Hồi ức Nguyễn Minh Kính

Những chuyện kiểu này thuộc loại thế hệ trẻ ngày nay nghe, cứ tưởng chuyện giả tưởng, hài hước được bịa đặt để lấy tiếng cười. Thật ra, đó là chân dung đáng khóc của xã hội Việt Nam một thời chưa xa lắm. Ở đó, con người như thể đang trong thuở hoang sơ chưa được khai hóa, với những quan niệm lỗi thời và những tập tục dã man, đè nén người khác theo những cung cách phi lý, tàn bạo không cần thiết. Những thứ ấy không hiểu sao lại được đem ra thực thi, trói buộc con người không theo một quy chuẩn nhân văn nhân đạo nào, mà lại nhân danh con người với vô số những mỹ từ…

Đọc để mừng rằng, những chuyện thế này chắc chắn sẽ không còn phương quay trở lại, bởi thời đại và con người nay đã rất khác xưa…

Xin giới thiệu cùng các bạn.

VĂN VIỆT

Thời đại ngày nay người ta đặt tên con cái rất hay, rất đẹp, con gái thì Trúc, Mai, Hồng, Lựu, Hoa…, con trai thì, Hùng, Dũng, Quang, Vinh, Sang, Trọng… chẳng hạn. Tên không những đẹp mà còn có ý nghĩa, để cầu mong sự thành đạt của đứa con mai sau. Các cụ ngày xưa mộc mạc chân quê và ít chữ nghĩa nên thấy cái gì thân thương, quen thuộc, gần gũi thì lấy nó đặt tên cho con mình. Có lẽ vì thế mới có cái tên Quýt, anh Chắt-Quýt.

Cha mẹ anh Chắt-Quýt thuộc thành phần bần nông. Cán bộ CCRĐ (cải-cách-ruộng-đất) về địa phương tìm hiểu để bắt rễ-xâu chuỗi, đào tạo cốt cán cho phong trào CCRĐ không những tại địa phương, mà sẽ được đi nơi khác làm cán bộ để phát động phong trào CCRĐ tiếp theo. Ông cán bộ CCRĐ có ghé vào nhà tôi như để làm công tác tìm hiểu quần chúng. Cha tôi đi vắng, tôi đi chơi với bạn bè ngoài đồng. Về nhà, nghe mẹ kể với cha tôi, ông cán bộ CCRĐ là cán bộ miền nam tập kết ra bắc được cử đi làm CCRĐ. Ông đội nón cối. Trời mưa, ông khoác tấm ni-lông màu cánh gián buộc choàng vào cổ, đi dép cao su, quần dài được xắn lên quá đầu gối, bắp thịt trên đầu gối của ông ấy to bằng quả bòng (quả bưởi). Ông ấy tự giới thiệu tên ông là Thận.

Cán bộ Thận mang ba-lô quần áo và đồ dùng sinh hoạt cá nhân vào nhà cha mẹ anh Chắt-Quýt để “ba cùng”: cùng ăn, cùng ở, cùng làm. Cha mẹ anh Chắt-Quýt có sáu người con. Cán bộ CCRĐ chọn ba người trưởng thành, nhanh nhẹn ra làm việc. Anh Chắt-Quýt lớn tuổi, được đào tạo kỹ càng, bài bản hơn hai người em. Hai người em của anh, một trai một gái, được chọn làm cán bộ đoàn thanh niên, hội phụ nữ, đội du kích địa phương. Trong CCRĐ, người em trai của anh được vào đội hành quyết bắn địa chủ. Anh Chắt-Quýt được chọn làm cán bộ nòng cốt đi phát động phong trào CCRĐ ở những địa phương khác. CCRĐ, nhà nước phát động toàn miền Bắc nhưng làm từng vùng, từng nơi, nơi này trước, nơi kia sau. Có lẽ do nhà nước thiếu cán bộ nên phải vừa làm vừa đào tạo.

Anh Chăt-Quýt được phái đi làm cán bộ CCRĐ ở vùng khác. Sau khi hoàn thành nhiệm vụ, có lẽ là rất vẻ vang, anh Chắt-Quýt về địa phương giữ chức chủ tịch xã. Sức còn trẻ, anh năng nổ hoạt động. Nhà anh được dùng làm trụ sở ủy ban xã. Có điều, nông thôn miền núi, nghèo, ít dân, nhà cửa xa nhau nên ủy ban chỉ làm việc buổi chiều vài ba tiếng đồng hồ, còn lại là công việc đồng áng.

Làm cán bộ xã thời đó không có lương, chỉ có chút tiền trợ cấp chi phí. Thỉnh thoảng anh phải lên huyện họp hành hay tập huấn về chuyên môn. Lên huyện phải đi bộ hơn nửa ngày đường, phải vài ba ngày mới về. Quần Âu, áo sơ mi vải nội của nhà máy dệt Nam Định, dép cao su từ vỏ xe ô-tô cắt ra, đầu đội mũ lá tơi, vai đeo xắc-cốt tài liệu giấy tờ, thêm cái bi-đông nhựa Trung-Quốc đựng nước chè xanh, trông anh Chắt-Quýt là một cán bộ địa phương mẫu mực, cần mẫn, trung kiên và uy tín.

