Quy Anh Duong

The Matrix Trilogy là bộ phim gồm 3 phần Matrix, Matrix Reloaded và Matrix Revolution (đạo diễn bởi Andy và Larry Wachowski, 1999-2002) trình bày một kịch bản trong đó thế giới nằm dưới sự kiểm soát của một trí tuệ nhân tạo, được nhân cách hóa bởi các đặc vụ trong phim, đã tạo ra một hệ thống mô phỏng được tạo ra bằng máy tính được gọi là Ma Trận. Khi ở trong Ma Trận, con người không nhận thức được sự nô dịch của họ bởi những hệ thống này và coi thế giới mô phỏng là hiện thực. Tuy nhiên, một nhóm nhỏ những người kháng chiến, dẫn đầu bởi nhân vật Morpheus, đã ngắt kết nối khỏi Ma trận và cố gắng phá hủy quyền kiểm soát nhân loại của hệ thống Ma Trận.

 

Nhìn dưới giác độ chính trị xã hội thì hệ thống Ma Trận là một thiết chế độc đoán, toàn trị gần như hoàn hảo. Lịch sử loài người cho thấy mọi thể chế toàn trị đều vận hành trên nền tảng có một ý thức hệ chủ đạo thống trị xuyên suốt ý thức xã hội. Đoạn đối thoại sau giữa đặc vụ Smith với tù nhân Morpheus có thể hé lộ cho người xem hiểu rõ Ý thức hệ của hệ thống Ma Trận này như thế nào .

Đặc vụ Smith nói với Morpheus:

“Ta muốn chia sẻ một khải thị mà ta đã có trong thời gian ở đây. Nó đến với ta khi tìm cách phân loại giống loài của các người và ta nhận ra rằng các ngươi không thực sự là động vật có vú. Mọi động vật có vú trên hành tinh này đều phát triển cân bằng tự nhiên với môi trường xung quanh theo bản năng, nhưng con người thì không. Các ngươi di chuyển đến một khu vực, rồi nhân giống và nhân lên mãi cho đến khi mọi tài nguyên thiên nhiên đều bị tiêu thụ. Cách duy nhất loài người có thể sống sót là lan tràn sang khu vực khác. Có một sinh vật khác trên hành tinh này cũng theo mô hình tương tự. Ngươi có biết nó là gì không? Đó là loại virus. Con người là một căn bệnh, một căn bệnh ung thư của hành tinh này; các ngươi là một bệnh dịch và chúng ta là những kẻ chữa trị.”

“Ngươi đã bao giờ đứng nhìn nó một cách chăm chú, kinh ngạc trước vẻ đẹp của nó, thiên tài của nó? Hàng tỷ người chỉ sống cuộc sống của họ, lãng quên. Ngươi có biết rằng Ma Trận đầu tiên được thiết kế để trở thành một thế giới hoàn hảo của con người, nơi không ai phải chịu đau khổ, nơi mọi người sẽ hạnh phúc? Đó là một thảm họa. Không ai chấp nhận chương trình, toàn bộ vụ mùa bị mất trắng. Một số người tin rằng bọn ta thiếu ngôn ngữ lập trình để mô tả thế giới hoàn hảo của các ngươi, nhưng ta tin rằng, là một giống loài, con người xác định thực tại của họ thông qua sự khốn khó và đau khổ. Thế giới hoàn hảo là một giấc mơ mà bộ não nguyên thủy của các ngươi vẫn cố gắng đánh thức. Đó là lý do tại sao Ma Trận được thiết kế lại cho điều này, cho đỉnh cao của nền văn minh của loài người. Ta nói nền văn minh của các ngươi, bởi vì ngay khi chúng ta bắt đầu nghĩ cho loài người, nó đã thực sự trở thành nền văn minh của bọn ta, tất nhiên tất cả những gì ở đây là về Tiến hóa, Morpheus! Tiến hóa. Giống như con khủng long. Hãy nhìn ra cửa sổ đó. Các ngươi đã có thời của mình. Tương lai là thế giới của chúng ta, Morpheus. Tương lai là thời của bọn ta”.

