Phạm Thị Hoài

Con đường trước cửa nhà tôi chạy trục Đông Tây. Sáng sớm hay tắc về hướng Tây, chiều muộn về hướng Đông. Từ bên Đông người ta sang bên Tây đi làm buổi sáng, buổi chiều từ bên Tây về nhà bên Đông. Dòng chuyển động ngược lại không diễn ra, bên Đông không có nhiều vẫy gọi. Sau tròn ba mươi năm đổ tường, Berlin vẫn là một thành phố chia hai, như nước Đức với các bang bên Tây trước đây và các bang bên Đông sau này gia nhập.

Sự cách biệt là không thể phủ nhận và ở mọi bình diện. Trước hết là lựa chọn chính trị. Hậu duệ của đảng cộng sản Đông Đức, các thể loại, tất cả đều dân túy cánh tả, cũng như AfD và Pegida, tất cả đều dân túy cánh hữu, bài ngoại, kì thị sắc tộc, đượm màu Tân Quốc xã, chỉ có thể tồn tại và thậm chí thắng lớn ở bên Đông. Như thể phía Đông không có gì lạ, quá khứ 40 năm chuyên chế kinh hoàng chưa nguôi lại bước ngay vào những kịch bản kinh dị khác. Về kinh tế, cả 30 tập đoàn niêm yết trên Chỉ số Dax đều ở bên Tây. Trong 200 chức lãnh đạo chủ chốt tại đây, bên Đông chiếm 3, không ở tầng cao nhất. Trên “sân nhà”, người bên Đông chiếm chưa đầy 20% hàng ngũ lãnh đạo, 14% hiệu trưởng đại học, 25% giám đốc nhà hát. Ở cấp liên bang, bên Đông chiếm 1,7% vị trí lãnh đạo bộ máy nhà nước; 3 trong 60 quốc vụ khanh; 3 trong 120 vụ trưởng; 0% thẩm phán cấp cao; 1% tướng lãnh; 0% tập đoàn truyền thông lớn; 0% hãng hàng không đầu đàn; 0% nhãn thời trang nổi tiếng; 0% hãng bán lẻ toàn quốc; 2 trong 18 câu lạc bộ bóng đá hạng Bundesliga. 5 trong 500 người Đức giàu nhất có địa chỉ bên Đông, song đều là người bên Tây sang lập nghiệp; vài trăm trong 20.000 triệu phú cũng tương tự. Thương hiệu bên Đông duy nhất chiếm thị trường cả nước là một nhãn rượu sủi, nhưng lại thuộc sở hữu của một tập đoàn bên Tây. Thu nhập, tài sản tích lũy, tỉ lệ thất nghiệp, năng suất lao động, phân bố giàu nghèo, phát triển dân số, cơ sở hạ tầng, văn hóa, giáo dục, tỉ lệ học sinh không tốt nghiệp trung học, thể thao, du lịch, thời trang, hoạt động thiện nguyện, xã hội dân sự, internet tốc độ cao, số người sử dụng mạng xã hội, thực phẩm hữu cơ… bên Đông đều đứng cách bên Tây một đoạn, trung bình so với mặt bằng chung Châu Âu và khá hơn so với các nước Đông Âu, song so với bên Tây vẫn rõ ràng chậm tiến.  

Những con số thống kê cũng xác nhận câu chuyện của cảm giác. Ngồi trên tàu nhìn qua cửa sổ, không đọc tên ga, bên Đông bên Tây vẫn hiện ra mỗi bên một thần thái khác. Những mảnh vườn cuối tuần tuy đặc Đức, nhưng Đức bên này và Đức bên kia. Vườn bia, phố xá, nhà cửa, nhìn phòng khách là biết xuất xứ của chủ nhân. Nhất là rèm che và khăn trải bàn, như thể ngoài tua rua và đăng-ten, bên Đông không có định hướng thẩm mĩ nào vững vàng hơn. Có lần vài người bạn và tôi muốn đi ăn tối nhân một dịp đặc biệt. Tôi muốn dẹp định kiến, đề nghị cả nhóm thử một lần sang bên Đông, chẳng lẽ mênh mông bên đó toàn sa mạc ẩm thực. Nhưng tôi đã không đủ sức thuyết phục. Ăn thưởng thức, tìm ý tưởng, chi kha khá tiền, nghe địa chỉ ở trời Đông là các bạn lắc. Cái nhà hàng haute cuisine định chọn ấy chiếm một trong 28 sao Michelin của thành phố, đầu bếp có tiếng, thực đơn kết hợp tinh túy năm châu với sản phẩm địa phương thân thiện môi trường. Chắc chắn chất lượng cao. Chắc chắn tía tô Nhật shiso, quýt Nhật yuzu, nước tương Nhật kamebishi, cá vược Thụy Điển, sò điệp Bretagne, trứng cá Biển Đen, nấm cục Piemont, hạt tiêu Kampot, cà-rốt đen và củ dền Đức như chuẩn mực ở những nơi sang chảnh. Nhưng nó nằm nhầm phía. Ở một ngã tư bên Đông, vỉa hè vắng tanh và xe cộ lao nhanh, chung hệ sinh thái với một Burger King, một tiệm móng tay Việt, một casino Ả-rập, một quầy ăn nhanh Thổ và những ngôi nhà cao tầng, giải pháp đồng phục nhanh nhiều tốt rẻ từng là niềm tự hào của bên Đông và còn dư để đem tặng cho ít nhất hai thành phố Viễn Đông là Vinh và Hà Nội. Kiến trúc lắp ghép vô hồn ấy thậm chí được tuyên bố là chọn lọc từ Bauhaus, khi trường phái này được các nhà văn hóa mác-xít khôi phục chút xíu danh dự sau những thập niên bị dán mác chủ nghĩa hình thức, vị nghệ thuật. Những góc phố như thế có hết, trừ một lít không khí riêng. Một chút gì đó, có thể đô hội hay thậm chí ngược lại; một chút cảnh vẻ hay trần trụi, cường điệu hay dụng ý khiêm nhường; gì cũng được, chỉ một chút, nhưng phải có để thổi hồn, để những chiếc khuôn của phồn vinh đỡ chán ngấy.

