Đinh Hoàng Thắng

Thấm thoắt 100 ngày Nhà ngoại giao – Lão tướng Nguyễn Trọng Vĩnh đã đi xa. Di sản của Cụ hôm nay tuy chưa được chính thống nghiên cứu và tiếp thu, nhưng các giá trị lâu bền và định hướng tư tưởng của Cụ vẫn trường tồn với thời gian. Một khi đất nước bắt nhịp với thời đại, chắc chắn Cụ sẽ được “hồn sông núi khí thiêng ghi muôn đời”*. Cụ cũng sẽ được nhắc đến như một trong những người từng tiên phong chỉ lối ra khỏi khủng hoảng.

Nói cho công bằng, lịch sử Việt Nam đương đại có chuyển động, dù chậm chạp. Đà chuyển động ấy đáng được hoan nghênh, tuy còn khoảng cách với sự đón đợi. So với những Trần Xuân Bách, Trần Độ và các nhà hoạt động khác dấn thân cho tương lai dân chủ của đất nước, số phận tướng Nguyễn Trọng Vĩnh không đến mức bi kịch.

Niềm nuối tiếc nhức nhối

Không bi kịch nhưng Cụ vẫn luôn tự vấn và day dứt cho đến cuối cuộc đời vắt ngang hai thế kỷ. Nhớ mãi những lần đến thăm Cụ tại nhà riêng và bệnh viện. Lúc bấy giờ nói chuyện đã khó khăn, nhưng Cụ vẫn nắm chặt tay, ra hiệu với chúng tôi phải đấu tranh không khoan nhượng; vì an ninh quốc gia, không được để cho các tập đoàn “nước lạ” tham gia đấu thầu xa lộ Bắc Nam…

Thế rồi, cái buổi sáng ngày mồng hai tháng Giêng ấy, tất cả đều chỉnh tề hàng lối trước linh sàng Cụ. Chia sẻ những giá trị nào đó trong tư tưởng của Cụ, đa phần đã ngưỡng mộ và dành cho Cụ những tình cảm kính trọng và quý mến thực sự. Một con người mà Facebooker Lê Hồng Hạnh từng cảm thán, “là Tiên là Phật ở cõi nhân gian đầy nhiễu nhương này”.

Đọc các cuốn sổ tang hôm ấy, càng củng cố trong tôi một niềm nuối tiếc nhức nhối. Dẫu sao, trong những dòng lưu bút ấy đã có rất nhiều tình cảm trong sáng toát lên những khoảnh khắc của hoà hợp, song bên cạnh đấy vẫn không ít những dòng nặng về “diễn” bề ngoài hơn là phản ánh thực chất.

Và liệu qua đám tang hôm ấy, thực sự mọi người đã xích lại được gần nhau bao nhiêu? Ai đã làm cho những con người vốn dĩ là đồng bào của nhau mà có lúc phải đối mặt nhau, thậm chí một bên coi bên kia là thù địch, rồi ngoảnh lưng lại luôn cả với những giá trị mà trong thâm tâm, bản thân họ cũng đồng tình và chia sẻ, nhưng bề ngoài, buộc phải phản bác lấy lệ?

Không thể liệt kê hết danh tính những người tới phúng viếng! Đây là những Đoàn Văn Vươn (Hải Phòng), những Cấn Thị Thêu (Dương Nội), những Lê Trọng Hùng (Truyền hình CHTV)… Kia là Bí thư Trung ương Đảng Nguyễn Xuân Thắng, Uỷ viên Trung ương Đảng Bùi Thanh Sơn (Thứ trưởng Thường trực Bộ Ngoại giao), Trung tướng Lê Hiền Vân (Tổng cục Chính trị), Thiếu tướng Lê Văn Huyên (Cục Tổ chức)…

Và biết bao nhân sỹ, trí thức, đại biểu các cơ quan đại diện trong và ngoài nước, các tổ chức xã hội dân sự, nghề nghiệp, các cơ sở giáo dục, cựu chiến binh, đồng hương, họ hàng và bà con khối phố…

Giá như bắt được bước sóng

Trong một xã hội dân chủ, “cần ăng-ten” của các nhà lãnh đạo quốc gia lúc này phải bắt được những bước sóng nói trên! Những bước sóng ấy không đến từ “các lực lượng thù địch”. Dù là ai, ở cương vị nào trong xã hội, họ dường như đều có thể chia sẻ và cảm nhận được tấm lòng vì dân, tư tưởng vì Việt tộc của Cụ.

