Bob Dylan Nobel Văn Chương 2016
Ngu Yên
Năm 2016, Giải Nobel Văn chương được trao cho Bob Dylan “vì đã tạo ra những cách diễn đạt thơ mới trong truyền thống ca khúc vĩ đại của Hoa Kỳ.” ("for having created new poetic expressions within the great American song tradition.")
Sự kiện Bob Dylan được trao Giải Nobel Văn chương về thi ca gây ra nhiều tranh cãi, từ lãnh vực văn chương qua chính trị, xã hội. Cụm từ “created new poetic expressions” bao gồm ca từ trên giai điệu, không chỉ ca từ như thơ.
Cuối cùng, câu hỏi lớn nhất: Trong năm 2016 có rất nhiều nhà thơ lớn trên thế giới, được giới văn học ngưỡng mộ và độc giả yêu thích, vì sao hội đồng Nobel lại trao giải cho nhạc sĩ. Cho dù ca từ hay cách mấy, ý nghĩa sâu cách mấy, vẫn khó vượt qua những câu thơ để đời của các thi sĩ tài danh?
Có lẽ đã biết vậy, hội đồng Nobel giải thích, giải Nobel được trao cho Bob Dylan vì hai lý do: Tạo ra cách diễn đạt thơ mới (và) cho truyền thống của ca khúc Hoa Kỳ.
Lý do thứ nhất không đặt trọng tâm nơi sáng tác thơ mà chuyển sang nghệ thật diễn đạt thơ qua âm nhạc.
Lý do thứ hai: Chỉ đóng khung trong dòng nhạc Hoa Kỳ? Không bao gồm thế giới? Phải chăng giải Nobel là giải không giới hạn quốc gia, sắc tộc?
Chúng ta thấy ngay khiếm khuyết trong “ý nghĩ” của hội đồng Nobel.
Riêng về bài diễn văn Dylan đọc trong ngày nhận giải thưởng, ông khởi đầu bằng câu: “Đầu tiên, Khi tôi nhận được [tin lãnh] giải Nobel Văn chương này, tôi tự hỏi mình, các ca khúc của tôi liên quan chính xác như thế nào đến văn chương. …” (When I first received this Nobel Prize for Literature, I got to wondering exactly how my songs related to literature. […]) và suốt cả một bài dài, không nghe thấy ông nhắc đến thơ. (Nguyên tác bàI diễn văn: https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2016/dylan/lecture/). Như vậy nghĩa là sao?
Thoạt đầu, ông đã tự nghi ngờ về phẩm chất văn chương trong ca từ cùa các tác phẩm do ông sáng tác. Tiếp theo không nói gì về thi ca, cho thấy, đó không phải là lãnh vực sâu sắc và dày kinh nghiệm của ông. Luận lý này dẫn đến sự nghi ngờ về mức thang đánh giá văn chương của hội đồng Nobel trong năm 2016.
Tuy nhiên, dù có nhiều bất đồng và bất mãn về giải Nobel trao cho Dylan, nhưng không ai có thể từ chối tài năng vượt trội của ông về ca khúc, nhất là ca từ. Những sáng tác của ông dày đặc ý nghĩa và ý tưởng đẹp, trải dài qua nhiều lãnh vực khác nhau trong đời sống. Bob Dylan không cần giải Nobel để minh chứng tài năng độc đáo của ông.
Cùng thời với ông, ca nhạc sĩ Leonard Cohen cũng được ngưỡng mộ về ca từ thâm trầm và thi từ mang tính đương đại. Lẽ ra, Giải Nobel mà Bob Dylan nhận lãnh, phải là Giải Nobel âm nhạc.
Bob Dylan tên thật là Robert Allen Zimmerman (24 tháng 5 năm 1941-). Sinh quán: Duluth, Minnesota. Vừa là ca sĩ vừa là nhạc sĩ sáng tác ca khúc. Viết sách và tạo hình. Được xem như một trong số nhạc sĩ viết ca khúc đứng hàng đầu thời đương đại.
Trong hơn 60 năm sáng tác ca khúc, những tác phẩm nổi bật đáng ghi nhớ trong thập niên 1960 như: Blowing in the Wind, 1963, (Bay theo gió cuốn); The Time They Are a Changin, 1964, (Thời gian là đổi thay), bài này gần như trở thành ca khúc biểu trưng cho phong trào nhân quyền.
Năm 1963, dĩa nhạc The Freewheelin’ Bob Dylan biểu lộ sự thoát ly dòng nhạc dân ca trước đó. Năm 1965, 1966, ông đưa ra một số tuyện tập nhạc Rock, mang tầm quan trọng trong thập niên này, như: Bringing it All Back Home,1965, (Mang tất cả trở về nhà); Highway 61, 1965. (Xa lộ 61; Blonde on Blonde, 1966, (Tóc vàng với tóc vàng.)
Sự thành công của ông vẫn tiếp tục trong những thập niên tiếp theo. Năm 1994, ông cho phát hành 8 cuốn sách về hội họa, bao gồm tranh vẽ bằng bút chì và tranh sơn dầu. Nhiều tác phẩm được trưng bày trong những phòng triển lãm tranh tên tuổi.
Ông đã đoạt những giải như: Presidential Medal of Freedom, 10 lần giải Grammy Awards, Golden Globe Award, Academy Award và The Pulitzer Prize Board 2008. Ông hiện diện trong Rock and Roll Hall of Fame, Nashville Songwriters Hall of Fame, The Songwriters Hall of Fame.
Tuyển chọn
ca từ của Bob Dylan
Ghi: Dịch theo thơ, không dùng để hát.
