Quy Anh Duong

“Nếu bạn chưa bao giờ đọc “Cuộc sống & Số phận” (Life and Fate) của Vasily Grossman (nhà văn sinh ra ở Ucraina 1905, chết năm 1964 ở Moscow thời Liên Xô), bạn nên tìm đọc. Cuốn sách lấy bối cảnh ở Nga và Đông Âu vào thời điểm diễn ra trận chiến Stalingrad trong chiến tranh thế giới thứ hai, được hoàn thành vào năm 1960. Nhưng nó đã bị các nhà chức trách Liên Xô ngăn chặn, không cho phép xuất bản bởi sự miêu tả không ngừng nghỉ về chủ nghĩa Stalin.

Kiệt tác này của Grossman chỉ xuất hiện vào năm 1980, 16 năm sau khi ông qua đời, và danh tiếng của nó ngày càng lan rộng kể từ đó. Chẳng phải ngẫu nhiên khi nhiều độc giả so sánh “Cuộc sống và Số phận” với “Chiến tranh và Hòa bình” của Tolstoy. Hai tiểu thuyết tương tự nhau về quy mô và chủ đề; và theo cách mà các nhân vật hư cấu hòa nhập trên trang với các nhân vật lịch sử như Stalin và Napoléon. Cả Grossman và Tolstoy cũng kết hợp cách kể chuyện của họ với những suy tư triết học rộng lớn hơn.

Ở cuối chương mô tả cảnh một đơn vị xe tăng của Hồng quân Liên Xô đang chuẩn bị cho trận chiến, Grossman đã suy tư: “Con người kết nhóm lại có một mục đích chính: khẳng định quyền khác biệt, đặc biệt, suy nghĩ, cảm nhận và sống theo cách riêng của mình. Mọi người liên kết với nhau để giành hoặc bảo vệ quyền này. Nhưng đây là nơi sinh ra một sai lầm khủng khiếp, mang tính định mệnh: niềm tin rằng những nhóm này nhân danh chủng tộc, Chúa trời, đảng phái hay Nhà nước là mục đích sống chứ không chỉ đơn giản là phương tiện sẽ đến hồi chấm dứt. Không! Ý nghĩa thực sự và lâu dài duy nhất của cuộc đấu tranh giành sự sống nằm ở cá nhân, ở những đặc thù khiêm tốn của cá nhân và ở quyền của cá nhân đó đối với những đặc thù này”.

Đối với Grossman, tự do cá nhân là mục tiêu hợp lệ duy nhất của chiến tranh hoặc chính trị. Life and Fate miêu tả những tệ nạn khủng khiếp mà chủ nghĩa Stalin và chủ nghĩa Quốc xã đã gây ra cho các cá nhân dưới danh nghĩa của một nhóm rộng lớn hơn – giai cấp vô sản hay “chủng tộc Aryan”. Nhưng những lời nói của Grossman khiến tôi kinh ngạc. Đó là bởi vì các ý tưởng chính trị nhấn mạnh bản sắc nhóm, thay vì quyền cá nhân, đang trở lại thời thượng - khi cả cánh hữu dân tộc chủ nghĩa và cánh tả cấp tiến đều trượt dài về phía chính trị bản sắc.” (Gideon Rachman- nhà báo Anh).

Giống như Chiến tranh và Hòa bình, “Cuộc sống và Số phận” chứa đựng nhiều suy tư của chính tác giả về lịch sử và triết học. Có lẽ những phản ánh này, thậm chí còn hơn cả sự miêu tả chính xác một cách tàn khốc về nước Nga thời Stalin, đã khiến các nhà chức trách kinh hoàng. Không có nhà văn nào khác xác lập được bản chất của Chủ nghĩa Quốc xã và Chủ nghĩa Cộng sản Xô Viết một cách thuyết phục như vậy. Sự tương đồng giữa hai hệ thống được rút ra lặp đi lặp lại: giữa sự nghiệp của một cơ quan chức năng điển hình của Đảng Quốc xã Đức và sự nghiệp của một cơ quan chức năng điển hình của Đảng Cộng sản Liên Xô, giữa suy nghĩ của một nhà bất đồng chính kiến người Đức và tư tưởng của một nhà bất đồng chính kiến Nga, giữa một Trại tập trung Đức và một Trại lao động cải tạo ở Nga.

Cuộc chiến thực sự được miêu tả trong cuốn tiểu thuyết không phải là cuộc đụng độ giữa Đệ tam Đế chế Đức và nước Nga của Stalin, mà là cuộc đụng độ giữa Tự do và Chủ nghĩa Toàn trị. Tại Stalingrad, người dân Nga tin rằng họ đang chiến đấu chống lại Chủ nghĩa Toàn trị nhân danh Tự do; tự do mà họ giành được, tuy nhiên, chỉ kéo dài chừng nào kết quả cuối cùng của cuộc chiến vẫn chưa được quyết định. Grossman mô tả một cách cảm động sự phát triển của tinh thần thân thiện và chủ nghĩa quân bình thực sự giữa những người bảo vệ Stalingrad; ông cũng cho thấy tinh thần này đã bị dập tắt như thế nào bởi những người hoạt động trong Đảng, những người coi đó là mối nguy hiểm lớn hơn chính người Đức.

