Nguyễn Đắc Kiên

1. Hôm trước trả lời phỏng vấn tờ Zingnews, TS Vũ Thành Tự Anh có nói ý rằng: “TP.HCM đã không còn là cảm hứng cho quốc gia về cải cách”*. TS Anh cho rằng suốt 10 năm qua, các tỉnh không còn đến TP.HCM để học hỏi kinh nghiệm cải cách nữa.

Câu nói của TS Anh làm tôi nhớ lại thời gian hơn 10 năm trước, năm 2008, lần đầu tiên tôi vào TP.HCM làm báo. Khi đó tôi đã hết sức ấn tượng với cách làm việc chuyên nghiệp và cởi mở của chính quyền thành phố (những nơi tôi tiếp xúc**), nhất là khi so sánh với đội ngũ cán bộ ở Hà Nội thời bấy giờ. Nhưng nay, sau khi chuyển vào sinh sống tại thành phố hơn 5 năm, thì tôi lại thấy một bộ mặt khác. Nhiều vị cán bộ thành phố tôi có dịp tiếp xúc thời gian gần đây làm tôi nhớ đến bộ mặt của các “ông quan cán bộ” thủ cựu, hách dịch của miền Bắc những năm 99, 2000.

Thành phố đã không chỉ thụt lùi so với chính mình mà có lẽ còn bị tụt lại phía sau nhiều địa phương khác. Đó không chỉ là lời cảnh báo, mà có vẻ nó đã thành sự thật rành rành với cuộc khủng hoảng Covid-19 đang diễn ra gần 2 tháng qua.

Với đợt dịch Covid-19 này, có lẽ chính quyền TP.HCM đang phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng chưa từng có trong suốt nhiều năm (thậm chí hàng thập kỷ qua). Và với những gì đã và đang diễn ra, có thể nói cuộc khủng hoảng cũng đã phơi bày bộ mặt năng lực quản trị yếu kém của thành phố hơn bao giờ hết.

Theo thông tin của tờ Zingnews, ngày 26/6/2021, phó Chủ tịch UBND TP.HCM Ngô Minh Châu ký kế hoạch lấy 5 triệu mẫu xét nghiệm trong 10 ngày (26/6 đến 5/7) để truy tìm F0. Tuy nhiên, báo cáo của Sở Y tế ngày 6/7 cho thấy từ 26/5 đến hết ngày 5/7 thành phố mới lấy được gần 1,7 triệu mẫu xét nghiệm PCR. Mục tiêu lấy hàng triệu mẫu xét nghiệm của tầm soát diện rộng của TP.HCM đã không đạt được***.

Chỉ một sự kiện này thôi đã cho thấy rất nhiều vấn đề. Hoặc là lãnh đạo thành phố đã duy ý chí trong việc ra quyết định; hoặc là đội ngũ chuyên viên, tham mưu giúp việc của lãnh đạo thành phố rất kém; hoặc là đội ngũ tổ chức thực hiện thiếu năng lực.

Và một vấn đề đáng nói hơn nữa là sau thất bại này và các “thất bại” khác như sự kiện hỗn loạn tiêm chủng ở nhà thi đấu Phú Thọ hay lấy kết quả xét nghiệm ở chợ Bình Điền… cuối cùng thì không có một ai phải gánh chịu trách nhiệm? Phải đến ngày 9/7 báo chí mới loan tin về việc điều chuyển công tác giám đốc HCDC như một hình thức kỷ luật. Tuy nhiên, kể cả động thái này cũng có vấn đề.

Sự rành mạch trong diễn ngôn kỷ luật cũng là một yếu tố quan trọng cho thấy sự chuyên nghiệp của hệ thống quản trị. Ngay trong ngày 10/7, báo chí cũng loan tin Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Giang phê bình 3 lãnh đạo địa phương ở tỉnh này vì lơ là chống dịch. Trước đó, Bắc Giang cũng phê bình, thậm chí đình chỉ chức vụ một loạt lãnh đạo địa phương vì để dịch bệnh lây lan.

Dù có đau đớn hay đáng hổ thẹn thì bộ mặt năng lực quản trị yếu kém của thành phố hiện nay vẫn là sự thật mà thành phố phải đối mặt và cũng là thách thức mà thành phố phải giải quyết rốt ráo khi cuộc khủng hoảng Covid-19 này qua đi.

Cái khối u trì trệ yếu kém lan khắp từ dưới lên trên ở thành phố hiện nay có lẽ là hệ quả của 2- 3 nhiệm kỳ tệ hại vừa rồi, và để giải quyết nó ắt cũng không thể một sớm một chiều, nhưng điều quan trọng là ngay từ bây giờ lãnh đạo thành phố phải nhận thức rõ vấn đề và quyết tâm thay đổi.

