Ngu Yên

Vào khoảng gần cuối thập niên 1960,  tôi vô tình đọc nhật báo, thấy một bài viết mang tựa đề: “Nỗi lòng Thanh Thúy”, thật hấp dẫn. Vội vàng ngồi xuống bên ly cà phê chiều, nhâm nhi chữ và đắng.

Mới đầu tôi cứ tưởng đây là tâm sự buồn vui của cô ca sĩ đang nổi tiếng, một cách đặc biệt. Thời đó, các ca sĩ miền Bắc vào Nam chiếm ngự từ đài phát thanh đến các phòng trà với tiếng hát thanh trong, phát âm chuẩn, và có trình độ âm nhạc. Cho đến khi tiếng hát ấm áp của quái kiệt Trần Văn Trạch nổi lên, giọng miền Nam mới chen chân vào sân khấu. Thanh Thúy là ca sĩ được khán thính giả khắp miền yêu chuộng mà khi hát không phát âm theo giọng Bắc. Tiếng hát trầm, gợi cảm, nổi bật giữa những danh ca đương thời, phù hợp với những bản nhạc tình bolero, nhất là nhạc của Trúc Phương.

Thì ra “Nỗi Lòng Thanh Thúy” không phải của Thanh Thúy, mà của những người thích hát, nhất là các cô gái miền Tây, ước mơ sẽ có một ngày được cất tiếng hát trên làn sóng phát thanh và trong những vũ trường lộng lẫy.

Từ khi nhà văn Nguyễn Thanh Việt đoạt giải văn chương Pulitzer năm 2016, giải MacArthur Genius năm 2017, Guggenhem Fellowship năm 2017; từ khi nhà thơ Ocean Vương nhận The Pushcart Prize năm 2014, T.S. Eliot Prize năm 2017, MacArthur Fellowship năm 2019, tôi nhận thức được “Nỗi lòng Nguyễn Thanh Việt”, “Nỗi lòng Ocean Vương” nhen nhúm, bốc khói, bén lửa.

Một số lớn những nhà thơ, nhà văn, trong cũng như ngoài nước, nghĩ rằng, nếu tác phẩm của mình được dịch sang Anh ngữ, Pháp ngữ, Đức ngữ, tiếng Tây Ban Nha... có lẽ, cuộc đời văn chương của mình có cơ hội thăng tiến. Điều này không có gì bảo đảm nhưng ước mơ luôn luôn là hy vọng đẹp. Miễn đừng trở thành tham vọng, thì vẻ đẹp sẽ không hư hao.

Theo chân Thanh Thúy, rất nhiều ca sĩ nổi tiếng hát giọng miền Nam như Chế Linh, Hương Lan, Trường Vũ, Phi Nhung... Không phải ước mơ nào cũng cao. Không hát phòng trà, thì hát quán cà phê. Không hát quán cà phê, thì hát cho nhau nghe. Không ai nghe, thì hát một mình, vẫn sướng.

Đó là lý do tôi nghĩ đến, thực tập, và lập thuyết về hệ thống SLTA: Second Language Translation Aids.

Hầu hết các nhà văn, nhà thơ sáng tác bằng tiếng Việt, không có khả năng sinh ngữ cao, không dư thừa tài chánh, không quen biết các bậc cao nhân, lại ngại ngùng, thẹn thùng nếu phải nhờ vả những người giỏi sinh ngữ dịch giùm tác phẩm của mình. Đôi khi, có được người dịch, khi đọc bản dịch, tra từ điển, cảm thấy không an tâm, nhưng biết làm sao? Một bài thơ Việt dịch sang tiếng ngoại quốc, số mệnh gần giống một người Việt lưu vong.

Tác giả là người thấu hiểu tác phẩm của mình nhất, dù không hiểu toàn vẹn. Người viết là người tự dịch hoàn hảo nhất nếu họ có khả năng sinh ngữ giỏi. Tự dịch tác phẩm của mình là cách hay nhất để tự ý lưu vong, thay vì bị xuôi theo dòng thác lũ.