Blowin’ In The Wind, (1963):
https://www.azlyrics.com/lyrics/bobdylan/blowininthewind.html
Cuốn bay theo gió
Một người phải đi qua bao nhiêu đường
Trước khi được gọi là đàn ông?
Chim bồ câu trắng phài vượt bao nhiêu biển
Trước khi ngủ vùi trên cát?
Đạn đại bác phải bắn bao nhiêu viên
Trước khi bị ngăn cấm vĩnh viễn?
Bạn ơi, câu trả lời theo gió cuốn bay
Câu trả lời theo gió cuốn bay
Ngọn núi tồn tại bao lâu
Trước khi chìm xuống biển?
Con người sống bao năm
Trước khi được tự do?
Một người quay mặt lại mấy lần
Giả vờ như không thấy?
Bạn ơi, câu trả lời theo gió cuốn bay
Câu trả lời theo gió cuốn bay
Một người ngẩng mặt lên mấy lần
Trước khi thấy trời xanh?
Một người cần có bao nhiêu tai
Trước khi nghe người khác khóc?
Bao nhiêu cái chết mới khiến anh quan tâm
như vậy, chết quá nhiều?
Bạn ơi, câu trả lời theo gió cuốn bay
Câu trả lời theo gió cuốn bay
Only A Pawn In Their Game, (1964):
https://www.azlyrics.com/lyrics/bobdylan/onlyapawnintheirgame.html
Con tốt trong bàn cờ
Viên đạn bắn từ lùm cây lấy máu Medgar Evers
Ngón tay bấm cò nhắm tên anh ta
Tay cầm ẩn núp trong bóng tối
Bàn tay bắn tia lửa chớp ngời
Hai mắt nhắm chăm bẵm
Đằng sau bộ não của một người
Không thể đổ lỗi cho người ấy
Chỉ là con tốt trên bàn cờ
Một chính trị gia miền nam thuyết giảng anh da trắng nghèo khổ
“Anh có nhiều hơn dân da đen, đừng than phiền
Anh có phước hơn họ, sinh ra làm da trắng”
họ thanh minh
Còn tên người da đen
Được đơn thuần sử dụng
Cho quyền lợi chính trị gia
Khi ông nổi tiếng
Anh da trắng vẫn nghèo
Trong toa tàu chở công nhân
Nhưng không thể đổ lỗi cho ông ấy
Chỉ là con tốt trên bàn cờ
Cảnh sát, quân đội, thống đốc được lãnh lương
Cảnh sát trưởng, công an, cũng vậy
Còn anh da trắng nghèo dùng tay như dụng cụ
Dạy học trong trường
Từ lúc sinh ra đã theo quy tắc
Luật pháp giữ bên mình
Để bảo vệ da trắng
Để giữ lòng căm ghét
Vì vậy, không bao giờ nghĩ sâu xa
Về mẫu mực anh đang sống
Nhưng không thể đổ lỗi cho anh
Chỉ là con tốt trên bàn cờ
Từ căn nhà lụp xụp khốn đốn
Anh nhìn vết nứt trên đường rầy
Móng chân đập mạnh trong tâm trí
Anh được dạy đi chung đám đông
Bắn trong đám đông
Với quả đấm siết chặt
Để treo cổ để hành hình
Để trốn dưới mũ trùm
Để giết không cảm giác
như chó bị xích xiềng
Anh không cần có tên
Nhưng không thể đổ lỗi cho anh ấy
Chỉ là con tốt trên bàn cờ
Hôm nay,
Medgar Evers được chôn vì trúng đạn
Họ hạ anh xuống huyệt như một vị vua
Nhưng khi mặt trời phủ bóng trên người đã bắn
Anh thấy bên ngôi mồ của hắn
trên tàn tích mộ bia
khắc cạnh tên người chết
Chỉ là con tốt trên bàn cờ
Rainy Day Woman #12 & 35, (1966):
https://www.azlyrics.com/lyrics/bobdylan/rainydaywoman1235.html
Phụ nữ trong ngày mưa
#12 & 35
Họ sẽ ném đá khi em đang cố làm người tốt
Họ sẽ ném đá như đã tuyên bố sẽ thi hành
Họ sẽ ném đá khi em đang cố trở về nhà
Họ sẽ ném đá khi em một mình ở đó
Nhưng t6i không cảm thấy cô đơn
Mọi người đều phải bị ném đá
Họ sẽ ném đá khi em đi trên đường
Họ sẽ ném đá khi em cố ngồi xuống
Họ sẽ ném đá khi em đi trên sàn nhà
Họ sẽ ném đá khi em đi vào cửa
Nhưng tôi không cảm thấy cô đơn
Mọi người đều phải bị ném đá.
Họ sẽ ném đá khi em đang ăn sáng
Họ sẽ ném đá khi em sung sức có tài năng
Họ sẽ ném đá khi em đang cố làm kiếm tiền
Họ sẽ ném đá rồi chúc em may mắn
Nói cho em biết, tôi không cảm thấy cô đơn
Mọi người đều phải bị ném đá.
Họ sẽ ném đá rồi tuyên bố kết thúc
Họ sẽ ném đá rồi trở lại ném đá
Họ sẽ ném đá khi em đang lái xe
Họ sẽ ném đá khi em chơi đàn thùng
Vâng, nhưng tôi không cảm thấy cô đơn
Mọi người đều phải bị ném đá
Họ sẽ ném đá khi em đi một mình
Họ sẽ ném đá khi em đi về nhà
Họ sẽ ném đá rồi khen em can đảm
Họ sẽ ném đá khi em nằm xuống mộ
Nhưng tôi không cảm thấy cô đơn
Mọi người đều phải bị ném đá
Trích Tạp chí Đọc và Viết số 5
Số đặc biệt về âm nhạc
Đọc và tải xuống miễn phí: