Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Aleksandr Griboedov
- Alesandr Blok
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatole France
- Anatoly Gavrilov
- Anders Olsson
- André Breton
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Maria Bracale Ceruti
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Péret
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brice Pedroletti
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Carolyn Mary Kleefeld
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Chơn Không Cao Ngọc Phượng
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- D. S. Likhachev
- Da Màu
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dan Slater
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Gascoyne
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Ðinh Cường
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Cẩm Liên
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Mẫn
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dung Nguyễn
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Thuỵ
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Quốc Thông
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Hoa
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hồng Nhung
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thị Thu Trà
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Federico García Lorca
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Perreault
- George Siemens
- Gerhard Will
- Germain Droogenbroodt
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Giuse Lê Công Đức
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhân
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thị Minh Đạo
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Hai Thanh
- Han Dang
- Hàn Giang
- Han Kang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henri Michaux
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cát
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Anh
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhơn
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Việt
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huệ Hương Hoàng
- Huguette Bertrand
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Duy Lộc
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Igor Poglazov
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James Daniel Spears
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Joyce
- James Poniewozik
- James Stavridis
- James WrightJuan Felipe Herrera
- Janos Kornai
- Jared Carters
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean Toomer
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jiayang Fan
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jörg Wischermann
- Jorge Amado
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wong
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karel Appel
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kazuo Shiraga
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Ân
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. N. Tolstoy
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lawrence Ferlinghetti
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Anh Hùng
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Hoàng Lân
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Minh Phong
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Oa Đằng
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Madeleine Riffaud
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Bá Kiếm
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Maki Starfield
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark B. Hamilton
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Osaki
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Monica Berlin
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Naowarat Pongpaiboon
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Nhật Đăng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Cẩn
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Thuật
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàn Nguyên
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huy
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Thuyền
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thiện Tơ
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hiệp
- Nguyễn Văn Hòa
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Khoát
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Ogden Nash
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Pablo Picasso
- Palmer
- Patrick Frater
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Éluard
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Paweł Kubiak
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter B. Zinoman
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Ngữ
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Song
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thu Vân
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Song
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quậy Nguyễn
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Mead
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert Desnos
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Russell Edson
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheikha A
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shirin Ebadi
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- Sylvia Plath
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Tanaami Keiichi
- Taras Shevchenko
- Tarik Khaldi
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thủy Tiên
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Brennan
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tomas Tranströmer
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trần Quyết Thắng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Duy
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhân
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Văn.
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Lang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Tòng Xuân
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volker Weidermann
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wendy Barker
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- William Stanley Merwin
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yoko Tawada
- Young Sang Lee
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Chân Nhân (kỳ 6)
Tiểu thuyết của Trần Thanh Cảnh
SÁU
Hồi thày Bút nổi lên thì cũng là lúc nhà nước ta bắt đầu đổi mới, mở cửa.
Mở cửa thì dễ hiểu rồi, ngày xưa ta đóng kín cổng ngõ, bế quan tỏa cảng, không cho khách khứa lai vãng. Thậm chí nhìn hàng xóm láng giềng cứ như nhìn kẻ thù thì nay ta mở tung cửa ra, mời bạn bè khách khứa xa gần cứ việc đến nhà chơi, cùng bàn chuyện làm ăn. Lại còn giương hẳn khẩu hiệu, Việt Nam làm bạn với tất cả. Đại khái thế. Thế nhưng nhỡ làm bạn trúng thằng kẻ cướp thì cũng gay phết chứ đùa à.Nhưng còn đổi mới thì là làm sao?
Một vị sứ quân nói, là phải đổi mới tư duy trước tiên. Cơ mà có khá ít người Việt hiểu tư duy là cái gì. Một ông giáo sư khả kính vốn từ bên kinh thành Ba Lê về, nhưng lâu nay sống như tù giam lỏng dưới khu Kim Liên. Chỉ vì cái tội không viết bài theo ý Đại Quốc Sư. Bèn nhân dịp này đăng đàn, giải thích cho mọi người rằng, tư duy, nó là một phạm trù triết học. Nó chính là những hoạt động tinh thần của con người để nhận thức đúng đắn sự vật và từ đó mà có ứng xử tích cực với nó.
Tư duy luôn phản ánh hiện thực khách quan dưới các khái niệm, nhận thức. Tư duy, hiểu một cách cụ thể, nôm na nó chính là những suy nghĩ của con người ta về mọi thứ xung quanh mình. Ông ấy lấy ví dụ như trước đây có những sự vật hiện tượng do tư duy của chúng ta cũ kỹ bảo thủ giáo điều, cho đó là lạc hậu phản động. Thế nhưng ngày nay, đổi mới tư duy chúng ta cần nhận thức lại, đó thực chất lại là tiến bộ. Là chân lý. Nghe đến đây, nhiều ông đầu lĩnh, sứ quân nóng mắt, bảo thế ra đổi mới là đổi trắng thay đen à? Không được! Thế là phủ nhận sạch trơn! Đổi mới gì thì đổi nhưng lập trường tư tưởng đường lối là vẫn phải luôn luôn kiên định vững vàng. Thậm chí một số sư trong Viện Hàn Lâm Bác Cổ của Đại Quốc Sư còn gào lên, rằng thế là đang bắn vào lịch sử. Họ bảo bắn vào quá khứ bằng súng lục thì rồi tương lai sẽ nã chúng ta bằng đại bác. Không. Không phải đại bác mà tương lai sẽ bắn chúng ta bằng tên lửa đạn đạo mang đầu đạn hạt nhân. Kinh chưa! Cơ mà mấy tay vô sừng vô sẹo ở kinh thành, chiều chiều hay tụ tập cà phê cà pháo, trà lá ở phố Hàng Hành lại tự cãi với nhau, thế chả lẽ ông tổ năm đời nhà tao chuyên ăn cắp vặt trên tàu điện bến xe chợ Đồng Xuân, mà bây giờ tao nên ông nên bà rồi vẫn cứ phải ngợi ca à? Hay ho gì cái quá khứ điếm nhục ấy mà động tí lại lôi ra khoe. Tao chỉ muốn nhồi nó vào một quả tên lửa, bắn thẳng lên chín tầng mây, ra ngoài vũ trụ, bay tuốt vào không gian không bao giờ trở về nữa, cái quá khứ ấy. Nhưng không ai thèm chấp mấy ông này. Họ cãi nhau chán khản cổ thì lại keó nhau đi bia hơi thôi. Thành ra dịp ấy nhà máy bia trên Hoàng Hoa Thám phải tăng ca liên tục. Thế nhưng giới tinh hoa đất Việt thì không dễ bỏ qua như giới bình dân. Họ rất cay ông giáo sư, vì nói toàn những điều họ không hiểu gì. Họ bèn không cho ông giáo sư nói nữa. Rồi họ đồng lòng tiễn ông giáo sư sang lại kinh đô ánh sáng bên nước Phơ - răng - xe xa xôi, để ông ấy tha hồ nghiên cứu tư duy nhận thức dưới xó gầm cầu thang. Còn ở nước Việt lúc đó, người ta không lý luận nhiều. Người ta làm cụ thể luôn. Sai thì làm lại sáng mai lại đúng. Thì nước mình xưa nay vốn tôn sùng phương châm, “thực tiễn kiểm nghiệm chân lý” mà.
