Danh ngôn
Trong mọi cộng đồng, chúng ta cần một nhóm thiên thần gây rối.
We need, in every community, a group of angelic troublemakers.
(Bayard Rustin – trích bài phát biểu tại New York City 1963)
Trong mọi trường hợp, chắc chắn rằng sự thiếu hiểu biết, đi kèm với quyền lực, là kẻ thù tàn bạo nhất có thể có của công lý.
It is certain, in any case, that ignorance, allied with power, is the most ferocious enemy justice can have.
(James Baldwin - No Name in the Street 1972)
Các cuộc cách mạng và các cá nhân có thể bị giết hại, nhưng bạn không thể giết chết các ý tưởng.
While revolutionaries and individuals can be murdered, you cannot kill ideas.
(Thomas Sankara, một tuần trước khi bị ám sát, 1987)
Không có cảm giác nào cô đơn hơn việc bị chính đất nước mình trục xuất.
There's not a more lonely feeling than to be banished by my own country.
(Kiyo Sato – Kiyo’s Story 2009)
Ban Biên tập
Địa chỉ liên lạc:
1. Thơ
tho.vanviet.vd@gmail.com
2. Văn
vanviet.van14@gmail.com
3. Nghiên cứu Phê Bình
vanviet.ncpb@gmail.com
4. Vấn đề hôm nay
vanviet.vdhn1@gmail.com
5. Thư bạn đọc
vanviet.tbd14@gmail.com
6. Tư liệu
vanviet.tulieu@gmail.com
7. Văn học Miền Nam 54-75
vanhocmiennam5475@gmail.com
Tra cứu theo tên tác giả
- A. A. Fadeev
- A. Puskin
- A. T.
- Abdulrazak Gurnah
- Abraham F. Lowenthal
- Ace Le
- Ace Lê
- Adam Gopnik
- Adonis
- Adrian Horton
- Agi Mishol
- Ajar
- Akiko Miki
- Alain Guillemin
- Alan Phan
- Alăng Văn Gáo
- Alăng Văn Giáo
- Aldous Huxley
- Alex Marshall
- Alex Smith
- Alex Thai
- Alex-Thái Đình Võ
- Alexander Fadeev
- Alexander Solzhenitsyn
- Alexandra Alter
- Alexandre FERON
- Alice Munro
- Alina Lesik
- Alison Flood
- Allen Ginsberg
- Amanda Gorman
- Amartya Sen
- Amelia Glaser
- Amos Oz
- An Nam
- Anatoly Gavrilov
- André Menras
- André Menras – Hồ Cương Quyết
- André Menras Hồ Cương Quyết
- Andrea Hoa Pham
- Andrea Kendall-Taylor
- Andreas Fulda
- Andreas Wimmer
- Andrew Postman
- Andy Cao
- Anh Anh
- Anh Hồng
- Anh Hồng (nhà thơ)
- Ánh Liên
- Anh Nhi
- Anh Văn
- Anika Zeller
- Anna Akhmatova
- Anna Mitchell
- Anne Carson
- Anne Hébert
- Anne Henochowicz
- Annie Ernaux
- António Jacinto
- Antôn Nguyễn Trường Thăng
- Archimedes L.A. Patti
- Arlette Quỳnh Anh Trần
- Arnold Schwarzenegger
- Arthur Koestler
- Arty Abel
- Arvind Subramanian
- Augustina
- Aurélie Coulon
- Aurelien Breeden
- Ba Sàm
- Bá Thụ Đàm
- Bạch Cúc
- Bạch Hoàn
- Bách Mỵ
- Bách Thân
- Bạch X. Phẻ
- Bạch Xuân Phẻ
- Bakhtin
- Ban Mai
- Bàn Văn Thòn
- Ban Vận động Văn đoàn Độc lập Việt Nam
- Bảo Huân
- Bảo La
- Bảo Nhi Lê
- Bảo Ninh
- Bảo Phác
- Bão Vũ
- Barbara Demick
- Bashô
- Batrioldman
- Bauxite Việt Nam
- Bắc Đảo
- Bắc Phong
- Bằng Việt
- BB Ngô
- Bei Dao
- Benjamin Ramm
- Bertolt Brecht
- Bertrand Russell
- Bettina Rheims
- Bích Ngân
- Biếm họa
- Biên Cương
- Biệt Hiệu
- Bilahari Kausikan
- Billy Collins
- Bình Nguyên Lộc
- Brahma Chellaney
- Branko Milanovic
- Brett Reilly
- Brian Pascus
- Brian Wu
- Brodsky
- Bryan
- Bùi An
- Bùi Bảo Trúc
- Bùi Bích Hà
- Bùi Chát
- Bùi Chí Trung
- Bùi Chí Vinh
- Bùi Công Thuấn
- Bùi Công Trực
- Bùi Đức Lại
- Bùi Giáng
- Bùi Hải Quảng
- Bùi Hoàng Tám
- Bùi Hoằng Vị
- Bùi Huệ Chi
- Bui Huy Hoi Bui
- Bùi Mai Hạnh
- Bùi Mạnh Hùng
- Bùi Mẫn Hân
- Bùi Minh Quốc
- Bùi Ngọc Tấn
- Bùi Quang Thắng
- Bùi Suối Hoa
- Bùi Thanh Hiếu
- Bùi Thanh Phương
- Bùi Thanh Tuấn
- Bùi Thụy Băng
- Bùi Tiến An
- Bùi Trân Phượng
- Bùi Trọng Hiền
- Bùi Văn Kha
- Bùi Văn Nam Sơn
- Bùi Việt Sỹ
- Bùi Vĩnh Phúc
- Bùi Xuân Bách
- Bùi Xuân Đính
- Bùi-Viết Văn Đức
- Bulgakov
- Bửu Chỉ
- C.D.
- Cái Lư Hương
- Cái Trọng Ty
- Cam Ly
- Cảnh Chánh
- Cao Bảo Vân
- Cao Bình Minh
- Cao Chi
- Cao Gia An
- Cao Hành Kiện
- Cao Huy Thuần
- Cao Kim Ánh
- Cao La
- Cao Quang Nghiệp
- Cao Tần
- Cao Thị Hồng
- Cao Thu Cúc
- Cao Việt Dũng
- Cao Xuân Hạo
- Cao Xuân Huy
- Carl Bildt
- Carl O. Schuster
- Carlos Assunção
- Cát Linh
- Cẩm Tú
- Cấn Thị Thêu
- Chan Phuong
- Chanh Tam
- Charles Bo
- Charles Bukowski
- Charles Simic
- Chau Doan
- Chân Minh
- Chân Pháp Xa
- Chân Phương
- Chân Xuân Tản Viên
- Châu Diên
- Châu Hải Đường
- Châu Hồng Thủy
- Châu Hữu Quang
- Chenn
- Chế Diễm Trâm
- Chế Lan Viên
- Chi Mai
- Chi Phương
- Chiêu Dương
- Chiêu Khiêm
- Chiharu Shiota
- Chim Hải
- Chim Trắng
- Chinh Ba
- Chính Tâm
- Chính Vĩ
- Chinua Achebe
- Christian Gampert
- Christian Welzel
- Christina Mary Hjortlund
- Christoph Giesen
- Christoph Sator
- Christopher Balding
- Christopher Goscha
- Christy Wampole
- Chu Dương
- Chu Hảo
- Chu Hoạch
- Chu Kim
- Chu Mộng Long
- Chu Quang Tiềm
- Chu Tử
- Chu Văn Lễ
- Chu Văn Sơn
- Chu Vĩnh Hải
- Chu Vương Miện
- Chu Xuân Diên
- Chung Le
- Claire Simon
- Clay Phạm
- Concepcion de Leon
- Connie Hoàng
- Cora Engelbrecht
- Costica Bradatan
- Cổ Ngư
- Cù An Hưng
- Cù Huy Hà Vũ
- Cù Mai Công
- Cù Tuấn
- Cung Minh Huân
- Cung Tích Biền
- Cung Trầm Tưởng
- Dạ Ngân
- Dạ Thảo Phương
- Dã Tượng
- DAD
- Dadolin Murak
- Damien Keown
- Dan Bilefsky
- Dana Gioia
- Danh ngôn
- Dani Rodrik
- Daniel Halpern
- Daniel Hautzinger
- Daron Accemoglu
- David Brown
- David Marchese
- David Weinberger
- Ðặng Thơ Thơ
- Demetrio Paparoni
- DEUTSCHE WELLE
- Di
- Di Li
- Diêm Liên Khoa
- Diễm Thi
- Diễm Tường
- Diễn đàn Thế kỷ
- Diệp Duy Liêm
- Diệp Huy
- Dino Buzatti
- Dipanjan Roy Chaudhury
- Dmitri Prokofyev
- Dmitry Burago
- Dmitry Muratov
- Doãn Mạnh Dũng
- Doãn Quốc Sỹ
- Dominique Lemieux
- Donald Inglehart
- Donna Ashworth
- Ðỗ Quang Nghĩa
- Ðỗ Quyên
- Du Tử Lê
- Dũng Phan
- Dũng Trung Kqd
- Dũng Vũ
- Duy Lam
- Duy Tân
- Duy Thanh
- Duy Thông
- Duyên Anh
- Dư Hoa
- Dư Kiệt
- Dư Thị Hoàn
- Dư Thu Vũ
- Dương Đại Triều Lâm
- Dương Đình Giao
- Dương Khánh Phương
- Dương Kiền
- Dương Ngạn
- Dương Nghiễm Mậu
- Dương Ngọc Thái
- Dương Như Nguyện
- Dương Phương Vinh
- Dương Thắng
- Dương Thiệu Tước
- Dương Thu Hương
- Dương Thuấn
- Dương Tú
- Dương Tường
- Dương Văn Ba
- Dylan Suher
- Đà Văn
- Đàm Hà Phú
- Đàm Hách Thành
- Đào An Khánh
- Đào Anh Kha
- Đào Công Tiến
- Đào Duy Anh
- Đào Hiếu
- Đào Lê Na
- Đào Ngọc Chương
- Đào Nguyên
- Đào Nguyễn
- Đào Nguyên Phương Thảo
- Đào Như
- Đào Phương Liên
- Đào Quang Toản
- Đào Tấn Phần
- Đào Thái Tôn
- Đào Thị Hương
- Đào Tiến Thi
- Đào Trung Đạo
- Đào Trường Phúc
- Đào Tuấn
- Đào Tuấn Ảnh
- Đào Văn Tiến
- Đào Vũ Anh Hùng
- Đặng Anh Đào
- Đặng Bích Phượng
- Đặng Chương Ngạn
- Đặng Đình Cung
- Đặng Đình Mạnh
- Đặng Hà
- Đặng Hải Sơn
- Đặng Hoàng Giang
- Đặng Hồng Nam
- Đặng Hùng Võ
- Đặng Hương Giang
- Đặng Hữu
- Đặng Mai Lan
- Đặng Mậu Tựu
- Đăng Nguyên
- Đặng Phùng Quân
- Đặng Sơn Duân
- Đặng Thái
- Đăng Thành
- Đặng Thân
- Đặng Thị Hảo
- Đặng Thơ Thơ
- Đặng Tiến
- Đặng Tiến (Thái Nguyên)
- Đặng Trung Nghĩa
- Đặng Túy
- Đặng Văn Dũng
- Đặng Văn Hùng
- Đặng Văn Ngữ
- Đặng Văn Sinh
- Đặng Vũ Vương
- Đặng Xuân Thảo
- Đặng Xuân Xuyến
- Đằng-Giao
- Điểm Thọ
- Đinh Bá Anh
- Đinh Cường
- Đinh Hoàng Thắng
- Đinh Hùng
- Đình Kính
- Đinh Linh
- Đinh Ngọc Thu
- Đinh Phương
- Đinh Phương Thảo
- Đinh Quang Anh Thái
- Đinh Thanh Huyền
- Đinh Thị Như Thúy
- Đinh Trường Chinh
- Đinh Từ Bích Thuý
- Đinh Từ Bích Thúy
- Đinh Văn Đức
- Đinh Vũ Hoàng Nguyên
- Đinh Ý Nhi
- Đinh Yên Thảo
- Đoàn Ánh Thuận
- Đoàn Bảo Châu
- Đoàn Cầm Thi
- Đoàn Công Lê Huy
- Đoàn Hồng Lê
- Đoàn Huy Giao
- Đoàn Huyền
- Đoàn Khắc Xuyên
- Đoàn Lê Giang
- Đoàn Nhã Văn
- Đoàn Thanh Liêm
- Đoan Trang
- Đoàn Tùng Nguyễn
- Đoàn Tử Huyến
- Đoàn Việt Hùng
- Đoàn Xuân Kiên
- Đỗ Anh Tuấn
- Đỗ Cao Bảo
- Đỗ Duy Ngọc
- Đỗ Đức
- Đỗ Đức Đông Ngàn
- Đỗ Đức Hiểu
- Đỗ Hòa
- Đỗ Hoàng Diệu
- Đỗ Hồng Ngọc
- Đỗ Hữu Chí
- Đỗ Kh
- Đỗ Kh.
- Đỗ Khiêm
- Đỗ Kim Thêm
- Đỗ Lai Thuý
- Đỗ Lai Thúy
- Đỗ Lê Anh Đào
- Đỗ Mạnh Hoàng
- Đỗ Minh Tuấn
- Đỗ Nghê
- Đỗ Ngọc
- Đỗ Ngọc Thống
- Đỗ Quang Nghĩa
- Đỗ Quang Vinh
- Đỗ Quý Toàn
- Đỗ Quyên
- Đỗ Quỳnh Dao
- Đỗ Thắng Cảnh
- Đỗ Thiên Anh Tuấn
- Đỗ Trí Vương
- Đỗ Trọng Khơi
- Đỗ Trung Quân
- Đỗ Trường
- Đỗ Tuyết Khanh
- Đồng Chuông Tử
- Đông Hoài
- Đông Hồ
- Đông Kha
- Đông Ngàn Đỗ Đức
- Đông Nghi
- Đức Ban
- Đức Đàm
- Đức Flying Bay
- Đức Hoàng
- Đức Lê
- Đức Phổ
- Đức Tâm
- Đức Tiến
- E.E. Cummings
- E.M. Chernoivanenko
- Eamonn Butler
- Eckart Kleßmann
- Eduardo Galeano
- Edward Hirsch
- Elena Pucillo Truong
- Elias Canetti
- Ellen Bass
- Eloisa Amezcua
- Emiel Roothooft
- Emmanuelle Jardonnet
- Eric Weiner
- Erica Frantz
- Erik Harms
- Erik Korling
- Euan Ward
- Evgheni Dobrenko
- F.N.