Với đám tang Cụ Nguyễn Trọng Vĩnh, cả Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và nhiều nhà Lãnh đạo cao cấp khác đều gửi vòng hoa đến viếng! Điếu văn do Thứ trưởng Thường trực Bùi Thanh Sơn đọc hôm tang lễ đã xác nhận sự cống hiến của Cụ đối với sự nghiệp ngoại giao nói riêng cũng như đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc nói chung.

Vì lẽ trên, không hẳn là sự ra đi của các bậc lão thành trung chính, cương trực như Cụ Vĩnh lại khiến những người đang cầm quyền “thở phào nhẹ nhõm”. Do đó, giờ đây chúng ta đã có thể và cần phải nghĩ ra phương cách phù hợp để cùng khai thác di sản của các Cụ.

Từng đốm lửa các Cụ đã nhen nhóm lên trong mỗi góc thiện lương của con người, cớ sao không thổi bùng lên thành ngọn lửa thiêng của chủ nghĩa yêu nước, hun đúc nên trí tuệ và sức mạnh đại đoàn kết dân tộc? Cần biết bao ngọn lửa thiêng ấy đối với Tổ quốc trong những ngày tháng sóng gió hiện nay!

Phong toả toàn quốc đã bước sang ngày thứ hai. Cả nước đang gồng mình chống đại dịch thế kỷ. Con virus quái ác ấy từ đâu đến thì ai cũng biết. Người dân các tỉnh miền Tây đang oằn lưng chống hạn mặn lịch sử đồng bằng Sông Cửu Long, đe doạ mưu sinh của hơn 17 triệu ngư dân và các hộ nghề nông. Đại hoạ ấy do ai gây ra, thiết nghĩ cháu học sinh trung học cũng có thể trả lời rành rẽ.

Đại dịch vẫn “không tha” Biển Đông

Rồi biển đảo và các ngư trường truyền thống của người Việt không chỉ ở Hoàng Sa, Trường Sa mà trên toàn Biển Đông không phút nào thôi bị đe doạ, bị khủng bố, ngay trong những ngày Việt Nam và thế giới đang lo tập trung dập dịch. Trong lúc Covid-19 đang diễn biến phức tạp, Trung Quốc lại tập trận và triển khai nhiều hoạt động mới ở Biển Đông ngay khi ổ dịch Vũ Hán chưa hẳn đã được giải quyết xong.

Và bao câu chuyện đau đầu khác nữa liên quan đến độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ trong quan hệ đối ngoại, đối nội với một hàng xóm khổng lồ và hay bắt nạt. Cần lắm lúc này một lời hiệu triệu: “Quân xung phong, nước Nam đang chờ mong tay ngươi!”**

Cho dù ở đây, đức hy sinh là hết sức cần thiết nhưng vẫn chưa đủ! Thế giới “hậu Covid-19” sẽ sớm khởi động quá trình “tái cấu trúc” trật tự quốc tế mới. Nhiều tử huyệt của trật tự cũ lần lượt đang bị phơi bày. Nhiều quan niệm và chuẩn mực truyền thống sẽ bị đảo lộn hoàn toàn. Lúc này rất cần sự tỉnh táo và nhạy bén để tìm ra các giải pháp thông minh. Cái khó ló cái khôn.

Dân tộc này không thiếu các nguồn mạch tạo ra “sức mạnh mềm”. Vấn đề là phải biết tập hợp lực lượng trong hoàn cảnh mới, phải lắng nghe và biết khai mở, đặc biệt từ những công dân tiêu biểu như Nguyễn Trọng Vĩnh, một Lão tướng “còn hơi, còn sức, còn lên tiếng/ là muốn quyền uy bớt lỗi lầm”.