Cả nước vào cuộc đổi mới rộn ràng.
Xưa ngăn sông cấm chợ, chống buôn bán phe phẩy thì nay cả nước xuống đường đi buôn, nhà nhà đục tường mở cửa hàng cửa hiệu làm thương mại.
Xưa cả làng bị bắt góp ruộng vào hợp tác xã, làm ăn kiểu cha chung không ai khóc thì nay khoán sản chia ruộng nhà nào nhà nấy chăm bón thu hoạch. Mà chia rất triệt để. Đến nỗi có làng còn chia cho mỗi nhà mảnh ruộng đi không vừa một hàng chân. Vậy mới là chia đều xa gần, tốt xấu nhà nào cũng có. Bấy giờ nhiều làng lại hô khẩu hiệu, không sợ thiếu chỉ sợ không công bằng.
Xưa công nhân nhà máy đến giờ vào ca làm gì thì làm, hết giờ về, được bao nhiêu sản phẩm không cần biết đến, vì nhiều hay ít thì lương vẫn thế. Nay làm nhiều ăn nhiều, năng suất cao thì lương cao.
Của cải trong nước tức thì nhiều lên như có phép màu. Nạn đói bị đẩy lùi. Đời sống nhân dân khá lên hẳn.
Các Sứ Quân, Đầu Lĩnh hội nghị rất vui vẻ. Ca ngợi nhau ran ran. Đổi mới. Năng động. Sáng tạo. Thị trường. Định hướng. Phát triển. Điều tiết. Vân vân và vân vân. Cứ như là Colombo vừa tìm ra Châu Mỹ. Một số ngài phụ trách việc tuyên truyền, thậm chí còn cho rằng chúng ta vừa mới có đóng góp nhớn vào kho tàng kiến thức của nhân loại. Đổi mới ấy là việc xưa nay chưa từng có tiền lệ. Một ngài bèn bay sang thẳng Ba Lê tổ chức họp báo diễn thuyết. Hôm ấy trời đẹp nên ngài giáo sư già cũng cố đến dự. Nghe xong diễn giả nói, ngài ngẩng đầu lên trần nhà than: “Ôi. Những cái ông nói thì người ta đã đúc kết thành nguyên lý quy luật từ mấy trăm năm nay rồi! Sao không cắp sách sang học béng những nước người ta đi trước, đã thành công mà lại cứ lọ mọ với nhau làm cái gì cho phí thời gian và nguồn lực? Lãnh đạo một đất nước mà toàn đầu óc thế này thì bao giờ mới mong cất cánh được. Đau lòng quá. Thôi ta chết luôn đây cho khỏi phải chứng kiến cái sự ngu xuẩn của con người, sự lụn bại của cố quốc”. Nói rồi ông giáo sư đập luôn đầu xuống nền gạch. Chết tươi luôn.
Vụ này báo chí trong nước phải tuyên truyền là cụ ấy trượt ngã nên chết. Chứ viết cụ ấy đập đầu chết vì chán thì sái quá. Có điều ông giáo sư già ấy khổ đến tận lúc chết. Lúc sống thì lừng danh Âu Á là giỏi giang mẫn tiệp. Sống ở kinh thành Ba Lê oai phong lắm. Thế rồi về nước định góp sức xây dựng đời mới, nhưng bị thất sủng vì không biết nịnh, bị họ bỏ đói, sống vật vạ, đến lúc quay lại Ba Lê rồi mà lòng vẫn đau đáu chuyện nước nhà. Thế rồi chán, uất mà chết. Nhưng nắm tro tàn mang về quê Việt Nam cũng chả có ai đứng ra nhận. Ông ấy không có vợ con gì, mà họ hàng thì sợ liên lụy…
Cơ mà đúng thế. Thời kinh tế thị trường, ai có thân người nấy lo.
Dân làng Cùng hay nói tục còn bảo, có lồn thì giữ. Ai rỗi hơi mà đi giữ lồn cho chúa? Nhưng mà thày Bút thì khác, nay thày không những phải lo phần hồn cho cả làng, cả tổng, cả vùng, thậm chí là cả nước. Mà thày còn phải giữ hai cái lồn: Ly vợ thày và bà Hạnh Thục.
Chuyện thời trẻ của thày Bút với bà Hạnh Thục, dân làng hầu như không biết. Hồi Chi Mai bỏ nhà vào trong Sài Gòn ở với ông bác, rồi Bút theo sau thì dân làng cũng có dị nghị ít nhiều, nhưng rồi cũng chả ai nhắc đến nữa. Nhưng chuyện tình tay ba giữa Ly với chồng và bà Hạnh Thục thì nay công khai, cả làng ai cũng biết.
Hồi đi tìm trầm trên rừng Tây Nguyên với chồng cũ của Ly, là tay Tĩnh Khùng, đêm đêm rúc trong rừng lạnh không ngủ được hắn hay kể chuyện đời, chuyện trong sử sách cho Bút nghe. Hắn bình luận và phân tích. Thỉnh thoảng hắn còn đưa ra những triết lý khá sâu sắc. Một lần hắn bảo, có một ông tướng lừng danh thế giới, sau một đời chinh chiến đã rút ra kết luận thế này: “Muốn có hòa bình thì phải gây chiến tranh!” Bởi có biết gây ra cuộc chiến đúng lúc để đánh bại hẳn kẻ thù thì mình mới mong có hòa bình lâu dài được. Còn không sẽ là tình trạng nửa chiến tranh, nửa hòa bình. Dai dẳng. Mệt mỏi. Bút lấy làm tâm đắc. Tuy chưa có dịp nào áp dụng bài học rút ra.
Một hôm vào lúc gần trưa.