- Feliks Kuznesov
- Filip Lech
- Flanny O’Connor
- Florence Noiville
- Florian Altenhöner
- Francis Fukuyama
- Francis Fukuyma
- Frank Dikötter
- Frank O'Hara
- Frankfurt
- Fred Hiatt
- Friedrich Dürrenmatt
- Friedrich Nietzsche
- Fritz J. Raddatz
- Gabriel García Márquez
- Gaither Stewart
- Gaiutra Bahadur
- Gary Leupp
- Gặp gỡ và trò chuyện
- Georg Bönisch
- Georg Trakl
- George Burchett
- George Orwell
- George Siemens
- Giang Dang
- Giang Lại Đức
- Giang Nam
- Giáng Vân
- Giáp Văn Dương
- Gideon Rachman
- Goethe
- Gonçalo Fernandes
- Gottfried Benn
- Graham Allison
- Grigory Yudin
- Günter Kunert
- Gyảng Anh Iên
- Hà Duy Phương
- Hà Dương Tuấn
- Hà Dương Tường
- Hà Đình Nguyên
- Hạ Đình Nguyên
- Hà Huy Sơn
- Hà Hương
- Hà Lệ Minh
- Hà Ngọc Hòa
- Hạ Nguyên
- Hà Nguyên Du
- Hà Nhật
- Hà Phạm Phú
- Hà Quang Vinh
- Hà Sĩ Phu
- Hà Thanh Vân
- Hà Thế
- Hà Thúc Sinh
- Hà Thủy Nguyên
- Hà Tùng Long
- Hà Tùng Sơn
- Hà Văn Thịnh
- Hà Văn Thùy
- Hà Vũ Trọng
- Hagi Kenaan
- Hai An Vu
- Hải Hạc
- Hải Ngọc
- Han Dang
- Hàn Vĩnh Diệp
- Hạnh Nguyên
- Hạnh Phước
- Hạnh Viên
- Hannah Beech
- Hào Thiện Nhân
- Haruki Murakami
- Hân Hương
- Heiko Buschke
- Heinrich Heine
- Henry David Thoreau
- Henry Wadsworth Longfellow
- Heriberto Araújo
- Hermann Hesse
- Hiền Trang
- Hiệp Ikaria
- Hiệu Minh
- Hiếu Tân
- Ho Lai-Ming
- Hòa Bình Lê
- Hoa Níp
- Hoài Hương
- Hoài Nam
- Hoài Phương
- Hoài Thanh
- Hoài Việt
- Hoài Ziang Duy
- Hoan Doan
- Hoàn Nguyễn
- Hoàng Ánh
- Hoàng Anh Tuấn
- Hoàng Cầm
- Hoàng Chí Hiếu
- Hoàng Chính
- Hoàng Cường Long
- Hoàng Dũng
- Hoàng Dương Tuấn
- Hoàng Đăng Khoa
- Hoàng Đỗ
- Hoàng Đông
- Hoàng Đức Truật
- Hoàng Hà
- Hoàng Hải Thủy
- Hoàng Hải Vân
- Hoảng Hãn
- Hoàng Hưng
- Hoàng Khởi Phong
- Hoàng Kim Oanh
- Hoàng Lại Giang
- Hoàng Lan
- Hoàng Lan Chi
- Hoàng Lê
- Hoàng Lệ
- Hoàng Linh
- Hoàng Long
- Hoàng Mai Ðạt
- Hoàng Mạnh Hải
- Hoàng Minh Trí
- Hoàng Minh Tường
- Hoàng Nam
- Hoàng Nga
- Hoàng Ngọc Biên
- Hoàng Ngọc Hiến
- Hoàng Ngọc Nguyên
- Hoàng Ngọc Tuấn
- Hoàng Nguyễn
- Hoàng Nguyên Vũ
- Hoàng Nhuận Cầm
- Hoàng Phong Tuấn
- Hoàng Phủ Ngọc Tường
- Hoàng Quân
- Hoàng Quốc Hải
- Hoàng Thị Hường
- Hoàng Thị Thu Thủy
- Hoàng Thu Phố
- Hoàng Thúy
- Hoàng Thuỵ Anh
- Hoàng Tiến
- Hoàng Trung Thông
- Hoàng Tuấn Công
- Hoàng Tuấn Phổ
- Hoàng Tùng
- Hoàng Tuỵ
- Hoàng Văn Sơn
- Hoàng Vũ Thuật
- Hoàng Xuân Phú
- Hoàng Xuân Sơn
- Hoàng Xuân Tuyền
- Hoàng Yến
- Horst Bienek
- Howard Gardner
- Hồ Anh Thái
- Hồ Bạch Thảo
- Hồ Bất Khuất
- Hồ Diệu Vân
- Hồ Dzếnh
- Hồ Đắc Vũ
- Hồ Đình Nghiêm
- Hồ Hải Thụy
- Hồ Hữu Tường
- Hồ Minh Tâm
- Hồ Ngọc Đại
- Hồ Như
- Hồ Phú Bông
- Hồ Tịnh Tình
- Hồ Trường An
- Hồ Tú Bảo
- Hội những người ủng hộ GS. Chu Hảo
- Hồng Anh
- Hồng Hoang
- Hồng Lê Thọ
- Hồng Phú
- Huong Nguyen
- Huy Cận
- Huy Đức
- Huy Tưởng
- Huyền Thương
- Huỳnh Hoa
- Huỳnh Hữu Uỷ
- Huỳnh Hữu Ủy
- Huỳnh Kim Báu
- Huỳnh Kim Quang
- Huỳnh Lê Nhật Tấn
- Huỳnh Liễu Ngạn
- Huỳnh Ngọc Chênh
- Huỳnh Như Phương
- Huỳnh Sơn Phước
- Huỳnh Tấn Mẫm
- Huỳnh Thế Du
- Huỳnh Thục Vy
- Huỳnh Trọng Khang
- Huỳnh Tuấn Anh
- Hứa Chương Nhuận
- Hương Lan
- Hường Thanh
- Hương Thủy
- Hữu Danh
- Hữu Đông
- Hữu Loan
- Hữu Mai
- Hữu Phương
- Ian Bui
- Ian Johnson
- Ilza Burchett
- Inrasara
- Iris Radisch
- Isabella Kwai
- Issa
- Issac Bashevis Singer
- Italo Calvino
- Iya Kiva
- J. M. Lotman
- J.B Nguyễn Hữu Vinh
- Jacques Attali
- Jacques Prévert
- Jake Johnson
- James Borton
- James G. Zumwalt
- James Grossman
- James Poniewozik
- James Stavridis
- Janos Kornai
- Jason Lopata
- Jason Morris-Jung
- Jay Nordlinger
- Jaya K.
- Jean Chesnaux
- Jean d'Ormesson
- Jean Piaget
- Jean Przyluski
- Jean-Jacques Brochier
- Jean-Jacques Roth
- Jean-Louis Rocca
- Jean-Luc Chalumeau
- Jean-Marc Roberts
- Jean-Patrick Géraud
- Jean-Paul Sartre
- Jefferson Cowie
- Jeffrey Hanfover
- Jeffrey Nall
- Jessica Swoboda
- Jessie Yeung
- Jimmy Carter
- Joan Hua
- João Guimarães Rosa
- Joaquin Nguyễn Hòa
- John Barrow
- John Cheever
- John Freeman
- John Keane
- John McCain
- Jon Fosse
- Jonathan Dee
- Jonathan London
- Jorge Luis Borges
- Joschka Fischer
- Josée Lapointe
- Joseph Wright
- Josh Rogin
- Joshua Rothman
- Juan Pablo Cardenal
- Juan Pablo Cardenal & Heriberto Araújo
- Julia Cagé
- Julio Cortázar
- Jun’ichiro Tanizaki
- Kahil Gibral
- Kai Hoàng
- Kale
- Kalynh Ngô
- Kamel Daoud
- Kao Phú
- Kap Seol
- Karen Tongson
- Kate Chopin
- Kenneth Nguyen
- Keorapetse Kgositsile
- Kerstin Holm
- Kều Jang
- Kha Lương Ngãi
- Khái Hưng
- Khaly Chàm
- Khang Quốc Ngọc
- Khánh
- Khánh Bình
- Khánh Duy
- Khánh Ly
- Khánh Mai
- Khanh Nguyen
- Khanh Pham
- Khánh Phương
- Khánh Trâm
- Khánh Trường
- Khét
- Khế Iêm
- Khiêm Nhu
- Khổng Đức Thiêm
- Khuất Đẩu
- Khuê Phạm
- Khuyết Thư
- Kiệm Hoàng
- Kiến Văn
- Kiệt Anh Hùng
- Kiệt Tấn
- Kiều Duy Vĩnh
- Kiều Loan
- Kiều Mai Sơn
- Kiều Maily
- Kiều Phong
- Kiều Thị An Giang
- Kim Chi
- Kim Dung
- Kim Hạnh
- Kim Thúy
- Kim Trần
- Kinh Bắc
- Kính Hòa
- Klaus Wiegerefe
- Kúm
- Kurt-Martin Mayer
- Kỳ Duyên
- Kyoko Numano
- L. V. H.
- La Khắc Hoà
- La Khắc Hòa
- Lã Nguyên
- Lại Nguyên Ân
- Lam Điền
- Lam Ngọc
- Lam Thái Hòa
- Lan Nguyên
- Lang Anh
- Langston Hughes
- LAP
- Larry Diamond
- Lars Vargö
- Laura Cappelle
- Laurent Sagalovitsch
- Lâm Chương
- Lâm Duyên
- Lâm Hạnh
- Lâm Lê
- Lâm Ngân Mai
- Lâm Quang Mỹ
- Lâm Thị Mỹ Dạ
- Leon Trotsky
- Leonard Cohen
- Lê An Thế
- Lê Anh Hoài
- Lê Ân
- Lê Bá Đảng
- Lê Bích Vượng
- Lê Chiều Giang
- Lê Công Định
- Lê Công Giàu
- Lê Công Tư
- Lê Ðình Nhất Lang
- Lê Dũng
- Lê Duy Nam
- Lê Đạt
- Lê Đăng Doanh
- Lê Đình Cai
- Lê Đình Khẩn
- Lê Đình Thắng
- Lê Đỗ Huy
- Lê Đức Dục
- Lê Đức Thôn
- Lê Giang Trần
- Lê Hải
- Lệ Hằng
- Lê Hiệp
- Lê Hoài Nguyên
- Lê Hoàng Diễm Trang
- Lê Học Lãnh Vân
- Lê Hồ Quang
- Lê Hồng Hà
- Lê Hồng Hiệp
- Lê Hồng Lâm
- Lê Hùng
- Lê Hùng Vọng
- Lê Huyền Ái Mỹ
- Lê Huỳnh Lâm
- Lê Hữu
- Lê Hữu Khoá
- Lê Hữu Khóa
- Lê Hữu Nam
- Lê Kế Lâm
- Lê Khải
- Lê Kim Duy
- Lê Ký Thương
- Lê Lạc Giao
- Lê Luân
- Lê Mã Lương
- Lê Mai
- Lê Mai Lĩnh
- Lê Mạnh Chiến
- Lê Mạnh Đức
- Lê Minh Chánh
- Lê Minh Hà
- Lê Minh Hiền
- Lê Minh Khuê
- Lê Ngân Hằng
- Lê Ngọc Luân
- Lê Ngọc Sơn
- Lê Nguyễn
- Lê Nguyễn Duy Hậu
- Lê Nguyễn Hương Trà
- Lê Nguyên Long
- Lê Nguyên Vỹ
- Lê Như Bình
- Lê Phan
- Lê Phú Khải
- Lê Quang
- Lê Quang Đức
- Lê Quảng Hà
- Lê Quang Hợp
- Lê Quang Thành
- Lê Quân
- Lê Quốc Anh
- Lê Quỳnh
- Lê Quỳnh Mai
- Lê Sa Long
- Lê Si Na
- Lê Sơn
- Lê Tất Đạt
- Lê Tất Điều
- Lê Thanh Dũng
- Lê Thanh Hải
- Lê Thanh Phong
- Lê Thanh Trường
- Lê Thân
- lê thi diem thuý
- Lê Thị Hồng Minh
- Lê Thị Huệ
- Lê Thị Hường
- Lê Thị Oanh
- Lê Thị Thấm Vân
- Lê Thiết Cương
- Lê Thiếu Nhơn
- Lê Thọ Bình
- Lê Thời Tân
- Lê Thời Thôi
- Lê Thu Hiền
- Lê Thúy Bảo Liên
- Lê Tiên Long
- Lê Trí Tuệ
- Lê Trinh
- Lê Trọng Nghĩa
- Lê Trọng Nguyễn
- Lê Trung Tĩnh
- Lê Trường Thanh
- Lê Tuấn Huy
- Lê Tuyết Hạnh
- Lê Văn Bỉnh
- Lê Văn Hảo
- Lê Văn Hiếu
- Lê Văn Hòa
- Lê Văn Luân
- Lê Văn Sơn
- Lê Văn Trung
- Lê Văn Tùng
- Lê Vĩnh Tài
- Lê Vĩnh Triển
- Lê Vũ Trường Giang
- Lê Xuân Khoa
- Lê Xuyên
- Li Edelkoort
- Li Zhongqin
- Liêu Diệc Vũ
- Liêu Thái
- Liễu Trương
- Linh Nguyên
- Linh Văn
- Linh Vân
- Linh-Chân Brown
- LKH
- Lorca
- Louis Aragon
- Louise Glück
- Lộc Vàng
- Luân Hoán
- Ludwig von Mises
- Luke Hunt
- Luke Turner
- Lữ Kiều
- Lữ Quỳnh
- Lương Đào
- Lương Thiệu Quân
- Lương Thư Trung
- Lưu Á Châu
- Lưu Bình Nhưỡng
- Lưu Diệu Vân
- Lưu Đức Trung
- Lưu Hà
- Lưu Hiểu Ba
- Lưu Khánh Thơ
- Lưu Mê Lan
- Lưu Minh Hải
- Lưu Na
- Lưu Nhi Dũ
- Lưu Quang Vũ
- Lưu Thuỷ Hương
- Lưu Thủy Hương
- Lưu Trọng Văn
- Lưu Uyên Khôi
- Lý Đợi
- Ly Hoàng Ly
- Lý Ngang
- Ly Phạm
- Lý Quang Hoàn
- Lý Thanh
- Lý Tiến Dũng
- Lý Toàn Thắng
- Lý Trực Dũng
- Lý Xuân Hải
- Lydia Davis
- Lynh Bacardi
- LysP
- M. Gorky
- M.L. Gasparov
- Mạc Phong Tuyền
- Mạc Văn Trang
- Mạc Việt Hồng
- Mạch Nha
- Mạch Quang Thắng
- Mai An Nguyễn Anh Tuấn
- Mai Anh Tuấn
- Mai Bá Ấn
- Mai Chanh
- Mai Hiền
- Mai Khôi
- Mai Kim Ngọc
- Mai Nhật
- Mai Ninh
- Mai Quốc Ấn
- Mai Quỳnh
- Mai Quỳnh Nam
- Mai Sơn
- Mai Thái Lĩnh
- Mai Thanh Sơn
- Mai Thảo
- Mai Tú Ân
- Mai Văn Hoan
- Mai Văn Phấn
- Mai Văn Tính
- Mamleev
- Mạnh Kim
- Marc Andrus
- Marcel Reich-Ranicki
- Marci Shore
- Marco Ferrarese
- Margarita Lyutova
- Maria Donovan
- Maria Ressa
- Mario Vargas Llosa
- Marion Hennebert
- Mark Binelli
- Mark Frankland
- Mark Strand
- Marta Hillers
- Martin Jankowski
