Ngu Yên

Tôi nghĩ

Khó mà cảm nhận nhiều khía cạnh, ý nghĩa và thẩm mỹ của thơ Mô Hình, khi các mô hình chồng chất trên một mặt phẳng của trang giấy. Nếu chưa thấy thơ Mô Hình một cách cụ thể, khả năng tưởng tượng khó sáng tạo hình ảnh ba chiều cho bài thơ. Đọc thơ Mô Hình trên trang giấy, hầu hết là đọc lời thơ và tưởng tượng hình hài bài thơ một cách đơn sơ.

Thơ Mô Hình trong không gian ba chiều có thể trở thành Thơ Dàn Dựng, Thơ Xây Cất, Thơ Kiến Trúc… Có thể thực hiện như các hình kiểu mẫu hoặc có thể xây dựng trong tầng lớp công trình lớn. Người thưởng ngoạn thơ Mô Hình có thể là độc giả đọc bài thơ, cũng có thể là người tham dự, khi đi vào giữa các công trình thơ.

Ưu điểm của thơ Mô Hình khi trở thành dàn dựng, xây cất, sẽ cho người thưởng ngoạn những cảm giác và cảm xúc khác với đọc sách. Sự công phu trên toàn bộ và chi titheo kỹ thuật chuyên môn, trong những lý luận thơ, dàn dựng thẩm mỹ, sẽ tỏ lộ cho người tham dự thấy, thơ không đến dễ dàng như thơ đã từng được sáng tác theo truyền thống giấy trắng mực đen. Đối với người sáng tạo, bài thơ Mô Hình phải được tuyển chọn giữa các bài thơ hài lòng, theo tiêu chuẩn độc đáo, nổi bật, sâu sắc, thâm trầm… trước khi thành hình bằng xây dựng hoặc xây cất với phí tổn cao.

Đặc điểm của bài thơ Mô Hình là mỗi mô hình độc lập trong mô hình lớn có chức năng tận tụy và yêu thương chủ đề, nội dung bài thơ. Thơ có thể mất tính thống nhất, mất cú pháp, mất văn phạm... Có khả năng tách rời kinh nghiệm chung về thẩm mỹ thơ. Tách rời lề lối sáng tác đang hiện diện... Tuy nhiên, thơ Mô Hình vẫn có thể sáng tác theo truyền thống. Thơ Mô Hình không loại bỏ thơ truyền thống, chỉ gia tăng hình thể, gia tăng thẩm mỹ, khám phá một tầm nhìn mở rộng về thi ca.

Sự mới thành hình của loại thơ này cho người đọc, người phê bình nghiên cứu nhận thấy nhiều khuyết điểm từ kinh nghiệm dò dẫm, từ cuộc phiêu lưu không bản đồ, không la bàn. Bất kỳ là loại thơ mới nào, sự thành công hay thất bại tùy thuộc vào nhiều thế hệ thi sĩ nghiên cứu và sáng tạo. Thế kỷ, tài năng và tác phẩm là những yếu tố quyết định giá trị thơ Mô Hình. Giải thuyết chẳng qua là một mơ mòng có lý do.

Kinh nghiệm riêng của tôi khi làm thơ Mô Hình, vẫn tự cảm thấy còn vướng bận lề lối luận lý và sáng tạo của thói quen. Loay hoay trong hoàn cảnh thiếu phương tiện, thiếu sức cộng hưởng của các nghệ sĩ trong các ngành nghệ thuật khác, thiếu thời giờ và gần chết. Khó có thể phát huy những điều hay, vẻ đẹp của thơ Mô Hình. Chỉ biết tận khả năng.

Kinh nghiệm về cấu trúc bài thơ: Những câu thơ chọn làm mô hình, không phải câu nào cũng vừa ý, nhưng sự hiện diện của những mô hình đó giúp cho mô hình lớn được hoàn tất. Tương tự, trên trời đêm, không phải sao nào cũng Bắc Đẩu, Nam Tào… Phải có những ngôi sao vô danh, hoặc ngôi sao tầm thường, thì Bắc Đẩu mới lộng lẫy và Nam Tào mới thành sao phương hướng.

Khuyết điểm của thơ Mô Hình nhiều vô số, chưa nghiệm ra hết, chỉ có thể nói rằng, Thứ gì mới lạ nhất định phải cần thời gian chứng nghiệm. Quan trọng hơn, phải cần những tài năng tiền phong, tài hoa thượng thừa, để có những tác phẩm độc đáo, giá trị và hữu ích. Chuyện này phải nhờ đến các thi sĩ hôm nay và ngày mai. Sa mạc là chốn bí mật và độc địa. Con đà điểu có cổ cao để nhìn thấy xa. Có chân cao để chạy nhanh, nhưng không vững. Thường xuyên ngã chúi đầu vào cát.

Tôi đang ngẫm nghĩ về lý thuyết, tuy nhiên, không dễ thực hành. Bản thân tôi cũng bơi lặn trong đó và thường xuyên ngộp thở.