Hồi ấy Bút đã lên đời con tivi từ Neptun sang màu nội địa của Nhật và còn kèm theo cả cái đầu video, lâu lâu thuê phim về xem. Hôm ấy buổi sáng rỗi rãi, con đi học, vợ đi làm, hắn mở cái băng sex ra xem. Ngó sang bên nhà bà Hạnh Thục thấy có nhà, thế là Bút gọi bà ấy sang. Một đàn ông ba mươi và một đàn bà trên bốn mươi, đều đang trên tầm đỉnh cao. Lại đương kim nhân tình, xem phim sex với nhau trong nhà, chỉ được mười lăm phút là không chịu nổi vật ngay nhau ra. Thế nhưng bà Hạnh Thục bảo, làm ở đây luôn không ổn, nhỡ bọn trẻ nó về bất thần thì dở. Ta chạy ù về bên kia đóng cửa lại diễn như trong phim nhé?
Thế là đôi tình nhân bỏ mặc đám diễn viên đang tồng ngồng rú rít trên màn hình, cắp nhau chạy tuột sang nhà bà Hạnh Thục.
Đang say sưa với tư thế sáu chín như trong phim thì bỗng Bút cảm thấy nhột nhột ở lưng. Hắn ngẩng đầu lên. Ôi thôi, Ly vợ hắn đang đứng bên ngoài cửa sổ, mặt như chàm đổ, ngây dại nhìn vào. Không nói không rằng đi thẳng về nhà.
Bà Hạnh Thục hoảng hốt: “Làm thế nào bây giờ?”
Bút vừa kéo khóa quần, nói: “Cứ để tôi xử. Đánh bài ngửa một lần cho xong chuyện. Ngô thì ngô mà khoai thì khoai!”.
“Mình làm gì thì làm nhưng đừng để om xòm lên nhé, ngại lắm!”.
“Được rồi, cứ yên tâm, nếu nó không chấp nhận mình thì tôi tiễn nó!”.
Bút về nhà, Ly đang nằm khóc tấm tức trong buồng. Con chưa đứa nào đi học về. Bút thẳng toẹt: “Tôi quan hệ với cô Hạnh Thục từ năm mười lăm tuổi cơ! Trước cả cô. Nay cô biết rồi thì tôi nói thẳng, tôi vẫn thích Hạnh Thục. Cô mà chấp nhận được thì cô ở với tôi, cả ba ta cùng vui. Cô không chấp nhận thì mang con Ly Lan về Tây Nguyên, để thằng Văn Vở lại đây…”.
“Anh khốn nạn nó vừa vừa thôi. Anh có làm cái trò mèo sao không kín đáo một chút, để tôi đừng nhìn thấy, khỏi phải đau lòng”.
“Ai bảo cô nhòm ngó làm gì?”.
“Anh bỏ nhà cửa tan hoang, tivi đầu đài oang oang cả xóm nghe thấy, tôi về mà không đi tìm anh sao? Anh là quân khốn nạn!”“Ừ, tôi khốn nạn đấy! Ở được thì ở, không thì biến!” Nghe thế, Ly đang nằm vùng dậy, vồ lấy Bút, xông vào cắn xé, bóp cổ, vừa gào: “Tôi phải giết anh hôm nay”. Cơ mà sức đàn bà được mấy nả. Rất nhanh chóng Ly bị chồng quật ngay xuống, đè chặt. Ly ra sức rú rít vùng vẫy, xống áo bung ra tả tơi rũ rượi trên giường. Trong lúc vật lộn để khóa chặt vợ không cho cựa quậy gào la thì Bút nhìn thấy những bộ phận đàn bà nần nẫn của Ly phơi ra, hắn chợt nghĩ đến cái câu tay Tĩnh Khùng, chồng cũ của Ly hay nói: “ Ở Miền Trung quê tao có câu rất hay: trâu lấy chạc mà dắt, đàn bà lấy cặc mà lôi!”. Vừa nãy với bà Hạnh Thục chưa đến đỉnh thì bị phá ngang, nên vẫn đang ấm ách. Trong đầu Bút chợt nảy ra một ý. Hắn không nói không rằng giật phăng bộ quần áo của vợ ra, rồi tuột quần mình xuống, nhảy bổ vào Ly đang nằm sấp, ấm ức trên giường, cứ thế vạch mông tống vào là hùng hục giã tới tấp. Mới đầu Ly cong người cưỡng lại, nhưng không nổi. Cơ mà thực ra Ly cũng không phản kháng quyết liệt lắm. Khi mà chồng dấn vài nhịp thì Ly buông xuôi, thở hắt ra một hơi dài phó mặc thân thể mình cho Bút điều khiển. Đến một lúc nữa, những xung động thần kinh từ bộ phận đàn bà nhạy cảm dội lên làm đầu óc Ly mụ mẫm, Ly hầu như quên béng cái vụ xô xát vừa xong. Những ấm ức trong lòng bị những đợt xung kích mỗi lúc một cuồng khấu của Bút đập tan. Trong mụ mị, Ly xoay người lại ôm chặt lấy chồng, thả mình vào trong cơn vô thức của xác thịt…
Bởi Ly vốn là một người đàn bà đơn giản. Cực kỳ đơn giản.
Năm xưa khi mới lớn, Ly gặp Tĩnh Khùng là một tay đàn ông trải đời. Hắn quê tận Miền Trung nhưng lang thang kiếm ăn rồi nhập vào một đội tìm trầm trong rừng Tây Nguyên. Đợt ấy trong đội mấy tay bị sốt rét nặng nên cả bọn dạt xuống tá túc ở bản của Ly. Định nghỉ ngơi ít bữa cho lại sức và mua thêm lương thực, đồ dùng rồi lại vào rừng. Tĩnh Khùng gầy đen nhưng có khoa nói khá hay. Hắn đọc nhiều sách nên trên thông thiên văn dưới tường địa lý và lại biết chơi ghi ta, hát nhạc sến. Hắn mà cất cái giọng trầm trầm nhừa nhựa cùng tiếng ghi ta bập bùng bên đống lửa, thì kiến đen kiến đỏ kiến vàng cho đến cả loại kiến ba khoang độc địa cũng lần lượt chui ra khỏi hang sắp hàng nghe hắn hót. Thế cho nên cô nàng Ly mới lớn phổng phao đang đêm vùng dậy trốn ba mẹ theo hắn vào rừng. Thế rồi Tĩnh Khùng ở lỳ luôn nhà Ly. Hắn đã bị đội làm trầm đuổi vì cái tội dám động đến đàn bà. Theo như những người đi làm trầm vẫn thì thầm truyền khẩu cho nhau là, thần rừng rất không ưa những chuyện gái trai ô uế như vậy. Trước khi vào rừng là phải làm lễ và kiêng kỵ. Dính phải, vào rừng không đá đổ, cây đè, hổ vồ thì cây trầm có ngay trước mắt cũng không thấy. Thần rừng đã bịt mắt. Tình yêu của cô gái mới lớn khỏe mạnh đã làm Tĩnh Khùng nhất thời mờ mắt. Nhưng giấc mộng đổi đời vẫn còn nguyên trong đầu hắn. Hắn đã qua vài năm làm trầm, cũng được một ít. Và cũng có kinh nghiệm rồi. Hắn quyết ở luôn lại bản với Ly để đợi cơ hội sẽ lập đội riêng vào rừng tìm vận may. Ba mẹ Ly cũng chả biết làm sao với cô con gái mới lớn bất trị, họ cũng đành chấp nhận. Nhưng Tĩnh Khùng chưa tìm được vận may đổi đời thì Ly đổi đời: Từ đời thiếu nữ mới lớn vô tư đổi sang ngay đời thiếu phụ, Ly có mang. Chính là con bé Ly Lan bây giờ.