Tuy nhiên, 'Cuộc đụng độ giữa Tự do và Chủ nghĩa Toàn trị' là một cụm từ quá vĩ đại và trừu tượng. Grossman thấy việc đấu tranh cho tự do không có giá trị gì trừ khi người ta có thể làm như vậy với tinh thần khiêm tốn, tinh thần yêu thương và nhân ái. Trận chiến mà Grossman miêu tả là trận chiến mà chúng ta phải chiến đấu mỗi ngày để bảo tồn nhân tính của mình, cuộc chiến chống lại sức mạnh tư tưởng, chống lại quyền lực của Nhà nước, chống lại tất cả các thế lực kết hợp để tiêu diệt lòng tốt và lòng trắc ẩn giữa các cá nhân.

Những người chiến thắng trong trận chiến này không phải là các chỉ huy quân đội Liên Xô, không phải tướng Chuykov – người cuối cùng đã vượt qua bờ Đông, sau khi anh dũng bảo vệ Stalingrad và khiến quân Đức đầu hàng – chỉ để tham dự một bữa tiệc kỷ niệm 25 năm ngày thành lập tổ chức Mật vụ Liên Xô. Những người chiến thắng thực sự là một phụ nữ nông dân Nga, người thương xót một người lính Đức bị thương trong khi đồng đội của anh ta đang bắn bạn bè và người thân của cô ấy, người phụ nữ hy sinh sự nghiệp và hạnh phúc của chính mình để gửi một gói thực phẩm đến Lubyanka - tất cả những người có hành động , tuy không đáng kể về mặt lịch sử, được thúc đẩy bởi lòng tốt vô tư, không cần lý do. Chính những hành động tử tế tự phát, chẳng ngại hiểm nguy này đã được Grossman coi là biểu hiện chân thực nhất về quyền tự do của con người.

Grossman đã thành công trong việc đạt được điều mà những người theo chủ nghĩa Hiện thực XHCN khác chỉ giả vờ làm: ông đã khắc họa cuộc sống, không phải của một vài cá nhân, mà là của cả một thời đại. Tất cả các nhân vật đều phải chịu đựng những số phận tiêu biểu cho thế hệ của họ. Mỗi nhân vật, dù được nhận ra một cách sinh động đến đâu, bằng cách nào đó, đều là điển hình của một nhóm hoặc giai cấp cụ thể: Krymov và Mostovskoy những người Bolshevik Cũ, Getmanov, một công chức thành công của chủ nghĩa Stalin, Novikov, một sĩ quan tài năng và danh giá mà tài năng của họ chưa bao giờ được thừa nhận trước chiến tranh, Shtrum trí thức Do Thái. Không có gì mới lạ về cuốn tiểu thuyết, kể cả về mặt phong cách hay về hành động và tính cách. Có lẽ không có cuốn tiểu thuyết vĩ đại nào trong sáu mươi năm qua lại không bị ảnh hưởng bởi chủ nghĩa Hiện đại đến thế.

Grossman đến tuổi vị thành niên chỉ sau cuộc Cách mạng Tháng 10 và ông có rất ít tiếp xúc, kể cả đọc sách, với Phương Tây. Không giống như Solzhenitsyn với lý tưởng hóa nước Nga thế kỷ 19, Grossman không bao giờ cố gắng thoát khỏi thế hệ của mình. Quyền lực của ông với tư cách một nhà văn là quyền lực của một người trong cuộc, quyền lực của một người nói từ bên trong xã hội Xô Viết và bằng ngôn ngữ của chính nó.

Triết gia & nhà xã hội học Pháp Edgar Morin đã nhắc đến một diễn ngôn sâu sắc của Vasily Grossman: “Chiến thắng Stalingrad vừa là chiến thắng vĩ đại vừa là chiến bại đau đớn của nhân loại”. Chiến thắng vĩ đại vì nó tạo ra bước ngoặt quan trọng cho thắng lợi của phe Đồng Minh trong cuộc chiến chống phe Trục phát xít trong thế chiến II nhưng đó cũng là một thất bại đau đớn vì nó mở ra thời kỳ thống trị của chủ nghĩa Stalin ở Liên xô & Đông Âu và nhiều nơi khác. Con người đã phải hy sinh cái cốt yếu -Tự do cho cái khẩn cấp-loại bỏ Chủ nghĩa phát xít.

#Life_and_Fate_VasilyGrossman

Nguồn: FB Quy Anh Duong