Anh Chắt-Quýt làm chủ tịch rồi làm bí thư đảng ủy nhiều khóa, nhiều kỳ, rồi anh nghỉ việc. Nghỉ việc của anh cũng là lý do đơn giản, có lẽ vì tuổi tác và hơn nữa, để cho lớp trẻ lên thay theo chủ trương của trên là, “mang tính kế thừa”.

Đồng Chí Chắt-Quýt bị Kiểm Thảo

Nghe nói, người em trai của anh đi bộ đội, hy sinh ở chiến trường miền nam. Nhà nước có cho con cái của anh này một khoản tiền làm lộ phí vào các nghĩa trang liêt sĩ ở miền Nam tìm mộ anh này mà không thấy. Người em gái của anh Chắt-Quýt sau này lấy chồng rồi đi nơi khác. Vợ anh Chắt-Quýt qua đời vì tại nạn, các con anh lớn dần rồi tản mác đi làm ăn xa.

Thời phong kiến, hết làm quan thì về “trí sĩ”, “vui thú điền viên”. Ngày nay, hết làm cán bộ thì trở về sống với quần chúng nhân dân. Thôi làm cán bộ nhưng anh Chắt-Quýt là đảng viên của đảng Lao Động Việt Nam nghiêm túc, và phải sinh hoạt trong chi bộ của đảng, để không những làm gương mà còn là hạt nhân để thúc đẩy mọi phong trào quần chúng nhân dân xây dựng đất nước, xây dựng chủ nghĩa xã hội, làm cơ sở, hậu phương vững chắc để giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Anh Chắt-Quýt không giàu nhưng đời sống cũng không thiếu thốn lắm. Anh sống một mình, còn sức khỏe, có mảnh vườn thu chút ít hoa lợi quanh năm, lại có con cái đi làm xa góp mỗi đứa một chút. Nghèo mà nhàn.

Anh Chắt-Quýt sống một mình trong căn nhà nhỏ và làm bạn với cái đài (radio) để nghe tin tức. Báo chí dù nghèo nàn tin tức, ở nông thôn cũng chẳng có tờ báo nào mà đọc. Cái đài của anh vừa tiện lợi vừa sang. Cả làng chỉ được dăm ba nhà có đài.

Nông thôn không quen uống cà phê. Nhà anh có trồng vài hàng chè trong vườn nên anh nấu nước chè xanh uống mỗi ngày, uống quanh năm. Nước chè xanh rất tốt, có lợi cho sức khỏe, vừa mát vừa có chất caffeine. Uống nước che xanh cũng làm anh tỉnh táo, hưng phấn. Anh nghe tin tức thời sự nhiều rồi cũng chán. Lúc nào cũng nghe ta thắng, địch thua, vụ mùa nào cũng bội thu, nơi nào cũng thi đua, miền bắc thi đua tăng năng suất, miền nam thi đua diệt Mỹ.

Tuy vậy, nghe đài cũng lợi, để biết thông tin mà chuyện trò, hơn nữa miền núi hẻo lánh, cái đài phát ra tiếng oang oang hàng ngày trong nhà cũng vui, làm anh có ít nhiều hưng phấn, sảng khoái. Anh thích nhất là chương trình ca nhạc văn nghệ qua đài phát thanh. Trước đây dân miền núi thua thiệt đủ điều, mỗi năm may ra được vài lần có đoàn chiếu phim lưu động về phục vụ, mới thấy cái bóng đèn điện tròn tròn giống quả trứng vịt, mới được nghe vài tiếng hát nghèn nghẹt phát ra từ cái loa kêu rè rè. Cái đài ngày nay, âm thanh rất rõ ràng, nghe được cả tiếng hơi thở của xướng ngôn viên. Nay nhờ ơn đảng ơn nhà nước, một số ít người đã có đài, trong đó có anh.

Nước chè xanh đặc làm anh hưng phấn, lâng lâng, có thêm chút rượu trắng thỉnh thoảng anh mua về nữa, tâm hồn lúc đó không đến nỗi khô cằn. Đêm đêm cô quạnh, vắng vẻ, nằm nghe giọng hát các cô ca sĩ trong cái đài để đầu giường, lòng anh cũng thấy rộn ràng. Con người ai cũng thế; đến như anh Chí Phèo rồi cũng có những giờ phút tâm hồn nhảy múa, lãng mạn yêu đời, huống chi anh Chắt-Quýt lý luận chính trị dồi dào, thông minh, từng làm đến chức chủ tịch xã.