- Martin Kulldorff
- Marty Robbins
- Mary Morose
- Mary Walsh
- Mathias Mayer
- Matthew Clayfield
- Matthew Crawford
- Maurice Blanchot
- Maximilian Steinbeis
- May
- Maya Angelou
- Mặc Đỗ
- Mặc Lâm
- Mân Côi
- McAmmond Nguyễn Thị Tư
- Media Văn Việt
- Michael Burawoy
- Michael Scammell
- Miêng
- Mike Ives
- Mikhail Shishkin
- Mikhail Viktorovich Zygar
- Milan Kundera
- Mimmi Diệu Hường Bergström
- MInh Anh
- Minh Huệ
- Minh Hùng
- Minh Luật
- Minh Quang – Lê Chiên
- Minh Quang Ho
- Minh Tâm
- Minh Thùy
- Minh Thư
- Minh Toàn
- Minh Tuấn
- Mỹ Hằng
- Mỹ Lan
- N. S. Khrushchev
- Nam Dao
- Nam Dao Nguyễn Mạnh Hùng
- Nam Đan
- Nam Đông
- Nam Nguyên
- Nam Sơn
- Natalia lacovelli
- Nataliya Zhynkina
- Natsume Sōseki
- Nay Aung
- ng. anhanh
- Ng.Uyển Nicole Dương
- Ngải Vị VỊ
- Ngân Xuyên
- Nghệ thuật
- Nghiêm Lương Thành
- Nghiêm Phương Mai
- Nghiêm Xuân Hồng
- Nghiên Cứu Phê Bình
- Ngo Thu
- Ngọc Anh
- Ngọc Duy Phan
- Ngoc Hien Bui
- Ngọc Linh
- Ngô Anh Tuấn
- Ngô Bảo Châu
- Ngô Đình Thẩm
- Ngô Đồng
- Ngô Hương Giang
- Ngô Khắc Tài
- Ngộ Không Phí Ngọc Hùng
- Ngô Liêm Khoan
- Ngô Minh
- Ngô Minh Khôi
- Ngô Ngọc Loan
- Ngô Ngọc Trai
- Ngô Nguyên Dũng
- Ngô Quốc Phương
- Ngô Quốc Thịnh
- Ngô Thế Vinh
- Ngô Thị Kim Cúc
- Ngô Thị Thanh Lịch
- Ngô Tùng Phong
- Ngô Tự Lập
- Ngô Văn
- Ngô Văn Giá
- Ngô Viết Nam Sơn
- Ngô Viết Trọng
- Ngô Vĩnh Long
- Ngô Xuân Hội
- Ngô Xuân Phúc
- Ngô Xuân Thảo
- Ngu Yên
- Nguyen Duc Thanh
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Anh Dũng
- Nguyễn Anh Tuấn
- Nguyễn Anh Tuấn - đạo diễn
- Nguyễn Bá Chung
- Nguyễn Bách Việt
- Nguyễn Bảo Chân
- Nguyễn Bắc Sơn
- Nguyên Bình
- Nguyên Cầm
- Nguyên Chánh
- Nguyễn Chí Hoan
- Nguyễn Chí Trung
- Nguyễn Chí Tuyến
- Nguyễn Chinh Trung
- Nguyễn Cung Thông
- Nguyễn Cường
- Nguyễn Danh Bằng
- Nguyễn Danh Huế
- Nguyễn Danh Lam
- Nguyễn Ðăng Thường
- Nguyễn Duy
- Nguyễn Dương Quang
- Nguyễn Đạt
- Nguyễn Đắc Kiên
- Nguyễn Đắc Xuân
- Nguyễn Đăng Điệp
- Nguyễn Đăng Hưng
- Nguyễn Đăng Khoa
- Nguyễn Đăng Mạnh
- Nguyễn Đăng Na
- Nguyễn Đăng Quang
- Nguyễn Đăng Thường
- Nguyễn Đình Ấm
- Nguyễn Đình Bin
- Nguyễn Đình Bổn
- Nguyễn Đình Chú
- Nguyễn Đình Cống
- Nguyễn Đình Đăng
- Nguyễn Đình Huỳnh
- Nguyễn Đình Thắng
- Nguyễn Đình Thi
- Nguyễn Đình Toàn
- Nguyễn Đổng Chi
- Nguyễn Đông Thức
- Nguyễn Đức
- Nguyễn Đức Dương
- Nguyễn Đức Hiệp
- Nguyễn Đức Mậu
- Nguyễn Đức Sơn
- Nguyễn Đức Thắng
- Nguyễn Đức Tiến
- Nguyễn Đức Tùng
- Nguyễn Đức Tường
- Nguyễn Gia Trí
- Nguyên Giác
- Nguyên Giác Phan Tấn Hải
- Nguyễn Hà Luân
- Nguyễn Hải Hoành
- Nguyễn Hải Yến
- Nguyễn Hàn Chung
- Nguyễn Hiến Lê
- Nguyễn Hoa Lư
- Nguyễn Hoài Nam
- Nguyễn Hoài Văn
- Nguyễn Hoài Vân
- Nguyễn Hoàn
- Nguyễn Hoàng Ánh
- Nguyễn Hoàng Anh Thư
- Nguyễn Hoàng Diệu Thủy
- Nguyễn Hoàng Diệu Thúy
- Nguyễn Hoàng Giao
- Nguyễn Hoàng Linh
- Nguyễn Hoàng Trung
- Nguyễn Hoàng Văn
- Nguyễn Hồng Anh
- Nguyễn Hồng Giao
- Nguyễn Hồng Hưng
- Nguyễn Hồng Lam
- Nguyễn Hồng Nhung
- Nguyễn Hồng Thục
- Nguyễn Huệ Chi
- Nguyễn Hùng
- Nguyễn Huy Hoàng
- Nguyễn Huy Thiệp
- Nguyễn Huy Vũ
- Nguyên Hưng
- Nguyễn Hưng Quốc
- Nguyễn Hương
- Nguyễn Hữu Đễ
- Nguyễn Hữu Hồng Minh
- Nguyễn Hữu Liêm
- Nguyễn Hữu Nhật
- Nguyễn Hữu Sơn
- Nguyễn Hữu Thiết
- Nguyễn Hữu Việt Hưng
- Nguyễn Hữu Vinh
- Nguyễn kc Hậu
- Nguyễn Khải
- Nguyễn Khánh Duy
- Nguyễn Khánh Trường
- Nguyễn Khắc An
- Nguyễn Khắc Bình
- Nguyễn Khắc Mai
- Nguyễn Khắc Phê
- Nguyễn Khắc Phi
- Nguyễn Khắc Phục
- Nguyễn Khiêm
- Nguyễn Khôi
- Nguyễn Kiến Phước
- Nguyễn Kiều Dung
- Nguyễn Kiều Hưng
- Nguyên Lạc
- Nguyễn Lãm Thắng
- Nguyễn Lan Phương
- Nguyễn Lân Bình
- Nguyễn Lân Thắng
- Nguyễn Lê Hồng Hưng
- Nguyễn Lệ Uyên
- Nguyễn Linh Giang
- Nguyễn Linh Quang
- Nguyễn Lộ Trạch
- Nguyễn Luận
- Nguyễn Lương Hải Khôi
- Nguyễn Lương Ngọc
- Nguyễn Lương Vỵ
- Nguyễn Mai
- Nguyễn Man Nhiên
- Nguyễn Mạnh An Dân
- Nguyễn Mạnh Côn
- Nguyễn Mạnh Đẩu
- Nguyễn Mạnh Tiến
- Nguyễn Manh Trinh
- Nguyễn Mạnh Trinh
- Nguyễn Mạnh Tuấn
- Nguyễn Mạnh Tường
- Nguyễn Minh Anh
- Nguyễn Minh Hòa
- Nguyễn Minh Kính
- Nguyễn Minh Nhị
- Nguyễn Minh Nhựt
- Nguyễn Minh Thuyết
- Nguyễn Mộng Giác
- Nguyên Ngọc
- Nguyễn Ngọc Chu
- Nguyễn Ngọc Giao
- Nguyễn Ngọc Hoa
- Nguyễn Ngọc Lanh
- Nguyễn Ngọc Liễm
- Nguyễn Ngọc Lung
- Nguyễn Ngọc Tâm
- Nguyễn Ngọc Thiện
- Nguyễn Ngọc Tú Anh
- Nguyễn Ngọc Tư
- Nguyên Nguyên
- Nguyễn Nguyên Bình
- Nguyễn Nhật Tín
- Nguyên Nhi
- Nguyễn Như Huy
- Nguyễn Phạm Hùng
- Nguyễn Phú Yên
- Nguyễn Phúc Vĩnh Ba
- Nguyễn Phượng
- Nguyễn Phương Đình
- Nguyễn Phương Mai
- Nguyễn Phương Mạnh
- Nguyễn Quang
- Nguyễn Quang A
- Nguyễn Quang Bình
- Nguyễn Quang Duy
- Nguyễn Quang Dy
- Nguyễn Quang Đồng
- Nguyễn Quang Hồng
- Nguyễn Quang Hưng
- Nguyễn Quang Lập
- Nguyễn Quang Thạch
- Nguyễn Quang Thân
- Nguyễn Quang Thiều
- Nguyễn Quang VInh
- Nguyễn Quân
- Nguyễn Quốc Lâm
- Nguyễn Quốc Thái
- Nguyễn Quốc Toàn
- Nguyễn Quốc Trụ
- Nguyễn Quốc Tuấn
- Nguyên Sa
- Nguyễn Sĩ Dũng
- Nguyễn Sơn Lâm
- Nguyễn Sỹ Phương
- Nguyễn Sỹ Tế
- Nguyễn Tà Cúc
- Nguyễn Tài Cẩn
- Nguyễn Tấn Cứ
- Nguyễn Tất Nhiên
- Nguyễn Thạch Giang
- Nguyễn Thái Hòa
- Nguyễn Thái Hợp
- Nguyễn Thái Sơn
- Nguyễn Thái Tuấn
- Nguyễn Thanh Bình
- Nguyễn Thanh Châu
- Nguyễn Thanh Giang
- Nguyễn Thanh Hiện
- Nguyễn Thanh Hùng
- Nguyễn Thanh Huyền
- Nguyễn Thanh Mỹ
- Nguyễn Thành Nam
- Nguyễn Thanh Nghị
- Nguyễn Thanh Nguyệt
- Nguyễn Thành Phong
- Nguyễn Thanh Sơn
- Nguyễn Thành Sơn
- Nguyễn Thanh Tâm
- Nguyễn Thành Thi
- Nguyễn Thanh Tuyền
- Nguyễn Thanh Văn
- Nguyễn Thanh Việt
- Nguyễn Thế Hùng
- Nguyễn Thế Thanh
- Nguyễn Thị Bích Hậu
- Nguyễn Thị Bích Ngà
- Nguyễn Thị Bình
- Nguyễn thị Cỏ May
- Nguyễn Thị Dư Khánh
- Nguyễn Thị Hải
- Nguyễn Thị Hậu
- Nguyễn Thị Hiền
- Nguyễn Thị Hoàng
- Nguyễn Thị Hoàng Bắc
- Nguyễn Thị Khánh Minh
- Nguyễn Thị Khánh Trâm
- Nguyễn Thị Kim Chi
- Nguyễn Thị Kim Phụng
- Nguyễn Thị Minh Ngọc
- Nguyễn Thị Minh Thương
- Nguyễn Thị Ngọc Hải
- Nguyễn Thị Ngọc Nhung
- Nguyễn Thị Oanh
- Nguyễn Thị Phước
- Nguyễn Thị Thanh Bình
- Nguyễn Thị Thanh Hải
- Nguyễn Thị Thanh Lưu
- Nguyễn Thị Thanh Xuân
- Nguyễn Thị Thanh Yến
- Nguyễn Thị Thảo An
- Nguyễn Thị Thúy Hạnh
- Nguyễn Thị Thùy Linh
- Nguyễn Thị Thụy Vũ
- Nguyễn Thị Tịnh Thy
- Nguyễn Thị Từ Huy
- Nguyễn Thị Vinh
- Nguyễn Thiện Tống
- Nguyễn Thói Đời
- Nguyễn Thông
- Nguyễn Thu Quỳnh
- Nguyễn Thu Trang
- Nguyễn Thùy Dương
- Nguyễn Thúy Hạnh
- Nguyễn Thụy Long
- Nguyễn Thuỵ Phương
- Nguyễn Thùy Song Thanh
- Nguyễn Thỵ
- Nguyễn Thy Anh
- Nguyễn Tiến Dũng
- Nguyễn Tiến Lập
- Nguyễn Tiến Trung
- Nguyễn Tiến Văn
- Nguyễn Trần Bạt
- Nguyễn Tri Phương Đông
- Nguyễn Triệu Nam
- Nguyễn Trọng Bình
- Nguyễn Trọng Chức
- Nguyễn Trọng Huân
- Nguyễn Trọng Khôi
- Nguyễn Trọng Tạo
- Nguyễn Trung
- Nguyễn Trung Bảo
- Nguyễn Trung Dân
- Nguyễn Trung Hiếu
- Nguyễn Trung Kiên
- Nguyễn Trung Thuần
- Nguyễn Trường Giang
- Nguyễn Trường Huy
- Nguyễn Trường Uy
- Nguyễn Tuấn
- Nguyễn Tuấn Anh
- Nguyễn Tuấn Khoa
- Nguyễn Tùng Linh
- Nguyễn Tuyết Lan
- Nguyễn Tuyết Lộc
- Nguyễn Tư Nghiêm
- Nguyễn Tử Siêm
- Nguyễn Tường Bách
- Nguyễn Tường Thiết
- Nguyễn Tường Thụy
- Nguyễn Ước
- Nguyễn Vạn Phú
- Nguyễn Văn
- Nguyễn Văn Ba
- Nguyễn Văn Chính
- Nguyễn Văn Ðậu
- Nguyễn Văn Dũng
- Nguyễn Văn Đài
- Nguyễn Văn Gia
- Nguyễn Văn Hạnh
- Nguyễn Văn Hùng
- Nguyễn Văn Huyên
- Nguyễn Văn Lợi
- Nguyễn Văn Lục
- Nguyễn Văn Miếng
- Nguyễn Văn Nghệ
- Nguyễn Văn Nho
- Nguyễn Văn Phong
- Nguyễn Văn Phú
- Nguyễn Văn Phước
- Nguyễn Văn Sâm
- Nguyễn Văn Sơn
- Nguyễn Văn Tao
- Nguyễn Văn Thiệu
- Nguyễn Văn Thọ
- Nguyễn Văn Trọng
- Nguyễn Văn Trung
- Nguyễn Văn Tuấn
- Nguyễn Văn Vĩnh
- Nguyễn Văn Xuân
- Nguyễn Vi Khải
- Nguyễn Vi Yên
- Nguyễn Viện
- Nguyễn Việt Anh
- Nguyễn Việt Chiến
- Nguyễn Viết Lãm
- Nguyễn Vĩnh Nguyên
- Nguyễn Vũ Hiệp
- Nguyễn Vũ Tiềm
- Nguyễn Vỹ
- Nguyễn Vy Khanh
- Nguyễn Xuân Diện
- Nguyễn Xuân Hằng
- Nguyễn Xuân Hoàng
- Nguyễn Xuân Hưng
- Nguyễn Xuân Khánh
- Nguyễn Xuân Nghĩa
- Nguyễn Xuân Nha
- Nguyễn Xuân Quang
- Nguyễn Xuân Thiệp
- Nguyễn Xuân Thọ
- Nguyễn Xuân Tiệp
- Nguyễn Xuân Tường Vy
- Nguyễn Xuân Xanh
- Nguyễn Ý Thuần
- Nguyên Yên
- Nguyễn-Chương Mt
- Nguyễn-hòa-Trước
- Nguyệt Chu
- Nguyệt Quỳnh
- Nguyệt Vi
- Ngự Thuyết
- Người Buôn Gió
- Ngyễn Trung Bảo
- Nh. Tay Ngàn
- Nhã
- Nhã Ca
- Nhã Duy
- Nhã Thuyên
- Nhan Do Thanh
- Nhân Hồng
- Nhật Chiêu
- Nhật Lệ
- Nhất Linh
- Nhật Tiến
- Nhật Tuấn
- Nhất Uyên
- Nhị Linh
- Nhị Ngã
- Nhóm Vì một Hà Nội xanh
- Như Huy
