Lại Nguyên Ân sưu tầm và giới thiệu

Trong sáng tác thơ của Hữu Loan có hai bài thơ viết về Hà Nội, một bài viết những năm 1949-1950, một bài viết năm 1956, và cả hai bài cùng được công bố năm 1956. Bài "Đêm", so sánh đêm Hà Nội thời bị quân Pháp chiếm đóng, với đêm Hà Nội sau ngày quân ta vào tiếp quản, đăng Giai phẩm mùa thu, tập 1 (sách ra ngày 29/8/1956); bài "Tâm sự Thủ đô" viết về Hà Nội những ngày kháng chiến, đăng tuần báo Trăm Hoa (s. 8, ra ngày 16/12/1956).

Rất có thể do từng gắn với các ấn phẩm kể trên nên một thời gian dài, gần như không được ai nhắc đến, cũng không được đưa vào tập Màu tím hoa sim (Nxb. Hội Nhà Văn, 1990).

Nhân kỷ niệm ngày tiếp quản thủ đô (10/10/1954), xin giới thiệu lại với bạn yêu thơ hai bài thơ này của nhà thơ Hữu Loan.

TÂM SỰ THỦ ĐÔ

Trên những chuyến xe bò

Đi về Kim Liên

Đi về Chèm, Vẽ…

Những người thủ đô tản cư

Đoàn xe đi

Chở nặng tâm tư

Một góc nhà

Một hè phố

Mắt em biếc một chiều xưa

Quán Thánh, Cổ Ngư, Bạch Mai

Bóng liễu, tháp rùa

Một thằng bạn một thằng con ở lại

 

Khấp khểnh xe đi

Vấp vào đêm tối

 

Thủ đô

Ngày mùa thu

Cờ bốc lửa phố dài

Cờ bốc lửa công trường Nhà hát Lớn

 

Thủ đô

Ngày thủ đô chào đón

Đoàn giải phóng quân về

Qua cầu Long Biên

Sông bóng người đi

Vai cao rộng

Mang núi rừng Việt Bắc

Ai nhìn thủ đô

Lau thầm nước mắt

− Quốc ca mình

Người lính Việt đầu tiên

Rừng xanh thượng du

Lúa vàng bình nguyên

Giữa phố thủ đô chào nhau

− Đồng chí!

Có người làng đi

Trong đoàn lính trẻ…

 

Thủ đô

Quân lệnh đêm

Chuyền qua tường nhà

Lựu đạn đen ngòm trong nắm tay

Rình sau mái ngói

Nắng lóa tường vôi

Chữ cào xương nhức nhối

“Thanh niên sống chết

với thủ đô”

 

Đoàn xe đi

Về đường Kim Liên

Về đường Chèm, Vẽ

Việt Bắc âm u

Đường dài Thanh Nghệ

 

Đoàn xe đi

Sắt rít đường khuya

Giặc khởi hấn rồi!

Trong Hà Nội

Một thằng bạn

Một thằng con ở lại

 

Và bắt đầu

Những ngày đêm thủ đô ghê rợn

Khu Đồng Xuân

Lính trung đoàn thủ đô

Giết giặc, đuổi quanh bàn thịt bò

Giết giặc

Đạn là từ nóc chợ

Hai thằng với súng bom

Uất hận đương đầu…

 

Bỗng một đêm thủ đô

Có đoàn quân quyết tử

Cắt máu tay ăn thề

Ngõ vắng thủ đô

Những đơn vị rút đi

Góc phố thủ đô

Bóng những người đứng lại.

 

Lửa cháy thủ đô

Chân trời hấp hối

Xác thằng bạn

Xác thằng con

Trên hè phố thủ đô

 

Đường tản cư khuya

Lửa tóe sắt bánh xe bò

Xa cửa ô rồi

Trông về Kim Liên

Trông về Chèm, Vẽ…

Bóng hoàng hôn lên

Liệm tròn huyết thệ

Người quyết tử quân cuối cùng

 

Những người dân thủ đô

Phải về với giặc ở chung

Phải đốt cờ đỏ sao vàng

Thức đêm may cờ ba sắc

Và những sáng mai

Tay sót sa

Treo cờ giặc trước nhà

 

Ai về nội thành

Thấy Hà Nội xa hoa

Nhưng Hà Nội

Giặc xây thêm ngục tù

Xe phòng nhì

Chở từ ngoại ô

Từng đoàn người xiềng tay

Về qua phố tối

Ngồi thức đêm Hà Nội

Nhìn ra miền tự do

− Có thằng con

Theo chính phủ Cụ Hồ!