Giá như độ tinh nhạy của các Lãnh đạo Đảng/ Nhà nước/ Chính phủ suốt bao năm qua, đặc biệt là 15 năm trở lại đây (từ 2004 – 2019) bắt được làn sóng phát ra từ Cụ và từ biết bao các bậc nhân sỹ trí thức từ Bắc chí Nam thì đất nước đâu đến nỗi khốn khó và khủng hoảng như giờ đây.

Hiện tượng Nguyễn Trọng Vĩnh

Một trong những giá trị làm nên “hiện tượng Nguyễn Trọng Vĩnh” là sự tỉnh táo và sáng suốt bắt kịp những thăng trầm trong số phận của đất nước. Dù giác ngộ và theo Đảng từ năm 1937 nhưng một khi thế cuộc chuyển dịch, Cụ đã sớm nhận chân các xu hướng phổ quát của thời đại, khảng khái chỉ ra “những lỗi hệ thống, sai từ gốc đến ngọn, từ lý thuyết đến mô hình” (Lời của cựu Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Văn An), và đề xuất phương hướng khắc phục.

Tính tiên phong trong viễn kiến của Cụ rõ ràng vượt qua giới hạn tuổi tác và tư duy quán tính. Có lần đại diện của Thành uỷ Hà Nội đến vấn an Cụ tại nhà riêng, với mục đích vận động Cụ rút tên khỏi Thư Ngỏ 61 và khỏi Danh sách 127 Nhân sỹ trí thức gửi kiến nghị tới các đại biểu dự Đại hội 12 của Đảng. Cụ không những không rút, mà còn thuyết phục những người cùng đối thoại về tính đúng đắn của các kế sách “chống giặc ngoại xâm và nội xâm” ấy.

Giá như các bậc “công bộc” giờ đây ngồi lại, với các nhà nghiên cứu, các tổ chức xã hội dân sự, cùng nhau rút ra những gì là “ích quốc lợi dân” từ trong hai tập sách của Tủ sách Gia đình: “Kể lại Cuộc đời” và “Phải Trái Sự Đời”. Mùa Covid-19 chưa làm được Hội thảo thì sẽ tập trung giới thiệu hai ấn phẩm như là những nén tâm hương nhân 100 ngày Cụ về Trời.

Những người quý mến, ngưỡng mộ Cụ đã lập ra Blog “Di sản Nguyễn Trọng Vĩnh” để có nơi trao đổi những cảm nghĩ và phân tích của mình về cuộc đời cũng như sự nghiệp vẻ vang của Cụ, về các bài viết mà con cháu Cụ đã sưu tầm và tuyển chọn nhân dịp mừng Cụ trăm tuổi, rồi cùng nhau online như một trang mạng xã hội thì hay biết chừng nào!

Cảm ơn nhà báo Tạ Đình Thính đã có mấy dòng cảm thán mộc mạc nhưng đầy ý nghĩa, phản ánh được các cung bậc tình cảm của nhiều người: “Một trăm linh bốn Xuân/ Lão tướng chẳng cầu Nhàn/ Khơi ngọn lửa Vĩnh Cửu/ Để thắp sáng Nhân Gian/”.

Cảm ơn nhà văn Phạm Xuân Nguyên đã phác hoạ chân dung Cụ thật tài tình: “Sứ thần tận Trung với nước/ Tướng quân tận Hiếu với Dân/ Trăm năm vững vàng quắc thước/ Xứng danh Người ở cõi Trần/. Vâng, Cụ Vĩnh thật xứng danh và xứng đáng với chữ “Người” viết hoa.

Mềm nắn rắn buông

Là một nhà ngoại giao khoác áo lính và cũng là một người lính mặc áo ngoại giao, Cụ Vĩnh chắc chắn là vị đại sứ đặc mệnh toàn quyền duy nhất của Việt Nam cho đến nay có nhiệm kỳ dài nhất ở sở tại, suýt soát 13 năm. Cụ từng đúc kết một trong những bài học với Trung Quốc là “mềm nắn rắn buông”.