Ngu Yên. Houston.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tôi nghĩ

Thơ cần phải đi vào đời sống cụ thể và thực tế hơn là nằm tiêu cực trên trang sách. Thơ phải tìm đến, gần gũi, chung đụng với con người thay vì chờ con người tìm đến giải trí lúc rảnh rỗi. Thơ không chỉ bày tỏ ngôn ngữ và công lực, mà còn tự bản thân thể hiện như một ký hiệu có tầm vóc lớn lao. Trong tinh thần và khuynh hướng này, thơ trở thành Thơ Dàn Dựng (installation), Thơ Xây Cất (construction), Thơ Kiến Trúc (architecture).

Trong những thập niên đầu thế kỷ 20, khi Ký Hiệu Học được quan tâm, sáng tác đã đưa ký hiệu nhân tạo và ký hiệu thiên nhiên vào thơ. Đẩy thơ tiến vào nghệ thuật viết chữ (calligraphy) và hội họa. Vào giữa thế kỷ 20, khái niệm này nhanh chóng dẫn thơ đến nghệ thuật Thị Kiến (visual art). Sử dụng những kỹ thuật tân thời để trình bày thơ. Thơ rời bỏ những trang sách, thể hiện lên màn ảnh, lên video. Thơ được diễn viên trình bày trên sân khấu hoặc ngoài đường phố, ở những nơi công cộng. Thơ đã tích cực nhập thế.

Âm nhạc và hội họa là hai nghệ thuật thường xuyên hỗ trợ thơ đến với quần chúng. Từ cuối thế kỷ 20 sang đầu thế kỷ 21, với sự phát triển cao độ của kỹ thuật điện tử, internet, đa văn hóa, và những tư tưởng mới về văn chương nghệ thuật, Thơ chuyển mình theo những khuynh hướng mới: Thơ không chỉ là công phu mà còn là công trình.

Lấy một ví dụ về sức cộng hưởng của technology vào hội họa, cho chúng ta một nhãn quan khác, một cảm xúc mới, một khơi dậy từ tiềm thức những kinh nghiệm xem tranh Van Gogh.

Xem tranh luôn luôn là xem trong hai chiều, cho dù nhiều họa sĩ tài hoa đã vẽ tranh ba chiều, bốn chiều nhưng chưa thực tế. Xem tranh Van Gogh, những bức tranh hầu hết chúng ta đã thuộc lòng, được dàn dựng, xây cất trong ba chiều, được trình bày qua sự di động, cho người xem được dịp ngưỡng mộ tài năng của họa sĩ thể hiện bằng “biến thuật” của khoa học kỹ thuật bởi những sáng tạo của các nghệ sĩ thời đương đại.

Đừng quên sự cộng hưởng của âm nhạc. Nhạc chuyển động theo tranh, nói với tranh, kể chuyện cùng khán thính giả. Mắt thấy, tai nghe, lạc với Van Gogh, lạ lẫm mà quen thuộc. Cảm giác, cảm xúc đó, làm đời sống đẹp hơn trước khi xem tranh. Ý tưởng đó khiến ta nghĩ ngợi về nghệ thuật đương đại của thế giới. Con đà điểu không thể chạy nhanh hơn con báo sa mạc và không có sức chịu đựng khát nước như lạc đà.

VANGOGH, STARRY NIGHT.

Cộng sáng tác bởi Gianfrance Lannuzzi, Renato Gatto, Massimiliano Siccardi và âm nhạc do Luca Longobardi.

tổ chức tại ATELIER DES LUMIÈRES, PARIS.

https://www.atelier-lumieres.com/en/van-gogh-starry-night

 

 

 

 

Trở lại thơ Mô Hình, dàn dựng, xây cất, kiến trúc cho phép thơ hiện diện trong tầm vóc so sánh với những công trình nghệ thuật lớn lao khác. Người ta có thể bắt gặp thơ ngoài công viên, công trường, trên cửa kính, trong phòng triển lãm, hoặc trên đồ dùng hàng ngày. Biến cái quen thuộc thành mới lạ. Biến cái mới lạ thành mới lạ hơn. Nhiệm vụ đó không dành cho đà điểu.

Quan điểm cần phải nghiền ngẫm khi sáng tạo là dàn dựng, xây cất, kiến trúc, không phải là phương tiện chuyên chở thơ. Không phải thơ mượn những nghệ thuật, những công trình này để hiện hình. Những công việc này cùng với ngôn ngữ phải là một khối thơ. Nói một cách học thuật, dàn dựng (bao gồm hội họa, âm thanh, thủ công, kỹ thuật...) xây cất, kiến trúc phải là ký hiệu thơ. Toàn bộ tác phẩm đó đặc thù: thể thơ và nội dung thơ.

Ngu Yên. Houston, mùa dịch Coronavirus.

(Đón xem bộ sưu tập thơ Mô Hình: Màu Tưởng Tượng Ra Sắc.)