sau đó, ông tham gia Salon d'Automne, đặc biệt là vào năm 1921 khi nhà phê bình đánh giá cao bức chân dung tự họa của ông, một bức khỏa thân và một bức tranh tĩnh vật khác.

Năm 1926, Nhà nước mua lại bức Friendship. Trong khoảng thời gian từ những năm 1930 đến 1950, Foujita đã đi du lịch rất nhiều nơi và đạt được những thành công quan trọng ở Châu Âu và Hoa Kỳ (ông là giảng viên tại Trường Beaux-Arts ở Brooklyn). Năm 1955, ông nhập quốc tịch Pháp và tặng ba bức tranh cho Bảo tàng Nghệ thuật Hiện đại Quốc gia ở Paris. Theo đạo Phật, ông trở thành người Công giáo ở tuổi 73 và được rửa tội ở Reims dưới tên Leonard để tưởng nhớ Da Vinci. Bước ngoặt này trong cuộc đời đã đưa ông đến với những bức tranh tôn giáo.

Trong những năm 1930-1950, Foujita đã triển lãm nhiều lần ở Nhật Bản. Tính toàn cầu trong tác phẩm nghệ thuật của ông được phân chia theo các thời kỳ chịu ảnh hưởng của phương Tây. Sự độc đáo trong tranh Foujita là kết quả từ việc kết hợp thành công các kỹ thuật hội họa phương Đông và phương Tây. Foujita đã phát triển một phong cách làm nên “thương hiệu” của mình: những bức tranh khỏa thân trong bố cục thanh lịch. Bằng một bảng màu độc đáo do ông tự chế tác và giữ bí mật, Foujita tái tạo sự mềm mại và mịn màng của làn da phụ nữ để trần, mang đến một cảm giác thân mật và gợi cảm khác thường trong hội họa Pháp đương thời.

Ngày nay, người xem có thể thưởng ngoạn các tác phẩm của danh họa Foujita tại Bảo tàng Nghệ thuật Bridgestone, Bảo tàng Nghệ thuật Đương đại ở Tokyo, và hơn 100 tác phẩm khác tại Bảo tàng Nghệ thuật Akita, Nhật Bản.