Đặc vụ Smith thật sự tin rằng Ma trân chính là một thiết chế đỉnh cao của nền văn mình loài người mà những kẻ như hắn chính là chủ nhân, là tương lai của thế giới mới này. Đấy là ý thức hệ của Smith hay chính xác hơn là của Architect-chủ nhân thiết lập nên hệ thống Ma Trận. Ý thức hệ này có tham vọng giải thích, diễn giải mọi hiện tượng tự nhiên, xã hội và tự cho mình là chân lý duy nhất đúng đắn, phù hợp làm kim chỉ nam cho suy nghĩ và hành động của mọi thành viên trong xã hội. Với nó, chân lý không là sự công nhận được xác lập qua đối thoại mà chỉ còn là sự độc thoại, bác bỏ và trấn áp mọi phản đối, bất đồng.

Khác với các thể chế toàn trị cũ tạo ra sự thật bằng các huyền thoại và tuyên truyền lừa mị, Ma Trận sử dụng sức mạnh của công nghệ thông tin, của A.I để tạo ra một thực tại ảo còn đẹp hơn cả thế giới thực. Ma Trận xây dựng một “thế giới mơ” bằng cách sử dụng một hệ thống phần mềm mà nó đã phát triển. Mục tiêu chính của Ma trận là kiểm soát. Như trường hợp của tất cả các thực thể quyền lực khác, Ma Trận cũng phải khiến con người tin vào “thực tại” mà nó đã hư cấu để điều khiển họ. Hãy xem cảnh Morpheus “mở mắt” cho Neo!

“Morpheus: 'Thực tại' là gì? Làm thế nào để anh định nghĩa điều gì là 'thực'? Nếu anh đang nói về những gì anh có thể cảm thấy, những gì anh có thể ngửi, những gì anh có thể nếm và nhìn thấy, thì thực tại đơn giản chỉ là những tín hiệu điện được não bộ của anh diễn giải. Đây là thế giới mà anh biết (Morpheus chọn một điều khiển từ xa và bật TV. Nó cho thấy thế giới mà Neo nhớ) Thế giới vào cuối thế kỷ XX. Bây giờ nó chỉ tồn tại như một phần của mô phỏng tương tác thần kinh... mà chúng ta gọi là Ma Trận (Morpheus tắt TV và ngả xuống ghế). “Anh đang sống trong một thế giới ở trong mơ, Neo”. “Đây là thế giới thực tế ngày nay” (Morpheus bật TV lên và nó hiện ra một thế giới u ám, tiêu điều, cằn cỗi. Máy ảnh phóng to hết cỡ vào màn hình, sau đó lại phóng to trở lại, và chúng ta thấy rằng Morpheus và Neo hiện đang ở cùng một thế giới ). “Chào mừng đến với sa mạc của sự thật !”.

“Morpheus: Ma trận ở khắp mọi nơi. Nó là tất cả xung quanh chúng ta. Ngay cả bây giờ, trong chính căn phòng này. Anh có thể nhìn thấy nó khi nhìn ra ngoài cửa sổ hoặc khi bật TV. Anh có thể cảm nhận được điều đó khi đi làm... khi đến nhà thờ... khi đóng thuế. Đó là thế giới đã diễu qua mắt anh để làm anh bị che mắt không nhìn thấy sự thật.

Neo: Sự thật nào?

Morpheus: Rằng anh là một nô lệ, Neo. Giống như mọi người khác, anh được sinh ra trong cảnh tù túng, nô dịch. Trong một tù ngục mà bạn không thể nếm trải nhìn thấy hoặc chạm vào. Một nhà tù dành cho tâm trí anh.”