Tĩnh Khùng quê gốc Miền Trung gió Lào cát trắng. Tuy nghèo nhưng nhiều chữ nên hắn nhớ cái điều mà các cụ nhà hắn dạy rằng, trai gái muốn nên vợ nên chồng là phải làm lễ gia tiên trước ban thờ các bề trên. Thế nên khi đẻ con xong rồi, cứng cáp rồi, gửi lại ông bà ngoại, hắn dắt Ly về quê ra mắt bố mẹ họ hàng cho phải đạo, tuy có hơi muộn. Nhưng muộn còn hơn không. Hắn nghĩ vậy. Vợ chồng hắn xuống núi lên tàu ra Miền Trung. Đấy cũng là chuyến tàu mà Bút, tay thanh niên làng Cùng xứ Kinh Bắc mười chín tuổi, sau hai năm vật vạ ở Sài Gòn không thuyết phục được Chi Mai nối lại tình yêu với mình, không muốn chứng kiến cảnh người tình đi lấy chồng, ngược ra Bắc. Cơ mà tàu đi qua Huế vài ga thì bị tai nạn hay sạt lở đường sao đó, phải dừng lại. Chuyện tàu hỏa xuyên Việt hồi ấy bị nằm giữa đường là chuyện thường. Thế là cả đoàn tàu nằm trơ giữa đồng không mông quạnh mấy ngày liền. Xung quanh chả có hàng quán hay nhà dân nào để mua bán hay xin ăn. Mà Bút cũng đã hết sạch tiền. Mấy cái bánh mì mua ở ga Sài Gòn mang theo cũng đã hết veo. Bụng đói cồn cào. Những cơn co bóp dữ dội của dạ dày đòi thức ăn khiến cho cả ruột gan mề phổi quặn thắt lại. Đau tái người. Cơn đói ngày càng dữ dội. Hắn tưởng có thể nhai luôn cái thành ghế gỗ trên tàu cho dịu cơn đói. Nhảy xuống khỏi toa tàu, hắn đi sâu vào đám cây dại lúp xúp ven đường, định tìm xem có gì ăn được, sim mua chẳng hạn. Hắn thất thểu bước thấp bước cao như vô định. Bỗng khứu giác thính nhạy với mùi thức ăn của một người đói, ngửi thấy một hơi thoảng qua như là sắn nướng. Bụng hắn thốt nhiên cuộn lên như có sóng trào. Một cơn đau chói khiến hắn tái mặt ngồi sụp xuống, căng mình gồng cơ bụng chống đỡ. Nước bọt lẫn với dịch vị tứa ra đắng ngắt. Hắn đã định nhổ bừa một cái cây bất kỳ quanh mình cho vào mồm nhai như loài gia súc. Rồi nước mắt bỗng ứa ra chứa chan, chảy tràn xuống hòa cùng với dãi dớt ròng ròng. Nhưng hắn nghiến răng lại, loạng choạng đứng lên lết mình theo hướng của mùi thơm mách bảo. Cố đi thêm vài chục mét, đến một cái khe cạn, hắn nhìn thấy hai vợ chồng Ly - Tĩnh Khùng đang nướng sắn mà trong này họ gọi củ mì. Mùi thơm bốc lên khiến tâm trí một thằng thanh niên đang đói lả mờ mịt hết đi. Chỉ có đôi mắt sáng rực hau háu nhìn vào những củ mì vừa chín tới.
Vợ chồng Ly - Tĩnh Khùng có chút tiền. Tĩnh Khùng quen đi rừng nên nhìn biết khu nào gần đây có nương. Hắn dắt vợ vào mua được một mớ củ mì, đang ngồi nướng ăn thì Bút đến như một con ma đói. Sau này Ly bảo, lúc ấy mà không gọi Bút vào cho ăn cùng thì có khi hắn dám nhảy vào giết người để cướp mấy củ mì lắm…
Còn Bút thì bảo, trên đời này chưa bao giờ hắn ăn sắn nướng thấy ngon đến thế. Hơn mọi bữa cỗ ở quê đã từng được chén. Từng miếng sắn bở tung thơm phức gần như được hắn nuốt chửng cùng với đám nước bọt dịch vị đang ào ạt tiết ra nên chả cần đến nước chiêu cho khỏi nghẹn. Vị ngon ngọt của sắn nướng như thấm ngay vào từng đường gân thớ thịt.
Sau bữa sắn no nê ven đường thì ba người họ trở nên thân thiết nhau.
Thân đến nỗi mà sau đó tàu chạy, về đến quê Tĩnh Khùng thì Bút không đi tiếp nữa mà theo vợ chồng nhà ấy về làng Tĩnh Khùng chơi. Quê Tĩnh Khùng nghèo lắm, đặc sản có món duy nhất là khoai deo. Bút cứ vốc cả nắm cho vào hai túi quần rồi lấy dần ra nhai cả ngày. Ngọt ra phết. Mấy hôm ở lại quê Tĩnh Khùng, nghe Tĩnh Khùng kể chuyện đi tìm trầm. Nghe hắn nói về cái tương lai sán lạn nếu vớ được một cây trầm, Bút thích mê, tưởng tượng ra cảnh mình có nhiều tiền, trở thành đại gia, sẽ quay lại Sài Gòn trên một cái xe hoành tráng, đến thẳng nhà Chi Mai bảo với chồng nàng là hãy buông nàng ra, ta mới là tình yêu đích thực của nàng… Vì thế, khi Tĩnh Khùng rủ Bút quay lại rừng Tây Nguyên, lập thành nhóm đi tìm Trầm với hắn, Bút đồng ý liền. Thì đã kể Tĩnh Khùng vốn có tài ăn nói mà lại.
