Phạm Thị Hoài

Chỉ gồm ba từ khóa, ba danh từ biểu thị những nội dung cụ thể và rõ ràng trong mọi ngôn ngữ: killer, flower, moon – sát thủ, hoa, trăng – song nhan đề bộ phim mới của Martin Scorsese cũng đang chiếu ở Việt Nam, "Killers of the Flower Moon" một lần nữa xác nhận ví dụ nổi tiếng của Walter Benjamin về sự bất khả dịch: đều là bánh mì, nhưng pain với người Pháp không giống như Brot với người Đức.

Phiên bản tiếng Việt của "Killers of the Flower Moon" là "Vầng trăng máu", hỏng cả về chữ lẫn nghĩa.

Phần chữ hỏng vì trăng máu hay trăng huyết không liên quan đến máu me giết chóc, tội ác ghê rợn; đó chỉ là tên gọi phổ biến cho hiện tượng mặt trăng chuyển màu đỏ sẫm trong nguyệt thực toàn phần.

Phần nghĩa càng hỏng. Ẩn dụ nền tảng cho câu chuyện đau thương của bộ tộc Osage xuất hiện ngay ở đầu cuốn sách cùng tên của nhà báo David Grann, cung cấp bối cảnh cho bộ phim nói trên: Tháng Tư, muôn loài hoa nhỏ nở rộ như một thiên hà công-phét-ti rắc lên vùng đất của thổ dân Osage. Song tháng Năm, chúng bắt đầu bị những thực vật mọc cao hơn trườn lên, đè đầu, cướp nguồn sống là nước và ánh sáng. Chúng gãy cổ, rụng lá và chẳng bao lâu sau bị chôn vùi dưới lòng đất. Vì thế thổ dân Osage cũng gọi tháng Năm, tháng chuyển mùa, vốn là tháng hay mùa trăng của hoa (Flower Moon), là tháng hay mùa trăng diệt hoa (flower-killing moon). Anna Brown, chị gái của Mollie Burkhart, nhân vật chính trong phim, cũng bị giết vào tháng Năm, cũng bị đè đầu, cướp nguồn sống và chôn vùi như những nạn nhân Osage khác, và sát thủ là những người da trắng. Ẩn dụ này không liên quan đến một vầng trăng nào đó, bất kể máu hay không máu. Trăng ở đây là mùa trăng, là thời, là tháng, như chữ “nguyệt” trong tiếng Việt. Killers of the Flower Moon là những kẻ diệt mùa hoa.

Song không phải chỉ tiếng Việt mới lúng túng. Phần lớn các ngôn ngữ châu Âu giữ nguyên nhan đề tiếng Anh, không dịch. Tiếng Hung một mình một cõi, chọn cách dịch nghĩa: “Megfojtott virágok” (Những bông hoa bị bóp nghẹt). Tiếng Nhật cũng giữ nguyên tiếng Anh, chỉ phiên âm kiểu Nhật: キラーズ・オブ・ザ・フラワームーン. Tiếng Hàn có hai phiên bản, phiên âm của "Killers of the Flower Moon": 킬러스 오브 더 플라워 문 và phiên âm của "Flower Killing Moon": 플라워 킬링 문.

Rất may là tiếng Việt không theo tiếng Trung để dịch 花月殺手 (Hoa nguyệt sát thủ) thành “Sát thủ trăng hoa”. Và không theo ChatGPT. Nó hùng hồn dịch "Killers of the Flower Moon" là “Kẻ sát nhân của hoa mặt trăng” hoặc “Kẻ sát nhân của mặt trăng hoa”.

Nguồn: FB Phạm Thị Hoài