Trong thế giới Ma Trận con người chỉ tồn tại mà không sống, không gian sống của họ gắn liền với cái lồng ấp để duy trì sự sống và năng lượng sinh học cơ thể họ được khai thác để duy trì hoạt động của thế giới máy Machine City. Cuộc sống của họ chính là giấc ngủ gắn với một thế giới giấc mơ bị kiểm soát. Tuy nhiên, mọi hệ thống đều bất toàn và thỉnh thoảng vẫn có những người được đánh thức và tìm cách thoát ra khỏi Ma Trận gia nhâp căn cứ địa Zion của phe kháng chiến chống lại Thế giới Máy. Kiến trúc Sư (Architect) chủ nhân của Ma Trận đã ý thức điều đó nên luôn duy trì một đội quân đặc vụ áo đen – thực chất là chương trình gián điệp theo dõi, vận hành trong hệ thống Ma Trận – chuyên truy lùng, bắt giữ, khủng bố những người đào thoát hoặc xâm nhập từ Zion vào Ma Trận.

Tạo hình đội quân đặc vụ áo đen kính đen trong phim gợi cho người xem liên tưởng đến đặc tính máy móc, công cụ của con người sống trong thể chế toàn trị, trong đó không có tự do hành động, sáng tạo, chỉ có mệnh lệnh và làm theo nhiệm vụ. Không có con người cá nhân, chỉ có tập thể hay Hệ thống vận hành theo các tín điều của ý thức hệ định sẵn là quan trọng. Nhân danh trật tự và ổn đinh của Hệ thống, bản án được tuyên sẵn cho bất cứ ai chối bỏ, chống lại Hệ thống.

Ma trận là một thiết chế toàn trị đáng sợ vì nó có thể khiến con người sống trong đó – dù tỉnh thức – vẫn chấp nhận thân phận nô dịch, tê liệt mọi ý chí phản kháng và bằng lòng với một thực tại ảo mang đến nhiều lạc thú hơn thế giới thực ngoài kia. Cypher một thành viên trong đội quân kháng chiến của Morpheus đã phản bội tổ chức vì không chịu đựng được cuộc sống gian nan trong chiến khu Zion. Hãy nghe Cypher bộc lộ nhận thức của hắn với Neo: “Anh thấy đấy, tôi hiểu là miếng bít-tết này không tồn tại. Tôi biết khi đưa nó vào miệng thì hệ thống Ma Trận đang bảo não bộ tôi biết rằng nó trông mọng nước và ngon tuyệt. Sau 9 năm anh biết tôi nhận ra được điều gì không? Dốt nát là ân sủng, là hạnh phúc!”.

Montesquieu triết gia Pháp thời Khai Minh từng nhận định trong cuốn “Tinh thần Pháp Luật”: “Comme il faut de la vertu dans une république, et dans la monarchie de l'honneur, il faut de la crainte dans un gouvernement despotique”. (Điều phải có trong một nền cộng hòa là đức hạnh, trong chế độ quân chủ là danh dự, và trong một chính thể chuyên chế là nỗi sợ). Thiết chế toàn trị của tương lai thay thế nỗi sợ hãi của dân chúng – bởi sự khủng bố về thể xác hay tinh thần họ – bằng nỗi sợ bị tước mất những thứ mà họ đang say sưa, gắn kết, lệ thuộc vào.

Như Morpheus đã khai sáng cho Neo: “Ma trận là một hệ thống, Neo. Hệ thống đó là kẻ thù của chúng ta. Khi ở bên trong, nhìn xung quanh, anh thấy gì? Doanh nhân, giáo viên, luật sư, thợ mộc… chính tâm trí của những người mà chúng ta đang cố gắng cứu thoát. Nhưng cho đến khi chúng ta làm, những người này vẫn là một phần của Hệ thống đó và điều đó khiến họ trở thành kẻ thù của chúng ta. Anh phải hiểu rằng, hầu hết những người này chưa sẵn sàng để được ngắt kết nối khỏi Ma Trận. Và nhiều người trong số họ quá say mê, quá phụ thuộc vào hệ thống Ma Trận, đến nỗi họ sẽ chiến đấu để bảo vệ nó”.

Có lẽ đó là những lý do tại sao các thiết chế toàn trị vẫn tồn tại và ổn định trong suốt chiều dài lịch sử của loài homo sapiens trên hành tinh này.

D.Q.A

Nguồn: FB Quy Anh Duong