Tĩnh Khùng và Bút âm thầm chuẩn bị mọi thứ lập thành một đội riêng, định đến mùa khô sẽ vào rừng lần mò một chuyến. Đội tìm trầm trước của Tĩnh Khùng có sáu người, khi Tĩnh Khùng dính vào chuyện trai gái với Ly ngay trong cái đêm hôm trước khi vào rừng, đã làm lễ, đã kiêng kỵ, họ đuổi hắn ra khỏi đội. Tĩnh Khùng đơn độc không thể vào rừng, bởi không ai có thể tồn tại một mình hàng vài tháng trong rừng già Tây Nguyên khi ấy vẫn còn đầy rắn rết và thú dữ. Tĩnh Khùng bảo Bút: “Tao đã đọc sách về nhân tướng học rất kỹ. Tao xem tướng mày kiểu gì hậu vận cũng phát mà tao thì tuy thông thiên địa nhưng tướng không tốt lắm. Mày thì tuổi trâu mệnh thổ, tao tuổi gà mệnh mộc. Thổ dưỡng mộc. Nên tao với mày nương vào nhau là tốt”. Nói rồi Tĩnh Khùng rút trong ba lô ra mấy tập sách khá lạ mắt, in từ thời Việt Nam Cộng Hòa. Hắn lại nói: “Trong khi chờ đợi, mày đọc mấy quyển sách này mà giết thời giờ”. Đó chính là mấy quyển sách về bói toán, tướng số.
Thông thường đội đi tìm trầm ít nhất phải có bốn người trở lên mới dám vào rừng. Lang thang len lỏi trong rừng già hàng mấy tháng trời như vậy cần phải có đông người để dựa vào nhau. Vả lại khi tìm được trầm nếu không đông người có khi sẽ mất mạng vì trầm, sẽ bị bọn khác giết cướp mất. Trong rừng già không có thứ luật nào của xã hội loài người với tới. Chỉ có luật rừng. Mạnh được yếu thua. Thế nhưng Tĩnh Khùng vốn là một kẻ liều lĩnh có tiếng, thế hắn mới có hỗn danh là khùng. Những hành động điên khùng dở ông dở thằng của hắn dân giang hồ đã truyền tai nhau nhiều. Đàn anh đã ra lệnh kiêng kỵ để mai vào rừng tìm trầm mà lại lôi ngay một con bé măng tơ đến lán diễn trò tình ái thì với dân làm trầm đó là khùng quá mức. Độ khùng của Tĩnh tăng cao tột đỉnh khi dám âm mưu rủ Bút vào rừng kiếm trầm. Bởi Bút là tay thanh niên khỏe mạnh nhưng hoàn toàn chưa biết gì về rừng núi. Chỉ nghe Tĩnh Khùng vẽ ra cơ hội giàu to nên Bút đi theo hắn. Về bản, nơi chân dãy núi cao vút của vùng rừng sâu gần biên giới khi mùa mưa Tây Nguyên vừa dứt, nhưng đội Tĩnh Khùng và Bút chưa đi ngay được, vì Bút hoàn toàn không có kỹ năng đi rừng. Một kẻ như vậy mà vào sâu trong rừng già thăm thẳm thì bỏ mạng lại trong đó là cái chắc. Tĩnh Khùng bèn ra công mang Bút đi tập dượt mấy tháng liền những kỹ năng ở rừng bằng những đợt đi đốn gỗ dựng riêng một cái nhà sàn nho nhỏ của vợ chồng hắn ra góc vườn. Rồi săn bắn trong rừng sâu. Đi đốt nương làm rẫy dựng lán ở trong rừng sâu. Bút lúc đó là một tay trai khỏe mạnh tinh ý nên tiếp thu nhanh những bài học đường rừng do Tĩnh Khùng dạy. Từ cắt rừng định hướng đến leo dốc phạt cây. Từ dựng lều qua đêm cho đến nhóm lửa nấu ăn, kiếm cá dưới suối, bẫy thú trên rừng. Đêm đến bên cái vườn nhỏ cạnh nhà, Tĩnh Khùng còn dạy võ cho Bút. Để phòng thân chống lại bọn sơn tặc và có phản xạ nhanh trước mọi bất trắc. Rồi đến cả cách nhận biết những cây lá gì độc, cây gì ăn được…, Tĩnh Khùng truyền hết. Bút thì cố gắng nhập tâm nhớ đủ.
Vài tháng sau, Bút đã trở thành một tay trai bản khá thông thạo.
Khi mọi việc chuẩn bị đã tương đối, đồ đạc làm nghề, thức ăn khô, thuốc men…, đã mua về đủ, hai gã đàn ông hăm hở vào rừng. Lúc đó đã là cuối mùa khô. Tĩnh Khùng cũng tính chỉ đi độ một vài chuyến ngắn trong khoảng cuối mùa khô này, được thua gì cũng trở về ôm vợ, đợi mùa khô sang năm. Chủ yếu coi như là chuyến đi cho Bút học hỏi.
Thì Bút chính là tay khờ trong cái nghề này. Tĩnh Khùng nghĩ, cần phải rèn giũa cho Bút nhiều nữa thì mới có thể thực sự kiếm ăn được.
Ngày xưa người ta đã có câu, “Ngậm ngải tìm trầm”, để nói về cái sự gian lao nguy hiểm. Bút là tay mơ. Nhưng thánh nhân lại hay đãi kẻ khù khờ. Trong chuyến đi thứ ba vào rừng, cặp đôi liều lĩnh Tĩnh Khùng - Bút đã gặp vận đổi đời. Cũng không hẳn là thế. Bởi nếu nhìn từ các góc độ khác nhau thì nói sao cũng được về cái sự may rủi ở một sự việc với mỗi người. Vận may của người này có khi lại là điều rủi của người kia. Điều rủi trong cuộc đời người này thì lại có khi mở ra vận may cho người kia. Đời không biết đâu mà lần, chính là cái câu Tĩnh Khùng hay nói vậy. Khi ấy đã cuối mùa khô, lác đác thấy những hạt mưa bắt đầu rơi trên những cánh rừng khô khát của Tây Nguyên. Cặp này vốn cũng chỉ định đi nốt chuyến cuối rồi về làm rẫy đợi qua mùa mưa, đến mùa sau mới lại có thể vào rừng. Không một kẻ nào dù liều lĩnh đến đâu có thể lang thang mà sống sót qua những trận mưa rừng khủng khiếp của Tây Nguyên. Đi vào rừng đã mười ba ngày, gần hết thức ăn mang theo, Tĩnh Khùng và Bút cũng tìm được một cây dó, cho chút ít trầm. Hai tay bảo nhau, méo mó có hơn không, thôi về đã, bán cái chỗ này đi sắm đồ chuẩn bị cho mùa sang năm.