- Như Không
- Như Quỳnh
- Như Quỳnh de Prelle
- Như Ý
- Nhược Thủy
- Niall Ferguson
- Nick Hilden
- Nicolas Casey
- Nikulin
- Nina McPherson
- Ninh Dương
- Ninh Kiều
- Nobert Hummelt
- Nông Hồng Diệu
- NP Phan
- Obama
- Ocean Vương
- Octavio Paz
- Oksana Zabuzhko
- Oleg Kashin
- Ondrej Slowik
- onggiaolang
- Orlando Figes
- Orwell
- Oscar Salemink
- Oscar Wilde
- Pablo Neruda
- Palmer
- Patrick Lodge
- Paul Auster
- Paul Celan
- Paul Hoover
- Paul Mendez
- Paul Mozur
- Paul Theroux
- Paul-François Paoli
- Paulus Lê Sơn
- Pavel Basinsky
- Pavlo Vyshebaba
- Pawel Kuczynski
- Paweł Łepkowski
- Percy Mabandu
- Pervez Hoodbhoy
- Peter Hansen
- Peter Harvey
- Peter Kleiner
- Peter Singer
- Phạm Anh Tuấn
- Phạm Biểu Tâm
- Phạm Cao Hoàng
- Phạm Châu
- Phạm Chí Dũng
- Phạm Chi Lan
- Phạm Chu Sa
- Phạm Công Luận
- Phạm Công Thiện
- Phạm Công Út
- Phạm Duy
- Phạm Duy Nghĩa
- Phạm Đình Trọng
- Phạm Đình Vy
- Phạm Đoan Trang
- Phạm Hải Anh
- Phạm Hải Âu
- Phạm Hiền Mây
- Phạm Hoàng Quân
- Phạm Hồng Sơn
- Phạm Hùng Việt
- Phạm Huy Thông
- Phạm Khiêm Ích
- Phạm Kiều Tùng
- Phạm Kỳ Đăng
- Phạm Lệ Quyên
- Phạm Lê Vương Các
- Phạm Linh
- Phạm Lưu Vũ
- Phạm Minh Hoàng
- Phạm Minh Ngọc
- Phạm Minh Quân
- Phạm Minh Trung
- Phạm Ngọc Lư
- Phạm Ngọc Thái
- Phạm Ngọc Tiến
- Phạm Nguyên Trường
- Phạm Phan Long
- Phạm Phú Cường
- Phạm Phú Hải
- Phạm Phú Minh
- Phạm Phú Phong
- Phạm Phú Thứ
- Phạm Phú Viết
- Phạm Phúc Thịnh
- Phạm Phương
- Phạm Quang Ái
- Phạm Quang Long
- Phạm Quang Trung
- Phạm Quang Tuấn
- Phạm Sỹ Sáu
- Phạm Tăng
- Phạm Thành
- Phạm Thành Hưng
- Phạm Thanh Nghiên
- Phạm Thảo Nguyên
- Phạm Thế Cường
- Phạm Thị
- Phạm Thị Anh Nga
- Phạm Thị Hoài
- Phạm Thị Kiều Ly
- Phạm Thị Ngọc
- Phạm Thị Phương
- Phạm Thiên Ân
- Phạm Thiên Thư
- Phạm Tín An Ninh
- Phạm Toàn
- Phạm Trần
- Phạm Trọng Chánh
- Phạm Trung Nghĩa
- Phạm Tuấn
- Phạm Tư Thanh Thiện
- Phạm Tường Vân
- Phạm Văn
- Phạm Văn Khoái
- Phạm Văn Quang
- Phạm Văn Tình
- Phạm Văn Vũ
- Pham Viem Phuong
- Phạm Viêm Phương
- Phạm Viết Đào
- Phạm Việt Hưng
- Phạm Vũ Lửa Hạ
- Phạm Xuân Đài
- Phạm Xuân Hùng
- Phạm Xuân Nguyên
- Phạm Xuân Trường
- Phan An Sa
- Phan Ba
- Phan Bội Châu
- Phan Cẩm Thượng
- Phan Châu Thành
- Phan Cự Đệ
- Phan Đạo
- Phan Đắc Lữ
- Phan Đình Diệu
- Phan Độc Lập
- Phan Hải-Đăng
- Phan Hồng Giang
- Phan Huy Dũng
- Phan Huy Đường
- Phan Huy Lê
- Phan Huyền Thư
- Phan Kế Toại
- Phan Khôi
- Phan Lặng Yên
- Phan Mạnh Quỳnh
- Phan Nam Sinh
- Phan Ngọc
- Phan Nguyên
- Phan Nhật Nam
- Phan Nhiên Hạo
- Phan Ni Tấn
- Phan Phương Đạt
- Phan Quang
- Phan Tấn Hải
- Phan Tấn Uẩn
- Phan Thanh Bình
- Phan Thắng
- Phan Thế Hải
- Phan Thị Hà Dương
- Phan Thị Kim Phúc
- Phan Thị Trọng Tuyển
- Phan Thị Vàng Anh
- Phan Thúy Hà
- Phan Trang Hy
- Phan Trí Đỉnh
- Phan Trọng Hoàng Linh
- Phan Văn Giưỡng
- Phan Văn Thắng
- Phan Vũ
- Phan Xine
- Phan Xuân Sinh
- Phannguyên Psg
- Phanxipăng
- Phaolô VI
- Pháp Hoan
- Pháp Vân
- Phapxa Chan
- Phát biểu nhận giải Văn Việt
- Phil Caputo
- Philip Larkin
- Philip Roth
- Phong Linh
- Phong Nguyen
- Phong Quang
- Phố Văn
- Phú Quang
- Phù Sa
- Phúc Lai GB
- Phúc Tiến
- Phunchok Stobdan
- Phùng Anh Kiệt
- Phùng Hi
- Phùng Hoài Ngọc
- Phùng Học Vinh
- Phùng Ngọc Kiên
- Phùng Nguyễn
- Phùng Quán
- Phùng Thành Chủng
- Phùng Thị Hạ Nguyên
- Phùng Thị Như Hà
- Phuong Ta
- Phương Hương
- Phương Phương
- Phương Thảo
- Phương Thuý
- Phương Uy
- Pierre Darriulat
- Pierre Lemieux
- Prashanth Parameswaran
- Qladimir Pyljow
- Quách Hạo Nhiên
- Quách Tấn
- Quách Thoại
- Quảng Diệu Trần Bảo Toàn
- Quang Dũng
- Quang Đức
- Quang Minh
- Quang Phan
- Quảng Tánh Trần Cầm
- Quế Hương
- Quốc Dũng
- Quốc Phương
- Quốc Toản
- Quyên Di
- Quyên Hoàng
- Quỳnh Iris de Prelle
- Quỳnh Vi
- Rabindranath Tagore
- Rainer Maria Rilke
- Ralph Chaplin
- Rebecca Solnit
- Reiner Traub
- Remo Verdickt
- Riccardo Gazzaniga
- Richard C. Paddock
- Richard Millet
- Richard Serra
- Robert McCrump
- Roger Vu
- Roland Barthes
- Romain Rolland
- Ronald F. Inglehart
- Ruben David Gonzalez Gallego
- Ruth Ingram
- Ryszard Legutko
- Salman Rushdie
- Salvatore Babones
- Sam Dresser
- Sạn chữ
- Sandra Kerschbaumer
- Sara Teasdale
- Sarah Pulliam Bailey
- Sarah Thornton
- Sáu Nghệ
- Sergio Bitar
- Shakespeare
- Shannon Van Sant
- Sheila Fischman
- Sheila Ngoc Pham
- Sheri Berman
- Shigeeda Yutaka
- Shukshin
- Simon Johnson
- Sire Apm Lukwesa
- Slavoj Žižek
- Sohaniim
- Son Kieu Mai
- Song Chi
- Song Hà
- Song Nguyễn
- Song Phạm
- Song Phan
- Song Thao
- Số đặc biệt
- Sơn Ca
- Sơn Hoàng Liên
- Sơn Kiều Mai
- Sơn Nam
- Stefano Harney
- Stephan Koester
- Stephen B. Young
- Steve Earle
- Susan Sontag
- Suzuki Katsuhiko
- Sương Nguyệt Minh
- Sương Quỳnh
- Svetlana Alexievich
- Svetlana Alexievitch
- Svetlana Alexiévitch
- T. Đ.
- T.Vấn
- Tạ Anh Thư
- Tạ Chí Đại Trường
- Tạ Duy Anh
- Tạ Tỵ
- Tạ Văn Tài
- Tạ Văn Thông
- Tạ Xuân Hải
- Tadeusz Rósewicz
- Tam Ích
- Tamarchenko
- Tàn Tuyết
- Taras Shevchenko
- Tăng Quang
- Tâm An
- Tâm Chánh
- Tâm Don
- Tâm Thường Định
- Tâm Việt
- Tấn An
- Teolinda Gersão
- Teresa Mỹ Chúc
- Thạch Đạt Lang
- Thạch Quỳ
- Thạch Thảo
- Thái Bá Tân
- Thái Bá Vân
- Thái Bảo
- Thái Hà
- Thái Hạo
- Thái Kế Toại
- Thái Kim Lan
- Thái Ngọc San
- Thái Sinh
- Thái Thanh
- Thái Thăng Long
- Thái Tuấn
- Thái Văn
- Thái Văn Đào
- Thái Vũ
- Thạnh Đà
- Thanh Hằng - Anh Khoa
- Thành Lộc
- Thanh Nam
- Thanh Ngọc
- Thanh Phương
- Thanh Tâm Tuyền
- Thanh Thảo
- Thanh Thuỷ
- Thanh Trúc
- Thanh Tùng
- Thanh Xuân
- Thanhhà Lại
- Thảo Dân
- Thao Dinh
- Thảo luận
- Thảo Nguyên
- Thảo Trường
- Thảo Vy
- Thẩm Đống
- Thận Nhiên
- Thân Trọng Mẫn
- Thân Trọng Sơn
- Thế Dũng
- Thế Giang
- Thế Quân
- THẾ THANH
- Thế Uyên
- Thi Hoàng
- Thi Nguyên
- Thi sỹ ỦA
- Thi Vũ
- Thích Nhất Hạnh
- Thích Nữ Chân Không
- Thích Phước An
- Thierry Leclère
- Thierry Lentz
- Thiên Di
- Thiên Điểu
- Thiền Lâm
- Thiền Nguyễn
- Thiên Thai
- Thiện Tùng
- Thiện Ý
- Thiết Thạch
- Thiếu Khanh
- Thiều Mai Lâm
- Tho Nguyen
- Thomas A. Bass
- Thomas Bo Pedersen
- Thomas Mahler
- Thomas S. Mullaney
- Thông Đặng
- Thơ
- Thu Phong
- Thu Vàng
- Thuận
- Thuần Ngô
- Thuận Paris
- Thuận Thiên
- Thục Quyên
- Thụy An
- Thùy Dung
- Thụy Khuê
- Thùy Linh
- Thụy My
- Thư Bạn Đọc
- Thường Quán
- Thy An
- Tịch Ru
- Tiet Hung Thai
- Tiêu Dao Bảo Cự
- Tiêu Kiện Sinh
- Tiểu Tử
- Tillman Miller
- Timothy Garton Ash
- Timothy Snyder
- Tina Hà Giang
- Tô Đăng Khoa
- Tô Hải
- Tô Hoàng
- Tố Hữu
- Tô Lan Hương
- Tô Ngọc Vân
- Tô Thẩm Huy
- Tô Thùy Yên
- Tô Văn Trường
- Tôi Đây
- Tôn Thất Thông
- Tống Văn Công
- Trà Đóa
- Trà Nhiên
- Tracy K. Smith
- Tran Dinh Dung
- Tran Nam Dung
- Trang Châu
- Trang Hạ
- Trang Thanh
- Trang Thế Hy
- Trangđài Glassey Trầnguyễn
- Trangđài Glasssey-Trầnguyễn
- Trao đổi
- Trầm Tử Thiêng
- Trần Anh Hùng
- Trần Bá Đại Dương
- Trần Bang
- Trần Bình Nam
- Trần C. Trí
- Trần Cao Lĩnh
- Trần Cao Tường
- Trần Công Tâm
- Trần Công Tín
- Trần Dạ Từ
- Trần Dần
- Trần Doãn Nho
- Trần Dũng Thanh Huy
- Trần Duy
- Trần Duy Phiên
- Trần Duy Trung
- Trần Đăng Khoa
- Trần Đăng Tuấn
- Trần Đĩnh
- Trần Đình Bút
- Trần Đình Hoành
- Trần Đình Lương
- Trần Đình Sơn Cước
- Trần Đình Sử
- Trần Đình Triển
- Trần Đình Trợ
- Trần Độ
- Trần Đồng Minh
- Trần Đức Anh Sơn
- Trần Đức Thảo
- Trần Đức Tiến
- Trần Đức Tín
- Trần Đức Toản
- Trần Gia Huấn
- Trần Gia Ninh
- Trần Hà Linh
- Trần Hạ Tháp
- Trần Hạ Vi
- Trần Hải
- Trần Hạnh
- Trần Hậu
- Trần Hoài Anh
- Trần Hoài Thư
- Trần Hoàng Phố
- Trần Hoàng Trúc
- Trần Hoàng Vy
- Trần Hùng
- Trần Huy Bích
- Trần Huy Minh Phương
- Trần Huy Quang
- Trần Huỳnh Duy Thức
- Trần Hữu Dũng
- Trần Hữu Khánh
- Trần Hữu Quang
- Trần Hữu Tá
- Trần Hữu Thục
- Trần Khánh Triệu
- Trần Kiêm Đoàn
- Trần Kiêm Trinh Tiên
- Trần Kim Trắc
- Trần Kỳ Trung
- Trần Lam
- Trần Lê Sơn Ý
- Trần Lương
- Trần Lý Trí Tân
- Trần Mạnh Hảo
- Trần Mạnh Tuấn
- Trần Minh Phi
- Trần Minh Quốc
- Trần Mộng Tú
- Trần Nam Bình
- Trần Ngân Hà
- Trần Nghi Hoàng
- Trần Ngọc Cư
- Trần Ngọc Hiếu
- Trần Ngọc Tuấn
- Trần Ngọc Vương
- Trần Nguyên Đán
- Trần Nhã Thụy
- Trần Nhương
- Trần Phong Giao
- Trần Phong Vũ
- Trần Quang Đức
- Trần Quang Lộc
- Trần Quốc Nam
- Trần Quốc Thuận
- Trần Quốc Toàn
- Trần Quốc Trọng
- Trần Quốc Vượng
- Trân Sa
- Trần Song Hào
- Trần Thành
- Trần Thanh Ái
- Trần Thanh Cảnh
- Trần Thanh Huy
- Trần Thanh Vân
- Trần Thắng
- Trần Thế Vĩnh
- Trần Thị Băng Thanh
- Trần Thị Diệu Tâm
- Trần Thị Lai Hồng
- Trần Thị Lam
- Trần Thị NgH.