Bên cạnh vườn nhà anh Chắt-Quýt có một chị góa chồng. Chị này tên Chắt-Tèo. Tôi không hiểu tại sao tên chị lại là Chắt-Tèo. Chị này dáng người cao cao, cũng xinh xinh, con của một gia đình cũng có tiếng tăm chút ít ở một xã bên cạch. Trong CCRĐ, một anh thanh niên thành phần bần nông ở cạnh nhà anh Chắt-Quýt đeo đuổi chị, rồi thêm sức ép của tổ chức đoàn thể, nói theo từ thời đại là “sự thuyết phục vận động của đoàn thể”, nên chị phải lấy. Thời CCRĐ, thanh niên bần cố nông nhiều anh rất có giá. Thành phần giai cấp quyết định tương lai một đời người. Nhiều thanh niên bần cố nông đã lấy được con gái đep, nhà giàu. Dân gian có câu “mèo mù vớ cá rán”. Chồng chị Chắt-Tèo ở trong hoàn cảnh đó, mèo mù vớ cá rán. Chị Chắt-Tèo lấy chồng bần nông rồi sau này chị cũng được kết nạp đảng viên.

Chồng chị Chắt-Tèo mất sớm. Chị ở vậy, nuôi mấy đứa con khôn lớn rồi con thoát ly đi làm ăn xa. Chị ở một mình trong căn nhà tranh vắng vẻ. Những đêm mùa đông, cái lạnh sương giá miền núi trung du làm chị càng thêm lạnh lẽo. Sự lạnh lẽo của chị cũng giống sự cô đơn của anh Chắt-Quýt.

Nông thôn nghèo, làm gì có điện, nông thôn miền núi càng nghèo, có người cả đời chưa thấy bóng đèn điện nữa là khác. Miền núi, những đêm không trăng trời tối thui thui. Anh Chắt-Quýt có đài nghe tin tức, nghe ca nhạc, nghe các chương trình văn nghệ. Ban đêm, anh Chắt-Quýt rủ chị Chắt-Tèo qua nhà nghe đài. Nhà tối thui. Dầu hỏa cửa hàng bán phân phối nhỏ giọt, vì khan hiếm. Ngọn đèn dầu mờ mờ, leo lét nhỏ xíu như con đom đóm đực. Anh Chắt-Quýt nói, tui sống một chắt (một mình) cô đơn, bên nớ cũng sống một mình chắc cô đơn. Chị Chắt-Tèo liếc mắt, cười mỉm nói, cô đơn thì cô đơn, có mần răng mô. Anh Chắt-Quýt nói, răng lại không mần răng được, buồn chết đi. Anh Chắt-Quýt và chị Chắt-Tèo cười rúc rích.

Anh Chắt-Quýt thỉnh thoảng sang nhà chị Chắt-Tèo giúp chị sửa tấm phên, tấm vách. Chị Chắt-Tèo thỉnh thoảng cũng sang nhà anh Chắt-Quýt nhóm lửa, bếp núc, lúc thì để nấu nước chè xanh, lúc thì cơm cháo khi anh nhức đầu sổ mũi. Thế rồi người ta xầm xì, anh Chắt-Quýt và chị Chắt-Tèo có vấn đề. Tiếng lành đồn gần tiếng dữ đồn xa. Người ta nói, đồng chí Chắt-Quýt hủ hóa với nữ đồng chí Chắt-Tèo. Tổ chức chi bộ địa phương mời hai đồng chí ra họp, phê bình kiểm thảo, không phải kiểm thảo một vài lần mà kiểm thảo nhiều lần.

Khổ cho các đảng viên trong chi bộ, ban ngày lo cày cấy, công việc ruộng đồng, tay cày tay súng, lo máy bay Mỹ bắn phá khắp nơi, tối về ăn vội vài lưng cơm độn khoai sắn rồi lại lo đi họp kiểm thảo đồng chí Chắt-Quýt và nữ đồng chí Chắt-Tèo. Chi bộ phân tích: Hai thứ, tham ô và hủ hóa là hai thứ xấu nhất, các đảng viên không được phạm vào. Bác Hồ nói, đảng viên phải luôn luôn trong sạch, gương mẫu, là người phải biết lo trước thiên hạ, vui sau thiên hạ, là đầy tớ nhân dân. Các đồng chí đã làm mất phẩm chất đạo đức cách mạng của người đảng viên.

Nghe dân làng nói, chi bộ kiểm thảo hai đồng chí này đến khổ, kiểm thảo liên miên. Không biết hai đồng chí có bị khai trừ đảng hay không. Dân làng, nhiều người thương hai đồng chí này lắm. Có người nói, hủ hóa với lại hủ hiếc, có những anh mần chức to hơn hủ hóa tưng bừng mà có ai mần đách chi được chi mô…

Hủ hóa với lại hủ hiếc!

Tôi đi xa lâu ngày về quê, nghe được chuyện này, kể lại cho vui.

Ngày 08/ 01/ 2018