Cụ kể lại cho chúng tôi nhiều câu chuyện khi “nhu” khi “cương” với Tầu. Lúc họ hùng hùng hổ hổ, đập bàn đập ghế, vu cáo trắng trợn và đe doạ ta, Cụ đã phải vận hết nội công kiềm chế để không bị cuốn vào những trò “phi ngoại giao”, dùng những lý lẽ đích đáng “đập” lại họ, buộc họ phải thoái lui.

Nhưng khi cần “cương”, Cụ cũng dám có thái độ cứng rắn, đã “mời” một Thứ trưởng Ngoại giao Trung Quốc ra khỏi Đại Sứ quán ta ở Bắc Kinh, khi vị Thứ trưởng ấy đã có thái độ bất lịch sự và những phát ngôn không đúng mực trong đàm phán.

Cuộc thoát trần của Cụ Nguyễn Trọng Vĩnh giống như ngôi sao băng vừa vụt qua trên bầu trời ảm đạm. Có thể chia sẻ với suy tưởng của GS. Tương Lai: Ngôi sao băng ấy tuy đã tắt nhưng ánh sáng của nó sẽ còn soi rọi mãi tới nhiều thế hệ mai sau!

Tinh thần ấy đã được Giám đốc Trung tâm Minh Triết Nguyễn Khắc Mai tái khẳng định trong bức Trướng viếng hôm tang lễ. Tiếc là không rõ vì lý do gì, bức Trướng ấy không được các lực lượng an ninh cho phép đưa vào đặt trước linh sàng Cụ: “Trọng Độc Lập/ Trọng Dân Quyền/ Hiếu Trung Rạng Ngời Một Thuở/ Vĩnh Biệt Này/ Vĩnh Hằng Ấy/ Nghĩa Tình Còn Mãi Ngàn Thu”.

*

Để di sản của Cụ sống mãi với thời gian, để các giá trị lâu bền và những định hướng nhất quán của Cụ được truyền từ thế hệ này qua thế hệ khác, Blog https://disannguyentrongvinh.blogspot.com/ hy vọng nhận được ngày càng nhiều sự hưởng ứng từ khắp cả ba miền Bắc – Trung – Nam và từ những người Việt Nam khắp nơi trên thế giới.

Hãy đọc và cảm nhận hai cuốn sách nóng bỏng tính thời sự, chứa chan lòng yêu nước, thương dân của Cụ Nguyễn Trọng Vĩnh!

Hãy lan toả những bài viết đầy trí tuệ sắc bén, chứa chan nhân cách sống giản dị và thanh cao, sống động và cuốn hút của Cụ vào xã hội hôm nay, đồng thời truyền cảm hứng ấy cho các thế hệ mai sau, dấn thân vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì dân chủ, hạnh phúc của Nhân dân./.

Thêm một số tham khảo:

* và **: “Quân xung phong, nước Nam đang chờ mong tay ngươi, hồn sông núi khí thiêng ghi muôn đời”: Trích từ bài hát “Chiến sĩ Việt Nam”, nhạc và lời của Văn Cao: https://www.youtube.com/watch?v=M0q1d-mC8RA

https://www.danluan.org/tin-tuc/20101215/ngo-nhan-dung-nguyen-van-an-cong-nhan-sai-lam-he-thong-tu-goc-den-ngon

https://conglyvasuthat.wordpress.com/2014/07/30/61-dang-vien-kien-nghi-bo-duong-loi-chinh-tri-sai-lam/

https://www.danluan.org/tin-tuc/20151212/thu-ngo-cua-127-nhan-si-tri-thuc-gui-bo-chinh-tri-truoc-hem-dai-hoi-

https://www.rfa.org/vietnamese/news/blog/vinh-funeral-01022020140149.html

https://www.rfa.org/vietnamese/news/blog/talk-between-two-souls-in-duong-lam-01082020102940.html

Tác giả gửi cho viet-studies ngày 2-4-2020

Nguồn: http://viet-studies.net/kinhte/DinhHoangThang_BachNhatNguyenTrongVing.html