- Trần Thị Nguyệt Mai
- Trần Thị Phương Phương
- Trần Thị Thanh Thoả
- Trần Thị Trường
- Trần Thiện Đạo
- Trần Thùy Mai
- Trần Tiến
- Trần Tiễn Cao Đăng
- Trần Tiến Dũng
- Trần Tiễn Khanh
- Trần Tố Nga
- Trần Trọng Dương
- Trần Trọng Thức
- Trần Trọng Vũ
- Trần Trung Chính
- Trần Trung Đạo
- Trần Tuấn
- Trần Từ Mai
- Trần Vàng Sao
- Trần Văn Chánh
- Trần Văn Đỉnh
- Trần Văn Khê
- Trần Văn Minh
- Trần Văn Nam
- Trần Văn Thọ
- Trần Văn Thủy
- Trần Văn Tý
- Trần Vấn Lệ
- Trần Việt Hà
- Trần Viết Ngạc
- Trần Vinh Dự
- Trần Vũ
- Trần Vũ Hải
- Trần Vương Thuấn
- Trần Vương Thuận
- Trần Wũ Khang
- Trần Xuân Hoài
- Trần Xuân Linh
- Trần Xuân Lĩnh
- Trần Xuân Thảo
- Trần Yên Hòa
- Trần Yên Nguyên
- Trên
- Trên Facebook
- Trên Facebook/Minds
- Trên kệ sách
- Trên trang diaCRITICS
- Trí Hiệu Dân
- Triều Anh
- Triều Hoa Đại
- Triêu Nhan
- Triều Sơn
- Triệu Tử Dương
- Trịnh Anh Tuấn
- Trịnh Bá Phương
- Trịnh Bách
- Trịnh Cao Hòa Thanh
- Trịnh Chu
- Trịnh Công Sơn
- Trịnh Cung
- Trịnh Duy Kỳ
- Trịnh Hữu Long
- Trịnh Kim Tiến
- Trịnh Lữ
- Trịnh Minh Tuấn
- Trịnh Sơn
- Trịnh Thanh Thủy
- Trịnh Thu Tuyết
- Trịnh Vĩnh Phúc
- Trịnh Xuân Thuận
- Trịnh Xuân Thủy
- Trịnh Y Thư
- Trọng Anh
- Trọng Phú
- Trọng Thành
- Tru Sa
- Trúc Giang
- Trúc Thông
- Trúc Ty
- Trump
- Trung Bảo
- Trung Dũng Kqd
- Trùng Dương
- Trung Trung Đỉnh
- Trư Sa
- Trường An
- Trương Anh Ngọc
- Trương Anh Thụy
- Trương Chính
- Trương Duy Nhất
- Trương Đăng Dung
- Trương Điện Thắng
- Trương Đình Phượng
- Trương Hồng Quang
- Trương Huy San
- Trường Minh
- Trương Ngọc Chương
- Trương Nguyên
- Trương Nguyện Thành
- Trương Nhân Tuấn
- Trương Phượng
- Trương Quang
- Trương Quang Đệ
- Trương Quang Nhuệ
- Trương Quang Vĩnh
- Trương Thị Ngọc Hân
- Trương Thiên Phàm
- Trương Thu Hiền
- Trương Tố Hoa
- Trương Trọng Nghĩa
- Trương Tửu
- Trương Văn Dân
- Trương Văn Vĩnh
- Trương Vũ
- Trương Xuân Thiên
- Tú Mỡ
- Tù Quốc Hoài
- Tù Sâm
- Tú Trung Hồ
- Tuấn Khanh
- Tuân Nguyễn
- Tuấn Thảo
- Tuệ Anh
- Tuệ Đăng
- Tuệ Nguyên
- Tuệ Nhật
- Tuệ Sĩ
- Tuệ Sỹ
- Tùng Dương Cola
- Tung Nguyen
- Turner
- Túy Hồng
- Tuyết Nghi
- Tư
- Từ Dung
- Tư liệu
- Tử Linh
- Từ Mai Trần Huy Bích
- Từ Quốc Hoài
- Từ Sâm
- Từ Thức
- Tưởng
- Tương Lai
- Umberto Eco
- Uông Tăng Kỳ
- Uông Triều
- Uyển Ca
- Uyên Nguyễn
- Uyên Thao
- Uyên Vũ
- V. Erofiev
- Vàng A Giang
- Varlam Shalamov
- Vasco Gargalo
- Vasily Makarovich
- Văn
- Văn Biển
- Văn Cao
- Văn Chinh
- Văn Công Hùng
- Văn Giá
- Văn học
- Văn học Miền Nam 54-75
- Văn Như Cương
- Văn Quang
- Văn Tâm
- Văn Việt
- Vấn đề hôm nay
- Vận Động Ứng Cử Đại Biểu Quốc Hội 2016
- Vân Hạ
- Vân Phi
- Velcrow Ripper
- Veronica Melkozerova
- Vi Lãng
- Vi Trần
- Vi Yên
- Viet Thanh Nguyen
- Viên Linh
- Việt Bách
- Việt Bình
- Việt Dzũng
- Việt Khang
- Việt Phương
- Viktor Maslov
- Vinh Anh
- Vĩnh Hảo
- Vĩnh Quyền
- Virginia Heffernan
- Virginia Woolf
- Vladimir Nabokov
- Võ An Đôn
- Võ Anh Minh
- Võ Anh Thơ
- Võ Bá Cường
- Võ Đắc Danh
- Võ Định Hình
- Võ Đức Phúc
- Võ Hồng
- Võ Huy Tâm
- Võ Hương Quỳnh
- Võ Kỳ Điền
- Võ Ngàn Sông
- Võ Phiến
- Võ Thị Hảo
- Võ Thị Thu Hằng
- Võ Tiến Cường
- Võ Trí Hảo
- Võ Văn Quản
- Võ Văn Tạo
- Võ Văn Thôn
- Võ Xuân Quế
- Võ Xuân Sơn
- Volodymyr Vynnychenko
- Volodymyr Zelenskyy
- Vũ Bằng
- Vũ Biện Điền
- Vũ Cao Đàm
- Vũ Cát Tường
- Vũ Đình Hòe
- Vũ Đình Huỳnh
- Vũ Đình Liên
- Vũ Đình Phòng
- Vũ Đức Khanh
- Vũ Đức Phúc
- Vũ Đức Sao Biển
- Vu Gia
- Vũ Hà Văn
- Vũ Hạnh
- Vũ Hoàng Chương
- Vũ Hoàng Thư
- Vũ Hồng Ánh
- Vũ Huy Ngọc
- Vũ Huy Quang
- Vũ Khắc Hoè
- Vũ Khắc Khoan
- Vũ Kim Hạnh
- Vũ Kim Thu
- Vũ Lâm
- Vũ Lập Nhật
- Vũ My Lan
- Vũ Ngọc Giao
- Vũ Ngọc Hoàng
- Vũ Ngọc Tâm
- Vũ Ngọc Tiến
- Vũ Nho
- Vũ Oanh
- Vũ Quang Việt
- Vũ Quí Hạo Nhiên
- Vũ Quốc Ngữ
- Vũ Quỳnh Hương
- Vũ Quỳnh Nh.
- Vũ Thành Sơn
- Vũ Thanh Tâm
- Vũ Thanh Tùng
- Vũ Thành Tự Anh
- Vũ Thế Khôi
- Vũ Thị Hải
- Vũ Thị Nhuận
- Vũ Thị Phương Anh
- Vũ Thị Phương Lan
- Vũ Thị Thanh Mai
- Vũ Thư Hiên
- Vũ Tiến Lập
- Vũ Trọng Khải
- Vũ Tuấn Hoàng
- Vũ Từ Trang
- Vũ Tường
- Vũ Viết Tuân
- Vũ Xuân Tửu
- Vương Bích Ngọc
- Vương Đan
- Vương Huy
- Vương Ngọc Minh
- Vương Tiểu Nhị
- Vương Trí Nhàn
- Vương Trọng
- Vương Trùng Dương
- Vương Trung Hiếu
- Vy Thảo
- W. H. Auden
- Wa Praong
- Walt Whitman
- Walter Isaacson
- Wayne Karlin
- Wells
- Wilhelm Schmid
- Will Nguyen
- William Carlos Williams
- William Nee
- William Stafford
- Winston Phan Đào Nguyên
- Wislawa Szymborska
- Wolf Biermann
- Wolfgang Borchert
- Wynn Gadkar Wilcox
- Xie Tao
- Xuân Ba
- Xuân Diệu
- Xuân Dương
- Xuân Đài
- Xuân Minh
- Xuân Phượng
- Xuân Sách
- Xuân Thọ
- Xuân Vũ
- Xương Văn
- Y Chan
- Ý Nhi
- Y Uyên
- Yanis Varoufakis
- Yevgeny Yevtushenko
- Yên Ba
- Yên Khắc Chính
- Yến Năng
- Yên San
- Yên San Thụy Miên
- Yiyun Li
- Yoko Ogawa
- Yōko Ogawa
- Yuliya Ilchuk
- Yuno Bigboi
- Yves Sintomer
- Yvette Tan
- Zac Herman
Thử bước đầu tìm hiểu quan điểm chính trị của nhà trí thức dân chủ Đỗ Đức Dục
Vũ Thế Khôi
Sáng nay, 14/09/2018, tại đại bản doanh của Viện Hàn Lâm Khoa học Xã hôi Việt Nam ở 01 Liễu Giai, Ba Đình - Hà Nội, đã diễn ra Hội thảo kỷ niệm 25 ngày mất của cụ Đỗ Đức Dục. Tôi có vinh hạnh được con gái cụ Dục là Hồng Lạng mời viết tham luận. 5 năm trước, nhân 100 năm sinh của cụ Dục, tôi đang ngồi chăm Mẹ ốm liệt giường ở Thủ Đức thì nhận được cú điện thoại của ông Dương Trung Quốc bảo viết bài cho Tọa đàm về Đỗ Đức Dục do Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam chủ trì. "Tôi dám viết đấy, nhưng anh có dám cho đọc không?" – tôi đáp. Và viết về nhà chính trị của Đỗ Đức Dục - lĩnh vực tabu (cấm kị), không ai dám đả động từ khi cụ Dục cùng với các cụ Vũ Đình Hòe và Hoàng Văn Đức bị "đấu tố" (lời cụ Hòe trong hồi ký) năm 1958, bị "thi hành kỷ luật nghiêm khắc" - "bị Chính phủ đuổi về vườn" (lời cụ Hòe). Bài tôi có gửi đến, nhưng ông Tổng Thư ký Hội Khoa học Lịch sử đọc bài hồi ký về Đỗ Đức Dục của cụ Hòe thân phụ tôi. Phải quá rồi: kính trên, nhường dưới mà. Sau, ông Dương Trung Quốc có đăng bài của tôi trên Tạp chí Xưa&Nay, số 462, th.8/2015. 5 năm trước, tôi chỉ "xới lên", lần này đề cập trực diện. Nhận được Giấy mời tham dự Hội thảo, biết trước là vấn đề gay cấn, tôi nhắn Ban Tổ chức hội thảo qua email: "Nếu không được đăng đàn đọc, tôi thông cảm". Sự việc diễn ra đúng như vậy: tham luận có in trong Kỷ yếu "lưu hành nội bộ", trong danh sách tham luận, nhưng không có trong bản chương trình hội thảo. Xin chia sẻ cùng các bạn thanh khí. |
Trước hết xin nhắc lại Lời phi lộ ở đầu bài báo cách nay 5 năm, khi theo yêu cầu của ông Tổng thư ký Hội Khoa học Lịch sử Việt Nam, chúng tôi gửi tham luận đến Tọa đàm nhân 100 năm sinh dưới tiêu đề “Đỗ Đức Dục – nhà trí thức cách mạng dấn thân”. Lời phi lộ đó như sau: “Tác giả quan niệm trong phạm vi diễn đàn khoa học không có tự do tư tưởng thì không có khoa học thực sự. Đồng thời cũng không bao giờ cho rằng ý kiến của mình là chân lí cuối cùng”.