Hai tên đàn ông đen đúa, râu tóc rậm rì như thổ phỉ khoác ba lô, tay cầm dao rừng lầm lũi đi. Đến một khoảng rừng trống, không có cây to mọc, Tĩnh Khùng dừng lại, ngửa mặt nhìn trời. Đi trong rừng Tây Nguyên người ta thỉnh thoảng lại gặp những khoảng rừng như vậy. Chiến tranh ác liệt lùi xa chưa lâu, những khoảng rừng trống là do Mỹ ngày trước nghi nơi đó là căn cứ quân ta, đem máy bay B52 dội bom cháy, bom phát, bom đào hủy diệt. Thời gian chưa đủ cho thần rừng tự hàn gắn vết thương. Tĩnh Khùng chăm chú nhìn lên bầu trời. Bầu trời không còn cái màu trong xanh ngăn ngắt của mùa khô nữa. Lởn vởn xung quanh đã thấy những đám mây hầm hè đe dọa. Đường về bản còn khá xa, nếu không nhanh, dính mưa thì vô cùng rắc rối. Tĩnh Khùng quyết định cắt rừng đi đường tắt, không đi theo lối đường mòn nữa. Để cho nhanh. Hai thằng nhằm hướng đông băng đi. Tĩnh Khùng đi trước, tay dao phăm phăm mở đường. Một thôi đường mệt thì Bút lại lên thay. Họ cứ hùng hục miên man đi trong rừng như thế. Vừa đi vẫn vừa cố gắng quan sát nhanh xem xung quanh, biết đâu đấy...
Và Tĩnh Khùng mắc nạn vì cái thói đó.
Vừa phát cây mở đường, Tĩnh Khùng vừa láo liên liếc mắt quan sát cây cối hai bên rừng. Biết đâu đấy lại vớ được một cây dó thì... Nhãng ý có một giây thôi, Tĩnh Khùng trượt chân ngã nhào xuống vực. Chỉ kịp kêu lên một tiếng “Bút ơiiiiii..”.
Bút lạnh người, rợn tóc gáy, ôm chặt thân cây bên cạnh tự mình trấn tĩnh lại. Không thể bỏ Tĩnh Khùng dưới vực. Bút nối bộ dây dù chuyên để đi rừng vào một gốc cây rồi lần theo xuống. Vực sâu, cây cối rậm rạp mọc kín che phủ lên một cái khe suối cạn lổm ngổm những đá tảng. Tĩnh Khùng nằm chết ngất ngay bên cạnh một thân cây mục. Bút nhao lại lay gọi: “Anh Tĩnh, anh Tĩnh..”.
Đang hoảng loạn mà bỗng mắt Bút sáng rực lên: Cái thân cây mục lâu năm đổ xuống nằm trong đám dây rừng ngang sườn núi, bị Tĩnh Khùng ngã rơi đè vào làm cả hai cùng rơi xuống khe suối cạn, chính là một cây dó bầu lâu năm, kỳ nam đã kết thành khối trong đó. Mà lại là bạch kỳ huyền thoại! Cái cây đó cũng rơi xuống suối cạn nằm ngay bên cạnh Tĩnh Khùng đang mê man bất tỉnh. Mắt Bút sáng rực lên: “Anh Tĩnh, dậy đi, anh em mình giàu rồi!”.
Tĩnh Khùng từ từ mở mắt ra: “Đau quá, tao chết mất”.
Bút luống cuống mở nắp bi đông rượu ngâm thuốc dấu đi rừng của người dân tộc, nâng đầu Tĩnh Khùng lên, đổ một nắp bi đông vào miệng “Anh cố lên, để em đưa về, gần tới nhà rồi, anh em mình giàu rồi. Anh nhìn đây này!” Vừa nói, Bút vừa nhặt một mảnh kỳ vỡ ra khi rơi xuống cùng Tĩnh Khùng. Nhìn thấy kỳ, đôi mắt của Tĩnh Khùng bỗng sáng rực lên. Hắn bảo Bút: “Mày cho một mảnh nhỏ vào bi đông rượu lắc cho nó tan ra để uống cho giảm đau rồi tao tính”.
Nhấp thêm vài ngụm rượu đã hòa tan kỳ nam, Tĩnh Khùng dường như thấy người nhẹ hẳn đi. Kỳ nam vốn là một loại thuốc giảm đau thượng thặng, kết hợp cùng với thuốc dấu của dân tộc, uống vào trong giây lát dường như mọi cơn đau tan biến hết. Tuy chưa tự ngồi được lên, vẫn phải dựa vào người Bút, nhưng Tĩnh Khùng đã cảm thấy trong người phấn chấn. Hắn tính toán rất nhanh đường đi nước bước tiếp theo. Với số lượng kỳ này mà đem theo người bây giờ thì chỉ có làm mồi cho sơn tặc. Mà hai thằng, thì một thằng đã què dở làm sao chống nổi. Nhấp thêm ngụm rượu cho lại sức, Tĩnh Khùng bảo Bút đem số kỳ của cây dó bầu giấu vào một cái hốc đá trên sườn núi, chèn kỹ, đánh dấu cẩn thận. Bảo Bút nhặt những chỗ kỳ vụn gói lại giấu kín trong người mang theo về. Chỗ này Tĩnh Khùng khá quen thuộc, chỉ còn phải đi độ một ngày đường nữa là về tới nhà. Nhưng bị một cú trời giáng từ độ cao mấy chục mét, may có đám dây leo và cây dó bầu đỡ bớt cho chứ không Tĩnh Khùng tan xác rồi. Nhưng hắn bị chấn thương khá nặng, không đi nổi. Rượu kỳ nam và thuốc dấu chỉ giảm đau, không thể chữa những vết chấn thương sâu trong nội tạng do va đập vào đá. Phải về bệnh viện chữa trị sớm mới có cơ may cứu mạng. Lòng đang hừng hực niềm vui sắp được đổi đời, Bút bảo Tĩnh Khùng: “Em sẽ cõng anh về, đừng lo”.
Bút dồn hai chiếc ba lô làm một, chỉ mang theo những gì nhẹ và cần thiết nhất. Chiếc còn lại và vật dụng khác, hắn treo lên một thân cây cao trên bờ vực như là một điểm đánh dấu. Ăn chút lương khô, nhấp một ngụm rượu cho khí thế, Bút quyết lên đường. Tương lai xán lạn đang đợi hắn. Ba lô đeo trước ngực, hai tay hai gậy, xốc Tĩnh Khùng lên lưng, Bút xuôi theo lòng suối cạn.