Vừa rồi, một vị lãnh đạo của Bộ Nông nghiệp & Phát triển Nông thôn có nói rằng Bộ này phải sửa đổi, không chỉ trình độ mà còn phải cả thái độ, và thậm chí thái độ mới là cái “gốc” của một nền hành chính công vụ, sau đó mới đến trình độ. Theo tôi, đây cũng chính là hai thứ mà chính quyền thành phố cần nhìn nhận sửa đổi, và đầu tiên chắc chắn phải bắt đầu từ các cấp lãnh đạo cao nhất của thành phố.

Tất nhiên, không phải không có những tín hiệu tích cực, như vừa rồi, Sở Thông tin Truyền thông đã cung cấp dữ liệu Covid-19 cho nhóm nghiên cứu Đại học Fulbright và nhóm nghiên cứu Tech4Covid để phân tích, đánh giá, dự báo và tìm giải pháp đối phó với dịch Covid-19 tại thành phố. Hay ngay trong sáng nay, 10/7, Bí thư thành Ủy TP.HCM cũng đã gặp gỡ các chuyên gia, nhà khoa học cùng bàn cách chống dịch Covid-19. Đó là chẳng phải là tín hiệu của việc biết lắng nghe và muốn thay đổi hay sao?

2. Một cuộc đại phẫu cho TP.HCM chắc chắn phải bắt đầu từ lãnh đạo, chính quyền và người dân thành phố, nhưng cũng như việc chống lại khủng hoảng Covid-19 hiện nay, việc này không thể thành công thiếu đi sự hỗ trợ, đặc biệt là sự hỗ trợ chính sách từ phía trung ương.

Một bài phỏng vấn khác của Zingnews với TS Vũ Thành Tự Anh đã nói kỹ việc này. Theo TS Anh, điều quan trọng thành phố cần không chỉ là được giữ lại ngân sách bao nhiêu, mà quan trọng hơn là cơ chế để tự tạo vốn phát triển. Đó là thực hiện một cách nhất quán chủ trương cho phép TP.HCM trở thành một “thí điểm cải cách thể chế” theo mô hình sandbox về đổi mới thể chế****.

Bản tin mới đây trên báo Thanh Niên đưa ra một chi tiết đáng chú ý đó là “hộ gia đình sở hữu xe hơi ở TP.HCM thấp hơn vùng nông thôn Vĩnh Phúc”. Thống kê rộng ra thì khu vực Đồng bằng sông Hồng có tỷ lệ hộ gia đình sở hữu xe hơi lên cao nhất là 7,9% và thấp nhất là Đồng bằng sông Cửu Long chỉ có 2,5%. Trong nhóm các địa phương có số hộ sở hữu xe hơi đứng đầu có Hà Nội, Đà Nẵng, Thái Nguyên, Quảng Ninh, Vĩnh Phúc… Có nhiều yếu tố dẫn đến kết quả này, tuy nhiên, có một yếu tố chắc chắn không thể đến là hệ thống đường sá, hạ tầng giao thông rất phát triển ở các địa phương này.

Hạ tầng giao thông ở TP.HCM nói riêng và vùng kinh tế trọng điểm phía Nam nói chung chắc chắn đang là một nút thắt mà ai cũng thấy rõ, và là bài toán mà các lãnh đạo cấp trung ương phải giải.

Cách đây 2 năm, cũng trên FB này tôi đã nhận định rằng, “quản trị sẽ là vấn đề lớn nhất của Việt Nam trong vòng 10 năm tới”. Cơn khủng hoảng Covid-19 đã khiến cho vấn đề này sớm bộc lộ hơn, nhưng cũng là cơ hội để chính quyền các cấp sớm nhận diện và có sách lược đối phó.

Và cuối cùng, tôi đồng ý với quan điểm này của TS Vũ Thành Tự Anh (trong bài đã dẫn ở trên): “TP.HCM phải được Trung ương coi như đây là một điểm đột phá. Đây là một điểm thử nghiệm các cải cách mới, đây là một điểm đưa Việt Nam đi đến vị trí tiên phong và cạnh tranh một cách ngang hàng bình đẳng với các đô thị khác trên thế giới.”

Cá nhân tôi cho rằng, dù ở hoàn cảnh nào thì TP.HCM có lẽ vẫn là nơi duy nhất hội tụ đầy đủ mọi yếu tố để làm một “điểm đột phá”, một “đầu tàu đích thực” thúc đẩy đổi mới sáng tạo và mở ra những vận hội mới cho cả nền kinh tế.

NĐK

--------

(*) https://zingnews.vn/tphcm-khong-con-la-cam-hung-cho-quoc...

(**) Nếu tôi nhớ không nhầm thì đây là bài đầu tiên tôi viết khi vừa chân ướt chân ráo vào TP.HCM năm 2008, khi đó tôi làm cho tờ VnExpress: https://vnexpress.net/hang-nghin-container-hang-hoa-bi...

(***) https://zingnews.vn/2-ngay-3-cuoc-hop-va-thay-doi-trong...

(****) https://zingnews.vn/can-thi-diem-cai-cach-the-che-o-tphcm...

Nguồn: FB Nguyễn Đắc Kiên