Sở dĩ phải nhắc lại lời phi lộ đó là vì trong bài tham luận nhắc đến trên đây, gửi đến cuộc Tọa đàm do Hội Khoa học lịch sử Việt Nam chủ trì, họp ngày 14/08/2015 (cụ Dục sinh ngày 15/08/1915) tại Bảo tàng Lịch sử Việt Nam, có đăng (cắt bỏ đoạn cuối) trên trang tạp chí Xưa và Nay, số 462, tháng 8/2015, chúng tôi đặt vấn đề cần thiết sưu tầm và nghiên cứu DI SẢN TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ của nhà trí thức lớn Đỗ Đức Dục. Cũng xin nói luôn: sau khi đảng Dân chủ chấm dứt hoạt động năm 1988, nhiều tư liệu bị thất tán, có những văn bản kiến nghị quan trọng mà có giấy giới thiệu của Bí thư Đảng đoàn Viện KHXH cũng không tiếp cận được, nên khi cần chúng tôi buộc phải trich dẫn các bản thảo và đánh máy, xin coi như một sự mách bảo “nó từng có” để những người quan tâm tiếp tục truy tìm.
Người thanh nên trí thức 23 tuổi, vừa mới bước vào đời sau khi tốt nghiệp loại ưu Luật khoa Đại học Đông Dương, đã tự xác định chí hướng cho mình: làm chính trị. Vũ Đình Hòe trong bài hồi ký về người đồng chí luôn đồng hành với mình, cả trong thành công lẫn thất bại, viết: “Cầm cái bằng cử nhân luật loại ưu, đáp lại lời chất vấn của ông chú (Giám đốc Nhà thương Cống Vọng, tức bệnh viện Bạch Mai ngày nay, đã xắp đặt cho cháu một chỗ thơm tho), “Cháu định làm gì? Dục đáp không úp mở: Làm chính trị! Dẫu tôi dám chắc ngay lúc ấy trang thanh niên 23 tuổi cũng chưa rõ mình sẽ làm chính trị như thế nào. Nhưng tôi cũng biết chắc rằng một khi vào cuộc là Đỗ Đức Dục sẽ làm quyết liệt, không làm nửa vời, nhảy ra múa may trên vũ đài chính trị như mấy kẻ cơ hội, gặp trắc trở thì lủi, “trùm chăn” chờ thời…”.
Và quả thực như vậy, hoạt động chính trị, cả ở chính trường, cả trên trang báo chí, mới là lý tưởng, lẽ sống của Đỗ Đức Dục, như ông từng ao ước”. Dẫu chỉ 15 năm trong cuộc đời hoạt động hơn nửa thế kỷ của ông, vậy mà cuối đời, từ lâu đã quá cái tuổi tri thiên mệnh, trải bao trầm luân ví cái mộng “làm chính trị”, ông vẫn khẳng định: “Tôi vẫn tự xem như mang dòng máu làm báo trong mình”.
Hoạt động mà ông tâm huyết, Đỗ Đức Dục đã tiến hành tích cực từ năm 1942, khi trở thành Thư ký tòa soạn và cây bút chủ chốt của tạp chí Thanh Nghị, và tiếp theo, thực thi rất hiệu quả trong những năm Cách mạng tháng Tám và Kháng chiến chống Pháp, trên các cương vị quan trọng: đại biểu Quốc hội khóa I và thành viên kiêm thuyết trình viên Hiến pháp 1946, Thứ trưởng bộ Giáo dục rồi bộ Văn hóa, Phó tổng thư ký đảng Dân chủ Việt Nam và Phó bí thư Tổng bộ Việt Minh, chủ bút rồi chủ nhiệm báo Độc Lập, Phó chủ tịch Hội nhà báo Việt Nam và Hiệu trưởng trường báo chí Huỳnh Thúc Kháng. Nhưng rồi vào thời kỳ bão táp sửa sai Cải cách ruộng đất và chấn chỉnh tổ chức 1957 – 1858, ông cùng những người đồng chí hướng và hành động trong Trung ương đảng Dân chủ là Vũ Đình Hòe và Hoàng Văn Đức đã bị buộc những tội “tư tưởng hữu khuynh”, “cơ hội chủ nghĩa”, “phản động, chống Cộng”, “đòi liên minh lãnh đạo [với đảng Lao Động]”, bị đưa ra “kiểm thảo” (“đấu tố kết liễu” – lời Vũ Đình Hòe trong hồi ký, vì ô. Đức bị ốm kiết lị, người ta lệnh khiêng cả giường ra đặt giữa sân khấu cho đảng viên Dân chủ dưới quyền nhảy lên sân khấu xỉa xói tận mặt!) và xử lí nội bộ bằng những “kỷ luật nghiêm khắc”, bị cách hết chức vụ và “bị Chính phủ đuổi về vườn” (lời cụ Hòe tự nhạo. Thực ra là cho về làm công tác chuyên môn – VTK) – một vụ án chính trị tày đình mà đến một đại tá CA ở cái phòng A25 “gì cũng biết” cũng không được biết tí gì, nhiều năm sau khi cụ Hòe đã ra đi, đến tận tư gia trực tiếp hỏi chúng tôi sự thể ra sao! Hơn ba chục năm sau, sau “Đại hội Đổi Mới”, được rõ sự thể, tôi mạo muội thưa với tác giả hồi ký rằng, trong bối cảnh chính trị sát khí đằng đằng thời ấy, khi bất chấp “Luật Cải cách ruộng đất” ghi rành rành không đấu tố địa chủ Kháng chiến, người ta đem bắn cả người có công góp vàng góp gạo nuôi Cách mạng và Kháng chiến, thì ”bộ ba “chống Cộng, chống Đảng” Hòe-Dục-Đức “được” xử lý kỷ luật như thế còn là nhẹ: vẫn được làm việc tại các cơ quan Nhà nước, tuy bị hạ 3-4 bậc lương và suốt đời không được tăng, nhưng còn có lương và sổ gạo trong thời kỳ cấm ngặt mọi cách kiếm sống tư! Cụ Hòe giải thích: chúng tôi là “đảng anh em”, người ta còn phải “chiếu cố Miền Nam và tranh thủ dư luận thế giới”, chứ với “đồng chí” Nguyễn Hữu Đang, người dựng lễ đài Độc Lập, liên quan Nhân Văn - Giai Phẩm thì ít, nhưng giao du với Dân chủ nhiều, lại còn khuyên họ sáp nhập với đảng Xã hội thành một đảng Mac-xit mạnh để “đối trọng” với đảng Lao Động mới hòng tránh được lặp lại những sai lầm động trời tả khuynh như trong Cải cách ruộng đất, nên ông còn bị họ vu cho làm gián điệp của nước ngoài – để có thể kết cho cái án 15 năm tù cấm cố, cộng 5 năm quản thúc sau khi ra tù, tức “chôn sống” luôn!
Vậy thực chất tư tưởng chính trị của “nhà trí thức cách mạng dấn thân” là như thế nào? Bởi theo nhận thức của chúng tôi, thiếu giác độ này không thể hiểu sâu sắc nhà nghiên cứu văn hóa - văn học Đỗ Đức Dục.
Xin bắt đầu từ ngọn nguồn, tức từ năm 1942, khi ông Đỗ Đức Dục bắt đầu làm báo Thanh Nghị cùng Vũ Đình Hòe.
Làm báo tức là hoạt động chính trị rồi, và sự nghiệp này của ông Đỗ Đức Dực thực ra đã bắt đầu từ khi tham gia viết bài đầu tiên trên báo Thanh Nghị số Xuân Nhâm Ngọ tháng 3/1942, nhan đề “Án Tết”, kể chuyện những vụ án do ăn Tết quá vui vẻ mà phạm phải điều này mục nọ trong Luật hình sự Bắc Kỳ. Ngay số tiếp theo, tháng 3/1942, ông có bài về một vấn đề thời nào cũng gay cấn: “Vài vụ án nhà đất lân cận”. Lại về vụ án… Thì 23 tuổi ông đã là Cử nhân Luật khoa Đại học Đông Dương mà! Cũng từ năm 1942 Đỗ Đức Dục trở thành người Thư ký tòa soạn không thể thay thế của tờ tạp chí “áo vải bàn suông” (nghĩa từ nguyên điển tích “bố y thanh nghị”) mà hóa ra nghị luận chẳng suông chút nào vì chính trên trang báo này, với tài chèo chống của chủ nhiệm Vũ Đình Hòe và chủ bút Đỗ Đức Dục, luồn lách giữa hai tròng kiểm duyệt gắt gao thời chiến của Pháp-Nhật, đã công khai bàn luận nghiêm túc, có lý luận khoa học cơ bản và những căn cứ thực tế Việt Nam, hầu hết các vấn đề về tương lai chính trị, kinh tế, văn hóa và giáo dục của nước nhà trong một viễn cảnh không còn xa nữa, sau cuộc Thế chiến II đang đến hồi kết cuộc. Có nhà sưu tầm và khảo cứu trẻ đã gọi nhà báo Đỗ Đức Dục là “con dao pha của Thanh Nghị”. Quả vậy, trừ tám số đầu tiên ra năm 1941 và đầu năm 1942, khi ông còn dạy học tư ở Huế và Vinh, và tám số cuối cùng, khi ông đã tham gia đảng Dân chủ trong Việt Minh và bắt đầu hoạt động thoát ly, trên hầu hết 104 số còn lại của Thanh Nghị đều có bài của ông chủ bút dưới các bút danh Đỗ Đức Dục, Trọng Đức, Tảo Hoài, Như Hà, Đ.Đ.D., về nhiều lĩnh vực khác nhau: chính trị, thời sự quốc tế (chiến sự ở mặt trận Đức - Nga bên trời Âu và Nhật - Mỹ ở mặt trận châu Á - Thái Bình Dương), kinh tế, văn hóa, văn học, giáo dục. Từ góc độ vấn đề bàn tới trong tham luận này, rất đáng chú ý những bài nghị luận: “Hoài nghi hay bất lực” (số 37, tháng 5/1943), “Chia rẽ” (số 50, tháng 12/1943), “Trước thời cuộc” (số 56, tháng 3/1944), “Lạc quan” (số 66, tháng 5/1944), “Tin tưởng” (số 74, tháng 7/1944), “Phải tự trách mình” (số 81, tháng 9/1944), “Phê bình” (số 96, tháng 12/1944), “Sau cuộc chiến tranh” (số 99, tháng 01/1945)...
Chủ nhiệm Vũ Đình Hòe gọi đây là “những bài xã luận nảy lửa”. Quả vậy, nhiều câu ngày nay đọc lên tưởng như vẫn nghe hơi thở nóng hổi của thời cuộc xoay vần và giọng kêu gọi đầy nhiệt huyết của “nhà hùng biện đầy chất thơ” (lời GS Đặng Thai Mai):
- …Thanh niên Việt Nam há được hoài nghi để lãng quên bao nghĩa vụ đối với giang san?... Không được hoài nghi! Hoài nghi trong lúc này là đào ngũ! Hoài nghi ở trường hợp này là bất lực.”
- Phải gây lấy một dư luận chân chính trong dân chúng. Bởi vì hiện nay dư luận dân chúng Việt Nam bị lạc lõng, dật dờ một cách đáng thương. Một nguy cơ cho sự sống còn của giống nòi…
- Xưa kia kẻ sĩ đem đạo đức thánh hiền ra dìu dắt quốc dân, và cách sống của nhà nho đã là tấm gương sáng cho quần chúng. Ngày nay kẻ sĩ, trí thức không còn làm được vai trò đó. Vì nhiều lẽ. Nhưng trước hết, trí thức phải thấy lỗi tại mình. Để thấy thái độ thờ ơ của quần chúng là do chính mình tiêu cực, ươn hèn.
- Một lũ tù nhân trong ngục còn phân chia giai cấp nỗi gì? [...] Ta cần phải đoàn kết làm một khối duy nhất, dự bị sẵn sàng để đón chờ cuộc cải cách sắp tới nay mai.
- Tự giúp mình, thời cơ sẽ là tay hậu thuẫn đắc lực.
- Cái tương lai tốt đẹp rồi phải đến nếu chịu cố gắng, cái mục đích lí tưởng rồi phải đạt được nếu chịu đau khổ trong một thời kì.
- Thiết tưởng ngày nay lòng yêu nước, việc phụng sự quốc gia, đó là cái lí tưởng thích hợp nào bằng cho dân chúng Việt Nam ngày nay. Ta hãy dừng gót lại đó, đừng vội đi quá xa, đường thì dài mà chân còn yếu ớt.
Xin nhấn mạnh rằng: ngay khi bước vào chính trường, Đỗ Đức Dục đã phân biệt rõ ràng “nhà chính khách” và “nhà chính trị”. Ông dẫn truyền thống phương Đông xưa đã phân biệt “anh hùng” với “gian hùng” và mượn lời danh văn Louis Barthou: “Nhà chính khách và nhà chính trị khác nhau cũng như chính trị (politique) khác với âm mưu (intrigue)… Nhà chính khách sống nhờ chính trị mà họ lợi dụng như một nghề […] Nhà chính trị có thể lầm: nhà chính khách đánh lừa. Người kia có những ý định, một kế hoạch, một “nhỡn quang” (nguyên chính tả xưa, nay là: nhãn quan) xa rộng: kẻ này chỉ có những cùng sách. Một đằng làm chính trị: đằng kia nghiền ngẫm âm mưu” (Thanh Nghị, No 36, tháng 5/1943).
Vậy cái “nhãn quan xa xôi”, nay ta gọi là quan điểm chính trị, của Đỗ Đức Dục khi “làm chính trị” bằng phương tiện báo chí là gì?
Đọc kĩ có thể nhận ra: các bài nghị luận của Đỗ Đức Dục chẳng những bộc lộ rõ ràng, dứt khoát thái độ tranh đấu tích cực của “nhà trí thức cách mạng dấn thân” trước vận hội đang tới của sự nghiệp giải phóng dân tộc khỏi ách nô lệ mà còn thể hiện (khéo léo trong điều kiện bị kiểm duyệt gắt gao!) tư tưởng cách mạng dân tộc - dân chủ, đoàn kết mọi giai cấp nhằm một mục tiêu trước nhất là đấu tranh giải phóng dân tộc, giành độc lập, và trong “cuộc cải cách sắp tới nay mai” này người trí thức sẽ đóng vai trò dẫn đạo quần chúng nếu dám dấn thân như những kẻ sĩ xưa kia.