Như thường thấy ở kẻ đến sau, nhu cầu cập nhật của người bên Đông rất mạnh mẽ. Tại những quận phía Đông buồn bã nhất thành phố, nơi đa số dân chúng không nói tiếng Anh, người ta đặt tên con là Jason, Cindy, Kevin thay vì những cái tên thuần Đức Hans, Sabine, Gerhard; đàn ông diện áo Camp David chi chít logo và quần bò hầm hố đai kiện; đàn bà tóc tẩy đeo tất cả những thứ leng keng lấp lánh lên người. Dân Đức vốn ăn uống tiết chế, tới mức khiêm tốn hay thậm chí keo kiệt, dầu nhớt cho xe ăn thì dùng loại xịn nhất, dầu chiên trong bếp cho miệng mình thì dùng loại bèo nhất; song bên Tây đã trải qua mấy thế hệ phép màu kinh tế, đã ra vào chán chê ở các thiên đường tiêu thụ, khẩu vị đã được khai phóng đáng kể, Nouvelle Cuisine đã hình thành cả nửa thế kỉ, sự phù phiếm bắt buộc của nghệ thuật – ở đây là nghệ thuật đầu bếp – từ lâu không còn mang tiếng suy đồi, xa hoa không còn là tội lỗi, đạo đức Tin Lành đã qua giai đoạn kiên quyết phát huy nếp sống cần kiệm khổ hạnh để xây dựng thành công chủ nghĩa tư bản. Bếp bên Tây đã vượt ra ngoài vành đĩa cố hữu của dân tộc tính German. Bên Đông, đến muộn, sau bốn mươi năm cố thủ trong sự no đủ sơ đẳng của nền kinh tế kế hoạch xã hội chủ nghĩa, chiếm lĩnh trong chớp mắt những thành tựu ẩm thực bấy lâu khao khát của phương Tây, nhất là khi miếng Hamburger, chai Coca-Cola, bịch ngũ cốc Kellogg nằm ngay dọc đường đến tự do dân chủ. Thế hệ những bà mẹ Đông Đức, thiếu thịt thăn, chế ra món Jägerschnitzel từ khúc dồi bạc nhạc đã lùi vào quá khứ. Bây giờ mỗi thị trấn nhỏ bên Đông đều đã sắm xong hành trang cho công cuộc chinh phục ẩm thực quốc tế, caffellatte, pizza, kebab, tandoori, sushi, cơm rang, vằn thắn, song sau ba mươi năm tự do khẩu vị, khí quyển ẩm thực chốn này vẫn núp quẩn bên trong vành đĩa vốn cao như bức tường Berlin đã đổ. Không hẳn là tù túng nhưng thụ động, thiếu khát vọng và bản lĩnh, thiếu những câu chuyện riêng. Không phải ngẫu nhiên, trừ ngoại lệ Berlin, trong 309 nhà hàng với 357 sao Michelin trên toàn nước Đức, bên Đông chiếm vỏn vẹn 12, tập trung vào một số thành phố lớn và vùng du lịch. Còn lại là thành trì của khoai tây xúc xích, rau nghiền và thịt hầm.

Vài ngày có thể đủ để thay một nếp sinh hoạt. Vài tuần để làm một cuộc cách mạng thời trang. Vài tháng để giáo sư Higgins trong vở kịch của George Bernard Shaw luyện một cô gái bán hoa nói giọng một quý bà. Vài năm để lột xác tư tưởng. Nhưng ít nhất vài thế hệ để chuyển hóa một khẩu vị. Như tín ngưỡng, ẩm thực là lĩnh vực bảo thủ hạng nhất.

Nguồn: http://www.procontra.asia/?p=6244