Năm ấy Bút mới ngoài hai mươi, khỏe mạnh sung sức. Thế nhưng sau gần mươi ngày lang thang bờ bụi trong rừng, sức lực Bút đã giảm đi nhiều. Cõng Tĩnh Khùng trên lưng, vật vã đi trong lòng suối cạn là một việc cực kỳ gian nan. Cứ đi được một quãng lại phải nghỉ lấy sức. Tĩnh Khùng bảo Bút: “Cứ lòng suối cạn mà đi, kiểu gì cũng gặp bản. Về đó được là sống”. Về tới bản thì sẽ thuê người khiêng cáng đi bệnh viện chữa trị vết thương sẽ ổn. Bút nghiến răng, xốc Tĩnh Khùng trên lưng, chống gậy đi tiếp. Chiều muộn hôm ấy thì xuống được chân núi. Xa xa đã thấy có vệt khói bốc lên, có thể là bản làng, có thể là nương rẫy. Nhưng là đã nhìn thấy sự sống. Tĩnh Khùng bảo Bút: “Tối rồi không thể đi tiếp được nữa đâu, nên làm lán nghỉ lại đây đã”.
Chỉ ba mươi phút sau, một cái lán bằng cây lá rừng được dựng lên. Một đống lửa được nhen. Ăn lương khô và uống nước suối. Nhấp thêm chút rượu giảm đau rồi nằm nghỉ. Nhưng càng về đêm Tĩnh Khùng càng thấy trong người khó chịu. Chân tay và thân mình Tĩnh Khùng hầu như không bị gẫy chỗ nào, nhưng cú rơi từ độ cao xuống nên nội tạng Tĩnh Khùng hình như vẫn bị chấn thương nặng do va đập vào đá. Đêm về sáng, Tĩnh Khùng trở sốt cao, người nóng hầm hập, có lúc mê man. Bụng bắt đầu trương lên, có lẽ bị chảy máu trong. Rượu ngâm thuốc dấu và kỳ nam hầu như không còn tác dụng. Tĩnh Khùng thều thào bảo Bút: “Nếu tao chết, mày trông nom vợ con cho tao nhé”.
Lúc ấy Bút mới hai mươi tuổi. Trong rừng đêm hoang vu lạnh lẽo. Bên một người đàn ông thập tử nhất sinh. Bút sợ hãi. Hắn thấy cô đơn kinh khủng. Hắn không còn cả tâm trí đâu mà nghĩ đến cái đống của khổng lồ đang trong khe đá kia nữa. Hắn thương Tĩnh Khùng thật sự. Hắn thương thân mình. Hắn khóc. Nước mắt chan hòa: “Anh đừng chết, mai em sẽ cõng anh về đi bệnh viện, anh cố lên”.
Tĩnh Khùng cố thu chút sức tàn bảo Bút: “Anh không thể đi nổi nữa đâu. Em để anh lại đây với bi đông rượu và con dao, chạy về phía ngọn khói hôm qua, tìm thuê người lên cáng mới được, không thì anh cũng chết trên lưng chú thôi”.
Mờ sáng, Bút để Tĩnh Khùng lại rồi băng rừng chạy về hướng chiều qua đã nhìn thấy khói. Thật may mắn, đó là một bản đồng bào dân tộc Nùng mới từ Bắc di cư vào nhưng khá đông đúc. Và có cả mấy tay Tào Kê* dưới quận Năm, Sài Gòn cũng đã kịp thời lên trú ngụ ở đó để đợi cất hàng của cánh đi rừng. Bút bán ngay chỗ kỳ mang theo được một món lớn, liền thuê mấy thanh niên khỏe mạnh người dân tộc mang cáng lên rừng đón Tĩnh Khùng.
Khi Bút cùng đội thanh niên Nùng lên đến chỗ lán đêm qua thì…
Một cảnh tượng kinh hoàng bày ra trước mắt họ. Tĩnh Khùng đã bị ác thú trong rừng mò ra xé xác ăn thịt. Từng mảnh thi thể vương vãi quanh lều, mùi tanh của máu, mùi phủ tạng bị giập nát hoại tử bốc lên nồng nặc. Mấy thanh niên Nùng nổ liền vài phát súng kíp vào trong rừng xua thú, rồi cùng Bút thu nhặt xác Tĩnh Khùng, đưa đến một sườn núi khá cao đào hố chôn cất. Bút lấy rìu đẽo bia mộ và vác đá đánh dấu cẩn thận, quỳ xuống khấn thầm: “Anh Tĩnh ơi. Anh sống khôn chết thiêng phù hộ cho em mang được trót lọt chỗ kỳ nam ra khỏi rừng. Em sẽ chăm sóc Ly và coi con Ly Lan như con đẻ của mình”.
Bút về đón Ly lên thăm mộ Tĩnh Khùng và làm ma theo tục lệ. Xong xuôi, Bút bảo Ly: “Tôi lên bản Nùng cắm đất làm nhà, rồi đón mẹ con Ly lên đó ở, cho gần chỗ anh ấy nằm. Thỉnh thoảng có muốn thăm cũng tiện”. Ly gật đầu đồng ý. Nàng vốn là một người đàn bà đơn giản. Nàng chỉ cần có người chăm sóc mình là được. Bé thì có bố mẹ chăm. Lớn thì gặp ngay Tĩnh Khùng, tuy giang hồ nhưng có máu đại ca nên cũng bao bọc nàng chu đáo. Lúc Bút chạy về báo tin chồng bỏ xác trong rừng, Ly vật ra nhà khóc ngất. Từ nay ai sẽ là người chăm sóc mẹ con nàng đây?
Bút không khóc. Nước mắt hắn đã chảy cạn trong cái đêm bên Tĩnh Khùng sắp chết trong rừng rồi. Nhưng hắn thấy trong lòng dội lên một niềm thương cảm thật sự với mẹ con người góa phụ trẻ tuổi. Và lời dặn dò của người đã khuất vẫn canh cánh bên tai. Hắn ôm lấy vai Ly nói: “Đừng lo, tôi sẽ thay anh ấy chăm sóc cho cả hai mẹ con”.
Thời gian Bút ở bên Tĩnh Khùng không nhiều, nhưng đã được đàn anh truyền dạy cho đủ ngón nghề. Bút biết là tìm được kỳ đã khó như lên giời. Thế nhưng giữ được miếng mà ăn còn khó khăn gấp bội. Trước một món tài sản lớn, có thể khiến cho con người ta đổi đời, lòng tham của con người bốc lên làm mờ mọi ý niệm về lương tâm đạo đức. Chuyện gì cũng có thể xảy ra. Bút đã chứng kiến vài vụ dân bầu địu bị sơn tặc hạ sát không tiếc tay trong rừng để cướp trầm. Hắn hành động rất thận trọng. Số kỳ giấu trong người đã bán cho Tào Kê được một món tiền lớn chưa là gì cả so với cái số còn trên hốc đá. Hắn nghĩ kế để mang về sao cho bí mật an toàn.