Tuy nhiên, cũng như các nhà cách mạng chân chính, Đỗ Đức Dục coi hoạt động báo chí mới chỉ là bước đầu trong công cuộc vận động cách mạng. Ông khao khát được dấn thân thực sự vào sự nghiệp này, nhìn thấy trước gian khổ và hy sinh, nhưng sẵn sàng chấp nhận. Trong bài nghị luận “Hoài nghi hay bất lực” đã dẫn trên, Đỗ Đức Dục kêu gọi thanh niên trí thức, cũng là nguyện với chính mình: “Ở thời bình tài trí cũng đủ, nhưng lúc biến, tài trí đã đành, cần hơn nữa là khí phách. Và còn phải, lúc lâm sự, biết hy sinh…”. Vũ Đình Hòe cho biết: “… Dục vẫn khao khát “làm chính trị” thực sự. Anh thường xuyên liên hệ với nhóm sinh viên Dương Đức Hiền và qua họ bắt đầu tiếp xúc với Nguyễn Dương Hồng, Vũ Công Thuyết, là những cán bộ Việt Minh hoạt động công khai trong Tổng hội sinh viên. Chính anh Dục cho tôi biết “nhóm sinh viên Dương Đức Hiền” muốn cùng “nhóm Thanh Nghị” thành lập một chính đảng của trí thức”. Đỗ Đức Dục không ngồi thụ động chờ thời cơ. Với bản tính sôi nổi, năng động, tích cực can thiệp vào cuộc sống, ông hối thúc các đồng chí của mình kéo thời cơ đến, chớp lấy nó. Vẫn Vũ Đình Hòe cho biết tiếp: “Khoảng tháng 3 - 1944, đã diễn ra cuộc họp bí mật giữa hai nhóm đó (Tổng hội sinh viên và Thanh Nghị – VTK) ở Thái Nguyên, trên căn nhà gỗ ọp ẹp trong ấp Sơn Cẩm của kỹ sư canh nông Nghiêm Xuân Yêm đã mấy năm thực tập làm nông dân. Đại diện Việt Minh Vũ Công Thuyết đề nghị hợp nhất hai nhóm sinh viên Dương Đức Hiền và nhóm Thanh Nghị để thành lập đảng Dân chủ. Vũ Văn Hiền vừa mới bày tỏ băn khoăn: “Có cần lập đảng thì mới hoạt động có ích được không? Nếu cần thì đã đến lúc hay chưa?” – thì Đỗ Đức Dục đã sốt ruột cướp lời: “Tôi thì tôi ký cả hai tay. Cứ ngập ngừng mãi như anh Hiền thì lỡ mất thời cơ”.
Bước sang năm 1945, tình hình quốc tế và trong nước biến chuyển mau lẹ. Nhà báo làm chính trị Đỗ Đức Dục đi trước đón đầu cơ hội giải thoát đổi đời của dân tộc.
Thanh Nghị, số 99 Tháng Giêng 1945, ông có hai bài liền:
- “Sau cuộc chiến tranh”, bị kiểm duyệt cắt bỏ lỗ chỗ, nhưng vẫn còn đọc được cái kết luận thôi thúc: “Với cái lý tưởng đó [chắc đã nói rõ ở bốn dòng bị kiểm duyệt bỏ trống, nhưng bạn đọc vẫn có thể đoán ra – VTK] truyền lan khắp trong dân chúng, và được nâng đỡ, được thực hiện bằng những đức tính cố gắng, hoạt động do tình thế gây nên và gìn giữ được bền vững, chúng ta còn lẽ gì để không tin tưởng vào một tương lai xán lạn ở sau cuộc chiến tranh”.
- “Một bài học của lịch sử: liên minh”, ngụy trang dưới mục thường trực “Trích thuật sách báo chí” (theo tuần báo Indochine 28 - 12 - 1944) và lịch sử Cách mạng Pháp “trong cái năm dữ dội từ 14 juillet 1789 đến 14 juillet 1790” để kêu gọi đoàn kết cứu nước: “… chỉ nhờ phép mầu nhiệm của tín hiệu Liên minh, bao nhiêu lực lượng quốc gia đều trỗi dậy để kết thành một mối vững vàng, bao nhiêu người Pháp đều khoác tay nhau quây quần chung quanh bàn thờ tổ quốc…”.
Số tiếp theo là Đặc san Thanh Nghị, kết hợp 5 số liền 100, 101, 102, 103, 104, dày gấp 5 số thường kỳ, đến 120 trang, với cái tiêu đề đầy ý nghĩa: VÀI VẤN ĐỀ ĐÔNG DƯƠNG
Một số đặc san độc nhất vô nhị mà chưa một tờ báo nào dám làm từ trước đến lúc đó, với cả loạt bài luận bàn về phương hướng kiến thiết nước nhà trong tương lai độc lập sắp tới một cách toàn diện nhất: chính trị, kinh tế, xã hội, văn hóa, giáo dục.
Đặc biệt ngay từ Lời nói đầu, lần đầu tiên ký tên chung THANH NGHỊ:
“Cũng như mọi dân tộc trên toàn cầu, dân tộc sống trên mảnh đất này tin rằng mỗi cuộc chiến tranh là một dấu chấm hết của một giai đoạn cũ kĩ trong lịch sử mà lại là một chương mở đầu cho một kỷ nguyên mới: . . . . . . . (kiểm duyệt bỏ) trong thời kỳ trong đó bao nhiêu những vấn đề căn bản rồi sẽ được giải quyết. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . (kiểm duyệt bỏ)
“Nhưng bây giờ điều cốt yếu là đánh dấu lấy sự nhu cầu và nguyện vọng của đa số quốc dân: góp nhặt vài sự kiện xác thực, cùng những tư tưởng đã lan rộng trong xã hội và đã hầu thành những “tư tưởng sức mạnh” (idées-force) ở xứ này; mục đích là để nêu ra vài vấn đề mà tương lai cần phải giải quyết”.
Đặc biệt cả trong mục lục: lần đầu tiên Thanh Nghị công khai “bén mảng vùng cấm” – chính tri.
MỤC LỤC
I. VÀI VẤN ĐỀ CHÍNH TRỊ
Vũ Văn Hiền - Những yếu tố có ảnh hưởng đến địa vị và tương lai nước ta
Phan Anh - Vấn đề đại diện chính trị
Tân Phong - Việc cai trị ở nông thôn
II. VÀI VẤN ĐỀ KINH TẾ VÀ TÀI CHÍNH
Tảo Hoài - Việc chấn hưng nông nghiệp ở xứ ta
Nghiêm Xuân Yêm - Vấn đề nước với mùa màng của nông dân ta
Thảo Am - Nông dân mới trong nghề nông xứ nhà
Phan Mỹ - Những căn bản của công cuộc công nghệ hóa xứ này
Đỗ Đức Dục - Địa vị của tiểu công nghệ trong nền kinh tế tương lai
Nguyễn Thiệu Lâu - Vấn đề giao thông ở xứ ta
III. VÀI VẤN ĐỀ XÃ HỘI
D.Đ.H. - Mối lien quan giữa thanh niên trí thức và dân quê
Trọng Đức - Vấn đề tổ chức những thì giờ rảnh việc của bình dân ở xứ ta
Hoàng Đạo Thúy – Sắp đặt tuổi trẻ
Ngô Bích San - Phong trào hướng đạo và thanh niên xứ ta
Vũ Văn Cẩn - Bệnh sốt rét với vấn đề khai hóa ở nước ta
Nguyễn Đình Hào - Vấn đề ăn uống của người Việt Nam
IV. VÀI VẤN ĐỀ GIÁO DỤC
Vũ Đình Hòe - Việc xây dựng một nền giáo dục Việt Nam
Nguyễn Văn Tố - Nền học bình dân
Bà Phan Anh - Khả năng của phụ nữ
V. VÀI VẤN ĐỀ VĂN HÓA
Đặng Thai Mai - Địa vị văn hóa Trung Quốc trong học thuật nước ta sau này
Đinh Gia Trinh - Địa vị văn hóa Âu Tây trong văn hóa Việt Nam
Lê Huy Vân - Nghĩ về văn học Việt Nam hiện đại
Tô Ngọc Vân - Mỹ thuật Việt Nam hiện đại và tương lai hội họa
Hẳn sẽ vô cùng lí thú nếu được so sánh các quan điểm và giải pháp kiến thiết nước Việt Nam mới do Thanh Nghị đề xuất với các chủ trương và biện pháp đã được thực thi của Mặt trận Việt Minh và tiếp theo là Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – một minh họa hay hay cho chương hồi ký Pháp quyền Nhân nghĩa Hồ Chí Minh: Thanh Nghị - Việt Minh “tương tri nhường ấy”, góp thêm một bằng chứng bác bỏ cái định kiến màu sắc “kiêu ngạo cộng sản” (Lênin) của một số đồng chí Cộng sản viết rằng đảng Dân chủ chỉ là “công cụ”, “cái đuôi”, “vật trang trí” do Trung ương đảng Cộng sản Đông Dương tạo ra! Nhưng e sẽ lạc đề, xin dành dịp khác.
Trong số Thanh Nghị dự cảm cuộc giải phóng nay mai, Đỗ Đức Dục tham gia ba bài: về địa vị tiểu công nghiệp, về chấn hưng nông nghiệp (bút danh Tảo Hoài) và về tổ chức thì giờ rảnh của bình dân (bút danh Trọng Đức). Ngay số sau, ông có bài “xây dựng ngày mai”, bị kiểm duyệt cắt bỏ cả bài cùng bài “Đoàn kết” của Vũ Đình Hòe. Trong tám số tiếp theo, ông đều có bài, nhiều số hai bài, hầu hết trực tiếp đề cập những vấn đề chính trị, kể cả một số vấn đề còn nóng hôi hổi: “Hội nghị Yalta”, “Vấn đề thuộc địa sau chiến tranh”, “Địa vị hiện thời của nước Pháp trên trường quốc tế”, “Địa vị các nước nhỏ Đông Nam Á”… dường như nhà chính trị làm báo chạy đua với thời gian. Ông có những tiên đoán chính xác như sự sụp đổ của hệ thống thuộc địa do tác động của một thế lực mới lớn mạnh là Nga Xô, hoặc các nước nhỏ Đông Nam Á sẽ tất yếu liên kết với nhau thành một khối vì lợi ích chung và của từng nước.
Từ đầu tháng 7/1945 cái tên Đỗ Đức Dục cùng các bút danh đã nổi tiếng, biến mất khỏi trang tạp chí Thanh Nghị: theo hồi ký của Vũ Đình Hòe, cả hai ông, tại cánh đồng làng Tây Mỗ ngoại thành Hà Nội, cùng được kết nạp vào đảng Dân chủ Việt Nam trong Mặt Trận Việt Minh. Vũ Đình Hòe cho biết khi bị hiến binh Nhật “vồ hụt” ở tòa sạo báo Thanh Nghị, ông đi tìm Đỗ Đức Dục để bàn giao công việc ra báo thì được biêt ông Dục cũng bị lùng bắt, đã phải hoạt động thoát li, đi xây dựng các cơ sở Dân chủ ở nội ngoại thành Hà Nội. Cuối tháng 7/1945 cả hai ông được bổ sung vào Trung ương Dân chủ và được cử lên Chiến khu dự Quốc dân Đại hội Tân Trào. Vì vỡ đê và lụt to cản đường, hai ông lên muộn, Đại hội kết thúc sớm hơn dự kiến đề các đại biểu tỏa về các địa phương thực hiện lệnh Tổng Khởi nghĩa.
Sau Tổng khởi nghĩa tháng Tám, Vũ Đình Hòe và Đỗ Đức Dục được bổ sung vào Chính phủ Lâm thời đầu tiên với cương vị Bộ trưởng và Thứ trưởng bộ Quốc gia Giáo dục, nhưng hoạt động chính của ông Dục là báo Độc Lập. Số là tại cuộc họp Trung ương Lâm thời cuối tháng 8/1945, ông Hoàng Minh Chính và ông, được bầu làm Tổng thư ký và Phó tổng thư ký của đảng Dân chủ, và ông Dục được cử đảm nhiệm chủ bút báo Độc Lập bên cạnh chủ nhiệm Nguyễn Thành Lê. Tại tờ báo là cơ quan trung ương của đảng Dân chủ ngọn bút sắc bén của Đỗ Đức Dục được dịp thả sức tả xung hữu đột, đập lại mọi thế lực phản động, bảo vệ các chủ trương và hoạt động đối nội, đối ngoại của chính phủ Cộng hòa Dân chủ. Riêng một năm 1946, mình ông viết trên các số báo Độc Lập đến 42 bài, từ những bài lớn đăng tải 3-4 số liền như “Giải thích Hiệp định sơ bộ Việt - Pháp”, đến những biện luận ngắn gọn mà thuyết phục như về “Quốc kỳ và Quốc ca”, bảo vệ lá cờ đỏ sao vàng và bài Tiến quân ca từng nhuốm máu đào bao chiến sĩ Việt Minh… Với tính cách quyết liệt và tài hùng biện của Đỗ Đức Dục, báo Độc Lập trở thành vũ khí lợi hại của Việt Minh chống lại bọn Việt Quốc, Việt Cách, khiến chúng tức tối, đã có lần, đem tốp lính Tàu Tưởng đến phá tòa soạn, vây bắt cộng tác viên, may mà chủ nhiệm Lê và chủ bút Dục leo qua tường sau trốn thoát!
Tuy nhiên hoạt động thể hiện rõ nhất tư tưởng của nhà chính trị Đỗ Đức Dục là việc tham gia soạn thảo và thuyết trình Hiến pháp 1946.
Trong một bài viết nhiều năm sau “Nhớ lại Hiến pháp 1946”, trích đoạn từ hồi ký Đổi đời, Đỗ Đức Dục nhận xét: “Nói chung, những người có kiến thức pháp lý thời đó đều thấm nhuần cái học thuyết phân quyền hay tam quyền phân lập của Montesquieu, xuất hiện từ thời Cách mạng tư sản Pháp 1789. Cho nên chế độ dân chủ nhân dân, lúc đó thường gọi là “dân chủ mới” với nguyên lý tập quyền hay tập trung dân chủ, còn là cái gì rất mới, họ không khỏi bỡ ngỡ vì, trong thực tế, nền dân chủ nhân dân cũng chưa được thể hiện ở một nhà nước cụ thể nào trên thế giới lúc bấy giờ”. “Thấm nhuần cái học thuyết tam quyền phân lập…” là ông viết về cả cử nhân loại ưu của Luật khoa Đại học Đông Dương Đỗ Đức Dục, nhưng “bỡ ngỡ” với dân chủ mới là ông nhận xét về lớp người Tây học trong Quốc hội nói chung và một số thành viên trong Tiểu ban Hiến pháp, nói riêng, chứ không phải về bản thân ông với các đồng chí của ông. Trên trang Đặc san “Vài vấn đề Đông Dương” Đỗ Đức Dục từ khi bắt đầu làm báo Thanh Nghị được phân công viết về các mảng thời cuộc quốc tế, kinh tế và văn hóa, không đả động lĩnh vực chính trị là vì đã có hai tiến sĩ luật Vũ Văn Hiền và Phan Anh đặc trách. Tuy nhiên, có thể dễ dàng nhận thấy những lập luận “hùng biện và đầy chất thơ” trong Bản thuyết ttrình về Hiến pháp 1946 của Đỗ Đức Dục trước Quốc hội có 70 đại biểu Việt Quốc và Việt Cách, kiên quyết bảo vệ nguyên tắc tập quyền với Quốc hội một viện, phản đối phân quyền, dân chủ đại nghị với hai viện, nhất quán ủng hộ nguyên tắc tập trung dân chủ của chế độ “dân chủ mới”, là quan điểm tư tưởng của nhà chính trị Dân chủ dấn thân, hoàn toàn nhất trí với quan điểm trình bày trong Đặc san Vài vấn đề Đông Dương và trong 3 bài quan trọng của Vũ Đình Hòe bàn về các điều kiện thực hiện mà chủ bút Đỗ Đức Dục đều đã thông qua. Luật gia Đỗ Đức Dục, đã kinh qua thực tiễn đấu tranh cách mạng mới đầu bằng vũ khí báo chí và tiếp theo bằng trực tiếp tham gia phong trào Việt Minh, đã thuyết phục được Quốc hội I do phổ thông đầu phiếu bầu ra theo thể thức dân chủ thực sự, chưa từng có và không còn bao giờ có về sau, một Quốc hội đa đảng phái, đa chính kiến, - thuyết phục hung hồn bằng thực tế của đất nước, bằng nhu cầu thực tiễn cách mạng còn phải tiếp tục hoàn thành công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, đòi hỏi thể chế tập quyền, trên nguyên tắc dân chủ, với điều kiện đoàn kết, hợp tác chặt chẽ của hết thảy mọi tầng lớp nhân dân: “sự đoàn kết đó, sự hợp tác đó phải được biểu lộ trong hết thảy mọi cơ quan, mọi tổ chức trong guồng máy chính trị của nước nhà” (chúng tôi nhấn - VTK).