 

Ai về nội thành

Thấy Hà Nội xa hoa

Hà Nội hơn Hà Nội trước

Nhưng Hà Nội

Thủ đô trụy lạc

Hà Nội cũ

      lầm than

Ngã Tư Sở

Khâm Thiên

Đèn khuya chảy vàng

Những tiệm hút

Những hộp đêm

Mọc theo tiếng gõ giày đinh

Của đoàn Tây mũ đỏ

Tiếng xe tăng viễn chinh

Chiều đi bụi phố

Và lần theo

Bóng đèn dâm ô

Lũ lượt kéo nhau về thủ đô

Từng đoàn thiêu thân

Sợ

Ánh sáng và gió lành

Tôi thành thép

Cánh tay người kháng chiến

 

Đêm thủ đô

   rét đến

Trong chăn bông

Nghe lạnh chiến khu về

Cơm gia đình

   đũa bát

   nhớ người đi

 

Nhưng sáng mai thủ đô

Từng đoàn phi cơ giặc

Chở tang tóc

   đầy

   trong thân sắt

Ra những miền quê xanh

Tiếng bom dội về

Chuyển Hà Nội

   mông mênh

Tim người thủ đô

Rung lên

   như đất chuyển

 

Những người thủ đô tản cư

Những đồng bào kháng chiến

Từ những vùng tự do

Có người vào thủ đô

Nhìn chừng thư trôi

   trên giòng sông

Chào thằng bạn chiến khu

Mà phục tấm lòng

 

Những đêm thủ đô

Mắt em biếc não nùng

Những giấc ngủ tơ nhung

Chập chờn về ác mộng

− Ai hát thì thào

Đêm thủ đô

  cửa đóng

Bài ca của thủ đô

    mùa thu

Bài trường ca của những người

Chiến thắng sông Lô?

 

Người lính gác viễn chinh

Đêm nghe căm thù

Về năm đầu cửa ô

Quát thành tiếng súng

Và giữa Hà Nội trưa yên lành

Hồi còi rú thất thanh

Kêu như người tắc họng

Một xác Việt gian

   ngã tư nắng đọng

 

Những em

   mùa thu

Đi trong đoàn thiếu nhi

Lớn thành thanh niên

Bỏ nhà ra đi

Hỏi thăm

          đường chiến khu Việt Bắc

Đời nội thành xa hoa

   nặng nề

   từng thời khắc

Những người ngày xưa

Chưa thù Việt Minh

Đã bắt đầu

đợi chờ

− Đến bao giờ

Biết đến bao giờ

Cho đêm sáng xa hoa

   Vỡ

   Rơi

   Thành bóng tối

Xuống xác người máu me

   ngổn ngang gạch ngói?

− Đến bao giờ

Việt Minh mới đánh vào Hà Nội?

Những người

Bắt sống Lơ-pa và Sác-tông

Những chiến sĩ

   Cao Bằng

   Đông Khê

Những binh đoàn biên giới

   chuyển về trung du

Như đi từng dãy núi

Kẹp vòng quanh ngoại vi

   Thủ đô

 

Em gái Hà Nội tản cư

   đẹp trong màu áo vải

Rồi sẽ còn những ai

Trong số người ở lại?

Ngày thủ đô chiến thắng

   tưng bừng

Em về thủ đô

   chân

− phố cũ −

ngập ngừng

1949-50

 

HỮU LOAN

Nguồn: Trăm Hoa, Hà Nội, s. 8 (16.12.1956), tr. 3, 8.

 

 

ĐÊM

Những đêm Hà Nội ngày xưa

Trằn trọc

Không yên

Những cửa

Từ đầu hôm

Như những mắt nhắm nghiền

Bóng nhà bóng cây

Ôm nhau

Run sợ

 

Đêm Hà Nội ngày xưa

Như con bệnh hạt xoài

Nung mủ

Như một nhà thương điên

Lên cơn hôn mê

Thiết giáp

Xe tăng

Lính tẩy

Phòng nhì

Tiếng rú của người

Tiếng rít của xe

Những chiếc jeep điên

Đuổi gái

Nghiến người

Quắc mắt đèn pha

Đỏ tia đòng đọc

 

Đêm Hà Nội ngày xưa

Đầu người

Và tình yêu

Treo

Trên đầu sợi tóc

Và sau từng đêm

Mệt nhọc

Hốc hác

Hồ Gươm

Như mắt thâm quầng

 

Hốt hoảng gọi nhau

Không kịp vớ áo quần

Những đêm Hà Nội ngày xưa

Lõa lồ

Mình đầy ung độc

Đã xuống tàu đêm

Vào Sài Gòn

Tất cả

Những đêm Sài Gòn

Ngày nay

Đêm giang mai

Tẩu mã

Đang mưng

Cấp cứu gấp vạn lần

Những đêm xưa Hà Nội

“10$ 1 cốc cà-phê

100$ 1 con gái…”

Quảng cáo đóng đầy

Ngực đêm

Như áo ngủ Sài Gòn

 

Đêm Hà Nội

Ngày nay

Như em nhỏ nằm tròn

Ru trong nôi chế độ

Những đèn dài đại lộ

Như những tràng hoa đêm

Nở long lanh

Trong giấc ngủ

Bình yên

 

Ngã Tư Sở, Cống Vọng, Khâm Thiên

Nằm ngủ

Những đêm

Giữa những tình cảm lớn

Gió đem về

Thơm hoa rừng, lúa ruộng

Đặt bàn tay

Lên những cửa ô nghèo

 

Khi chúng ta về

Ánh sáng

Đã về theo

Và từng cặp người yêu

Đem về trong giấc mơ

Hình ảnh Hồ Gươm

Đẹp như hồ Thần Thoại

In bóng người yêu

Chung thủy

Đợi chờ

5/1956

 

HỮU LOAN

Nguồn: Giai phẩm mùa thu, tập 1, Nxb. Minh Đức, Hà Nội, 29/8/1956, tr. 27-29.