Đầu tiên, hắn lên bản Nùng nói với già bản xin cắm một mảnh đất để làm nhà. Hắn nói muốn ở lại đây trông nom cho phần mộ người đàn anh yên ổn, sau này sẽ đem xương cốt về quê miền Trung. Những năm ấy, đất rừng Tây Nguyên còn rộng, mạnh ai nấy chiếm, việc Bút xin hay mua lại của dân di cư làm rẫy mảnh đất quá đơn giản. Và còn đơn giản hơn nữa khi hắn có tiền, nhiều tiền. Hắn liền thuê một đội sơn tràng gồm toàn những thanh niên khỏe mạnh trong bản vào cắm lán tít trong khu rừng gần nơi hắn giấu kỳ để hạ gỗ làm một nếp nhà sàn, chuyển về. Bọn sơn tràng thắc mắc: “Sao anh không chặt ở ngay rừng dưới này cho đỡ công vận chuyển, gỗ đâu chả là gỗ?” “ĐM! Chúng mầy đéo hiểu gì thì cứ đi làm theo tao chỉ. Đây chính là chỗ ông anh tao ngã chết. Tao muốn chặt hết gỗ của khoảng rừng này đem về làm nhà cho con ông ấy ở, coi như có hồn vía của cha nó trong đó. Tiền nong công xá không thành vấn đề nghe chưa?” “Ồ. Ông đã nói thế thì bọn tôi làm thôi. Sao cũng được, miễn là có tiền!”.
Đi theo những chuyến vận chuyển gỗ về bản làm nhà đã giúp Bút qua được mọi con mắt cú vọ. Số kỳ được hắn đưa về giấu kín trong ngôi nhà sàn gỗ chắc chắn tại bản người Nùng. Tại đó hắn sống cùng Ly và đứa con gái nhỏ là con của Tĩnh Khùng. Và cũng chỉ chưa đầy một năm sau ngày Tĩnh Khùng mất, Ly đã đẻ cho hắn thằng con trai Văn Vở.
Thì đã nói, Ly vốn là một người đàn bà đơn giản. Hồi Tĩnh Khùng chết, lo ma và thu xếp cho mẹ con Ly xong, Bút vội vào ngay bản người Nùng để thực hiện kế hoạch của mình. Trong lúc đợi làm xong nhà, Bút dựng một cái lán nhỏ bằng cây que ngay cạnh khoảnh đất nơi định cất nhà để ở tạm. Một hôm sẩm tối, hắn bỗng thấy Ly xuất hiện tại cửa lều. Vẻ mặt lầm lì, Ly hỏi hắn ăn cơm chưa, rồi đi bắc bếp nấu ăn. Họ ngồi ăn tối với nhau ngay cạnh bếp lửa. Ăn xong, hai người lên ngồi trên cái sạp bằng những cây lồ ô đập giập. Bút chưa biết nói thế nào thì Ly mở lời trước:
- Sao nói lo cho tôi mà đi biệt thế?
- Thì tôi đang làm nhà rồi đón mẹ con Ly vào ở đây. - Nhưng thỉnh thoảng anh cũng phải về qua xem mẹ con tôi thế nào chứ?
- Thì đó có ông bà đó rồi. Gạo mắm thiếu đủ ra sao tôi mua gửi đủ mà.
- Anh nghĩ thế là đủ à... anh... anh biết tôi còn thiếu gì không?
- Thiếu gì... tôi không hiểu?
- Thiếu cái này này...
Vừa nói, Ly vừa ngồi sát lại gần Bút. Trong gian lều không có đèn đóm gì, chỉ có một bếp lửa vẫn đang cháy chập chờn để xua đi cái lạnh của rừng đêm. Ánh lửa đó không đủ soi rõ khuôn mặt người đàn bà chết chồng mới được mấy chục ngày. Bút chỉ cảm thấy một thân thể đàn bà nóng hổi khát khao áp sát vào mình. Đôi bàn tay cuống quýt tham lam sục ngay vào trong háng hắn. Kể từ hôm bỏ nhà ra đi vào Sài Gòn tìm Chi Mai, hắn không được thỏa mãn nhu cầu tình dục với một người đàn bà nào. Kể cả gái điếm cũng không, vì hắn không có tiền. Đêm đến hắn phải tự xử để xả cái chất lỏng của đàn ông ấm ách thường trực trong người ra. Bây giờ, một người đàn bà với thân hình và khuôn mặt nóng rực đang chà sát vào người hắn. Bàn tay thì ra sức vuốt ve kích thích khêu gợi thằng nhỏ của hắn. Mà hắn mới chỉ hai mươi tuổi, căng tràn nhựa sống. Cơn thèm khát tình dục xác thịt đàn bà lập tức trào lên. Bút không còn nghĩ được gì nữa, hắn đẩy Ly ngã vật xuống sạp...
Kể từ khi vào rừng đi trầm, Tĩnh Khùng kiêng không gần vợ. Hắn muốn kiếm tiền để nuôi con cho đàng hoàng. Thế nên mấy tháng nay Ly cũng đang bị ức chế trong cơn thèm khát tự nhiên của người đàn bà một con trẻ tuổi. Tình dục của hai kẻ đang bị kìm nén lâu nay được dịp xả ra thật dữ dội. Nhiều lúc tưởng như cái lán tạm bợ của Bút có thể đổ sập xuống hai người.
Bút bảo Ly:
“Anh đang cho làm một cái nhà sàn gỗ to, chắc chắn. Xong thì mình vần nhau thoải mái không sợ gì sập!”
Ly cầm bàn tay Bút đặt vào cái phần đàn bà đang phập phồng căng mọng ướt át của mình và bảo:
“Anh bảo lo cho em đầy đủ là phải lo cho cái này nó cũng được no nê nhé!”
Bút nở một nụ cười thầm trong đêm. Hắn chợt nhớ đến một câu ca dao tục mà mấy bà xã viên hợp tác xã Làng Cùng hay đọc ở chân tre những lúc tụ tập ngồi giải lao đi làm hợp tác:
“Chồng chết chửa kịp đoạn tang/ Lồn đã ngáp ngáp như mang cá mè”.
Bút rúc mặt vào cặp vú nóng hổi của Ly, ngậm lấy cái đầu vú đang săn tít, cứng ngắc mà bú mút như để giấu tiếng cười tí nữa thì bật ra. Những ngón tay hắn vẫn không quên vuốt ve rờ rẫm thám hiểm những suối khe ướt át tràn trề. Và cái mang cá mè ví von huyền thoại lại phập phồng cong lên ngáp ngáp, nuốt trọn phần đàn ông, đưa hắn vào một cơn mê cuồng điên dại nữa.
T.T.C.