Trong ba năm đầu (1945 -1948) Mặt trận Việt Minh dưới sự lãnh đạo của Hồ Chủ tịch và đảng Cộng sản (đã tuyên bố “tự giải thể”, rút vào bí mật) đã thực hiện được sự đoàn kết thực sự và hợp tác chặt chẽ đó nên chính quyền Cộng hòa Dân chủ hoạt động rất hiệu quả trong công cuộc chống cả 3 kẻ thù: giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm. Uy tín của đảng Dân chủ trong công cuộc thiết lâp, xây dựng và bảo vệ nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa rất cao mà bằng chứng hùng hồn là cuộc Tổng tuyển cử “có một không hai trong lịch sử cách mạng dân chủ”, với “quyền ứng cử hoàn toàn tự do. Ai tự xét có khả năng trở thành đại biểu Quốc hội thì cứ việc nộp đơn, không bị hạn chế bởi một điều kiện nào. Chỉ cần đã là người trưởng thành (21 tuổi) và biết đọc biết viết”. Khu vực Hà Nội có đến 74 người ứng cử, bầu ra được 6 đại biểu thì đảng Dân chủ đã chiếm 3, với Đỗ Đức Dục trúng cử ở khu vực Hà Đông nữa là 4, đều là các ủy viên Trung ương và là những trợ thủ đắc lực của của Chủ tịch Chính phủ Lâm thời trong các lĩnh vực đối nội, đối ngoại, “diệt giặc đói, giặc dốt, giặc ngoại xâm”. Vì vậy nửa thế kỷ sau nhìn lại, Vũ Đình Hòe gọi ba năm hợp tác đó là “Cuộc lương duyên Dân chủ và Cộng sản – Ba năm nồng thắm “tuần trăng mật” (1945 - 1948)”.
Chính là xuất phát từ nguyên tắc dân chủ là hợp tác thực sự mọi đảng phái, chính kiến khác nhau vì mục tiêu chung, đồng thời đảm bảo cho nguyên tắc tập quyền, chế độ dân chủ mới không dẫn đến độc quyền, đến sự áp đặt của một phe phái nào, nhà chính trị Đỗ Đức Dục, ở cương vị Phó tổng thư ký đảng Dân chủ và Phó thư ký Tổng bộ Việt Minh đặc biệt quan tâm việc xây dựng lập trường tư tưởng hay như chữ ông dùng thời ấy – “cá tính” của đảng Dân chủ. Ông luôn trăn trở với vấn đề: “Cá tính” của Đảng Dân chủ là gì nếu nó muốn tồn tại độc lập như một chính đảng? Chủ nghĩa của Đảng Dân chủ là gì? Có phải chủ nghĩa “Tam dân” của Tôn Trung Sơn không? Hay là chủ nghĩa “Tân dân chủ” (không phải kiểu Mao! - VTK)? Theo Vũ Đình Hòe, Đỗ Đức Dục đã nhiều lần thuyết trình về vấn đề này trong các hội nghị cán bộ Đảng Dân chủ. Tiếc rằng với việc giải thể Đảng Dân chủ năm 1988, tài liệu này đã thất tán! May thay, một tài liệu qua trọng khác vẫn còn, nhưng chưa mấy được quan tâm từ góc độ đề cập ở đây – đó là đề án “Quan hệ giữa chính trị và chuyên môn” .
Vũ Đình Hòe cho biết đề án nổi tiếng của Đỗ Đức Dục được Trung ương Dân chủ đặt hàng ngay sau khi nhận được điện mừng của Hồ Chủ tịch nhân ngày kỷ niệm ba năm thành lập Đảng – 30/06/1947. Trong bức điện đó Người có xác định vai trò, nhiệm vụ của đảng Dân chủ, như sau: “Trong thế giới dân chủ, trong Việt Nam Dân chủ, Đảng Dân chủ có một nhiệm vụ rất quan trọng làm cho dân chủ thắng lợi hoàn toàn. Vì vậy các đồng chí trong Đảng phải có tinh thần đoàn kết với các đảng phái ái quốc và dân chủ khác, với những ngưới ái quốc và dân chủ khác, phải lấy công tác thực tế về việc cứu quốc và kiến quốc mà thi đua nhau” (chúng tôi nhấn - VTK). Ông nguyên ủy viên Thường vụ TƯ Dân chủ “đọc được” trong những dòng đó “một quan điểm dân chủ cao … - quan diểm bình đẳng, đoàn kết hữu ái giữa mọi tổ chức, mọi người yêu nước, yêu dân chủ để thực hiện lý tưởng Độc lập, Tự do, Hạnh phúc” (chúng tôi nhấn) . Bởi vậy ông cho rằng đề án của người đồng chí trong đảng mình viết ra không phải chỉ giải quyết một vấn đề hạn hẹp là mối quan hệ giữa “hồng” và “chuyên” , mà “xác định quan điểm: khoa học, kỹ thuật, văn nghệ, văn hóa phục vụ dân sinh, phục vụ kháng chiến, chống tư tưởng chuyên môn tách rời chính trị, cũng như chống tư tưởng chính trị thống soái, khinh miệt chuyên môn. Thực chất đó là nội dung của vấn đề: Vị trí, vai trò của người trí thức, vị trí vai trò của Đảng Dân chủ, của mọi đảng phái dân chủ trong phong trào của cách mạng thế giới hiện đại” (Vũ Đình Hòe nhấn).
Nhiều năm sau nhớ lại, chính Đỗ Đức Dục cũng khẳng định: “Cách mạng không phải như đảo chính chỉ là một sự thay bậc đổi ngôi mà bao giờ cũng là một bước nâng cao hay đổi mới về mặt văn hóa… Vì vậy bao giờ cách mạng cũng hàm chứa một hàm lượng trí tuệ nhất định và trong bất kỳ cuộc cách mạng nào không thể không có vai trò tham gia của trí thức”. Từ lập trường đó chính trị gia Dân chủ đảng xác định: “Có hoạt động của chuyên môn mới thực hiện được chủ trương của chính trị. Nói đến chính trị là nói đến thực hiện một chế độ, một chủ nghĩa. Mà thực hiện một chủ nghĩa hay một chế độ tức là mưu đồ tổ chức xã hội, tổ chức đời sống của người thì phải cần đến chuyên môn. Các ngành chuyên môn chính là để thực hiện hay cụ thể hóa cái chương trình, kế hoạch tổ chức kia vậy cho nên chính trị mà không có chuyên môn cũng như hồn không có xác. Chính trị không có chuyên môn chỉ là chính trị suông” (chúng tôi nhấn – VTK). Hơn thế nữa, Đỗ Đức Dục yêu cầu: “Chính trị phải xây dựng trên căn bản khoa học, căn bản thực tế mới vững vàng” (đến đây tôi chợt nhớ đến yêu cầu của ông Trường Chinh phát biểu trong Đại hội Đổi mới: Trở lại với quy luật khách quan! – nhưng xin thưa: không có các nhà chuyên môn thì làm sao biết được các “quy luật khách quan” để mà “trở lại”?).
Đồng thời, chuyên gia với bằng luật học loại ưu cũng khẳng định dứt khoát: “Nhưng nếu chuyên môn cần thiết cho chính trị thì ngược lại, chính trị cần thiết cho chuyên môn nhiều lắm. Mà trước hết chính trị nắm quyền chỉ đạo cho chuyên môn. Chính trị là kim chỉ nam cho chuyên môn, vạch đường lối cho chuyên môn…”. Hơn thế nữa, nhà chuyên môn luật học Đỗ Đức Dục yêu cầu: “bản thân các nhà chuyên môn cũng phải có ý thức chính trị, ý thức dân chủ mới thực hiện được chương trình hoặc mới tạo được chương trình thích đáng”, tức ông đòi hỏi các nhà chuyên môn chẳng những nắm vững các định hướng chính trị đương thời mà còn phải đi sát thực tế đời sống, tích cực tham gia vào đời sống để điều chỉnh nghiên cứu của mình. Chẳng hạn, ông nêu ví dụ: “một bộ pháp luật dân chủ đẹp đẽ của các nhà luật học chỉ là những dòng chữ trên trên trang giấy trắng, nếu không có một cuộc vận động nhân dân, không có những cải cách chính trị đi cùng”. Tác giả còn vạch ra một khiếm khuyết vẫn còn rất thời sự: do thiếu ý thức chính trị của những nhà chuyên môn làm công tác quản lý “các ngành chuyên môn nhà nước”, nên không biêt tổ chức bộ máy chuyên môn. Ông phê phán tệ quan liêu, hống hách mệnh lệnh của thực dân Pháp, là để nói ta cũng “còn sót lại những nếp tổ chức cũ, những tập quán làm việc của thời thực dân”, đòi hỏi “dân chủ hóa cách tổ chức ngành chuyên môn” nhằm đạt hiệu quả nghiên cứu phục vụ nhiệm vụ chính trị.
Ông Vũ Đình Hòe cho biết Trung ương Dân chủ đánh giá cao bản đề án của Đỗ Đức Dục, quyết định dùng làm đề dẫn cho một hội nghị chuyên đề toàn quốc của cán bộ Dân chủ .
Qua những điều trình bày sơ bộ trên đây cũng có thể nhận định rằng: Nhà trí thức dân chủ Đỗ Đức Dục dấn thân vào chính trường cách mạng hoàn toàn không như kẻ cơ hội ngẫu nhiên, mà đã tự xây dựng cho mình một lập trường tư tưởng để đứng vững trên lập trường ấy đóng góp tâm huyết và trí tuệ của mình cho sự nghiệp chung, chứ không chỉ theo đuôi, ngoan ngoãn làm công cụ. Quan điểm chính trị của ông, cùng phẩm chất một chính trị gia kiên định bộc lộ rõ rệt trong thời kỳ bão táp đấu tranh tư tưởng để sửa chữa những sai lầm nghiêm trọng trong Cải cách ruộng đất và chấn chỉnh tổ chức hai năm 1957 - 1958. Chỉ lướt qua đề mục những bài xã luận của ông trên các trang báo Độc Lập thời ấy cũng có thể cảm nhận:
1. Vấn đề phát động quần chúng nông dân thực hiện chính sách ruộng đất (Tham luận của đảng Dân chủ Việt Nam đọc trước Hội nghị Liên tịch Ban Thường trực Quốc hội và Ủy ban Liên Việt toàn quốc mở rộng, tháng 2 - 1953; đồng chí Đỗ Đức Dục, Phó tổng thư ký Đảng trình bày, báo Độc Lập ngày 15 - 3 - 1953)
2. Nhiệm vụ của Mặt trận Tổ quốc trong việc sửa chữa sai lầm (Xã luận báo Độc Lập số 231, ngày 24 - 10 - 1956)
3. Một nguyên nhân sai lầm: tư tưởng tả khuynh (Xã luận báo Độc Lập số 232, ngày 27 - 10 - 1956)
4. Mở rộng dân chủ (xã luận báo Độc Lập số 233, ngày 31 - 10 - 1956)
5. Thông cáo của Ban chấp hành Trung ương Đảng Dân chủ Việt Nam về thái độ của Đảng trước tình hình hiện tại (báo Độc Lập số 235, ngày 7 - 11 - 1956)
6. Để có một chính sách đúng đắn đối với trí thức (Xã luận báo Độc Lập số 240, ngày 24 - 11 - 1956)
7. Đặt vấn đề cải thiện dân sinh như thế nào cho đúng đắn? (Xã luận báo Độc Lập số 242, ngày 1 - 12 - 1956)
8. Các đảng phái dân chủ trong chế độ chúng ta (Xã luận báo Độc Lập số 253, ngày 9 - 1 - 1957)
Tiếc rằng, cả tám bài báo này chúng tôi chưa tìm thấy bản gốc, thậm chí trừ bài Mở rộng dân chủ, không thấy liệt kê trong Thư mục Đỗ Đức Dục, thống kê được 389 bài báo của tác giả, in ở cuối sách “Đỗ Đức Dục. Hành trình văn học”, NXB Khoa học xã hội, Hà Nội - 2003. Cho nên, việc liệt kê tỉ mỉ trên đây của chúng tôi cũng nhằm mách với giới nghiên cứu quan tâm đề tài TƯ TƯỞNG CHÍNH TRỊ ĐỖ ĐỨC DỤC săn tìm bản gốc những tư liệu quan trọng này cho những người quan tâm cuộc đời và sự nghiệp chính trị của một trong những người lãnh đạo uy tín và năng nổ nhất của Đảng Dân chủ Việt Nam thời Cách mạng tháng Tám và Kháng chiến chống Pháp.
Chúng tôi chỉ xin thử bước đầu tìm hiểu trên cơ sở một số tư liệu ít ỏi trong hồ sơ lưu trữ riêng của người bạn đồng tâm, đồng chí hướng và đồng số phận với ông – VŨ ĐÌNH HÒE.
Đặc san Thanh Nghị 120 tr. đón đầu cơ hội "đổi đời "dựng lại nước sau Đại chiến II.
Với Lạng Hồng (ngồi), thứ nữ của cụ Đỗ Đức Dục
Với Hoàng Bình, con trai cụ Hoàng Văn Đức