Trong tinh thần đó, SLTA ra đời, thô sơ và đơn giản. Lấy thực tập bổ túc và tái tạo lý thuyết. Như một đứa trẻ cần thời gian để trưởng thành, SLTA cần sự tiến bộ của lập trình điện tử, khoa học kỹ thuật để bồi dưỡng và mở rộng.

Quái kiệt Trần Văn Trạch là người đầu tiên tổ chức đại nhạc hội ở Việt Nam. Theo chân ông, tôi tổ chức đại nhạc hội: “Tình Anh Lính Chiến” ở Houston, Texas. Mời ca sĩ Thanh Thúy  và một số các nghệ sĩ khác trình diễn cùng vở nhạc kịch “Chiếm lại Cổ thành Quảng Trị.” Ngồi trên dàn điều khiển, trong một khung cảnh tối đen, đèn mờ, sân khấu lãng đãng sương mù, nghe Thanh Thúy hát lại những bản nhạc lính ngày xưa. Bạn đọc, bạn tưởng tượng ra sao? Thú thật, nghe Thanh Thúy hát, tôi cũng dấy lên “Nỗi lòng Thanh Thúy.”

Chào bạn,

Nếu bạn đọc là người như tôi, muốn dịch tác phẩm của mình sang ngoại ngữ nhưng không đủ sở học, lại thẹn thùng khi phải nhờ vả những cao nhân dịch giùm, lại không đủ tài lực để mời dịch giả, đành phải mày mò tự dịch. Cuốn sách này xin dành cho chúng ta. Xin thực hành như những trải nghiệm.

Download miễn phí tại:

https://www.academia.edu/45629061/SLTA_Second_Language_Translation_Aids

Xin bấm vào FOLLOW để bài mới sẽ được Academia gửi link đến email của bạn đọc.

1- Theo như lời yêu cầu của đa số bạn đọc đang tìm hiểu SLTA, tôi xin tóm gọn và bổ túc bằng phương cách thực hành “đơn giản hóa.”

2- Trong cuốn sách SLTA, phiên bản 1, vì trình bày một lý thuyết thực hành và ghi lại những biên bản thí nghiệm để làm dữ liệu, nên có nhiều chi tiết chưa gạn lọc (raw). Bạn đọc nào chưa quen với dự án “mở,” tức là nơi tập trung tất cả dữ liệu, tài liệu, ghi chú và hiểu biết, đề người khác có thể sử dụng vào công việc nghiên cứu riêng của họ, bạn sẽ có cảm giác phức tạp và rối rắm.

3- Trong phần bỏ túc này, A- Tôi sẽ đơn giản quá trình ứng dụng SLTA. B- Đề nghị, thử sáng tác thẳng bằng Anh ngữ.

Phần A- Cá nhân tôi sẽ trải nghiệm bằng cuốn thơ dịch bởi SLTA, “Colors From The Dead’s Eyes,” sẽ phát hành trong năm 2021. Một tập thơ song ngữ, đưa vào thi trường Hoa Kỳ, thử xem thành bại ra sao, để học kinh nghiệm.

Phần B- Tôi sẽ phát hành tập thơ sáng tác bằng Anh ngữ “Be Genuine Vietnamese.” Một thí nghiệm không chắc sẽ ra gì nhưng có thể biến dạng khả quan trong tương lai.

“Người Việt, dân Việt, chúng ta có thể có mọi tính xấu trên cõi đời, nhưng chúng ta cũng có thể có tất cả những tính tốt mà người khác có.” Câu này, viết bằng tiếng Anh ra sao để có thể nghe lọt lỗ tai?

Sở dĩ tôi nỗ lực, tận sức trải nghiệm vì lời nói luôn luôn rẻ rúng, lý thuyết luôn luôn mắc cạn, phải thực hành mới rõ trắng đen. ‘Đường đi khó không vì ngăn sống cách núi, mà khó vì lười, nằm nghỉ, khỏe hơn.’

4- Đơn Giản Hóa SLTA.

Hệ thống SLTA có thể rút gọn trong 4 giai đoạn. Vẫn giữ mục tiêu, sử dụng các software miễn phí hoặc có phí tổn thấp.

Giai đoạn 1.

Dùng Google Translate (miễn phí,) chuyển bản tiếng Việt sang tiếng Anh. Điểm nhấn: Phần tiếng Việt cần phải rõ nghĩa.

Giai đoạn 2.

Dùng Grammarly (căn bản miễn phí; premium: $7/ mỗi tháng.) Điểm nhấn: Grammarly chuyên sửa văn phạm, văn pháp cho bản dịch từ Google Translate. Ngoài ra, Grammarly có thể cài thẳng vào email để viết tiếng Anh, tránh lỗi văn phạm.

Giai đoạn 3.

Dùng Quillbot (miễn phí,) hoặc dùng Paraphrasing Tool (miễn phí,) sửa câu văn theo phong cách Anh ngữ trên bản dịch của Grammarly. Điểm nhấn: Nên sửa từng đoạn một. Mỗi đoạn nên cho software sửa vài lần để chọn câu vừa ý hoặc kết hợp các câu sửa thành một câu hài lòng. QuillBot sẽ sửa câu thành văn vẻ hơn, thường xuyên, thêm chữ hoặc cụm chữ vào bản dịch. Paraphrasing Tool sửa câu ngắn gọn, gần gũi với nguyên bản, thích hợp cho thơ.

Giai đoạn 4.

Dùng ProWritingAid (miễn phí) kiểm soát lại bài dịch từ QuillBot hoặc Paraphrasing Tool. Bản được kiểm soát này có thể xem như bản hoàn tất. Điểm nhấn: Bạn có thể đưa bản này về lại Grammarly để tái phối kiểm nếu bạn chưa được an lòng.

Kết luận:

- Dùng ít thời giờ tìm hiểu các software. Tuy đơn giản nhưng người sử dụng nên rành rọt.

- Dịch truyện và văn xuôi nên để ý cách chia thời của động từ. Dịch thơ, không nhất thiết phải theo sát những đề nghị thêm chữ hoặc đổi nghĩa do software hướng dẫn. Nên xem nhiều thơ Mỹ để học cách diễn tả của họ.

- Dịch thơ truyện sang tiếng Anh, không nhất thiết phải tranh đua vào dòng chính. Dĩ nhiên, nếu vào được, tất cả chúng ta đều hoan hô, nhưng trước hết, như một người tập đi xe đạp, trước khi chạy đua quốc tế, thì chiều chiều chở vợ con đi hóng gió mát, trăng thanh.

5- Sáng Tác Bằng Anh Ngữ.

Trong lúc thí nghiệm dịch Việt văn qua Anh văn bằng SLTA, tôi thấy, có thể dùng hệ thống này để viết thẳng bằng Anh ngữ.

Tôi đang thí nghiệm:

- Viết tiếng Việt để Google Translate chuyển sang tiếng Anh. Nên viết kỹ và rõ.

- Dùng Grammarly sửa bản dịch của Google Translate.

- Dùng QuillBot sửa văn xuôi. Dùng Paraphrasing Tool sửa câu thơ. Hoặc dùng cả hai.

- Dùng ProwritingAid kiểm soát bản văn xuôi. Dùmng Grammarly kiểm soát bản thơ. Thơ “hôm nay” vẫn cô đọng, hàm súc và cập nhật thẩm mỹ. Thẩm mỹ trong thế kỷ 21 thể hiện trong câu thơ không như thời trước. Lối viết hoa mỹ, chải chuốt, làm dáng hoặc gồng mình đã lỗi thời. Trung thực là một trong vài chất giọng thơ hôm nay.

Ví dụ, bài thơ tôi viết bằng hệ thống SLTA trong tháng 12, 2020.

Color of Zerolone

One becomes increasingly lonely

Because of the intellectual stupidity

that permeates people's minds.

“Stupid” is a derogatory word,

but it's accurate.

“Lonely” is an ineffective,

overused word

with no emotional connotation.

Allow me to coin a new descriptor:

"Zerolone."

Loneliness has become a lifestyle.

One becomes increasingly zerolone

Because of the intellectual stupidity

that permeates people's minds.

Lời chia sẻ với bạn đọc:

Thứ nhất, thực tập. Thứ hai, thực tập. Và thứ ba, thực tập hai điều trên.